ทองจังโกหุ้มองค์พระธาตุเจดีย์หลวง ต้นฉบับสมบูรณ์

Page 1 of 11

ทองจงั โกหุม องคพระธาตุเจดียหลวง

พระมหาอุดร ทีปวโํ ส
นายภานพุ ันธ ชยั รตั

พระธาตุ มคี วามหมายสองนัย โดยนยั แรก หมายถึง พระบรมสารีริกธาตุของพระสัมมาสมั พทุ ธเจา ซง่ึ คนใน
สมยั กอนเรียกพระบรมสารรี ิกธาตวุ า มหาธาตหุ รือพระมหาธาตุ นยั ที่สอง หมายถงึ สถานที่หรือองคพ ระเจดียทบี่ รรจุ
พระบรมสารีรกิ ธาตขุ องพระสมั มาสมั พทุ ธเจา มีช่อื เรยี กหลายชื่อ เชน พระธาตุ พระมหาธาตุ พระบรมธาตุ หรอื
พระมหาธาตเุ จดีย โดยแตล ะแหง จะมตี าํ นานทีเ่ ลา มลู เหตแุ หงการสรา งพระเจดีย ซงึ่ สมั พันธกบั การเสดจ็ โปรดสตั วของ
พระสมั มาสัมพุทธเจาในดนิ แดนตางๆ และตํานานการนาํ พระบรมสารีรกิ ธาตุของพระสัมมาสัมพุทธเจามาบรรจไุ ว เชน
พระบรมธาตุดอยสเุ ทพ ในภาคเหนือ พระบรมธาตพุ นม ในภาคตะวนั ออกเฉียงเหนือ พระมหาธาตนุ ครศรธี รรมราช
ในภาคใต และพระมหาธาตสุ ุโขทยั ในภาคกลาง เปน ตน

ทองจังโก เปน คาํ ทคี่ นในภาคเหนือเรยี กแผน ทองทนี่ าํ ไปหุมองคพระธาตเุ จดยี  บางทองถิน่ เรยี กวา ทองจงั โก
ในตํานานพระธาตเุ จดยี ส าํ คัญๆ หลายแหง ในภาคเหนือ ไดก ลา วถึงการนําโลหะชนดิ ตางๆมาทาํ เปนแผนทองจงั โก
เพ่อื นาํ ไปหมุ องคพ ระธาตุเจดีย เชน พระธาตดุ อยสุเทพ พระธาตุหรภิ ุญชยั พระธาตุลําปางหลวง และพระธาตแุ ชแหง
เปน ตน จากตํานานการทําแผน ทองหุมองคพ ระธาตเุ จดียทก่ี ลา วมา ทองจังโก จึงหมายถึง แผนทองท่ที ําขึ้นจากการ
ผสมโลหะหลายชนิดเขาดว ยกัน ข้นึ อยกู บั ความตอ งการวา จะเลือกใชโ ลหะชนิดใดบา งมาผสมกัน เชน ทองคํา เงิน
ทองแดง ทองเหลอื ง ดบี ุก(ภาษาเหนือเรยี ก จืน) เปนตน เม่อื นาํ โลหะมาผสมกนั และทําเปน แผนแลว จะนํามาปด
ทองคําเปลวใหมีสที องสุกใสเปลง ปล่ัง ระยะหลงั โลหะหลายชนิดมรี าคาแพงขึ้นนิยมใชท องเหลอื งทาํ เปน แผน ทองจงั โก
และนําทองคําเปลวปด ทับอีกช้ันหน่งึ (ทา นธนจรรย สุระมณี เขียนไวในหนงั สอื สมโภช ๖๐๐ ป พระธาตเุ จดยี ห ลวง
วา : ทองจงั โกนาจะเปนการเอาแผน ทองแดงมาอาบนํ้าตะโกแลวชุบดว ยทองคาํ )

Page 2 of 11

ตํานานการหมุ ทองจงั โกองคพ ระธาตสุ ําคญั ของภาคเหนอื

ตํานานพระธาตุดอยสุเทพ จงั หวัดเชียงใหม กลา ววา พระยากอื นาเสวยราช
สมบตั เิ มือ่ ปมะแม ศก ๗๒๙ ถงึ ปก ุน ศก ๗๓๓ (พ.ศ.๑๙๔๐) ไดสถาปนาพระบรม
ธาตพุ ระพุทธเจา ณ บนวาสุเทพบรรพตน้ี ตอมาปเปกเสจ็ ศก ๙๐๐ (พ.ศ.๒๐๘๑)
พระเมืองเกตแุ กวไดเ สริมพระมหาเจดียใหใ หญก วาเดิม กวางได ๖๐ วา สงู ๔๔ ศอก
คือ เจดยี อ งคที่อยู ณ บดั นี้ ในปเ ดียวกันทา วชายคาํ พระโอรสพระเมอื งเกตแุ กว เสวย
ราชสมบัตไิ ดพระราชทานทองคําหนัก ๑๗๐๐ บาท ใหต เี ปนแผน ทองจังโก ติดพระ
บรมธาตุ กับใหเ งนิ ๖๐๐๐ ใหเปน คาไมสรา งวหิ าร

ตาํ นานพระธาตุหรภิ ุญชัย จงั หวัดลาํ พูน กลา ววา เมื่อป พ.ศ. ๑๘๑๙ พระเจา

เม็งรายมหาราชไดท รงสรางพระมณฑปครอบพระมณฑปเดิมอกี สิบวารวมเปน สบิ หาวา

พรอ มทั้งสราง ทองจงั โก หุมต้งั แตฐ านถึงยอดพระบรมธาตุ ในป พ.ศ. ๑๙๘๖

พระเจาอโลกราช ผคู รองนครเชยี งใหมไดเ สรมิ ตอพระบรมธาตุใหส ูงขนึ้ ไปอกี แปดวา

รวมเปน ยสี่ ิบสามวา ฐานกวา ง สบิ สองวาสองศอกและไดเอา ทองจังโก

(แผน ทองแดงปนนาค) หมุ ตลอดองค จาํ นวน ๑๕,๐๐๐ แผน

ตาํ นานพระธาตุลําปางหลวง จงั หวดั ลําปาง กลาววา พระธาตุลําปางหลวง มมี า
ต้ังแตสมัยพระนางจามเทวี ราวพทุ ธศตวรรษ ท่ี ๒๐ ตอนปลาย และเปนตนแบบของ
การสรา งพระธาตเุ จดียหลายแหงในภาคเหนอื กษตั รยิ ผ ูครองนครลาํ ปางหลายพระองค
บรู ณะซอ มแซมตลอดมา พระธาตลุ าํ ปางหลวงเปนเจดียลานนาผสมทรงลังกากออฐิ
ถอื ปนู ฐานสี่เหล่ียมยอมมุ ดวยบวั มาลยั สามชั้น องคพ ระธาตุเจดยี ห ุมดวยแผน
ทองเหลอื งฉลุลายหรือท่เี รยี กวา ทองจงั โก มีลายสลกั ดุนเปนลวดลายประจาํ ยามแบบ
ตางๆ ยอดฉัตรทาํ ดว ยทองคํา เมอื่ ป พ.ศ. ๒๕๐๐ ฟาผา ลงบนยอดพระเจดยี จนทําให
หกั เอยี ง พบแกว เม็ดโตซ่ึงประดับอยูบนยอดสดุ ของพระธาตเุ จดยี ต กลงมาเรยี กวา
หมอกมงุ เมอื ง

ตํานานพระธาตแุ ชแหง จังหวัดนา น กลาววา ในป พ.ศ.1896 พระยากานเมือง
ไดสงชางไปรวมสรางวดั หลวงทส่ี ุโขทัย พระยาลือไทจึงมอบพระบรมธาตุ 7 พระองค
และพระพมิ พคํา พระพิมพเงิน อยางละ 20 องค ใหพ ระยากานเมอื ง ซ่งึ ไดนําไปบรรจไุ ว
ทดี่ อยภูเพยี ง ตอมาพบพระเจดยี ท่ีบรรจุพระเกศาธาตุและพระธาตุขอ มือขางซายของ
พระพุทธเจา พระองคจงึ ใหทําอโุ มงคประดิษฐานพระบรมธาตใุ หม และกอ พระเจดียตั้ง
อยูบนฐานส่ีเหล่ียมจัตุรัส ยาวดานละ 22.5 เมตร สูง 55.5 เมตร บุดวยทองเหลอื งหรือ
ทองจงั โก ลงรักปดทองตลอดทงั้ องค อน่ึง องคพระธาตุท่เี หน็ ปจจบุ นั ไดรบั การบูรณะ
โดยกรมศิลปากรเมอ่ื ป พ.ศ. 2536 โดยซอมแซมโครงสรางองคพ ระธาตุ และเปลย่ี น
ทองจงั โก ใหมทาํ ดว ยทองเหลืองปด ดวยทองคําเปลวหุม แทนของเดมิ ท้ังองค

Page 3 of 11

แบบสนั นิษฐานพระธาตเุ จดยี หลวงเตม็ องค ลักษณะการหุมทองจงั โกองคพระธาตใุ นภาคเหนือ

ตาํ นานการสรา งองคพ ระธาตเุ จดยี ห ลวง การหมุ ทองจงั โกองคพ ระธาตุเจดียห ลวง

องคพระธาตุเจดยี หลวงเร่ิมกอสรางในรัชสมัยพระเจา ในป พ.ศ. ๒๐๒๒ พระเจาติโลกราชกษตั รยิ องคท ี่ ๙
แสนเมืองมา กษัตรยิ องคท่ี ๗ แหงราชวงศเ ม็งราย แหง ราชวงศเมง็ ราย (พ.ศ.๑๙๘๕-๒๐๓๐) ทรงขยายฐาน
(พ.ศ. ๑๙๓๑-๑๙๔๔) พระองคโปรดใหสรา งเพอื่ อุทิศ และเสริมองคพระธาตุเจดยี ห ลวงใหใหญข ึน้ ฐานกวา งดา น
เปน พระราชกุศลถวายแด พระเจากอื นา พระราชบดิ าท่ี ละ ๓๕ วา ความสงู จากฐานวัดได ๔๕ วา ใชเวลา ๓ ป
สวรรคต ฤกษสรา งองคพ ระธาตุเจดยี  คอื วันพธุ ขึ้น ๘ (พ.ศ.๒๐๒๒-๒๐๒๔) จึงแลวเสร็จ ทรงใชทองจังโกพอก
ค่าํ เดือน ๗ ปมะเมีย (พ.ศ. ๑๙๓๔) ยามเย็นตะวันบาย องคพระเจดยี ตั้งแตย อดลงมา ๒๗ วา บรรจุพระพทุ ธรปู
สรางทับเจดียและวดั เกา ท่ีถูกทง้ิ รา งกลางเมอื งเชยี งใหม ๒,๓๘๙ องค พระบรมธาตุ ๑ องค พระธาตุ ๒๘,๓๐๐ องค
ชือ่ วัดโชติการาม กอ สรา งมาไดเ พียง ๑ ป พระองค ธาตุพระอรหนั ต ๖๒๔ องค แกว แหวนเงนิ ทอง ไวในหอง
ส้ินพระชนมก ารกอ สรา งจึงไมแ ลว เสรจ็ กอสรางไดเฉพาะ โถงภายในองคพระเจดีย โปรดใหดัดแปลงซมุ ประตูโขง
ฐานพระเจดียเทา น้ัน ทางทิศตะวันออกขององคพระเจดีย และสรางฐานชุกชี
เพ่ือประดิษฐานพระแกว มรกต
พระเจาสามฝง แกนทรงสืบราชสมบัติตอมา และ
ในรัชสมยั พระเจา ยอดเชียงราย กษตั รยิ องคท ี่ ๑๐
ในป พ.ศ. ๑๙๕๐ พระนางตโิ ลกจุฑาราชเทวีพระมเหสี แหง ราชวงศเม็งราย (พ.ศ.๒๐๓๐-๒๐๓๘) โปรดใหปด
ของพระเจา แสนเมอื งมา และพระราชมารดาของพระเจา ทองภายในซุม ประตโู ขงขององคพ ระธาตเุ จดียทั้ง ๔ ดาน
สามฝง แกน ไดร บั เปน แมกองบญั ชาการกอสรางองค และในป พ.ศ. ๒๐๕๕ รชั สมัยพระเจา เมอื งแกว กษตั รยิ 
พระธาตุเจดยี ห ลวงจนแลวเสร็จ และในเดือนสิบ วนั เพญ็ องคท ี่ ๑๑ แหง ราชวงศเมง็ ราย (พ.ศ.๒๐๓๘-๒๐๖๘)
ขนึ้ ๑๕ คํ่า พ.ศ. ๑๙๕๔ ทรงทาํ พิธีปกยอดพระเจดีย โปรดใหบูรณะปด ทองจงั โกองคพระธาตุเจดยี ห ลวง โดย
ซง่ึ ทาํ ดว ยทองคําหนัก ๘,๙๐๒ กโิ ลกรมั พรอมกับดวง พระองคพรอมดวยราษฎรชาวเมอื งทง้ั หลาย เอาเงนิ มาทํา
รตั นมณสี ามดวงประดบั ไวบนยอดพระธาตุเจดียห ลวง กาํ แพงลอมพระธาตุเจดียหลวง และกอกําแพงลอ มรอบไว
ถึงสามชนั้ โปรดใหนาํ ทองคาํ ๒๖๔ กโิ ลกรมั มาแผเปน
ลักษณะขององคพ ระธาตเุ จดียหลวงทก่ี อ สรางเสรจ็ แผน ทบึ หุมองคพระธาตุเจดียห ลวง เมื่อคดิ นํ้าหนักรวม
แลว มคี วามสงู ๓๙ วา ประกอบดว ยโขงประตทู งั้ ส่ดี าน กบั แผนทองคาํ เกา ท่หี มุ พระเจดียอ ยูกอนแลว รวมเปน
มีพระพทุ ธรูปปูนปนประทบั น่ังอยูภายในประตูโขงทงั้ สี่ ทองคาํ หนัก ๒,๓๘๒ กโิ ลกรมั
ดาน มรี ูปนาคปน เต็มตัวและหัวรวม ๕ หวั รปู ปน ราชสีห
๔ ตัว ตงั้ อยทู ั้งสแี่ จง (ท้ัง ๔ มมุ )

หมายเหตุ : พระธาตุเจดยี ห ลวงเตม็ องค เขยี นดวยเครือ่ งคอมพวิ เตอรบนภาพทส่ี แกนมาจากแบบสนั นิษฐานพระธาตุ
เจดียห ลวงเต็มองค ในหนังสอื สมโภช ๖๐๐ ป พระธาตุเจดยี ห ลวง หนา ๑๗๖

Page 4 of 11

พระแกวมรกต
จากหนังสือสมโภช ๖๐๐ ป พระธาตเุ จดยี หลวง

อัญเชิญพระแกวมรกตขึ้นประดิษฐาน พระพุทธมหามณีรตั นปฏิมากร
บนองคพระธาตุเจดียห ลวง ประดษิ ฐาน ณ พระอุโบสถวัดพระศรีรัตนศาสดาราม

ป พ.ศ. ๒๐๑๑ ในรชั สมยั พระเจา ติโลกราชกษตั รยิ  อญั เชิญพระแกว มรกตไปเมืองหลวงพระบาง
องคท ี่ ๙ แหงราชวงศเ ม็งราย (พ.ศ. ๑๙๘๕-๒๐๓๐) ในป พ.ศ. ๒๐๘๘ รชั สมยั พระนางมหาเทวีจริ ประภา
เจา ผูครองนครเขลางคไดอ ัญเชิญ พระแกว มรกต หรอื กษัตริยอ งคที่ ๑๕ แหงราชวงศเ มง็ ราย(พ.ศ. ๒๐๘๘ -
พระพุทธมหามณรี ตั นปฏมิ ากร ขณะนนั้ ประดษิ ฐานอยูที่ ๒๐๘๙) เกดิ เหตพุ ายุลมแรง ฝนตกหนกั ติดตอกนั
วดั พระแกว ดอนเตา มาถวายพระเจา ตโิ ลกราชเจา เมือง หลายวนั เกิดแผนดนิ ไหว ทาํ ใหองคพ ระธาตุเจดียห ลวง
เชยี งใหม พระองคจ งึ อญั เชิญพระแกว มรกตประดษิ ฐาน หกั พังทลายลงมาเหลอื เพียงครึง่ องค ชว งเวลาดังกลาว
ไวภายในพระวิหารหลวงของวัดเจดยี ห ลวง พระแกว มรกตยังประดษิ ฐานอยูที่วัดเจดยี ห ลวง

ฐานชกุ ชภี ายในซมุ ประตโู ขงดานทศิ ตะวันออก ป พ.ศ.๒๐๙๕ ในรชั สมยั ของพระเจา ไชยเชษฐา
กอ นการบรู ณะเมอ่ื พ.ศ. ๒๕๓๕ เจาเมืองเชยี งใหม พระองคเ สดจ็ ไปเมืองหลวงพระบาง
เพื่อจดั การงานพระศพของพระราชบิดา ทรงอัญเชญิ
ตอ มา ในป พ.ศ. ๒๐๒๒ พระเจาตโิ ลกราชโปรดให พระแกว มรกตไปเมืองหลวงพระบางพรอมพระองคด วย
เสรมิ องคพระธาตเุ จดยี หลวงใหใ หญขึน้ เปน ฐานกวาง อา งวา เพื่อใหพ ระญาติวงศไดกราบไหวบ ชู า แตพระองค
๓๕ วา ความสงู ๔๕ วา องคพ ระเจดยี ดา นทิศตะวันออก ไมไ ดเสดจ็ กลบั เมืองเชียงใหมอีก เน่อื งจากเหลาขุนนาง
โปรดใหก อสรา งฐานชกุ ชีภายในซุมประตูโขง และในป อญั เชิญพระองคข้ึนเปน กษัตริยค รองเมอื งหลวงพระบาง
พ.ศ. ๒๐๒๔ ไดอญั เชิญพระแกวมรกตข้ึนประดษิ ฐาน ทาํ ใหพ ระแกวมรกตประดิษฐานอยูท ี่เมืองหลวงพระบาง
บนฐานชุกชีดังกลาว โดยซุมประตูโขงสรา งบานประตู เปนเวลา ๑๒ ป ภายหลงั ไดอญั เชญิ พระแกวมรกตไป
ปดเปด ไดเ พอ่ื ใหคนสักการะเปนคราวๆ พระแกว มรกต ประดิษฐานทเ่ี มืองเวียงจันทรเ ปนเวลา ๒๑๕ ป
ประดษิ ฐานอยูบนฐานชุกชี ภายในซมุ ประตโู ขงดานทิศ
ตะวันออกขององคพ ระธาตุเจดียหลวงระยะเวลาหน่ึง ในป พ.ศ. ๒๓๒๑ รชั สมัยของสมเด็จพระเจา
กรงุ ธนบรุ ี โปรดใหเ จาพระยามหากษัตรยิ ศ กึ ไปตีเมอื ง
เวยี งจนั ทร และใหอญั เชิญพระแกว มรกตมาประดิษฐาน
ทกี่ รุงธนบุรี จนกระทัง่ ป พ.ศ. ๒๓๒๗ พระบาทสมเด็จ
พระพุทธยอดฟาจุฬาโลกมหาราช ทรงสรา งกรงุ เทพ
มหานครแลวเสรจ็ โปรดใหอัญเชญิ พระแกว มรกตจาก
กรุงธนบุรี ข้ึนประดิษฐานบนบษุ บก ภายในพระอโุ บสถ
วัดพระศรรี ัตนศาสดาราม มาจนถึงปจจบุ นั นี้

Page 5 of 11

แบบจาํ ลองพระธาตเุ จดยี ห ลวงเต็มองค
มุมมองจากทางดา นทศิ ตะวันออก
แสดงสว นขององคพ ระธาตเุ จดยี ท หี่ กั พงั ลงมา
เพราะแผน ดินไหว ทาํ ใหแผนทองจงั โกท่ีหมุ
องคพ ระธาตุเจดียห ลวงจํานวนมากถูกฝง อยูใ ต
กองอฐิ ทท่ี บั ถมกนั อยบู นองคพ ระธาตุเจดียห ลวง

เปนเวลาลว งมาเกือบ ๕๐๐ ป

องคพ ระธาตุเจดยี หลวงทั้ง ๔ ดา น ในป พ.ศ. ๒๐๘๘ เม่ือองคพ ระธาตุเจดียหลวง
ซึ่งอยูใ นสภาพปรักหักพังกอ นทาํ การบรู ณะ พังทลายลงมาเนื่องจากแผนดินไหว หลงั จากนั้น
๑๓ ป คอื ในป พ.ศ. ๒๑๐๑ เมอื งเชยี งใหมตกเปน
เม่ือป พ.ศ. ๒๕๓๓ - ๒๕๓๕ เมอื งขึ้นของพมา เปนเวลา ๒๑๖ ป ระหวา ง พ.ศ.
๒๑๐๑-๒๓๑๗ ในชว งเวลาดังกลาวและเวลาตอมา
เมอื งเชียงใหมไ ดกลายเปน เมอื งรา ง วัดเจดยี ห ลวง
และองคพระธาตุเจดยี ห ลวง จงึ ถกู ปลอ ยใหทง้ิ รา ง
ไวกลางเมืองเชียงใหม

ในป พ.ศ. ๒๓๓๗ พระเจากาวลิ ะ เจาเมอื ง
เชยี งใหมน าํ ราษฎรแผว ถางปฏสิ งั ขรวัดเจดียหลวง
และพระอารามตางๆ ในเขตเมืองเชยี งใหม และ
โปรดใหทําพิธยี า ยเสาอนิ ทขิลจากวดั สะดือเมืองมา
ไวยังวัดเจดยี ห ลวงและทําพธิ ีสมโภชเมืองเชียงใหม

ดานทิศเหนอื ดานทศิ ตะวันออก

ดานทิศใต ดานทศิ ตะวันตก

Page 6 of 11

การบรู ณะองคพ ระธาตเุ จดยี ห ลวง
(ระหวาง พ.ศ. ๒๕๓๓ - พ.ศ. ๒๕๓๕)

ในป พ.ศ. ๒๕๒๙ เมอ่ื ดาํ เนินการการขดุ คน
เพ่ือเตรียมการบูรณะองคพระธาตุเจดียหลวง
พบแผน ทองจังโกจาํ นวนมากฝงอยใู ตก องอิฐ
ทีท่ บั ถมกันอยบู นองคพระธาตุเจดยี หลวง

เปนเวลาลวงมาเกือบ ๕๐๐ ป

ซมุ ประตโู ขงดา นทิศใต ซมุ ประตูโขงดา นทิศตะวนั ตก

Page 7 of 11

ทองจงั โกหุม องคพ ระธาตุเจดยี หลวง ทองจังโกบนระเบยี งกุฏิถูกเกบ็ ไวใ นกระสอบขาวสาร
สมบัติโบราณอนั ล้ําคาของบรรพชน ตั้งเรียงกนั ไวห ลงั ผนงั กั้น ซงึ่ ทาํ ดวยเครา ไมตีกระเบือ้ ง
กระดาษปดตาย ไมม ปี ระตูท่ีสามารถเดินผานเขาไปได
ในปพรรษา ๒๕๕๐ นายภานุพันธ ชยั รตั ตุลาการ และเก็บอยใู นสภาพดังกลา วมาเกือบ ๒๐ ป เมื่อปนเขา
ศาลปกครอง ซงึ่ ตอนเด็กๆเคยเปน ลูกศิษยป ฏบิ ัตริ บั ใช ไปดานหลงั ผนงั กน้ั พบวา ทองจังโกกองรวมกนั ปะปนอยู
พระพทุ ธพจนวราภรณ (หลวงปูจ นั ทร กสุ โล) ไดรับ กบั เศษกงิ่ ไมใ บไมแ ละวสั ดุตา งๆ
พระมหากรณุ าธิคุณ จากพระบาทสมเด็จพระเจาอยูห ัว
โปรดเกลา ฯ ใหเปนนาคหลวงอุปสมบท ณ พระอโุ บสถ เมอื่ พระภานพุ นั ธไ ดรบั อนญุ าตใหข้นึ ไปทํางานบน
วดั พระศรรี ตั นศาสดาราม เมื่อวนั ที่ ๒๒ กรกฎาคม ระเบียงกุฏิดานหลงั ผนังก้ัน จงึ คัดแยกทองจงั โกออกจาก
๒๕๕๐ เนื่องในวโรกาสพระบาทสมเดจ็ พระเจาอยหู วั เศษวัสดุตา งๆ โดยนําไปจดั วางกองไวตามรูปพรรณทม่ี ี
ทรงเจริญพระชนมายุ ครบ ๘๐ พรรษา ไดรบั อนุญาตให ลกั ษณะคลา ยกัน รวมทงั้ คัดแยกทองจงั โกออกตาม
เดนิ ทางมาจําพรรษาทว่ี ดั เจดียหลวง เพอ่ื ปฏบิ ัตริ ับใช ลกั ษณะของสนั ฐานทป่ี รากฏ คือ แผน ทองจังโกท่มี ี
หลวงปซู ่งึ จะมีอายุครบ ๙๐ ป ในวันที่ ๒๖ พฤศจิกายน ลกั ษณะสันฐานบิดเบ้ียว อนั เกิดจากการถลมทับถมของ
๒๕๕๐ เศษอิฐเศษปนู และ แผนทองจงั โกที่ถูกทุบหรือพบั งอ
เม่ือวันที่ ๒๙ สงิ หาคม ๒๕๕๐ พระภานุพนั ธ สพุ นฺธุโก โดยคนกอ นนาํ บรรจลุ งในกระสอบขา วสารเพื่อทําการขน
ไปพบทองจังโกหุมองคพระธาตุเจดียห ลวง บรรจอุ ยใู น ลงมาจากองคพระธาตเุ จดียหลวง จากการคดั แยกคร้ังน้ี
กระสอบขา วสาร จํานวน ๒ กระสอบ เก็บไวใ นโกดงั ของ พบวามที องจังโกสวนหน่งึ เปนทองจงั โกหมุ พระเจดยี 
วดั เจดียห ลวง โดยบงั เอิญ จงึ ทําความสะอาดและสงไป องคเลก็ สององคท ีต่ ง้ั อยูขางพระวิหารหลวง ท่ีรอ้ื ออกทํา
เก็บรกั ษาไวใ นพระอโุ บสถ ตอมาพระภานุพันธสนทนา การบูรณะในป พ.ศ. ๒๕๓๖ และนํามาเก็บไวในทแี่ หง
กบั พระมหาอุดร ทปี วํโส พระพ่ีเล้ยี ง ทาํ ใหท ราบวา ยังมี เดียวกนั แตเ ก็บในถงุ ปยุ พลาสตกิ จํานวน ๕ กระสอบ
ทองจังโกอกี สว นหนึ่ง ทขี่ ุดพบพรอมกันบนองคพ ระธาตุ
เจดยี หลวงเมือ่ ป พ.ศ. ๒๕๒๙ และเปนสวนท่เี หลือจาก
การนาํ ข้ึนไปตดิ บนองคพระธาตุเจดยี ห ลวง เมอื่ ป พ.ศ.
๒๕๓๕ ถกู นําไปเก็บไวบนระเบียงกฏุ ขิ องทานพระราช
เจติยาจารย (ชเู กียรติ อภโย) พระภานุพนั ธจึงไป
นมสั การขออนุญาตนาํ ทองจงั โก ซง่ึ มที ้งั หมดประมาณ
๘ กระสอบขาวสาร มาทาํ การตกแตงทาํ ความสะอาด
เพื่อจัดเก็บใหเ รียบรอ ยสมกบั เปนสมบตั ิโบราณอนั ล้ําคา

Page 8 of 11

การตกแตง ทําความสะอาด และทําทะเบยี นทองจังโก

พระภานพุ ันธ ไดรบั อนญุ าตใหเ ปนผตู กแตง แผน ทองจงั โก เมอ่ื พระภานุพันธตกแตงแผนทองจงั โกเสร็จแลว
ทง้ั หมด ไดใชเ วลาประมาณ ๒ เดอื น (ก.ย.-ต.ค. ๒๕๕๐) พระมหาอดุ ร ทีปวโํ ส เปน ผูดําเนินการทําความสะอาด
ดาํ เนนิ การคดั แยกและตกแตงแผน ทองจงั โก โดยแผน ทอง แผนทองจังโกท้ังหมด ซึง่ การทาํ ความสะอาดจะทําดวย
จงั โกท่มี ีลกั ษณะสันฐานบดิ เบ้ยี วอันเกิดจากการถลมทับถม ความระมัดระวัง โดยใชนํ้าลางฝนุ ออกเทาน้นั ส่ิงที่ติดอยู
ของเศษอฐิ เศษปูน จะปลอ ยใหอยใู นสภาพเดมิ ไมท ําการ กับแผน ทองจังโก เชน สนมิ เขยี ว ปูน ทราย หรอื เศษอิฐ
ตกแตงหรือตแี ผข ยายออกมา สภาพเดมิ มลี ักษณะอยางไร จะปลอยใหตดิ อยูกับแผนทองจังโกตามสภาพเดมิ
กป็ ลอยใหคงสภาพอยา งน้นั สาํ หรับแผน ทองจังโกทถ่ี กู ทุบ
หรอื พบั งอโดยคนใหมขี นาดเล็กลง เพื่อใหสามารถบรรจุลง หลงั จากทาํ ความสะอาดแผนทองจังโกเสร็จแลวจะจัด
กระสอบขาวสารกอนขนลงมาจากองคพระธาตุเจดียห ลวง หมวดหมตู ามขนาดและลักษณะที่คลายกนั และขอ
นัน้ จะทําการตกแตง โดยการคลอ่ี อกตามรอยที่ถกู พับหรือ สามเณรมาชวยทาํ รหัสแผนทองจังโกตามท่ไี ดจําแนกไว
ทบุ ใหงอ และตกแตง ใหม รี ูปรา งตามลกั ษณะด้ังเดมิ ของ และนําแผน ทองจงั โกแตละแผนบรรจถุ งุ พลาสติก กอ น
แผน ทองจงั โก เชน แผน สีเ่ หล่ียม แผน ยาว แผน มมุ ฉาก จะนาํ ลงเก็บไวในหบี ไมสกั ขนาดใหญ
เปนตน ระหวา งคดแยกพบตะปูทใี่ ชยดึ แผน ทองจงั โกกับ
องคพระธาตุเจดยี ห ลวงติดมากับแผน ทองจงั โกจาํ นวนหน่งึ แผน ทองจงั โกขนาดใหญท ีส่ ดุ มีขนาดกวา ง ๕๙ ซม.
ไดน ําไปมอบพระราชเจตยิ าจารยเ ก็บรักษาไว และไดพบ ยาว ๗๐ ซม. (รหัส หมายเลข ๖) และขนาดกวา ง ๔๓
ทองจงั โกรปู หยดนํ้าหนึ่งชนิ้ ปนอยูในแผนทองจังโกท่ีขนลง ซม. ยาว ๘๘ ซม. (รหสั หมายเลข ๒๗) สําหรับแผน
มาจากองคพระธาตเุ จดียห ลวง ทองจงั โก รหัส หมายเลข ๑ ขนาด กวาง ๕๔ ซม. ยาว
๖๐ ซม. น้นั พระภกิ ษุ สามเณร และคณะศษิ ยานุศิษย
ของวัดเจดียหลวง ไดนาํ ไปใหช า งไมท าํ กรอบ และถวาย
พระพุทธพจนวราภรณ (หลวงปูจันทร กสุ โล) ในโอกาส
เจรญิ อายุครบ ๙๐ ป เมอ่ื วนั ที่ ๒๖ พฤศจิกายน ๒๕๕๐

Page 9 of 11

องคพ ระธาตเุ จดียห ลวงกอ นบูรณะ องคพ ระธาตุเจดยี หลวงหลงั บูรณะ

ทองจังโกท่ีนําข้นึ ไปตดิ องคพ ระธาตเุ จดียหลวง พระพทุ ธพจนวราภรณ (หลวงปูจนั ทร กุสโล)
ดา นทศิ ตะวันตกเฉยี งเหนอื เม่ือป พ.ศ. ๒๕๓๕ ชมทองจงั โกหมุ องคพระธาตเุ จดยี หลวง
ภายหลังการบรู ณะองคพ ระธาตุเจดยี หลวงแลวเสร็จ

“หลวงปหู ันหนาไปมอง
องคพระธาตเุ จดียห ลวง”

พระมหาอดุ ร ทีปวโํ ส นมสั การพระพุทธพจนวราภรณ
(หลวงปจู ันทร กุสโล) เจา อาวาสวดั เจดียห ลวงวรวิหาร เกีย่ วกบั
การรวบรวมและจดั เกบ็ แผน ทองจงั โกหมุ องคพ ระธาตเุ จดยี ห ลวง
โดยนาํ แผน ทองจงั โกและชน้ิ สวนสําคญั ๆ วางแสดงใหห ลวงปูชม
เมื่อวันท่ี ๑๒ ตุลาคม ๒๕๕๐ หลวงปูไดห ยิบทองจงั โกรปู หยดนาํ้
ซึ่งพบเพียงช้ินเดียวเก็บรักษาไวใ นยา มของทา น

Page 10 of 11

ตวั อยางทองจังโกหุมองคพ ระธาตเุ จดยี ห ลวง

Page 11 of 11

ทองจงั โกหุม พระเจดยี องคเล็กขา งพระวหิ ารหลวง

บริเวณวัดเจดียหลวงมีพระเจดียข นาดเลก็ อีกสององค
ทต่ี ้งั ขนาบพระวิหารหลวงเย้อื งไปทางดานหนา
ไมปรากฏหลักฐานปที่สรา ง

พระเจดียองคดานทศิ เหนือ มคี วามสงู ๑๕.๘๘ เมตร
รปู ทรงสันฐาน ๔ เหล่ียม ยอเก็จ ๓ ชั้น ฐานกวา งดา นละ
๖.๕๕ เมตร ฐานปท มย อเก็จซอนกัน ๒ ชน้ั ตั้งแตค อระฆัง
ขึน้ ไปหุมดว ยทองจงั โกปด ทองคําเปลว ปลยี อดและฉัตร
ทาํ ดวยทองเหลืองปด ทองคําเปลว

พระเจดียองคด านทิศใต มคี วามสงู ๑๓.๔๓ เมตร
รูปทรงสัณฐาน ๔ เหลยี่ ม ยอเกจ็ ๓ ชัน้ ฐานกวางดานละ
๖.๕๕ เมตร ฐานปท มยอ เก็จซอนกนั ๒ ชน้ั ต้ังแตคอระฆัง
ขึ้นไปหุมดวยทองจงั โกปดทองคําเปลว ปลยี อดและฉัตร
ทําดว ยทองเหลืองปด ทองคาํ เปลว

ในป พ.ศ. ๒๕๓๖ เมื่อบูรณะองคพ ระธาตุเจดียหลวง
เสรจ็ แลว ไดบูรณะพระเจดยี ท้ังสององค ร้ือทองจังโกเดิม
ออกและหมุ ทองจงั โกใหมต ั้งแตคอระฆังขึน้ ไป ทองจงั โก
เดิมนาํ ไปเก็บรวมไวในสถานท่ีเดียวกบั ทองจังโกหุมองค
พระธาตุเจดยี ห ลวง

บทสง ทาย

ทองจงั โกหุม องคพ ระธาตเุ จดยี หลวงที่ขุดคนพบใน ป พ.ศ. ๒๕๒๙ เม่ือนาํ ขึน้ ไปตดิ บนองคพ ระธาตุเจดยี ห ลวง
ดา นทศิ ตะวันตกเฉยี งเหนือแลว ยงั คงเหลอื อีกเปนจาํ นวนมาก สมควรจะพจิ ารณาดําเนินการเก่ยี วกับทองจังโกหุม องค
พระธาตุเจดียห ลวงสวนทเ่ี หลอื อยางเหมาะสมตอไป ดงั น้ี (๑) นาํ ทองจังโกบางสวนไปเกบ็ รวมไวกบั ของมคี า อน่ื ๆ
ในหลมุ บรรจุของมีคา บนแทน แกวภายในพระวิหารหลวง ซึง่ อยรู ะหวางการบูรณะปฏสิ ังขร (๒) นําทองจังโกบางสวน
ไปแสดงไวใ นพิพธิ ภัณฑข องวดั เจดยี หลวงซึ่งทําพิธีเปด ตวั อาคารไปเมื่อวนั ท่ี ๒๖ พฤศจกิ ายน ๒๕๕๐ (๓) มอบทอง
จงั โกบางช้นิ แกพิพธิ ภัณฑสถานแหง ชาตอิ ื่นๆ เพ่อื เกบ็ รกั ษา (๔) นําช้นิ สว นทองจงั โกขนาดเล็กท่ีไมส มบูรณซ ่ึงมีอยู
เปนจาํ นวนมาก ไปสรางองคพ ระธาตุเจดยี หลวงจําลองเต็มองคต ามแบบสันนิษฐานของกรมศิลปากร และนําไปแสดง
ไวในพิพิธภณั ฑของวัดเจดียห ลวง ที่กลาวมาทั้งหมดเพอ่ื วตั ถุประสงคสงตอทองจังโกหุม องคพระธาตเุ จดยี หลวงสมบตั ิ
อนั ล้าํ คา ของบรรพชนไปยงั อนุชนรุน ตอ ๆไป

๑๑ กรกฎาคม ๒๕๕๑