ASAS BIOLOGI MANUSIA (NOTA)

ASAS BIOLOGI MANUSIA [SM]

ASAS BIOLOGI
MANUSIA

ASAS BIOLOGI MANUSIA [SM]

Isi Kandungan

• Pengenalan anatomi dan fisiologi
• Organisasi tubuh manusia
• Sistem tubuh
• Arah dan planar
• Kaviti manusia: Kranial, Toraks, Vertebra,

Abdominopelvik

ASAS BIOLOGI MANUSIA [SM]

Hasil Pembelajaran Kursus

• Pada akhir topik ini pelajar/peserta dapat:

Mendefinisikan istilah-istilah anatomi, fisiologi, arah, planar,
kaviti dan organisasi tubuh manusia.
Menyenaraikan dan menyatakan organ dan fungsi sistem yang
terdapat dalam manusia.
Melabelkan kedudukan kaviti-kaviti dalam tubuh manusia.
Menyatakan contoh organ/ struktur yang terdapat dalam kaviti
tersebut.

ASAS BIOLOGI MANUSIA [SM]

PENGENALAN ANATOMI DAN FISIOLOGI

• Kepentingan anatomi dan fisiologi dalam
bidang kesihatan:

o Penjagaan pesakit di hospital/rumah: makan minum
pesakit; ubatan; kebersihan.

o Membantu ahli keluarga/pusat jagaan untuk merawat
pesakit.

o Memberikan rawatan mengikut prosedur dan arahan
pegawai perubatan.

ASAS BIOLOGI MANUSIA [SM]

PENGENALAN ANATOMI DAN FISIOLOGI

ASAS BIOLOGI MANUSIA [SM]

Anatomi

• Anatomi merangkumi bentuk, kedudukan dan
susunan sesuatu struktur atau organ yang
membentuk tubuh.

ASAS BIOLOGI MANUSIA [SM]

Anatomi

•Anatomi Kasar
•(Gross Anatomy)

•Kajian tentang struktur tubuh yang dapat dilihat dengan mata yang kasar.
•Contoh: Struktur tulang, paru-paru, jantung dan lain-lain lagi.
•Anatomi Mikroskopik (Microscopic Anatomy)
•Kajian tentang tisu dengan bantuan mikroskop.
•Contoh: Tisu epitelium, tisu saraf, tisu penghubung dan tisu otot.

ASAS BIOLOGI MANUSIA [SM]

Fisiologi

• Fisiologi adalah kajian tentang fungsi sistem dan organ dalam badan manusia.
• Fisiologi manusia menerangkan tentang:

✔ Tindakbalas kimia yang perlaku pada sel
✔ Penghantaran impuls
✔ Pergerakan secara fizikal seperti kontraksi otot

ASAS BIOLOGI MANUSIA [SM]

Organisasi Tubuh Manusia

• Struktur badan manusia mempunyai tahap organisasi
yang berbeza iaitu dari submikroskopik hingga
makroskopik.

• Daripada atom (simplest) kepada yang paling kompleks
(organisma).

ASAS BIOLOGI MANUSIA [SM]

Organisasi Tubuh Manusia

•Tahap Kimia
•Tahap Selular
•Tahap Tisu
•Tahap Organ
•Tahap Sistem Organ
•Tahap Organisma

ASAS BIOLOGI MANUSIA [SM]

Tahap Kimia

• Tubuh manusia terdiri daripada unit- unit kecil yang
dikenali sebagai atom.

• Tahap ini berada pada aras pertama dalam struktur
manusia iaitu aras kimia.

ASAS BIOLOGI MANUSIA [SM]

Tahap Selular

• Atom bergabung sesama sendiri untuk membentuk
molekul-molekul dan menjadi aras sel.

• Sel merupakan benda hidup paling kecil pada badan
manusia serta menjalankan tindak balas metabolisma.

ASAS BIOLOGI MANUSIA [SM]

Tahap Tisu

• Tisu terdiri daripada gabungan sel- sel dari struktur dan
fungsi yang sama.

• Sebagai contoh, sel-sel otot jantung membentuk tisu
otot kardiak.

ASAS BIOLOGI MANUSIA [SM]

Jenis-jenis Tisu

ASAS BIOLOGI MANUSIA [SM]

Tisu Epitelium

• Tisu pembungkus (covering) atau tisu lapisan
(lining).

• Fungsi tisu epitilium:

– Melindungi daripada dihidrasi dan jangkitan
– Mengawal ketelapan (kemasukan dan pengeluran

cecair dan lain-lain).
– Merembeskan bahan kimia

ASAS BIOLOGI MANUSIA [SM]

Tisu Penghubung

• Memberi perlindungan kepada organ dan
sokongan kepada badan.

• Fungsi tisu epitilium:

– Melindungi organ dalaman.
– Penebat haba.
– Tapak penyimpanan tenaga.
– Melindungi diri dari kemasukan patogen.

ASAS BIOLOGI MANUSIA [SM]

Tisu Otot

• Pergerakan dalaman dan luaran.

ASAS BIOLOGI MANUSIA [SM]

Tisu Otot

• Mengesan rangsangan dan menghantar impuls
dari organ sasaran ke otak dan sebaliknya.

ASAS BIOLOGI MANUSIA [SM]

Tahap Organ

• Organ terdiri daripada pelbagai jenis tisu dan
mempunyai fungsi yang tertentu.

• Sebagai contoh, organ jantung terdiri daripada lapisan
tisu otot kardiak dan tisu penghubung yang berfungsi
untuk membekalkan darah ke seluruh bahagian badan.

ASAS BIOLOGI MANUSIA [SM]

Tahap Organ Sistem

• Organ-organ berinteraksi pada peringkat sistem organ
untuk melakukan fungsi tertentu.

• Jantung, darah dan saluran darah membentuk sistem
kardiovaskular untuk membekalkan darah yang
beroksigen ke seluruh bahagian badan.

ASAS BIOLOGI MANUSIA [SM]

Tahap Organ Sistem

• Sistem tubuh terdiri dari berbagai jenis organ yang
memiliki struktur dan fungsi yang khusus.

• Organ-organ tersebut memiliki fungsi masing-masing
namun saling bergantung antara satu sama lain baik
secara langsung maupun tidak langsung.

• Ada 11 sistem pada tubuh manusia.

ASAS BIOLOGI MANUSIA [SM]

•Sistem Tubuh

•Sistem Integumen-tari
•Sistem Otot
•Sistem Rangka
•Sistem Saraf
•Sistem Endokrin
•Sistem Kardiova-skular
•Sistem Pernafasan
•Sistem Penghadaman
•Sistem Urinari
•Sistem Reproduktif
•Sistem Limpa

ASAS BIOLOGI MANUSIA [SM]

Sistem Integumentari (Integumentary System)

• Sistem integumentari merangkumi
lapisan kulit, kuku, rambut dan

kelejar peluh dan sebum.
• Fungsi sistem integumentari

adalah:

– Melindungi struktur di bawahnya
dari tercedera dan serangan (invasi)
mikrob.

– Mempunyai hujung saraf sensori
(sakit , sentuhan dan suhu).

– Merupakan salah satu dari sistem
kumuhan.

– Mengawal suhu badan.
– Membantu dalam pembentukan /

sintesis Vitamin D.

ASAS BIOLOGI MANUSIA [SM]

Sistem Otot (Muscular System)

• Terdiri dari pelbagai jenis otot yang
menyaluti tubuh manusia.

• Terdapat 3 jenis otot iaitu:

– Otot rangka
– Otot licin
– Otot kardiak

• Fungsi sistem otot adalah:

– Membantu dalam pergerakkan.
– Mengekalkam postur badan.
– Membentukkan susuk tubuh manusia.
– Menghasilkan haba.

ASAS BIOLOGI MANUSIA [SM]

Sistem Rangka (Skeletal System)

• Sistem rangka biasanya terdiri daripada
tulang, otot, ligamen, tendon dan organ
yang lain.

• Terdapat kira-kira 206 tulang dalam badan
manusia dewasa yang normal.

• Fungsi sistem rangka adalah:

– Memberi perlindungan kepada tisu dan organ-
organ penting.

– Tulang bertindak sebagai bahan sokongan
kepada badan, agar dapat menampung berat
badan seseorang.

– Menghasil sel darah merah.

ASAS BIOLOGI MANUSIA [SM]

Sistem Saraf (Nervous System)

• Sistem saraf manusia terbahagi kepada:

– Sistem saraf pusat
– Sistem saraf periferi

• Fungsi utama sistem saraf adalah untuk
menyelaras aktiviti-aktiviti badan dengan
menghantar impuls saraf dari satu
bahagian ke bahagian yang lain.

• Sistem saraf autonomi yang mengawal
semua tindakan tidak terkawal seperti
degupan jantung.

• Sistem saraf autonomi terdiri daripada:

– Saraf Simpetatik
– Saraf Parasimpetatik

ASAS BIOLOGI MANUSIA [SM]

Sistem Endokrin (Endocrine System)

• Sistem endokrin terdiri daripada
kelejar yang tidak berduktus
(ductless) yang menghasilkan
hormon ke dalam darah.

• Fungsi sistem endokrin:

– Proses tumbesaran.
– Merangsang perkembangan ciri-ciri

seks sekunder.
– Meningkatkan/merendahkan paras

glukosa darah.

ASAS BIOLOGI MANUSIA [SM]

Sistem Kardiovaskular (Cardiovascular System)

• Sistem kardiovaskular atau dikenali
sebagai sistem peredaran darah,
terdiri daripada jantung, darah dan
salur darah.

• Fungsi sistem kardiovaskular:

– Mengepam darah ke seluruh anggota
badan dan tisu-tisu di badan.

– Menyingkirkan bahan kumuh seperti
karbon dioksida.

ASAS BIOLOGI MANUSIA [SM]

Sistem Limpa (Lymphatic System)

• Sistem limpa terdiri salur limpa,
nodus limpa, tonsil dan kelenjar
timus.

• Fungsi sistem limpa:

– Sebagai organ mekanisma pertahanan
badan.

ASAS BIOLOGI MANUSIA [SM]

Sistem Pernafasan (Respiratory System)

• Pernafasan melibatkan dua proses
iaitu pernafasan internal dan
pernafasan eksternal.

• Pernafasan eksternal merupakan
proses penukaran gas yang berlaku
di alveoli paru-paru manakala
pernafasan internal merupakan
proses penukaran gas yang berlaku
di antara darah dan sel.

ASAS BIOLOGI MANUSIA [SM]

Sistem Penghadaman (Digestive System)

• Terdiri daripada mulut, esophagus,
perut, usus kecil dan besar.

• Organ assesori terdiri daripada gigi,
lidah, pancreas dan pundi
hempedu.

• Fungsi sistem penghadaman:

– Menghadamkan makanan yang
bersaiz besar kepada jisim.

– Menyerap nutrient.
– Menyingkirkan bahan kumuh.

ASAS BIOLOGI MANUSIA [SM]

Sistem Urinari (Urinary System)

• Terdiri dari trek urinari seperti
ginjal, ureter, pundi kencing dan
uretra.

• Fungsi sistem urinari:

– Menyingkirkan bahan kumuh
(nitrogenous waste) dalam bentuk
urin.

– Mengimbangi bendalir kimia dalam
badan.

ASAS BIOLOGI MANUSIA [SM]

Sistem Reproduktif (Reproductive System)

• Terdiri dari:

– Reproduktif perempuan

• Menghasilkan ovum
• Menerima sperma lelaki

– Reproduktif lelaki

• Menghasilkan sperma

ASAS BIOLOGI MANUSIA [SM]

ARAH DAN PLANAR

KEDUDUKAN ANATOMI
• Kedudukan tegak dengan

kepala, badan, tapak tangan
dan kaki menghala ke depan.
• Penting untuk menentukan
struktur bahagian badan.

ASAS BIOLOGI MANUSIA [SM]

ARAH DAN PLANAR

ARAH
• Istilah bagi menerangkan lokasi organ yang dirujuk

kepada organ tertentu.

ASAS BIOLOGI MANUSIA [SM]

Terminologi Dalam Anatomi

ISTILAH DEFINISI

Superior (cranial) Terletak lebih atas/ tinggi (mendekati kepala)

Inferior (caudal) Terletak lebih bawah/ rendah (mendekati
kaki)
Anterior (ventral) Terletak lebih hadapan
Posterior (dorsal)
Medial Terletak lebih ke belakang
Lateral
Menghampiri bhgn midline badan

Menjauhi bhgn midline badan

ASAS BIOLOGI MANUSIA [SM]

Terminologi Dalam Anatomi

ISTILAH DEFINISI
Proksimal Mendekati bahagian tubuh (utama)/ pangkal

Distal Menjauhi bahagian tubuh (utama)/ hujung
Superfisial (upper/ external) Permukaan badan
Deep (lower/ internal) Dalaman badan/ lebih jauh ke dalam
Central Bahagian utama
Peripheral Menjauhi bahagian utama
Axial Bahagian kepala, leher dan badan
Apendicular Kaki, tangan

ASAS BIOLOGI MANUSIA [SM]

Terminologi Dalam Anatomi

ASAS BIOLOGI MANUSIA [SM]

ARAH DAN PLANAR

PLANAR
• Garisan yang membahagikan badan kepada beberapa bahagian.
• Tujuan: membantu menentukan kedudukan secara spesifik.
• Terdapat beberapa planar:

– Sagittal plane: garisan yang membahagi kepada kanan dan kiri (mid
sagittal: perbahagian samarata; para sagittal: pembahagian tidak sama
rata)

– Frontal plane: garisan yang membahagi kepada depan (anterior) dan
belakang (posterior)

– Transverse plane: garisan yang membahagi kepada atas dan bawah

ASAS BIOLOGI MANUSIA [SM]

ARAH DAN PLANAR

ASAS BIOLOGI MANUSIA [SM]

ARAH DAN PLANAR

ASAS BIOLOGI MANUSIA [SM]

KAVITI MANUSIA

• Ruangan pada bahagian dalaman badan yang
menempatkan organ-organ tertentu.

• Terbina daripada sistem rangka manusia.
• Terbahagi kepada 2 bahagian utama:

– Dorsal cavity: kaviti kranial dan kaviti vertebra (tiada
pemisah); mempunyai beberapa lapisan membran
(meninges)

– Ventral cavity: kaviti toraks dan kaviti abdominopelvik
(dipisahkan oleh diafragma)

ASAS BIOLOGI MANUSIA [SM]

KAVITI MANUSIA

ASAS BIOLOGI MANUSIA [SM]

KAVITI MANUSIA

Kaviti kranial Kaviti vertebra (spinal)

• Terbina daripada tengkorak • Terbina daripada susunan
manusia. vertebra column yang
memanjang ke bawah
• Menempatkan otak dan (terdapat ruangan kecil).
rangkaian tisu saraf.
• Menempatkan spinal cord
dan rangkaian tisu saraf.

ASAS BIOLOGI MANUSIA [SM]

KAVITI MANUSIA

Kaviti toraks Kaviti abdominopelvik

• Terbina daripada sangkar rusuk, chest • Kaviti terbesar
bone dan thorax vertebra. • Terbahagi kepada dua bahagian:

• Menempatkan organ paru-paru, jantung ❖ kaviti abdomen
dan organ respiratori yang lain. ❖ kaviti pelvik

• Ruang tengah antara paru-paru dikenali • Kaviti abdomen mengandungi perut,
mediastinum: menempatkan jantung spleen, hati, usus, kidney.
dan salur penafasan: bronchus & trakea.
• Kaviti pelvic (inferior)
• Terbahagi kepada dua ruangan: kaviti mengandungipundi kencing, rektum
pleural (paru-paru); kaviti pericardial dan organ reproduktif.
(jantung).

• Masing-masing diselaputi oleh dua • Mengandungi dua lapisan membran
lapisan membran (membrane serosa) (membrane serosa/ peritoneum) dan
dengan cecair serosa di antaranya cecair serosa di antarany
(penting bagi membantu fungsi organ
yang dilindungi).
ASAS BIOLOGI MANUSIA [SM]

ASAS BIOLOGI MANUSIA [SM]