Lamoon Yamakupt

MRS. LAMOON MRS. LAMOON
YAMAKUPT YAMAKUPT

ครูลมุล ยมะคุปต์

บุคคลสำคัญของวงการนาฎศิลป์ไทย

Nicha Klaewkla No.11 Class 5/1

MRS.LAMOON YAMAKUPT

ลมุล ยมะคุปต์ ท่านถือได้ว่า เป็นบุคคลสำคัญของวงการนาฎศิลป์ไทย เป็น
ครูนาฏศิลป์คนแรกในการวางหลักสูตรการเรียนการสอนนาฏศิลป์ไทย โดยร่าง
หลักสูตรให้แก่วิทยาลัยนาฏศิลป์ ทำให้การเรียนนาฏศิลป์มีระบบ มีขั้นตอนใน
การฝึกหัด นับเป็นมรดกทางวัฒนธรรมอันล้ำค่า

จุดเริ่มต้นทางด้านนาฎศิลป์ของท่านเริ่มต้นจาก บิดาพาไปถวายตัวเป็นนาง
ละคร ณ วังสวนกุหลาบ เริ่มฝึกหัดนาฏศิลป์ตั้งแต่อายุ 5 ขวบ และเมื่ออายุ ๖
ขวบได้รับการถ่ายทอดวิชาความรู้ด้านละครรำจาก

หม่อมครูแย้มซึ่งเป็นหม่อมละครในสมเด็จเจ้าพระยาบรมมหาสุริยวงศ์
(ช่วง บุนนาค) ถ่ายทอดบทบาทของตัวเอกด้านละครใน เช่น อิเหนา หย้า
หรัน เป็นต้น
หม่อมครูอึ่ง หม่อมละครในสมเด็จพระบัณฑูรฯ (กรมพระราชวังบวรวิไชย
ชาญ) ถ่ายทอดในเรื่องของเพลงหน้าพาทย์ และบทบาทอื่นๆ เช่น พระวิษณุ
กรรม พระมาตุลี อินทรชิต รามสูร เป็นต้น
หม่อมครูนุ่ม หม่อมในกรมหมื่นสถิตธำรงสวัสดิ์ (พระองค์เจ้าเนาวรัตน์)
ท่านเป็นครูนาง ถ่ายทอดบทบาทที่เกี่ยวกับตัวนาง เช่น ศุภลักษณ์ เป็นต้น
นอกจากนี้ยังมีครูที่สอนพิเศษ อาทิ คุณท้าววรจันทร์(วาด) เจ้าจอมมารดา
เขียน เจ้าจอมมารดาทับทิม เจ้าจอมมารดาสาย เจ้าจอมละม้าย พระยานัฏ
กานุรักษ์ คุณหญิงนัฏกานุรักษ์ และท่านครูหงิม

หม่อมครูอึ่ง หสิตะเสน วังสวนกุหลาบ หม่อมนุ่ม นวรัตน ณ อยุธยา

1

MRS.LAMOON YAMAKUPT

ชีวิตการศึกษาที่วังสวนกุหลาบเป็นไปด้วยดี จนกระทั่งกราบบังคมทูลลา
จากวังสวนกุหลาบไปรับพระราชทานสนองพระคุณเป็นนางละครในกับสมเด็จ
พระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้าจุฑาธุชธราดิลก กรมขุนเพ็ชรบูรณ์อินทราไชย ณ วัง
เพชรบูรณ์ ร่วมกับเพื่อนละครอีกหลายท่าน ต่อมาเมื่ออายุ ๒๐ ปี ทูลกระหม่อม
เจ้าฟ้าจุฑาธุชฯ ก็สิ้นพระชนม์ ชีวิตละครที่เคยสุขสบายมาโดยตลอดก็ดับวูบลง
ทันที ต่างต้องแยกย้ายจากวังกลับไปอยู่กับญาติตามเดิม

เมื่อออกจากวังเพชรบูรณ์ได้ระยะหนึ่ง ก็สมรสกับนายสงัด ยมะคุปต์ มีบุตร
ธิดารวมทั้งสิ้น ๑๓ คน ชีวิตในระยะนี้ ต้องฝ่าฟันอุปสรรคต่างๆ มากมาย ต่อมา
พลตรีหลวงวิจิตรวาทการ อธิบดีกรมศิลปากร มีความต้องการครูละครฝ่าย
พระ จึงปรึกษาพระยานัฏกานุรักษ์ และได้รับการแนะนำให้ติดต่อนางลมุล ยมะ
คุปต์ จากนั้นครูลมุล จึงได้เข้ามาวางหลักสูตรเพื่อจะเปิดโรงเรียนนาฏ
ดุริยางคศาสตร์ เมื่อเริ่มรับราชการนั้นมีอายุ ๒๙ ปี ได้ถ่ายทอดความรู้ในการ
แสดงตัวเอก และระบำมาตรฐานต่างๆให้กับศิษย์ไว้มากมาย

สมเด็จเจ้าฟ้าจุฑาธุชธราดิลก

พลตรีหลวงวิจิตรวาทการ พระยานัฏกานุรักษ์

2

MRS.LAMOON YAMAKUPT

ครูลมุล เกษียณอายุราชการ เมื่อวันที่ ๑ ตุลาคม พ.ศ. ๒๕๐๘ แต่หลังจาก
นั้น โรงเรียนนาฏศิลป์ ก็ได้จ้างไว้เป็นครูพิเศษสายนาฏศิลป์ละคร เมื่อวันที่
๒๔ มิถุนายน พ.ศ. ๒๕๑๖ ในตำแหน่งผู้เชี่ยวชาญการสอนนาฏศิลป์ ประจำ
โรงเรียนนาฏศิลป์ กรมศิลปากร

วันที่ ๑ มกราคม พ.ศ.๒๕๒๖ ครูลมุล รู้สึกไม่ค่อยสบายเนื่องจากเป็นไข้หวัด
มีอาการแน่นหน้าอกหายใจไม่สะดวก ญาติจึงนำส่งโรงพยาบาลเปาโลฯ เมื่อ
ความทราบถึงสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ ทรงพระราชทานพระเมตตารับไว้
เป็นคนไข้ในพระองค์ ซึ่งนับเป็นพระมหากรุณาธิคุณอย่างหาที่สุดมิได้ พักรักษา
ตัวประมาณ ๑เดือน ก็กลับไปพักผ่อนที่บ้าน แต่คืนต่อมาก็ต้องกลับเข้ารักษาตัว
อีกครั้ง จนในตอนสายของวันที่ ๓๐ มกราคม ๒๕๒๖ ครูลมุล ยมะคุปต์ก็จากไป
ด้วยอาการอันสงบ สิริรวมอายุได้ ๗๗ ปี ๗ เดือน ๒๘ วัน

3

MRS.LAMOON YAMAKUPT

ผลงาน

(ประเภทรำ)

1.รำแม่บทใหญ่ พ.ศ. 2478 ร่วมคิดการแสดงชุดนี้กับนางมัลลี
คงประภัศร์ ใช้ประกอบการแสดงละครเรื่อง “สุริยคุปต์”
หลังจากนั้นได้ขออนุญาตพระยานัฏกานุรักษ์ (ทองดี สุ
วรรณการต) จัดเป็นหลักสูตรใช้สอนในโรงเรียนนาฏศิลป์
ตราบเท่าทุกวันนี้ (ท่ารำแม่บทใหญ่) เดิมเป็นท่านิ่งท่านได้
ประดิษฐ์ท่าเชื่อมหรือที่เรียกว่า “ลีลา” เป็นกระบวนรำขึ้น

2.รำซัดชาตรี ร่วมคิดท่ารำกับนางมัลลี (หมัน) คงประภัศร์
โดยได้รับแรงบันดาลใจจากท่าซัดไหว้ครูชาตรี

3.รำวงมาตรฐาน ร่วมคิดท่ารำกับจมื่นมานิตย์เรศ (เฉลิม
เศวตนันท์)

4.ต้นวรเชษฐ์ ร่วมคิดท่ารำกับนางมัลลี (หมัน) คงประภัศร์
และหม่อมต่วน ภัทรนาวิก (นางศุภลักษณ์ ภัทรนาวิก)

5.รำเถิดเทิง คิดขึ้นเมื่อครั้งไปเผยแพร่นาฏศิลป์ไทย ณ
สหภาพพม่า เมื่อปี 2498

6.รำกิ่งไม้เงินทองถวายพระพร ร่วมคิดกับนางเฉลย ศุขะวณิช
จัดแสดงเนื่องในวาระสมัยเฉลิมพระชนมพรรษาพระบาท
สมเด็จพระเจ้าอยู่หัวปี พ.ศ.2525 นางสาวปราณี สำราญ
วงศ์ ประพันธ์บท

4

MRS.LAMOON YAMAKUPT

ผลงาน

(ประเภทระบำ)

1.ระบำกินนรรำ จากบทละครดึกดำบรรพ์ เรื่อง จันทกินรี โดยร่วมคิดท่ารำกับนางเฉลย
ศุขะวณิช

2.ร่วมคิดท่ารำกับหม่อมต่วน ภัทนาวิก (นางศุภลักษณ์ ภัทรนาวิก) เพื่อใช้ประกอบการ
แสดงละครในเรื่องอิเหนา ตอนลมหอบ

3.ระบำกฤดาภินิหาร ร่วมคิดท่ารำกับหม่อมต่วน ภัทรนวิก เพื่อใช้ประกอบ การแสดงละคร
เรื่อง เกียรติศักดิ์ไทย

4.ระบำพม่า-มอญ ใช้ประกอบการแสดงละครเรื่องราชาธิราช ตอนกระทำสัตย์ ณ โรงละคร
ศิลปากร ประมาณปี พ.ศ.2496

5.ระบำกลอง ร่วมกับนางผัน โมรากุล ผู้ประพันธ์เพลง คือ หลวงประดิษฐ์ไพเราะ(ศร ศิลปะ
บรรเลง)

6.ระบำฉิ่ง ร่วมกับนาง ผัน โมรากุล ผู้ประพันธ์เพลง คือ หลวงประดิษฐ์ไพเราะ(ศร ศิลปะ
บรรเลง)

7.ระบำพม่าไทยอธิษฐาน เนื่องในโอกาสเดินทางไปเผยแพร่นาฏศิลป์ไทย ณ สหภาพพม่า
เมื่อปี พ.ศ. 2498

8.ระบำนกยูง ร่วมกับนางผัน โมรากุล เมื่อครั้งไปหัดละครของพระเจ้าวรวงศ์เธอ พระองค์
เจ้าเฉลิมเขตมงคล

9.ระบำม้า ร่วมกับนางผัน โมรากุล เมื่อครั้งไปหัดละครของพระเจ้าวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้า
เฉลิมเขตมงคล

10.ระบำสวัสดิรักษา ทำขึ้นในโอกาสเป็นที่ปรึกษาของนางสำเนียง วิภาตะศิลปิน
11.ระบำโบราณคดี ชุด ทวารวดี ศรีวิชัย เชียงแสน ลพบุรี ร่วมกับนางเฉลย ศุขะวณิช ในขณะ

ที่นายธนิต อยู่โพธิ์ ดำรงตำแหน่งอธิบดีกรมศิลปากร
12.ระบำเริงอรุณ เมื่อกรมศิลปากรจัดแสดงแสดงโขน ชุด ศึกวิรุณจำบัง พ.ศ. 2492
13.ระบำฉิ่ง (ฉิ่งทิเบต) ร่วมกับนางเฉลย ศุขะวณิช จัดแสดงครั้งแรกในงาน “น้อมเกล้า” ณ

โรงละครแห่งชาติ เมื่อวันที่ 9 ธันวาคม พ.ศ. 2524
14.ระบำกรับ ร่วมกับนางเฉลย ศุขะวณิช จัดแสดงครั้งแรกในงานเลี้ยงรับรองคณะโครงการ

เรือเยาวชน ณ ทำเนียบรัฐบาล เมื่อเดือนตุลาคม พ.ศ. 2524
15.ระบำกลอง เป็นผลงานชิ้นสุดท้ายที่ประดิษฐ์ขึ้น เพื่อใช้จัดแสดงในงานดนตรีไทย

มัธยมศึกษา ในครั้งนี้ นายปฐมรัตน์ ถิ่นธรณี เป็นผู้ปรับทำนองเพลง

5

MRS.LAMOON YAMAKUPT

ผลงาน

(ประเภทฟ้อน)

1.ฟ้อนเงี้ยว คิดขึ้นเมื่ออยู่เชียงใหม่ โดยได้รับแบบอย่างมา
จากพวกเงี้ยว (ไทยใหญ่) และนำท่ารำของชาวเชียงใหม่เข้า
ผสมผสานดังที่ยึดถือเป็นแบบอย่างในการแสดงตราบ
กระทั่งทุกวันนี้

2.ฟ้อนเล็บ ฟ้อนเทียน คิดขึ้นตามพระกระแสรับสั่ง พระราช
ชายา เจ้าดารารัศมี โดยนำท่ารำของภาคกลางเข้าปรับปรุง
ให้งดงามขึ้น

3.ฟ้อนแพน ร่วมกับนางมัลลี (หมัน) คงประภัศร์ เมื่อปี
พ.ศ.2477

4.ฟ้อนม่านมุ้ยเชียงตา ดัดแปลงท่ารำของพม่า มาปรับปรุงขึ้น
เมื่อครั้งอยู่เชียงใหม่

5.ฟ้อนแคน ร่วมคิดกับนางเฉลย ศุขะวณิช เมื่อปี พ.ศ.2518

6

MRS.LAMOON YAMAKUPT

ผลงาน

(ประเภทเซิ้ง)

1.เซิ้งสัมพันธ์ ร่วมกับนางเฉลย ศุขะวณิช จัดแสดงครั้งแรก
ในวาระที่รัฐบาลไทยจัดงานต้อนรับ ฯพณฯ เติ้ง เสี่ยวผิง
รองนายกรัฐมาตรีสาธารณรัฐประชาชนจีน เมื่อวันที่ 8
พฤษภาคม พ.ศ. 2521

2.เซิ้งสราญ ร่วมกับนางเฉลย ศุขะวณิช โดยดัดแปลงมา
จากชุดฟ้อนแคน แสดงครั้งแรกในรายการเสาร์สโมสร
เมื่อ พ.ศ.2525

7

ลมุล ยมะคุปต์ บุคคลสำคัญของวงการนาฎศิลป์ไทย. (2561). [ออนไลน์]. เข้าถึงได้
จาก HTTPS://TEEN.MTHAI.COM/VARIETY/130705.HTML (วันที่สืบค้น
ข้อมูล : 25 มิถุนายน 2565)

ครูลมุล ยมะคุปต์. (2555). [ออนไลน์]. เข้าถึงได้จาก http://changrum.com/
(วันที่สืบค้นข้อมูล : 25 มิถุนายน 2565)

วัชนี เมษะมาน. (2565). ประวัติและผลงานนาฎยประดิษฐ์ของครูลมุล ยมะคุปต์ :
กรณีศึกษาระบำพม่า-มอญ. [ออนไลน์]. เข้าถึงได้จาก
HTTPS://WWW.CAR.CHULA.AC.TH/ (วันที่สืบค้นข้อมูล : 25 มิถุนายน 2565)

8