การ์ตูนคติชนวิยา เรื่อง การทำขวัญนาค

การประกอบพธิ ี

การประกอบพธิ ี

ความคิดเห็นจากอาจารยท์ ี่ปรึกษาวจิ ัย

..............................................................................................................................
..............................................................................................................................
..............................................................................................................................
..............................................................................................................................
..............................................................................................................................
..............................................................................................................................

ลงชื่อ ................................................
(.........................................................)

อาจารย์ทป่ี รึกษาวจิ ัย

ก

คานา

หนังสือชุดการเรียนรู้คติชนวิทยา เร่ือง การประกอบพิธีทาขวัญ
นาค เล่มน้ีเป็นส่วนหนึ่งของงานวิจัย ศึกษาการประกอบพิธีทาขวัญนาค
ของชาวจงั หวดั ชลบุรี กรณศี กึ ษา : อาเภอเมอื ง จังหวัดชลบุรี จดั ทาขนึ้ เพอื่
เป็นนวัตกรรมการเรียนการสอนในวิชาคติชนวิทยา โดยนาเสนอเป็น
รูปแบบการ์ตูนที่สอดแทรกความรู้คติชนวิทยาในเร่ืองการประกอบพิธีทา
ขวัญนาค เพือ่ ใหผ้ ู้ที่สนใจศึกษาได้ทราบในเรื่อง ทาไมถงึ เรียกผู้ที่จะบวชว่า
‘นาค’ ข้ันตอนต่างๆในพิธี และวัสดอุ ุปกรณ์ในพิธีการทาขวัญนาค ผ่านสื่อ
ในรูปแบบการ์ตูนท่ีมีความเข้าใจได้ง่าย พร้อมทั้งมีการสอดแทรก
เกรด็ ความรเู้ ก่ียวกบั การทาขวัญนาค คาถามทบทวนความรู้ และช่องทางที่
สามารถให้ผู้ที่สนใจไปศึกษาข้อมลู เพม่ิ เติมได้

คณะผู้จัดทาหวังเป็นอย่างยิ่งว่าหนังสือชุดการเรียนรู้คติชนวิทยา
เร่ือง การประกอบพิธีทาขวัญนาค เล่มน้ีจะเป็นประโยชน์แก่ผู้ท่ีสนใจใน
การศกึ ษาการประกอบพิธีทาขวัญนาคในรปู แบบการต์ ูนไม่มากก็น้อย

คณะผู้จัดทา

ข

สารบญั

เรือ่ ง หน้า

ความคดิ เหน็ จากอาจารย์ทป่ี รึกษาวิจยั ........................................ ก
คานา ........................................................................................... ข
สารบญั ........................................................................................ ค
ท่ีมาของคาว่า ‘นาค’ ................................................................... ๖
‘ขวัญ’ คืออะไร ...........................................................................๑๑
ข้ันตอนการบวช ..........................................................................๑๖
อุปกรณ์ในพิธที าขวัญนาค ............................................................๒๑
เคร่อื งดนตรใี นพิธีทาขวญั นาค .....................................................๒๗
บทสัง่ สอนนาค .............................................................................๒๙
เกร็ดความรู้ ..................................................................................๔๐
คาถามท้ายเล่ม .............................................................................๔๑
ขอ้ มูลศกึ ษาเพิ่มเตมิ ......................................................................๔๒
คณะผ้จู ัดทา ..................................................................................๔๓
บรรณานกุ รม ................................................................................๔๔

ค

เหา่ อะไรของแกเนีย่ เจ้าบ๊ิก!
ฉันไมม่ ีสมาธทิ าการบ้านเลยนะ

๑

อย่าไปดุมันเลยหลาน
เจ้าบ๊ิกมันกเ็ หา่ ไป
ตามประสาของมันนั่นแหละ
เวลามีเสียงดังรบกวน

แต่หนูไม่มีสมาธิ
ทาการบ้านเลยนะคะ
คุณตา ได้ยินเจา้ บ๊กิ เห่า
เสียงดนตรมี าอยูพ่ ักใหญแ่ ลว้

....

วา่ แตเ่ สยี งดนตรีนัน่
มีงานบวชใช่ไหมคะ

๒

ใชแ่ ลว้ ๆ วันนี้มีงานบวช
ลูกของตาสมหมาย
เจ้าสมชายไงล่ะ

แม่หลานก็ไปงานเขาตั้งแต่
เชา้ แลว้ แมเ่ ขาไมไ่ ด้บอก

หลานหรอกหรือ

แม่ปลุกหนู ฮ่าๆ ไมเ่ ปน็ ไรๆ อยูบ่ ้าน
ตัง้ แตเ่ ช้าแล้วค่ะ ทาการบ้านไปนะหลาน
แตห่ นูไม่ตื่นเอง

แฮๆ่

๓

พอขบวนแห่นาคผา่ นมา ที่ชวนตาคุยเพราะ
หนูก็สงสัยพอดีเลยค่ะ ขี้เกยี จทาการบ้านใช่ไหม

หนูไมม่ ีสมาธทิ าการบา้ น
เพราะเจ้าบ๊กิ ตา่ งหากล่ะคะ

๔

ฮา่ ๆๆ แล้วหลาน
สงสัยอะไรล่ะ

หนูสงสัยว่าทาไมตอ้ งเรยี กคนที่บวชว่า
นาคด้วยละ่ คะ นาคเป็นพญานาคไมใ่ ช่

หรือคะ แล้วเกีย่ วขอ้ งอะไรกัน

หลานถามถูกคนแลว้ ล่ะ...
ตาจะเลา่ เรือ่ งตานานของนาค
ให้ฟังแกเ้ ครียดจากการบ้าน

ของหลานกแ็ ลว้ กันนะ

๕

ในสมยั พุทธกาล มีพญานาคตนหนง่ึ ชอื่ วา่ วาสกุ รี
แปลงร่างเปน็ มนุษย์เขา้ มาขออุปสมบทดว้ ยศรทั ธา

พระพทุ ธเจา้ กไ็ ดบ้ วชให้
ตามความตอ้ งการของนาคตนนนั้

๖

ครัน้ เมอื่ ยามคา่ คืน นาคตนน้ี
ได้หลับและกลายร่างเปน็ พญานาค

ภกิ ษุอน่ื ไปพบเขา้ กเ็ กดิ ความเกรงกลวั
จงึ นาเร่อื งไปบอกแก่พระพทุ ธเจา้
๗

เม่อื พระพุทธเจ้าทรงทราบ
จงึ เรียกมาตรสั ถาม ได้ความวา่

เพราะเกดิ ความศรทั ธาใน
พระพุทธศาสนาจงึ ปลอมตวั มา
บวช พระพุทธองค์ทรงดารวิ า่
สัตว์ดริ จั ฉานไมอ่ ย่ใู นฐานะควร
จะบวช จึงโปรดให้พ้นจากเพศ

บรรพชติ

แต่พญานาคนน้ั มคี วามอาลยั จึงขอพระพทุ ธเจ้าวา่
หากมนษุ ยจ์ ะบวชเปน็ พระ ขอให้ครองเพศเปน็ นาคก่อน
เพ่อื อุทศิ แกเ่ หลา่ สรรพสตั ว์ ทต่ี อ้ งการบวชแตบ่ วชไมไ่ ด้

๘

ดังนัน้ จงึ มีคาเรียกขานคนที่
ตอ้ งการจะบวชวา่ "นาค" สืบต่อมา

จนถงึ ปัจจบุ ันนี้ยังไงละ่ หลาน

อ่อ! เปน็ แบบนี้นีเ่ อง แล้วหลานรู้จัก
หนูไมเ่ คยทราบมาก่อนเลย “การทาขวัญนาค” ไหมละ่

นะคะเนี่ย

๙

เคยได้ยินอยูค่ ่ะ วันก่อนไดย้ นิ ฮ่าๆๆ ใช่แล้วๆ
ป้าแมวบอกวา่ ลูกชายแกรับงาน ลูกชายป้าแมวแกเป็นหมอขวัญ
ทาขวัญนาค ใครจะบวชตดิ ตอ่ ได้

เอะ๊ ! หมอขวัญ คืออะไรหรือคะ ฮ่าๆๆ ไมเ่ หมือนกันหรอกหลาน

เหมือนหมอตาแยหรือเปลา่ เดี๋ยวตาอธบิ ายให้ฟังนะ

๑๐

นานมาแล้ว... เราเช่ือว่า “ขวัญ” เป็นส่ิงที่ตดิ ตวั เรามาตง้ั แตเ่ กดิ
ถา้ “ขวญั ” ยังอยู่กับตัวใครก็จะทาใหค้ นนนั้ อยู่เย็นเปน็ สุข
มคี วามสริ มิ งคล สขุ สบาย จิตใจมนั่ คง
หาก “ขวัญ” ไดห้ นหี ายไปจากตัวผใู้ ด ก็อาจจะทาให้คนผนู้ ัน้
ได้รับผลร้ายตา่ ง ๆ หรือถึงขึ้นวกิ ลจรติ ไป

๑๑

ดงั นน้ั จึงไดม้ พี ธิ กี ารสู่ขวญั ขนึ้
เพอื่ เรียกขวญั ที่หลุดหายไปกลบั คนื มา

ไม่วา่ จะเปน็ การเรยี กขวญั เด็กทารก กจ็ ะกล่าวเชญิ แม่ซอื้ ใหม้ ารักษาตวั เด็ก
ไมใ่ ห้เจบ็ ไข้ หากทาขวัญคบู่ ่าวสาวกใ็ ห้อย่รู ักกนั นาน ๆ ไม่บาดหมางใจกนั
ถา้ มีบตุ รก็ขอใหเ้ ล้ียงง่าย โตเรว็ เป็นเด็กดี ถ้าทานากจ็ ะมีบทเรียกขวัญข้าว
ทกุ ขน้ั ทุกตอนของการทานา ตัง้ แต่แรกนาขวญั จนกระท่ังนาข้าวเขา้ ยงุ้ ฉาง

๑๒

ในการทาขวญั จะมี “หมอทาขวญั ”
ซง่ึ เป็นผูม้ วี ชิ าความรูท้ างดา้ นเรยี กขวญั
เพอ่ื เรยี กใหข้ วญั กลบั มาสูเ่ จา้ ของขวญั

การทาขวญั นาคกเ็ ช่นกนั

๑๓

ในการทาขวญั นาคนนั้ จะมหี มอขวญั
ในการทาขวญั นาค

เพอ่ื อบรมสง่ั สอน ชใ้ี หน้ าคเหน็ ถงึ
อานสิ งสข์ องการอุปสมบท

รวมไปถึงในเรื่องของความกตญั ญู
กตเวทตี อ่ บดิ ามารดาผู้ใหก้ าเนดิ และ

อบรมเลย้ี งดนู าคมาจนเติบใหญ่
ดังน้ันหมอทาขวัญจึงสมควรที่จะเป็น
ผ้ทู ี่ถึงพรอ้ มดว้ ยกาย วาจา และใจ

มบี ุคลิกนา่ เลื่อมใสศรทั ธา
เปน็ แบบอยา่ งการประพฤติ

ทด่ี ใี ห้แก่นาค

๑๔

แลว้ ผู้หญงิ เป็นหมอขวัญ เป็นไดซ้ หิ ลาน แต่จะตอ้ งเปน็ คนที่
ได้หรอื เปล่าคะ ประพฤตดิ ี อยู่ในศลี ในธรรมนะ

ถงึ จะไปสัง่ สอนคนอืน่ ได้

แล้วพิธีทาขวัญนาคต้องทาอย่างไร ฮ่าๆๆ มาๆนั่งลงกันเถอะ
บ้างหรือคะ หนูเคยได้ยินแต่ไมเ่ คย เดี๋ยวจะเมื่อยเอา
ตาจะเล่าให้ฟังต่อนะ
ไปเห็นสักที

๑๕

ขนั้ ตอนแรกกอ่ นจะบวชจะตอ้ งหาฤกษย์ าม
และกาหนดวนั ในการประกอบพธิ เี สยี กอ่ นนะ
เมื่อได้วันตามทีต่ อ้ งการจงึ จะนมิ นตพ์ ระและ

ตดิ ต่อหมอทาขวญั

จากนน้ั เป็นการอาบน้าขอขมา คือการใหน้ าครดนา้
และล้างเท้าบพุ การี ซ่ึงกค็ อื ปู่ ย่า ตา ยาย บดิ าและ
มารดา เป็นการขอขมาและแสดงความกตัญญูกตเวที

๑๖

ขนั้ ตอนตอ่ ไปเปน็ การ
ปลงผมและอาบน้านาค
เพื่อเตรยี มรา่ งกายของ
นาคให้สะอาดบริสุทธิ์
พรอ้ มทีจ่ ะประกอบ
พธิ ีกรรมทาขวญั นาคและ

พิธีอปุ สมบท

เมอ่ื ทาพิธปี ลงผมและอาบนา้ นาคเสร็จเรียบรอ้ ย
กจ็ ะมพี ธิ กี ารรับนาคจากวดั ไปสู่บา้ นเพ่อื ประกอบพิธที าขวญั
โดยจะนยิ มทาการแหน่ าคไปโดยรอบหมู่บา้ นเพ่ือเป็นการเฉลมิ
ฉลองและประกาศวา่ จะมพี ธิ ีมงคลเกิดขน้ึ อกี นัยหนงึ่ กเ็ พ่อื ให้

คนในหม่บู ้านได้อนุโมทนาบุญร่วมกันเพ่ือเปน็ กุศล

๑๗

เมอื่ รบั นาคมาถงึ ยังสถานทใ่ี นประกอบพธิ ีทาขวัญนาค
เพอ่ื เป็นสริ ิมงคลกับสถานทแี่ ละสิริมงคลกบั นาคอกี ทัง้ บดิ า
มารดาและผทู้ ม่ี ารว่ มงานกจ็ ะมกี ารนมิ นต์พระภิกษสุ งฆ์ ๙ รูป

มาเจริญพระพุทธมนต์เย็น

เล่าไปเล่ามา ได้เลยคะ่ คุณตา
ตาก็เร่มิ คอแห้งเสียแล้วซิ รอหนูสักครู่นะคะ
ตาวานมะลไิ ปตักน้าใหต้ าทีนะ

๑๘

10 นาทีผ่านไป

นา้ ลอยดอกมะลิเยน็ ชืน่ ใจ เกง่ มากเลยหลาน
ได้แล้วคะ่ คุณตา ตานกึ วา่ หลานไปตักนา้ ที่
ทา้ ยหมูบ่ ้านเสียอีก ฮา่ ๆ
หนทู าเองกับมือเลยนะคะ

หนไู ปหาเกบ็ ดอกมะลิ หลานตานีต่ ัง้ ใจจรงิ ๆ
ตา่ งหากล่ะคะ เลยมาชา้ เอาละ่ ... ตาจะเลา่ ให้ฟังตอ่

เป็นรางวัลนะ

๑๙

แล้วหลานอยากฟัง หนูอยากทราบอุปกรณ์
เรือ่ งอะไรอีกละ่ หืม? ในพธิ ีทาขวัญนาคคะ่

ว่ามีอะไรบา้ ง
ไม่เคยได้ไปเหน็ สักทีเลยค่ะ

อุปกรณ์ในพธิ ีทาขวัญนาคเปน็ ของที่ลว้ น
แต่เปน็ มงคลทั้งสน้ิ

๒๐

๑. บายศรีต้น และบายศรีปากชาม

คาวา่ บายศรี เปน็ การประสมคาระหวา่ งคาที่มาจากภาษาเขมร
และคาทม่ี าจากภาษาสนั สกฤต

บาย เป็นคาเขมร แปลวา่ ขา้ วสุก
ศรี เปน็ คาทม่ี าจากภาษาสนั สกฤต ตรงกับภาษาบาลี
วา่ สริ ิ แปลวา่ มิง่ ขวัญ

เมื่อรวมแล้ว บายศรี จงึ มคี วามหมายวา่
ขา้ วขวัญ คอื ภาชนะทตี่ กแต่งสวยงามเป็น
พิเศษเพ่ือเป็นสารับใสอ่ าหารคาวหวานในพธิ ี

สงั เวยบชู าและพธิ ีทาขวัญ

บายศรตี ้น 1 ต้น บายศรีปากชาม 1 สารบั
ใช้สาหรบั วางบนยอดสูงสดุ ของบายศรตี ้น โดยยอดของ
บายศรีปากชามจะเสยี บไข่ต้มไว้ ๑ ฟองและปกั เทียน

ชัยซึ่งเปน็ เทยี นขผ้ี ้งึ สขี าวอยู่

๒๑

๒. เทียนขาว ๓. แวน่ เทียน

๓ เล่ม ๑ ชุด (๓ แวน่ )

๔. ขันใสข่ า้ วสาร

๑ ใบ

๕. ใบพลู ๖. สายสญิ จน์ ๗. กล้วยน้าวา้ งาม

จะใช้ใบพลู ๙ ใบ ในการประพรม ใชส้ าหรับพันหรือมัดส่งิ ตา่ ง ๆ ๑ หวี

น้ามนตแ์ ละใช้รองเทยี นทั้ง ๙ เลม่

๘. มะพร้าวออ่ น ๙. แป้งกระแจะ ๑๐. ธูป เทียน

๑ ลูก ตักปอ้ นแก่นาค สาหรับเจมิ หนา้ ผากนาค มักใชด้ นิ สอพอง สาหรับใชใ้ นพิธี
เพื่อความเปน็ สริ ิมงคล หรือแปง้ หอมนามาผสมนา้ มนตแ์ ละน้าอบ

๒๒

๑๑. อาหารหวานคาว

จัดใส่สารับ

๑๒. เครือ่ งกระยาบวช

ไดแ้ ก่ ขนมต้มแดง ตม้ ขาว ข้าวปากหมอ้ ไข่ตม้
ใสต่ ามชอ่ งบายศรีในแตล่ ะชั้นอาจใสช่ ัน้ เว้นชัน้ หรือ

อย่างในปัจจุบันวางอยู่ในสารับกไ็ ด้

๑๓. ขันใสน่ า้ สะอาด
พรอ้ มเทียน

สาหรับทานา้ มนตธ์ รณีสาร

๑๔. เครื่องอัฐบรขิ าร

จัดวางอย่าง
เปน็ ระเบียบสวยงาม

๑๕. ฆ้องชัย

๒๓

เครื่องอัฐบรขิ าร

หมอทาขวัญ

เครื่องกระยาบวช มะพรา้ ว
กล้วย
บายศรี แวน่ เทียน

อาหาร นาค
บดิ ามารดา

วงดนตรี

แผนผังแสดงการจัดสถานที่ในพธิ ีทาขวัญนาค

๒๔

อ๋อ เปน็ แบบนี้นี่เอง นีเ่ ป็นของใช้
มีของเยอะแยะเลยนะคะคุณตา ในพิธีทาขวัญนาคนะหลาน

หนมู ีคาถามอีกแลว้ คะ่ เปน็ คาถามทีด่ ีมาก
หนเู คยได้ยนิ เสียงดนตรีในงานบวชที่ ตาจะเลา่ ใหฟ้ ังนะ

บา้ นข้างๆ แล้วอยากทราบว่า
มีเครื่องดนตรีอะไรบ้างคะ

๒๕

แตเ่ แดิมตในเ่ ดสมมิ ยั ใก่อนนสวงมดนัยตกรีทอ่ ่ีใชน้ปวระงกดอบนพตธิ ีทรำีทขวี่ใญั ชนป้ ำครนะนั้ กคืออวบงแพตเ่ ิธดิมี ใน

สมยั ก่อนวงดนตรีท่ีใช้ประกอบพิธีทำขวญั นำคนนั้ คือวงป่ีพำทย์ไม้แข็งปี่พำทย์

ทาขวัญนาคนั้นคไมือ้แขว็งงป่พี าทยไ์ มแ้ ขง็

วงปี่พาทย์ไม้แข็งจะนยิ มใชบ้ รรเลงในงานพระราชพิธี
งานพธิ ีกรรมของราษฎร เชน่ งานทาบญุ ขน้ึ บ้านใหม่
งานบวชนาค งานเทศกาลบุญ รวมทง้ั ใช้ประกอบการ

แสดงมหรสพของไทยบางอย่าง

๒๖

วงปี่พาทยไ์ มแ้ ขง็

ป่ีใน ฉ่งิ
ฆ้องวงใหญ่

ตะโพนไทย ระนาดเอก (ใช้ไมแ้ ข็ง) กลองทัด

แต่ในบางงานเจา้ ภาพทีจ่ ัดงานเป็นผูท้ ี่มีฐานะหรืออาจเกี่ยวขอ้ งกับนักดนตรี
จึงมีการเพม่ิ เตมิ เครอ่ื งดนตรีเข้าไปในวง ได้แก่ ระนาดทุ้ม ๑ ราง ฆอ้ งวงเลก็
๑ วง หรืออาจจะมากกวา่ นัน้ ตามแตก่ าลังทรัพยข์ องเจา้ ภาพหรือความสะดวก

และความพรอ้ ม ก็จะกลายเปน็ วงปี่พาทย์เครือ่ งคู่

ระนาดทุ้ม ฆอ้ งวงเลก็

๒๗

หลังจากรับนาคแลว้ กเ็ ขา้ สูพ่ ิธีทา บทสัง่ สอนนาค
ขวัญนาคละ่ แลว้ กม็ ีบทในการ เป็นยังไงหรือคะคุณตา

สั่งสอนนาคด้วยนะ

เมื่อจัดเตรียมวัสดุอปุ กรณ์
เรียบร้อยถูกตอ้ งตามทีต่ อ้ งการ

หมอทาขวัญกจ็ ะทานา้ มนต์
ธรณีสารแลว้ กล่าวนาบชู าพระ
รัตนตรัยเพือ่ เรม่ิ เข้าสูพ่ ธิ ีกรรม
จะมีบท บูชาพระรัตนตรัย และ
ตัง้ สัคเคฯ ชุมนุมเทวดา ก่อนที่

จะเข้าสู่บทสั่งสอนนาค

๒๘

การส่งั สอนนาคจะเริ่มจากบทปฏิสนธิ
พรรณนาในเรอ่ื งของความเชือ่

เกีย่ วกับที่มาของการเกิดของมนษุ ย์
โดยหมอทาขวัญเน้นใหเ้ หน็ วา่ นาค
เปน็ ผมู้ ีบญุ หรอื เทวดามาเกิดเปน็
มนษุ ยจ์ ุดมงุ่ หมายเพื่อสร้างบารมี
กล่าวถึงทีม่ าของการจตุ ลิ งมาเกดิ

๒. บทฝนั และทานายฝนั คอื หลงั จากกลา่ วที่มาของการกาเนดิ ของมนษุ ย์
ในช่วง ปฏสิ นธเิ รียบร้อย หมอทาขวญั กจ็ ะพรรณนานมิ ติ ฝันของมารดาเพอ่ื
แสดงถงึ ลางบอกเหตุ จากนัน้ กจ็ ะกลา่ วถึงการทานายฝันของโหรวา่ นิมติ ฝันของ
มารดานนั้ เปน็ ลางบอกเหตุทนี่ า่ ยนิ ดีว่าจะตั้งครรภแ์ ละไดล้ กู เป็นชายตาม

ความหมายของสิ่งที่มารดาไดฝ้ ันถงึ

๒๙

๓. บทแพ้ท้อง คือ การพรรณนาอาการของมารดาภายหลงั จากทราบเรอ่ื ง
ที่น่ายินดีว่าตนเองจะตั้งครรภ์ ซงึ่ การพรรณนาอาการแพท้ อ้ งมักจะใช้
ทานองแหลใ่ นการพรรณนาโดยเนอ้ื หาของการพรรณนานัน้ จะกล่าวถงึ
อาการของการแพ้ทอ้ งและอาการอยากรับประทานอาหารตา่ ง ๆ

๔. ลาดับเดอื น คอื การกล่าว
พรรณนาถึงความเจรญิ เตบิ โต
ตามลาดับของทารกในครรภข์ อง
มารดาตามอายคุ รรภใ์ นแตล่ ะเดอื น
มักจะใชท้ านองแหล่ในการกลา่ ว

ลาดับเดอื น

๓๐

๕. บทเจบ็ ท้องและคลอด คือ สว่ นของการพรรณนาอาการเจบ็ ทอ้ งของมารดา
เมือ่ จะคลอดบุตรวา่ มีความเจบ็ ปวดทรมานเป็นอยา่ งมาก อาจมีการสอดแทรก
บทวิธกี ารทาคลอดของหมอตาแยในบทการพรรณนาอาการเจบ็ ท้องและความ

เจบ็ ปวดทรมานเมอ่ื จะคลอดบุตรของมารดา

๖. เลีย้ งดนู าคและกลอ่ มนาค
คือ ส่วนของการพรรณนาถึงการ
ดูแลเอาใจใสบ่ ุตรของมารดาและ
บิดาในการเลีย้ งดูนาคในวยั เยาว์
รวมไปจนถงึ การกล่อมให้นาคนอน
ซง่ึ ในสว่ นของพธิ ีชว่ งนี้เปน็ สว่ นท่ี
ชใี้ หเ้ หน็ ถงึ ความรกั ความห่วงใย ที่
มารดาและบดิ าเฝ้าทะนถุ นอมเปน็
อยา่ งดจี นเกิดความซาบซึง้ มุ่งใฝใ่ น
ความกตญั ญู กตเวที ต่อบดิ ามารดา

๓๑

๗. บทขนานนามนาค คอื การพรรณนาถงึ ตานานและความเช่อื เกีย่ วกับคา
เรยี กของผ้ทู ี่จะอปุ สมบทว่า นาค เพือ่ ใหเ้ ห็นถึงความสาคัญของการ

อุปสมบทว่าแมแ้ ต่ นาค ยงั มใี จใฝ่ปรารถนาที่จะอุปสมบทเปน็ พระภิกษุ โดย
มักจะยกตานานเรือ่ งของพญานาคนามว่า วาสุกรี ทแ่ี ปลงกายเปน็ มนุษย์มา

บวชในพระพุทธศาสนา

๘. บทสอนนาค คือการพรรณนา
เพื่อชแี้ นะแนวทางปฏิบัตหิ ลงั จากท่ี
ได้อุปสมบทว่าควรปฏิบัติอย่างไร
เพ่ือรักษาศลี ใหค้ รบถว้ นบรบิ ูรณอ์ ัน
จะนามาซึ่งอานสิ งสเ์ ป็นอย่างยิ่ง ใน
การอปุ สมบทโดยหมอขวัญจะรอ้ ย
เรยี งบทสอนนาคดว้ ยคาประพันธ์

รา่ ยยาวและกลา่ วสอนนาคด้วย
ทานองธรรมวตั ร เมื่อทานองธรรม
วตั รจบก็จะใหโ้ ห่ ๓ คร้ังพรอ้ มกบั ลนั

๑ ฆอ้ งชัย

๓๒

ตอ่ จากนั้นเปน็ การเบิกแว่นเทียนและเวียนเทียน
เมือ่ เปิดบายศรีเสรจ็ เรียบร้อยหมอทาขวัญกจ็ ะทาพธิ ีเบกิ
แว่นเทียน โดยหมอทาขวัญจะกล่าวเชญิ ชวนให้ผูท้ ีม่ ารว่ มงานเขา้
มานัง่ ลอ้ มรอบสถานทีป่ ระกอบพธิ ีเป็นวงกลม และเรม่ิ เบกิ แว่น
เทียนนามาจุดทีละแว่นตามลาดับจากนัน้ ส่งให้เริ่มประกอบพธิ ี
เวียนเทียน โดยผูท้ ี่รับแวน่ เทียนคนแรกจากหมอทาขวัญคอื บิดา
มารดาของนาค และสง่ เวียนทักษณิ าวัตร(เวียนตามเข็มนาฬิกา)

ไปตามวงของผูท้ ีม่ านัง่ ลอ้ มรอบ

๓๓

ต่อไปเป็นการป้อนมะพร้าวอ่อน
ขั้นตอนของการปอ้ นนา้ มะพร้าวออ่ น โดยหมอทาขวัญจะนา
มะพรา้ วทีเ่ ตรียมไว้ในพธิ ี เปิดฝาแลว้ ตักไข่ยอดบายศรี ตักเครือ่ งกระยา
บวชทีอ่ ยู่ในบายศรี กล้วยน้าวา้ ในพิธอี ยา่ งละเล็กนอ้ ยใส่ในลูกมะพร้าว
จากนั้นตักขวัญทีอ่ ยู่ในแตล่ ะชัน้ ของบายศรีใส่ลูกมะพร้าวเมื่อครบนา
มะพร้าวอ่อนเวียนรอบบายศรี ๓ รอบ จากนั้นตักนา้ มะพร้าวอ่อนป้อน

นาค ๓ คา

ต่อไปเปน็ ขั้นตอนเปา่ ควันเทียน คือ ขั้นตอนตอ่ จากการเวียนเทียนครบ
ทั้ง ๓ รอบส้ินสุดลง หมอทาขวัญก็จะรวมเทียนจากแวน่ เทียนแต่ละแว่น
เขา้ ดว้ ยกัน จนเทียนครบ ๙ เล่ม โดยใชใ้ บพลู ๙ ใบรองเทียนไว้แลว้ จึง
จุดเทียน ๙ เลม่ ดว้ ยเปลวไฟจากเทียนชัย ทาการเวียนรอบบายศรี ๓
รอบ จากนัน้ ดับไฟหันปลายเทียนเข้าหานาค โดยใหน้ าคประนมมือและ
หมอทาขวัญจะเป่าควันเทียนให้นาคอ้าปาก สูดลมหายใจรับควันเทียน

จากเทียนมงคลทั้ง ๙ เล่ม

๓๔

เมือ่ ป้อนมะพรา้ วอ่อนเรียบรอ้ ย หมอทาขวัญจะนาแปง้ น้ามนต์
อาจมีนา้ อบหรือนา้ ปรุงมาผสมเข้าดว้ ยกันโดยใช้ใบพลูรองและใช้

เทียนชัยคนใหเ้ ขา้ กัน แลว้ จงึ เจิมหนา้ ผากนาคด้วยเทียนชัย

จากนัน้ หมอทาขวัญก็จะกล่าวนานาคใน
การขอขมา เมื่อนาคกล่าวเสร็จเรยี บร้อยก็
จะส่งใบตองและผ้าที่ถือให้กับบิดามารดา
รับไว้แล้วจงึ กราบบดิ ามารดาเพ่อื เป็นการ
ขอขมา โดยแขกทุกคนจะประนมมือจับ
สายสิญจน์และกล่าว สาธุ พรอ้ มกันแสดง
ถึงการอโหสกิ รรมให้แกน่ าค บิดามารดาก็

จะนาใบตองและผา้ ท่มี ้วนไปเก็บไว้เป็น
เวลา ๓ วันแลว้ จึงนาไปลอยนา้ เปน็ อัน

เสรจ็ ในช่วงพิธีกรรมทาขวัญนาค
๓๕

โอโ้ ห คนที่จะบวชเปน็ พระ
ไม่ง่ายเลยนะคะ ต้องผา่ นพิธี

หลายขั้นตอนเชียวคะ่

ใชแ่ ล้วหลาน แต่สมัยนี้
สะดวกกว่าสมัยกอ่ น

เยอะเลย

เอะ๊ !? แล้วทาไมคุณตาถงึ ได้รู้
เรื่องพิธีทาขวัญนาคละเอียดจัง
เลยคะ คุณตาไปงานบวชบอ่ ย

หรือคะ

๓๖

ใช่แลว้ หลาน กส็ มัยหนุม่ ๆ
ตาเปน็ หมอขวัญน่ะซิ

จรงิ หรือคะ คุณตาเคยเปน็ หมอ ฮา่ ๆ กแ็ ค่สมัยก่อนน่ะหลาน
ขวัญหรือคะ หนูเพิ่งรนู้ ะคะเนี่ย

แลว้ ทาไมคุณตาถงึ ไมเ่ ป็น
หมอขวัญแลว้ ละ่ คะ

๓๗

ฮ่าๆๆตาแกม่ ากแล้ว
ให้เดก็ รุน่ หลังเขาไดส้ ืบทอด

เถอะหลาน

เรารีบตามคุณแม่ไปงานบวชพี่สมชาย
กันเถอะคะ่ หนูอยากเห็น

การทาขวัญนาคแล้วคะ่ คุณตา

ฮา่ ๆ ไม่ทาการบ้านแล้วหรือหลาน เดี๋ยวค่อยกลับมาทากไ็ ดค้ ่ะ แฮ่ๆ

๓๘

อา้ ว ตาทอง
ฉันกาลังจะมาตามไปงาน

บวชอยูพ่ อดีเลย

ฉันกก็ าลังจะไปอยูน่ ี่แหละ
ยายแมว คนแก่กเ็ ชือ่ งชา้

เป็นธรรมดา

แกก็บ่นแบบนี้ตลอด ฮา่ ๆ
แหละตาทอง

๓๙

เกร็ดความรู้

ทาไมตอ้ งบวช

ผู้ชายไทยท่ีนับถือศาสนาพุทธเม่ือมีอายุครบ ๒๐ปี บริบูรณ์
จะต้องบวชเรียน การบวชเป็นประเพณีนิยมท่ีถือปฏิบัติมาต้ังแต่อดีต
จนถึงปัจจุบัน เพราะเราถือว่าการบวชเป็นการทดแทนพระคุณพ่อแม่
ผู้ให้กาเนิด นอกจากนี้ยังเป็นการสืบทอดอายุของพระพุทธศาสนาอีก
ด้วย

ทาไมต้องทาขวญั นาค

เพอื่ เป็นการส่งั สอนและแจ้งให้นาคร้ถู งึ คุณบิดามารดาทอ่ี บรม
เล้ยี งดมู า ช้ีใหเ้ ห็นอานิสงส์ของการบวชและให้เกิดศรัทธาอาจหาญใน
การท่ีจะปฏบิ ตั ิธรรมต่อไป

ประเภทของการบวช

การบวชในพระพุทธศาสนาในยคุ
ปัจจุบนั มี ๒ แบบ คอื

๑. การบรรพชา จะใชเ้ รยี กกบั เดก็ ท่ี
อายุ ๗ ปขี ้ึนไป หรือ คนทีต่ ้องการบวชเป็น
สามเณร

๒. การอปุ สมบท จะใชเ้ รยี กกบั
บคุ คลทมี่ อี ายุ ๒๐ ปบี ริบรู ณ์ ทบี่ วชเปน็ พระ

๔๐

คาถาม

คาช้แี จง : จงตอบคาถาม

๑. เหตุใดจึงเรยี กผทู้ อ่ี ปุ สมบทว่า ‘นาค’
๒. คนไทยมีความเชือ่ เก่ียวกบั ขวัญวา่ อย่างไร
๓. เพราะเหตุใดจงึ ต้องประกอบพิธีทาขวญั นาค
๔. บทส่ังสอนนาค มุ่งสอนสอนส่งิ ใดแก่นาค
๕. นักเรยี นคิดวา่ การประกอบพิธที าขวญั นาค
ควรอนรุ ักษไ์ วห้ รือไม่ เพราะเหตใุ ด

๔๑

ข้อมูลศกึ ษาเพม่ิ เติม

พิธีบวชนาค พธิ ีทาขวัญนาค

วิธีใช้ QR code
นาโทรศัพทท์ ีม่ ีแอพฯ QR code
ไปสแกนทีต่ ัว QR code ดา้ นบน

๔๒

คณะผูจ้ ัดทา

นางสาวมาลิสสา หมังแดง รหสั นักศกึ ษา ๕๘๑๘๑๐๑๐๑๑๑
นายชลที ศรที องสขุ รหสั นกั ศกึ ษา ๕๘๑๘๑๐๑๐๑๒๑

นักศกึ ษาคณะครุศาสตร์ สาขาภาษาไทย
มหาวทิ ยาลยั ราชภฏั วไลยอลงกรณ์ ในพระบรมราชปู ถมั ภ์

จงั หวดั ปทมุ ธานี

๔๓

บรรณานุกรม

ธรรมสภา. (๒๕๔๒). อปุ สมบทวธิ แี ละการรกั ษาอโุ บสถศลี . กรงุ เทพฯ:
ธรรมสภา.

ประคอง นิมมานเหมนิ ทร์. (๒๕๒๑). ขวัญและคาเรยี กขวัญ ลานนาไทยคดี.
กรุงเทพฯ: เจรญิ วทิ ยก์ ารพมพ์

ประยทุ ธ์ ปยุตโฺ ต. (๒๕๔๒). พุทธธรรม. พมิ พ์ครงั้ ท่ี ๗. กรงุ เทพฯ:
โรงพมิ พม์ หาจฬุ าลงกรณ์ราชวิทยาลัย.

พุทธทาสภิกขุ. (๒๕๒๙). บวชทาไม. กรุงเทพฯ : สุขภาพใจ.
ว.จนี ประดษิ ฐ์, (๒๕๕๘). พธิ ที าขวญั นาค ทาขวัญกฐนิ . กรุงเทพฯ:

หอสมดุ กลาง ๐๙.
สถาบนั สวุ รรณภูมิ. (๒๕๕๖). ทาไมตอ้ งทาขวญั นาค. เขา้ ถงึ ไดจ้ าก

http://www.baanmaha.com/community/thread39940.html
อนุรกั ษ์ บุญพยนต์. (๒๕๕๘). พธิ ที าขวญั นาค : การสบื ทอดความรทู้ าง

คตชิ นวิทยาผ่านพธิ ีกรรมแห่งวิถชี มุ ชนชาวอาเภอบางบาล
จังหวัดพระนครศรอี ยธุ ยา. ปรชั ญาดุษฎีบณั ฑิต, มหาวทิ ยาลยั บูรพา.

๔๔