pdf_20220201_112213_0000

วิชาง​ านไฟฟ้าและ ร หั ส วิ ช า
อิเล็กทรอนิกส์ ​เบื้องต้น​ 20100-1005

(BASIC ELECTRICAL AND​ELECTRONIC WORK)​

แ ผ น ก อิ เ ล็ ก ท ร อ นิ ก ส์ ​

หน่วยที่​7

เรื่ อง​​ตั วต้ านทาน

ตั วต้ านทานคื ออะไร

ตัวต้านทาน (resistor) เป็นอุปกรณ์ที่จำเป็นในวงจรไฟฟ้า หน้าที่หลักของตัวต้านทาน
ในวงจรไฟฟ้า คือ “ควบคุมปริมาณกระแสไฟฟ้าที่ผ่านวงจรและค่าความต่างศักย์
ระหว่างสองจุดใดๆ ในวงจร” รวมถึงมีหน้าที่อื่ น ๆ เช่น เปลี่ยนพลังงานไฟฟ้าเป็น
พลังงานความร้อน ตรวจวัดอุณหภูมิสวิตช์เปิดปิดด้วยแสง ทั้งนี้ อาจขึ้นอยู่กับวงจร
และสมบัติเฉพาะของตัวต้านทานนั้น ๆ โดยสมบัติในการควบคุมหรือจำกัดปริมาณ
กระแสไฟฟ้าในวงจรของตัวต้านทาน เรียกว่า ความต้านทาน​มีหน่วยเป็น​โอห์ม​( Ω )

ประเภทตั วต้ านทาน

1.​ตัวต้านทานชนิดค่าคงตัว
2.​ตัวต้านทานแปรค่าได้
3. ตัวต้านทานชนิดแบ่งค่าได้
4. ตัวต้านทานชนิดปรับแต่งค่าได้
5. ตัวต้านทานชนิดพิเศษ

-1-

1.​ตั วต้ านทานชนิดค่ าคงตั ว

fixed resistor เป็นตัวต้านทานที่มีความต้านทานคงตัวค่าหนึ่ง แต่จะมีหลายขนาด
และหลายค่าความต้านทานเพื่ อใช้ให้เหมาะสมกับงานแต่ละประเภท โดยขนาดของตัว
ต้านทานจะยึดค่ากำลังไฟฟ้าสูงสุดที่ต้านได้เป็นเกณฑ์ มีขนาดตั้งแต่ 0.25-100 วัตต์
ความต้านทานของตัวต้านทานชนิดค่าคงตัวอ่านค่าได้จากรหัสสีที่ระบุบนตัวต้านทาน
สำหรับรหัสสีที่ใช้ระบุค่าความต้านทานของตัวต้านทานชนิดค่าคงที่มีลักษณะเป็นแถบสี

ภาพเสมือน

ภาพจริง

สัญลักษณ์

-2-

2.​ตั วต้ านทานแปรค่ าได้

variable resistor​ เป็นตัวต้านทานที่สามารถปรับค่าความต้านทานได้ ใช้ในการ
ควบคุมปริมาณกระแสไฟฟ้าที่ไหลผ่านวงจร ตัวต้านทานชนิดนี้สามารถเปลี่ยนค่า
ความต้านทานได้ตลอดเวลา โดยจะเปลี่ยนค่าความต้านทานตั้งแต่ค่าต่ำสุดจนถึงค่า
สูงสุดของตัวต้านทาน ตัวต้านทานชนิดแปรค่าได้มีทั้งที่ใช้กับกระแสไฟฟ้าต่ำ (ทำจาก
คาร์บอนหรือแกรไฟต์) ซึ่งเรียกว่า โพเทนชิโอมิเตอร์ หรือโดยทั่วไปเรียกว่า โวลุม
และที่ใช้กับกระแสไฟฟ้าสูง (ทำจากลวดความต้านทาน) ซึ่งเรียกว่า รีโอสตัต
(rheostat)

ภาพเสมือน

ภาพจริง

สัญลักษณ์

-3-

3.​ตั วต้ านทานชนิดแบ่งค่ าได้

tapped resistor​ เป็นตัวต้านทานแบบลวดพันที่มีขาต่อออกมามากกว่าสองขา
เพื่อแบ่งค่าความต้านทานให้เลือกใช้ 2-3 ค่า เมื่ อต้องการใช้ความต้านทานเท่าใด
ให้เลือกต่อหรือแท็ป (tapped) ระหว่างขาคู่ที่มีค่าความต้านทานตรงกับค่าที่
ต้องการ

ภาพเสมือน

ภาพจริง

สัญลักษณ์

-4-

4.​ตั วต้ านทานชนิดปรับแต่ งค่ าได้

adjustable resistor​เป็นตัวต้านทานแบบลวดพันที่มีปลอกโลหะสวมอยู่บนขดลวดที่
เป็นตัวต้านทาน การปรับแต่งค่าความต้านทานทำได้โดยการเปลี่ยนตำแหน่งของ
ปลอกโลหะ (เปลี่ยนจุดสัมผัส) โดยขันสกรูออกแล้วเลื่ อนปลอกโลหะที่สวมอยู่บนขด
ลวดจนได้ค่าความต้านทานที่ต้องการแล้วขันสกรูให้แน่น ความต้านทานจะมีค่าเท่ากับ
ค่าที่ปรับแต่งไว้ตลอดการใช้งาน

ภาพเสมือน

ภาพจริง

สัญลักษณ์

-5-

5.​ตั วต้ านทนชนิดพิเศษ

เป็นตัวต้านทานที่มีสมบัติและการใช้งานต่างจากตัวต้านทานทั่วไป ตัวอย่าง
ของตัวต้านทานชนิดพิเศษ ได้แก่ แอลดีอาร์ เทอร์มิสเตอร์ และวาริสเตอร์หรือ
วีดีอาร์ เป็นต้น

ภาพจ
ริง ภาพเส
มือน สัญลัก
ษณ์















-6-

การอ่ านค่ าตั วต้ านทาน มี​3​ แบบ

1.​การอ่านค่าตัวต้านทานโดยตรง​
2.​การอ่านค่าตัวต้านทานจากรหัสตัวเลข​
3.​การอ่านค่าตัวต้านทานจากรหัสสี

1.​การอ่ านค่ าตั วต้ านทานโดยตรง​

จะพิมพ์ค่าความต้านทานลงบนตัวต้านทานตามค่าความต้านทานของตัวต้านทาน
ของตัวนั้น พร้อมทั้งแสดงหน่วยกํากับไว้เป็น​ Ω, kΩ หรือ MΩ บางครั้งมีบอกค่า
การทนกําลังไฟฟ้าและค่าเปอร์เซ็นต์ผิดพลาดกํากับไว้ด้วยก็ได้ ตัวต้านทานบาง
แบบอาจใช้ตัวอักษรกํากับไว้บอกค่าเปอร์เซ็นต์ผิดพลาดแทนตัวเลขมีตัวอักษร
ภาษาอังกฤษที่ใช้ 9 ตัว ได้แก่ A, B, C, D, E, G, J, K และ M มีความหมาย ดังนี้

ตั วอย่าง จงอ่านค่าของตัวความต้านทานที่บอกค่าโดยตรง
5W = ทนกำลังไฟฟ้า​5 วัตต์
22Ω = มีความต้านทาน​22 Ω
J = มีค่าความผิดพลาด​+​5%

-7-

2.​การอ่ านค่ าตั วต้ านทานจากรหัสตั วเลข​

จะมีรหัสตัวเลขและตัวอักษรที่กํากับไว้บนตัวต้านทานเหล่านั้น​ แต่ไม่ได้แสดง
ค่าความต้านทานออกมาโดยตรง เพราะค่าที่แสดงไว้อยู่ในรูปรหัสจะต้องทําการ
แปลงรหัสให้เป็นค่าความต้านทานก่อน ในการอ่านค่าการอ่านค่าความต้านทาน
เป็นรหัสตัวเลขและ ตัวอักษรนั้นมี 2 แบบ

1.​แบบ​รหัสตั วเลข​3 ตั ว​

การอ่านค่าให้อ่านตัวเลขจากซ้ายมือไปยังขวามือตัวเลข 2 ตัวแรกด้านซ้ายมือ
อ่านค่าได้ โดยตรง ตัวเลขตัวที่ 3 แสดงจํานวนเลขศูนย์ (0) ที่ต้องเติมเข้าไปอ่าน
ค่าออกมามีหน่วยเป็นโอห์ม (Ω)

ตั วอย่าง จงอ่านค่าของตัวความต้านทานที่บอกค่าจากรหัสตัวเลข

ตัวตั้งหลักที่​1​เช่น​ 1
ตัวตั้งหลักที่​2​เช่น 0
หลักที่​3​จำนวนตัวเลขที่ต้องเติม​0​ เช่น​ 2=00​
ค่าความผิดพลาด​เช่น​J​= +​5%

ตอบ​ 1000​Ω​+​5%

ในกรณีที่ตัวต้านทานมีค่าต่ํากว่า 10 โอห์มลงมาให้ใช้ตัวอักษร R วางไว้เป็นตัวแรก
หรือตัวที่ สองแทนตัวเลขเพื่ อแสดงค่าเป็นจุดทศนิยม (.) ส่วนตัวเลขทั้งสองตัวอ่าน
ค่าออกมาโดยตรง​เช่น​ R15 = 0.15 Ω และ​9R3 = 9.3​Ω

-8-

2.​แบบร​ หัสตั วเลข​4 ตั ว​

ความต้านทานเป็นรหัสตัวเลขและตัวอักษร แบบตัวเลข 4 ตัวนั้น นิยมใช้กับตัว
ต้านทาน แบบแปะติด SMD การอ่านค่าให้อ่านตัวเลขจากซ้ายมือไปขวามือ
ตัวเลข 3 ตัวแรกด้านซ้ายมืออ่านค่า ได้โดยตรงตัวเลขตัวที่ 4 แสดงจํานวนเลข
ศูนย์ (0) ที่ต้องเติมเข้าไป

ตั ว อ ย่ า ง จงอ่านค่าของตัวความต้านทานที่บอกค่าจากรหัสตัวเลข

ตัวตั้งหลักที่​1​เช่น​ 1
ตัวตั้งหลักที่​2​เช่น 0
ตัวตั้งหลักที่​3​เช่น 2
หลักที่​4​จำนวนตัวเลขที่ต้องเติม​0​ เช่น​ 3=000​
ค่าความผิดพลาด​เช่น​J​= +​5%

1 ​0​2 3 J

ตอบ​ 102000​Ω​+​5%

ในกรณีที่ตัวต้านทานมีค่าต่ํากว่า 10 โอห์มลงมาให้ใช้ตัวอักษร R วางไว้เป็นตัวแรก
หรือตัวที่ สองแทนตัวเลขเพื่ อแสดงค่าเป็นจุดทศนิยม (.) ส่วนตัวเลขทั้งสองตัวอ่าน
ค่าออกมาโดยตรง​เช่น​ R15 = 0.15 Ω และ​9R3 = 9.3​Ω

-9-

3.​การอ่ านค่ าตั วต้ านทานจากรหัสสี​

ตัวต้านทานชนิดนี้จะแสดงค่าความต้านทานด้วยแถบสี โดยใช้สีที่กําหนดไว้ทา
เป็นเส้น รอบตัวต้านทานตามลําดับ ใช้แทนทั้งค่าความต้านทานและค่าความผิด
พลาด ค่าความต้านทานจากรหัสสี จะมีแถบสีที่ใช้ 2 แบบ

1 . ​ แ บ บ ​ 4 ​ แ ถ บ สี ​

มีแถบสที่แสดงไว้ทั้งหมด 4 แถบ การอ่านค่าให้ อ่านแถบสีที่อยู่ชิดกัน 3 แถบก่อน
โดยให้แถบสีแรกที่ชิดขาตัวต้านทานเป็นแถบสีที่ 1 อยู่ทาง ซ้ายมือแถบสีต่อมาเป็น
แถบสีที่ 2 ทั้งแถบสีที่ 1 และแถบสีที่ 2 แทนค่าเป็นตัวเลขลงไปและอ่านค่าตัว
เลขนั้นออกมาโดยตรง ส่วนแถบสีต่อมาเป็นแถบสีที่ 3 เป็นแถบสีตัวคุณหรือจํา
นวนเลขศูนยแ์ถ(บ0ส)ีทีท่ี​่1ต้องเติมเข้าไปและแถบสีที่ 4 เป็นแถบสีสุดท้ายซึ่งอยู่ห่างออก
มาเล็กน้อยเป็นแถบสีแสดงค่าผิดพลาดตัวต้านทาน

ตั ว อ ย่ า ง จงอ่านค่าของตัวความต้านทานที่บอกค่าจากรหัสสี

แถบสีที่​1 แถบสีที่​2 แถบสีที่​3 แถบสีที่​4

ตอบ​ 56000​Ω​+​5%

-10-

2.​แบบ​5 แถบสี​

มีแถบสที่แสดงไว้ทั้งหมด 5 แถบ การอ่านค่าให้อ่านแถบสีที่อยู่ชิดกัน 4 แถบก่อน
โดยให้แถบสีแรกที่ชิดขาตัวต้านทานเป็นแถบสีที่ 1 อยู่ทาง ซ้ายมือแถบสีต่อมาเป็น
แถบสีที่ 2 และ 3 ตามลําดับ ทั้งแถบสีที่ 1, 2 และแถบสีที่ 3 แทนค่าเป็นตัวเลข
ลงไปและอ่านค่าตัวเลขนั้นออกมาโดยตรง ส่วนแถบสีต่อมาเป็นแถบสีที่ 4 เป็น
แถบสีตัวคุณ หรือจํานวนเลขศูนย์ (0) ที่ต้องเติมเข้าไปและแถบสีที่ 5 เป็นแถบสี
สุดท้ายซึ่งอาจอยู่ห่างออกมาเล็กน้อยเป็นแถบสีแสดงค่าผิดพลาดตัวต้านทาน

ตั ว อ ย่ า ง จงอ่านค่าของตัวความต้านทานที่บอกค่าจากรหัสสี

แถบสีที่​1 แถบสีที่​2 แถบสีที่​3 แถบสีที่​4 แถบสีที่​5

ตอบ​ 47000​Ω​+​1%

-11-

4.​การวัดตั วต้ านทานด้วยโอห์มมิเตอร์ มี​2 แบบ

1.​วัดด้วยโอห์มมิเตอร์แบบอนาล็ อก​

1.​ตั้งย่านใช้งานของมิเตอร์ที่ย่านโอห์ม เช่น​Rx1, Rx10, Rx100
2.​​ใช้สายวัดสีแดงเสียบเข้าที่ขั้วต่อขั้วบวก และสายวัดสีดำเสียบเข้าที่ขั้วต่อขั้วลบ
3. ชอร์ตปลายเข็มวัดของโอห์มมิเตอร์เข้าด้วยกัน
4.​ทำการปรับแต่งปุ่มปรับ 0 ADJ. ที่หน้าปัดมิเตอร์ ให้เข็มชี้ที่ตำแหน่ง 0 พอดี
5. ทำการวัดความต้านทาน​โดยใช้สายสีแดงแตะที่ด้านใดด้านหนึ่งของขาตัวต้านทาน​

ใช้สายสีดำแตะขาข้างที่เหลือ​
6. ทำการอ่านค่า
หมายเหตุ​จะต้องทำการปรับแต่งโอห์มมิเตอร์ใหม่ทุกครั้งในการเลือกย่านการวัด

ตั วอย่าง

ขั้นตอนที่​1-3 ขั้นตอนที่​4-6

-12-

2 . ​ วั ด ด้ ว ย โ อ ห์ ม มิ เ ต อ ร์ แ บ บ ดิ จิ ต อ ล ​

1.​ตั้งย่านใช้งานของมิเตอร์ที่ย่านโอห์ม
2.​​ใช้สายวัดสีแดงเสียบเข้าที่ขั้วต่อขั้วบวก และสายวัดสีดำเสียบเข้าที่ขั้วต่อขั้วลบ
3. ทำการวัดความต้านทาน​โดยใช้สายสีแดงแตะที่ด้านใดด้านหนึ่งของขาตัวต้านทาน​

ใช้สายสีดำแตะขาข้างที่เหลือ​
4. ทำการอ่านค่า

200

ขั้นตอนที่​1-4

-13-

แบบฝึ กหัด​

1.​จงบอกหน้าที่ของตัวต้านทาน

............................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................

2.​จงเขียนสัญลักษณ์ของตัวต้านทานต่อไปนี้​ ​

ชนิดตัวต
้านทาน ​ สัญลักษ
ณ์ ​ ห
น้าที ​

1.​ชนิดค่าคงตัว



2.​แปรค่าได้



3. ชนิดแบ่งค่าได้



4. ชนิดปรับแต่งค่าได้



5. ชนิดพิเศษ



-14-

3.​จงอ่านค่าตัวต้านทานดังต่อไปนี้

3.1 1​2 J =

3.2 1​2​3 F =

3.3 1​2​1​2 G =

3.4 =

3.5 =

4....​..จ..ง...บ...อ...ก...ข.ั.้.น...ต....อ...น...ใ.น...ก....า..ร..ว.ั..ด...ค...ว..ส.า.ั.มญ...ต.้.ล.ัา..กน...ษ.ท..ณ.า.์.น...ด.​้..ว...ย...โ.อ...ห..์.ม....ม.ิ..เ.ต....อ...ร.์.อ...น...า..ล..็.อ...ก...​...................................
.......................................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................................

5.​จงบอกขั้นตอนในการวัดความต้านทานด้วยโอห์มมิเตอร์ดิจิตอล
......................................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................................

-15-

ใบงานที่ ​7.1​

จุ ดประสวค์ เชิงพฤติ กรรม​
1.​ อ่ านค่ าตั วต้ านทานไ ด้
2.​ วัดค่ าความต้ านทานจากโอห์มมิเต อร์อน าล็ อกไ​ ด้
3.​ วัดค่ าความต้ านทานจากโอห์มมิเต อร์ดิ จิต อลไ​ ด้

เครื่ องมือและอุ ปกรณ์
1.​ ตั วต้ านทาน​ 100,3​ 90Ω, 4 70Ω, 1KΩ, 1.5KΩ, 3KΩ, 5KΩ , 10K Ω , 20KΩ ,
39KΩ
2.​ โฟโต้ บอร์ด
3.​ มัลติ มิเตอร์แบบอนาล็ อก​
4.​ มัลติ มิเตอร์แบบดิจิตอล

ลำดั บขั้นตอนการทดลอง
1.​ อ่ านค่ าความต้ านทานของตั วต้ าน ทาน 100Ω,​ ​ 390Ω, 470Ω, 1KΩ , 1.5KΩ ,
3KΩ, 5KΩ, 10KΩ, 20KΩ, 39KΩ พร้อมทั้งบันทึ กผลลง ใ น ตาร างที่ ​7.1
2.​ วัดความต้ านทานของตั วต้ านทาน ​ 100Ω,​ 390Ω, 470Ω , 1KΩ , 1.5KΩ ,
3KΩ, 5KΩ, 10KΩ, 20KΩ, 39KΩ ด้ วยมัลติ มิเต อร์แบ บอน าล็ อก​ พร้อมทั้ง
บันทึ กผลลงในตารางที่ ​ 7.1
3.​ วัดความต้ านทานของตั วต้ านทาน ​ 100Ω, ​390Ω, 470Ω , 1KΩ , 1.5KΩ ,
3KΩ, 5KΩ, 10KΩ, 20KΩ, 3 9KΩ ด้ วยมัลติ มิเต อร์แบบดิจิตอลพร้อมทั้ง
บันทึ กผลลงในตารางที่ ​ 7.1
4.​ สรุปผลการทดลอง

-16-

ตัวต้าน ค่าที่อ่านได้ ค่าที่วัดได้จาก ค่าที่วัดได้จาก
มัลติมิเตอร์อนาล็อก​ มัลติมิเตอร์ดิจิตอล​





























































สรุปผลการทดลอง

..............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................

-17-



นำเสนอโดย
สุ ท ธิ ด า ​ บุ ญ ​น า ค