ต้นพยุง จัดท ำโดย นำงสำวรุ่งธิวำ สมรักษ์
ชื่อสมุนไพร พะยูง ชื่ออื่นๆ ขะยุง (อุบลราชธานี), แดงจีน (ปราจีนบุรี), ประดู่ตม, ประดู่น ้า (จันทบุรี), พะยูงไหม (สะบุรี), ประดู่ลาย (ชลบุรี), ประดู่เสน (ตราด), กระยง, กระยุง ชื่อวิทยำศำสตร์ Dalbergia cochinchinensis Pierre. ชื่อพ้อง ชื่อวงศ์ Leguminosae -Papilionoideae
ลักษณะทำงพฤกษศำสตร์ ไม้ยืนต้นขนาดกลางถึงใหญ่ ผลัดใบช่วงสั นๆ ล้าต้นสูง 15-30 เมตร ทรงพุ่มรูปไข่หรือแผ่กว้าง โปร่ง เปลือกต้นสี เทาเรียบ แตกไม่เป็นระเบียบ และหลุดร่อนเป็นแผ่น เปลือกในสีน ้าตาลแกมเหลือง เนื อไม้มีสีแดงอมม่วงถึงแดงเลือดหมูแก่ เนื อละเอียด แข็งแรงทนทาน ใบประกอบแบบขนนกปลายคี่ เรียงสลับ ใบย่อย 7-9 ใบ รูปไข่หรือรูปใบหอก กว้าง 3-4 เซนติเมตร ยาว 4-7 เซนติเมตร ปลายใบแหลมเป็นติ่งหู โคนใบมนกว้าง ขอบใบเรียบเป็นคลื่นเล็กน้อย แผ่นใบบางแต่ค่อนข้าง เหนียว คล้ายแผ่นหนัง แผ่นใบด้านบนสีเขียวเข้ม แผ่นใบด้านล่างสีเขียวนวล แกนกลางใบประกอบยาว 10-15 เซนติเมตร เส้นแขนงใบข้างละ 5-7 เส้น ก้านใบย่อยยาว 3-6 เซนติเมตร ดอกช่อแบบช่อแยกแขนง ออกที่ปลายยอดหรือซอกใบใกล้ ปลายยอด ช่อดอกตั งขึ น ยาว 10-20 เซนติเมตร กลีบเลี ยงเชื่อมติดกันเป็นรูประฆัง ขอบหยักซี่ฟันตื นๆ 5 จัก มีขนสั น กลีบ ดอกรูปดอกถั่ว สีขาวนวล มีกลิ่นหอมอ่อนๆ กลีบดอกยาว 0.8-1 เซนติเมตร ดอกบานเต็มที่กว้าง 5-8 มิลลิเมตร กลีบดอก 5 กลีบ เกสรเพศผู้ 10 อัน เชื่อมติดกันเป็น 2 มัด ดอกร่วงพร้อมกัน ภายใน 2-3 วัน ผลเป็นฝักแห้งไม่แตกออก ฝักจะร่วงหล่น โดยที่เมล็ดยังอยู่ในฝัก ฝักรูปขอบขนาน แบนบาง เกลี ยง กว้าง 1-1.5 เซนติเมตร ยาว 4-5 เซนติเมตร ตรงกลางมีกระเปาะ หุ้มเมล็ด เมล็ดรูปไต สีน ้าตาลเข้ม 1-4 เมล็ด ต่อฝัก ผิวเมล็ดค่อนข้างมัน กว้างประมาณ 4 มม. ยาว 7 มม. ออกดอกราวเดือน พฤษภาคมถึงกรกฎาคม ติดผลราวเดือนกรกฎาคมถึงกันยายน พบตามป่าเบญจพรรณชื น ป่าดิบแล้ง ที่ความสูง 100-200 เมตร จากระดับน ้าทะเล เนื อไม้มีสีสันและลวดลายสวยงามจนถือได้ว่าเป็นไม้ที่มีราคาแพงที่สุดชนิดหนึ่งในตลาดโลก เนื อไม้ พะยูงมีความละเอียดเหนียว แข็งทนทานและชักเงาได้ดี มีน ้ามันในตัวจึงมักใช้ท้าเครื่องเรือน เครื่องใช้ต่าง ๆ มีชื่อเป็นมงคล เชื่อว่าปลูกไว้จะช่วยพยุงให้โชคดีมีชัย
ต้นพะยูงกับควำมเชื่อเกี่ยวกับต้นไม้มงคล พะยูง เป็น 1 ใน 9 ชนิดของ “ไม้มงคล” ที่ใช้ในพิธีการส้าคัญๆ อย่างการวางศิลาฤกษ์ เพราะคนโบราณเชื่อว่าชื่อ พะยูงเป็นมงคล คือการประคองให้อยู่ในสภาพปกติ ช่วยให้ทรงตัวได้ พยุงฐานะให้ดีขึ น ค ้าจุนให้มั่นคง จึงมีความเชื่อ ว่า หากบ้านใดปลูกต้นพะยูงไว้เป็นไม้ประจ้าบ้าน จะท้าให้บุคคลในบ้านมีแต่ความเจริญ มีฐานะดีขึ น ช่วยท้าให้ชีวิต ไม่ตกต่้า ช่วยพยุงให้โชคดีมีชัย และต้นพะยูงยังจัดเป็นไม้มงคลที่ใช้ในการก่อสร้างอาคารบ้านเรือนต่างๆ นอกจากนั นแล้ว ความสวยงามของเนื อไม้ตามธรรมชาตินั น ยังเป็นที่ถูกอกถูกใจคนชื่นชอบงานไม้ ด้วยลวดลายเส้น วงปีตามล้าต้น ยิ่งล้าต้นคดงอก็ยิ่งท้าให้เกิดลวดลาย สีเนื อไม้แดงเข้มจนอมม่วง กระพี สีขาว เรียกว่า เนื อไม้พะยูง สวยยิ่งกว่าไม้ใดๆ หลายเท่านัก จึงเป็นไม้เศรษฐกิจที่ได้รับความนิยมมาโดยตลอด
ควรปลูกต้นพะยูงบริเวณใดของบ้ำน ต้นพะยูงเป็นไม้ยืนต้นขนาดใหญ่ ที่เมื่อโตเต็มที่จะมีความสูงได้ถึง 25-30 เมตร จึงควรปลูกให้ห่างจากตัวอาคาร ไม่น้อยกว่า 5 เมตร ควรปลูกต้นพะยูงในวันเสาร์ทางทิศตะวันออกเฉียงเหนือ เพราะโบราณเชื่อว่าการปลูกไม้ เพื่อเอาคุณให้ปลูกในวันเสาร์ ถ้าจะให้เป็นสิริมงคลแก่ตัวผู้ปลูก ผู้ปลูกควรเป็นชาย เพราะพยุงเป็นชื่อที่เหมาะ ส้าหรับผู้ชายยิ่งถ้ารับราชการยิ่งเหมาะสม อีกทั งแก่นไม้พยุงก็มีความแข็งแกร่งทนทานจึงเปรียบเทียบได้กับความ แข็งแรงของผู้ชายนั่นเอง
ส่วนประกอบของต้นพะยูง ต้นพะยูง จัดเป็นไม้ยืนต้นขนาดกลางถึงขนาดใหญ่ ผลัดใบช่วงสั น ๆ มีลักษณะคล้ายกับต้นประดู่ โดยมีความสูงของต้นได้ถึง 25 เมตร เมื่อโตเต็มที่ล้าต้นจะมีลักษณะเปลาตรง มีเรือนยอดเป็นรูปทรงกลมหรือรูปไข่ทึบ เนื อไม้เป็นสีแดงอมม่วง ถึงแดงเลือดหมูแก่ เนื อละเอียด มีความแข็งแรงทนทาน
ใบพะยูง เป็นช่อติดเรียงสลับกัน ยาวประมาณ 10-15 เซนติเมตร ใบมีขนาดกว้างประมาณ 3-4 เซนติเมตร และยาว ประมาณ 4-7 เซนติเมตร ใบมีลักษณะเหนียวคล้ายกับแผ่นหนังบางๆ
ดอกพะยูง ดอกพยูงมีขนาดเล็ก ลักษณะของกลีบดอกเป็นรูปดอกถั่วสีขาวนวล มีกลิ่นหอมอ่อน ๆ ดอกเมื่อบานเต็มที่จะมี ขนาดกว้างประมาณ 5-8 มิลลิเมตร กลีบดอกมี 5 กลีบ จะออกดอกในช่วงประมาณเดือนพฤษภาคมถึงเดือน กรกฎาคม ของทุกปี
ประโยชน์หรือสรรพคุณอื่นๆของต้นพะยูง พะยูง ประโยชน์เป็นไม้ยืนต้นขนาดใหญ่ ที่ให้ร่มเงาได้ดี เหมาะกับการใช้งานด้านภูมิทัศน์ สามารถปลูกเป็นไม้ ประดับเพื่อให้ร่มเงาในบริเวณบ้านได้ เนื่องจากมีพุ่มใบละเอียดและมีดอกหอม จึงสร้างบรรยากาศที่สดชื่นแต่ไม่รก ได้เป็นอย่างดี นอกจากจะปลูกไว้ในบ้านเพื่อให้ร่มเงาและความหมายที่เป็นสิริมงคลแก่เจ้าของแล้ว คุณสมบัติเด่น ของไม้พะยูงอยู่ตรงความที่เป็นไม้ที่มีเนื อละเอียด เหนียว แข็ง ทนทาน และชักเงาได้ดี มีน ้ามันในตัว จึงมีผู้นิยม น้าไปใช้ท้าเครื่องเรือน โต๊ะหมู่บูชา หิ งพระ หรือใช้ท้าเป็นวัตถุมงคลและของแต่งบ้านชิ นเล็ก ๆ เช่น เทพเจ้า ฮก ลก ซิ่ว ตัวปี่เซียะ มากมายเพราะ มีเอกลักษณ์ลวดลายในเนื อไม้ที่โดดเด่นงดงาม และเป็นไม้ที่เป็นสิริมงคล ของสูง