ขั้นตอนการปลูกป่าพื้นถิ่น

ชุดความรู้

การปลูกป่าพื้นถิ่น

ฟื้ นฟูแหล่งอาหารชุมชน คืนสมดุลระบบนิเวศ

ป่าชุมชนโนนแดง ตำบลบัวเงิน
อำเภอน้ำพอง จังหวัดขอนแก่น

ศูนย์ประสานงานโครงการอันเนื่องมาจากพระราชดำริ
มหาวิทยาลัยขอนแก่น

การปลูกป่าพื้นถิ่น ขั้นตอนที่ 1

ฟื้ นฟูแหล่งอาหารชุมชน คืนสมดุลระบบนิเวศ การสำรวจพื้นที่
ป่าชุมชนโนนแดง ตำบลบัวเงิน อำเภอน้ำพอง วางแผน และ

จังหวัดขอนแก่น เตรียมความพร้อม

ขั้นตอนที่ 2

เตรียมต้นกล้า

ขั้นตอนที่ 3

การปลูกแบบ

ปราณีต

ขั้นตอนที่ 6 ขั้นตอนที่ 4

การดูแลหลังปลูก การเพาะเมล็ด
ผักหวานงอกร่วมกับ

ต้นกล้าปลูกใหม่

ขั้นตอนที่ 5

การขยายเชื้อรา
ไมคอร์ไรซาจากเห็ด

เพื่อให้มีเห็ดกิน
อย่างยั่งยืน

ขั้นตอนการปลูกป่าพื้นถิ่น

ขั้นตอนที่ 1 สำรวจพื้นที่ วางแผน
และเตรียมความพร้อม

1.1 สำรวจพื้นที่ว่าเคยเป็นป่าชนิดใดมาก่อน
และพรรณไม้ที่เคยพบในพื้นที่ทั้งในอดีต
และปัจจุบัน โดยสอบถามจากชาวบ้านและ
สำรวจพรรณไม้ทั้งในพื้นที่และบริเวณรอบๆ
1.2 วางแผนการปลูก

ขั้นตอนการปลูกป่าพื้นถิ่น

ขั้นตอนที่ 2 เตรียมต้นกล้า

ด้วยวิธีการเพาะเมล็ด หากไม่สะดวกเพาะ
เมล็ด ให้พิจารณาคุณภาพต้นกล้าจาก
แหล่งซื้อ โดยสังเกตุ
1) ขนาดถุงเพาะชำสัมพันธ์กับความสูง

ของกล้าไม้
2) ลำต้นกล้าไม้เริ่มเปลี่ยนเป็นสีน้ำตาลที่

โคนต้นสูงประมาณ 10 เซนติเมตร
3) ลำต้นตรงไม่คดงอ ขนาดสมส่วน

ขั้นตอนการปลูกป่าพื้นถิ่น

ขั้นตอนที่ 3 การปลูกแบบปราณีต

3.1 ขุดหลุมขนาดประมาณ 5 เท่าตุ้มกล้าไม้
(ขุดหลุม 20 x 20 x 30 ซม. สำหรับตุ้ม
กล้าไม้ขนาด 10 x 20 ซม.)

ขั้นตอนการปลูกป่าพื้นถิ่น

ขั้นตอนที่ 3 การปลูกแบบปราณีต

3.2 ถอดกล้าออกจากถุง ระวังไม่ให้ตุ้มดิน
แตก วางตุ้มไว้กลางหลุมให้สูงเกือบเสมอ
ขอบ และเติมดินให้รอบจนมิดตุ้มดิน

ขั้นตอนการปลูกป่าพื้นถิ่น

ขั้นตอนที่ 3 การปลูกแบบปราณีต

3.3 รดน้ำให้เปียกชุ่มจนดินเซ็ตตัว
ไม่มีรูโบ๋

ขั้นตอนการปลูกป่าพื้นถิ่น

ขั้นตอนที่ 3 การปลูกแบบปราณีต

3.4 ปักหลักห่างจากลำต้น 1-2 ซม.
แบ่งความสูงต้นกล้าเป็น 3 ส่วน และ
มัดเชือก 2 จุด เพื่อยึดลำต้นป้องกัน
ลมพายุ

ขั้นตอนการปลูกป่าพื้นถิ่น

ขั้นตอนที่ 3 การปลูกแบบปราณีต

3.5 คลุมฟางหนา 7-10 ซม.
รัศมีกว้าง 50-70 ซม. เพื่อ
ป้องกันวัชพืชรอบต้น

ขั้นตอนการปลูกป่าพื้นถิ่น

ขั้นตอนที่ 3 การปลูกแบบปราณีต

3.6 หากในพื้นที่แล้งจัด ให้รดน้ำ
ตามอีกครั้ง เป็นลำดับสุดท้าย

ขั้นตอนการปลูกป่าพื้นถิ่น

ขั้นตอนที่ 4 การเพาะเมล็ดผักหวาน
งอกร่วมกับต้นกล้าปลูกใหม่

4.1 องค์ความรู้เพาะผักหวานป่า
โดย อาจารย์นพพร นนทภา

1) ล้างเอาแต่เมล็ด ควรสวม
ถุงมือเพราะคันมาก ขัดด้วยทราย
ในผ้าปูลาน

ขั้นตอนการปลูกป่าพื้นถิ่น

ขั้นตอนที่ 4 การเพาะเมล็ดผักหวาน
งอกร่วมกับต้นกล้าปลูกใหม่

4.1 องค์ความรู้เพาะผักหวานป่า
โดย อาจารย์นพพร นนทภา

2) ผึ่งลมพอแห้ง

ขั้นตอนการปลูกป่าพื้นถิ่น

ขั้นตอนที่ 4 การเพาะเมล็ดผักหวาน
งอกร่วมกับต้นกล้าปลูกใหม่

4.1 องค์ความรู้เพาะผักหวานป่า
โดย อาจารย์นพพร นนทภา

3) แช่น้ำ 12-24 เซนติเมตร

ขั้นตอนการปลูกป่าพื้นถิ่น

ขั้นตอนที่ 4 การเพาะเมล็ดผักหวาน
งอกร่วมกับต้นกล้าปลูกใหม่

4.1 องค์ความรู้เพาะผักหวานป่า
โดย อาจารย์นพพร นนทภา

4) ล้างอีกรอบ
5) ผึ่งลมพอหยิบจับง่าย
6) เตรียมวัสดุเพาะและกะบะเพาะ

- ทรายบวกขุยมะพร้าว 1ต่อ1

ขั้นตอนการปลูกป่าพื้นถิ่น

ขั้นตอนที่ 4 การเพาะเมล็ดผักหวาน
งอกร่วมกับต้นกล้าปลูกใหม่

4.1 องค์ความรู้เพาะผักหวานป่า
โดย อาจารย์นพพร นนทภา

7) ใส่วัสดุเพาะลงในกะบะให้
เหลือขอบประมาณ 1 เซนติเมตร

ขั้นตอนการปลูกป่าพื้นถิ่น

ขั้นตอนที่ 4 การเพาะเมล็ดผักหวาน
งอกร่วมกับต้นกล้าปลูกใหม่

4.1 องค์ความรู้เพาะผักหวานป่า

โดย อาจารย์นพพร นนทภา

8) เรียงเมล็ดเป็นแถวในท่านอนให้
ด้านมน(ตรงข้ามขั้ว)อยู่ทางเดียวกันและ
ให้เมล็ดจมลง 2ใน3 ส่วนของเมล็ดหรือ
พอมิดก็ได้ โดยให้เมล็ดห่างกัน 1

เซนติเมตร ตามวิธีเพาะในหลักสูตร
รร.ปลูกป่า อ.นพพร นนทภา

ขั้นตอนการปลูกป่าพื้นถิ่น

ขั้นตอนที่ 4 การเพาะเมล็ดผักหวาน
งอกร่วมกับต้นกล้าปลูกใหม่

4.1 องค์ความรู้เพาะผักหวานป่า

โดย อาจารย์นพพร นนทภา
9) เอาไว้ในร่ม

ขั้นตอนการปลูกป่าพื้นถิ่น

ขั้นตอนที่ 4 การเพาะเมล็ดผักหวาน
งอกร่วมกับต้นกล้าปลูกใหม่

4.1 องค์ความรู้เพาะผักหวานป่า

โดย อาจารย์นพพร นนทภา

10) รดน้ำพอชุ่มในช่วงเช้า
หากไม่อยากรดทุกวันหรือไม่สะดวก
รดทุกวันให้ควบแน่นใว้ด้วยพลาสติก
ใส 11.7-10 วันรากงอก ลงปลูกกับ
พี่เลี้ยงต่อไป

ขั้นตอนการปลูกป่าพื้นถิ่น

ขั้นตอนที่ 4 การเพาะเมล็ดผักหวาน
งอกร่วมกับต้นกล้าปลูกใหม่

4.2 การปลูกผักหวานป่าจากเมล็ด

ผักหวานงอก

1) จิ้มทำรูนำร่อง ลึกเท่าไหร่ยิ่งดี
โดยใช้ตะเกียบ

ขั้นตอนการปลูกป่าพื้นถิ่น

ขั้นตอนที่ 4 การเพาะเมล็ดผักหวาน
งอกร่วมกับต้นกล้าปลูกใหม่

4.2 การปลูกผักหวานป่าจากเมล็ด

ผักหวานงอก

2) นำเมล็ดผักหวานป่าระยะราก
งอกจิ้มลงไปให้เมล็ดอยู่ห่าวจากต้นกล้า
10-20 เซนติเมตร ในทิศตะวันออก
เฉียงเหนือของต้นพี่เลี้ยง

ขั้นตอนการปลูกป่าพื้นถิ่น

ขั้นตอนที่ 4 การเพาะเมล็ดผักหวาน
งอกร่วมกับต้นกล้าปลูกใหม่

4.2 การปลูกผักหวานป่าจากเมล็ด

ผักหวานงอก

3) ใช้ไม้งดดินเข้าหารากเพื่อไม่ให้
เกินช่องว่างของราก

ขั้นตอนการปลูกป่าพื้นถิ่น

ขั้นตอนที่ 4 การเพาะเมล็ดผักหวาน
งอกร่วมกับต้นกล้าปลูกใหม่

4.2 การปลูกผักหวานป่าจากเมล็ด

ผักหวานงอก

4) รดน้ำเล็กน้อย
5) นำขวดน้ำหรือแก้วน้ำมาตัดเป็นรู แล้วครอบ

เมล็ดผักหวานป่าไว้กันสัตว์มาเขี้ยและกัด
6) นำหีบมาปักกันขวดหรือแก้วล้ม
7) นำใบไม้หรือฟางเก่า คลุมในขวดกันแดดให้

เมล็ดและคลุมด้านนอกขวดให้หนา ป้องกัน

ความชื้นให้กับเมล็ดผักหวาน
8) คอยรดน้ำถ้าฝนไม่ตกเกิน 7 วัน
9) ประมาณ 1 เดือนจะเริ่มเห็นต้นอ่อน ผ่านไป 1 ปี

ค่อยเอา ขวดที่ครอบออก

ขั้นตอนการปลูกป่าพื้นถิ่น

ขั้นตอนที่ 5 การขยายเชื้อราไมคอร์
ไรซาจากเห็ดเพื่อให้มีเห็ดกินอย่าง
ยั่งยืน

5.1 ทำพื้นที่ใต้ทรงพุ่มให้โล่ง
5.2 ขุดร่องใต้ทรงพุ่มลึก 10-20

เซนติเมตร

ขั้นตอนการปลูกป่าพื้นถิ่น

ขั้นตอนที่ 5 การขยายเชื้อราไมคอร์
ไรซาจากเห็ดเพื่อให้มีเห็ดกินอย่าง
ยั่งยืน

5.3 เลือกดอกเห็ดแก่ กำลังบาน
ขยี้กับน้ำสะอาด
5.4 ราดลงตามร่องแล้วเอาดินกลบ
ถ้ามีใบไม้หรือหญ้าก็คลุมด้วยจะดี
ยิ่งขึ้น

ขั้นตอนการปลูกป่าพื้นถิ่น

ขั้นตอนที่ 6 การดูแลหลังปลูก

ในการปลูกป่าฟื้ นฟูจะต้อง
วางแผนการดูแลอย่างน้อย 3 ปี

6.1 การกำจัดวัชพืช
- กำจัดวัชพืช 1 ครั้งต่อเดือน สำหรับ

พื้นที่แห้งแล้ง และ1 ครั้งต่อ 20 วัน
สำหรับพื้นที่ฝนตกชุก

- การตัดวัชพืชช่วยเพิ่มอินทรียวัตถุ
ให้กับดิน

- ทำตลอดช่วงฤดูฝน (พฤษภาคม -
พฤศจิกายน)

- ประมาณ 5 ปี วัชพืชจะหมดเพราะ
ทรงพุ่มต้นไม้บังแสงแล้ว

ขั้นตอนการปลูกป่าพื้นถิ่น

ขั้นตอนที่ 6 การดูแลหลังปลูก

6.2 ไฟป่า

- ในพื้นที่ส่วนใหญ่มาจากคน
- วิธีการคือการบริหารเชื้อเพลิง

ด้วยการกำจัด “วัชพืช”
- ตัดวัชพืชครั้งสุดท้าย
20 ตุลาคม – 20 พฤศจิกายน

ขั้นตอนการปลูกป่าพื้นถิ่น

ขั้นตอนที่ 6 การดูแลหลังปลูก

6.3 ความแห้งแล้ง

- ดูแลเรื่องน้ำให้ต้นไม้ประมาณ
3 ปี หรืออย่างน้อยที่สุด 1 ปี

- การใช้โพลิเมอร์ช่วยจัดการ

ความแห้งแล้งกลุ่มไม้ผลัดใบ
โพลิเมอร์ 1 ลิตร กลุ่มไม้
ไม่ผลัดใบโพลิเมอร์ 2-3 ลิตร
- โพลิเมอร์ 1 กิโลกรัม ใช้น้ำ
180 ลิตร แช่ไว้ 1 คืน ขั้นต่ำ

ขอขอบคุณ

- อาจารย์นพพร นนทภา ผู้เชี่ยวชาญ

ด้านนิเวศป่าไม้
- ผู้บริหารและบุคลากรองค์การบริหาร

ส่วนตำบลบัวเงิน
- โรงเรียนบ้านโนนแดงโคกเล้า
- กำนันตำบลบัวเงิน
- กรรมการป่าชุมชนโนนแดง
- ชาวบ้านบ้านโนนแดง บ้านหนองแวง

บ้านโคกเล้า บ้านคำจั่น