สค21003

หนงั สอื เรียนสาระการพฒั นาสงั คม

รายวชิ าการพฒั นาตนเอง ชุมชน สังคม
(สค21003)

ระดบั มัธยมศกึ ษาตอนตน้

หลักสตู รการศึกษานอกระบบระดับการศกึ ษาขนั้ พ้นื ฐาน
พุทธศกั ราช 2551

(ฉบับปรบั ปรุง พ.ศ. 2560)

ห้ามจาหน่าย

หนังสอื เรียนเล่มนจ้ี ดั พมิ พด์ ว้ ยเงินงบประมาณแผน่ ดินเพื่อการศึกษาตลอดชวี ิตสาหรับประชาชน
ลขิ สิทธิ์เปน็ ของ สานักงาน กศน. สานักงานปลัดกระทรวงศกึ ษาธกิ าร

สานกั งานสง่ เสรมิ การศกึ ษานอกระบบและการศึกษาตามอธั ยาศยั
สานักงานปลดั กระทรวงศกึ ษาธกิ าร
กระทรวงศึกษาธกิ าร

หนงั สือเรียนสาระการพฒั นาสังคม

รายวชิ าการพฒั นาตนเอง ชุมชน สงั คม
(สค21003) ระดบั มธั ยมศึกษาตอนตน้

ฉบับปรบั ปรุง พ.ศ. 2560

ลขิ สิทธเิ์ ป็นของ สานักงาน กศน. สานกั งานปลดั กระทรวงศกึ ษาธกิ าร

เอกสารทางวิชาการลาดับท่ี 22/2555

3

คํานาํ

กระทรวงศึกษาธิการไดประกาศใชหลักสูตรการศึกษานอกระบบระดับการศึกษาขั้นพ้ืนฐาน
พุทธศักราช 2551 เม่ือวันท่ี 18 กันยายน พ.ศ. 2551 แทนหลักเกณฑและวิธีการจัดการศึกษานอกโรงเรียน
ตามหลักสูตรการศึกษาขนั้ พนื้ ฐาน พทุ ธศกั ราช 2544 ซึ่งเปนหลกั สตู รทีพ่ ัฒนาขน้ึ ตามหลกั ปรชั ญาและความเชื่อ
พ้ื น ฐ า น ใ น ก า ร จัด ก า ร ศึ ก ษ า น อ ก โ ร ง เ รี ย น ที่ มีก ลุ ม เ ป า ห ม า ย เ ป น ผู ใ ห ญ มี ก า ร เรี ย น รู แ ล ะ ส่ั ง ส ม ค ว า ม รู
และประสบการณอยางตอ เน่ือง

ในปงบประมาณ 2554 กระทรวงศึกษาธิการไดกําหนดแผนยุทธศาสตรในการขับเคลื่อนนโยบาย
ทางการศึกษาเพอ่ื เพิ่มศกั ยภาพและขดี ความสามารถในการแขง ขันใหประชาชนไดม ีอาชีพทีส่ ามารถสรางรายได
ท่ีมัง่ คงั่ และมนั่ คง เปนบุคลากรทม่ี ีวนิ ยั เปยมไปดว ยคุณธรรมและจรยิ ธรรม และมจี ติ สํานึกรับผดิ ชอบตอตนเอง
และผูอ่นื สาํ นักงาน กศน. จึงไดพิจารณาทบทวนหลักการ จุดหมาย มาตรฐาน ผลการเรียนรูท่ีคาดหวัง และ
เนื้อหาสาระ ท้ัง 5 กลุมสาระการเรียนรู ของหลักสูตรการศึกษานอกระบบระดับการศึกษาขั้นพ้ืนฐาน
พุทธศักราช 2551 ใหมีความสอดคลองตอบสนองนโยบายกระทรวงศึกษาธิการซ่ึงสงผลใหตองปรับปรุง
หนงั สอื เรยี น โดยการเพิ่มและสอดแทรกเน้ือหาสาระเกี่ยวกับอาชีพ คุณธรรม จริยธรรมและการเตรียมพรอม
เพือ่ เขาสูป ระชาคมอาเซยี น ในรายวิชาที่มีความเกี่ยวของสัมพันธกัน แตยังคงหลักการและวิธีการเดิมในการ
พัฒนาหนังสือท่ีใหผูเรียนศึกษาคนควาความรูดวยตนเอง ปฏิบัติกิจกรรม ทําแบบฝกหัด เพื่อทดสอบความรู
ความเขา ใจ มกี ารอภปิ รายแลกเปล่ียนเรยี นรกู ับกลุม หรือศึกษาเพิม่ เติมจากภูมิปญญาทองถ่ิน แหลงการเรียนรู
และสื่ออนื่

การปรับปรุงหนังสือเรียนในคร้ังน้ี ไดรับความรวมมืออยางดีย่ิงจากผูทรงคุณวุฒิในแตละสาขาวิชา
และผูเก่ียวขอ งในการจัดการเรยี นการสอนทศี่ กึ ษาคนควา รวบรวมขอ มลู องคค วามรูจากสื่อตาง ๆ มาเรียบเรียง
เนอ้ื หาใหครบถวนสอดคลองกบั มาตรฐาน ผลการเรียนรทู ่ีคาดหวัง ตัวชี้วดั และกรอบเนื้อหาสาระของรายวิชา
สํานักงาน กศน.ขอขอบคุณผูมีสวนเก่ียวของทุกทานไว ณ โอกาสนี้ และหวังวาหนังสือเรียนชุดน้ีจะเปน
ประโยชนแกผูเรยี น ครู ผสู อน และผูเกยี่ วขอ งในทุกระดับ หากมีขอเสนอแนะประการใด สาํ นกั งาน กศน.
ขอนอมรับดวยความขอบคุณยง่ิ

สารบญั 4

คาํ แนะนาํ การใช้หนังสือเรียน หน้า
โครงสร้างรายวชิ า ก
บทที 1 ความรู้เบืองต้นเกยี วกบั การพฒั นาตนเอง ชุมชน สังคม ข
1
ความหมาย และความสาํ คญั ของการพฒั นาตนเอง และครอบครัว 2
แนวทางในการพัฒนาตนเอง 4
ความหมาย และความสําคัญของการพฒั นาชุมชน 5
หลกั การพัฒนาชมุ ชน 6
บทที 2 ข้อมูลทเี กยี วข้องกบั การพฒั นาชุมชน 9
ความหมาย ความสําคัญ และประโยชนของขอ มูล 10
ขอมูลทเี่ กย่ี วขอ งกบั การพัฒนาชุมชน 12
เทคนคิ และวธิ กี ารเก็บขอ มลู ชมุ ชน 13
การวิเคราะหข อ มลู 15
บทที 3 การจดั ทาํ แผนชุมชน 17
กระบวนการจัดทาํ แผนพฒั นาชมุ ชน 18
ข้ันตอนการจัดทําประชาพจิ ารณแผนชมุ ชน 20
ขน้ั ตอนการทาํ เวทีประชาคม 22
การมสี วนรว มของประชาชนในการพฒั นาชมุ ชน 24
ระดับการมสี ว นรว มของประชาชนในการพัฒนาชมุ ชน 27
บทที 4 การเผยแพร่ผลการปฏบิ ตั ิ 30
การเขยี นโครงการพฒั นาชมุ ชน 31
การเขยี นรายงานผลการดําเนนิ งานพัฒนาชมุ ชน 34
บทที การพฒั นาอาชีพในชุมชนและสังคม 39
บรรณานุกรม 60
ภาคผนวก ตัวอย่างโครงการ 62

ก5

คาํ แนะนาํ ในการใช้หนงั สือเรียน

หนังสือเรยี นสาระการพฒั นาสังคม รายวิชาการพฒั นาตนเอง ชุมชน สังคม รหัสวชิ า
สค21003 ระดับมธั ยมศกึ ษาตอนตน เปนหนงั สอื เรยี นสําหรับผเู รียนทลี่ งทะเบยี นเรียนเปน นกั ศึกษา
นอกระบบ

ในการศกึ ษาแบบเรียนเลม นผ้ี ูเรียนควรปฏิบัติดังนี้
1. ศึกษาโครงสรา งรายวชิ าใหเขาใจในหัวขอ สาระสาํ คญั ผลการเรียนรูทค่ี าดหวงั และ

ขอบขา ยเนือ้ หาเปน ลาํ ดบั แรก
2. ศกึ ษารายละเอยี ดเนอื้ หาของแตล ะบทอยา งละเอยี ด และทํากจิ กรรมตามท่กี าํ หนด

แลว ตรวจสอบกบั แนวตอบกจิ กรรมท่ีกาํ หนดไวทา ยเลม ถา ผเู รยี น ตอบผดิ เปน
สวนใหญค วรกลบั ไปศึกษาและทาํ ความเขา ใจในเนอ้ื หาน้ันใหม ใหเ ขา ใจกอ นที่จะ
ศึกษาเรอ่ื งตอ ไป
3. ปฏบิ ัติกจิ กรรมทา ยเรื่องของแตล ะเร่ืองใหค รบถว น เพื่อเปน การสรปุ ความรู
ความเขา ใจของเนอ้ื หาในเรอ่ื งนน้ั ๆ อกี ครงั้ และการปฏบิ ัติกจิ กรรมของแตละเนอ้ื หา
แตล ะเรือ่ ง ผเู รยี นสามารถนาํ ไปตรวจสอบกบั ครูผรู แู ละเพอื่ น ๆ ทีร่ วมเรียนใน
รายวิชาและระดบั เดยี วกนั ได
4. หนังสอื เลม นม้ี ี 5 บท คือ
บทท่ี 1 ความรูเบือ้ งตนเกี่ยวกบั การพัฒนาตนเอง ชุมชน สงั คม
บทท่ี 2 ขอ มูลท่เี กี่ยวขอ งกบั การพัฒนาชมุ ชน
บทท่ี 3 การจัดทาํ แผนชมุ ชน
บทท่ี 4 การเผยแพรผ ลการปฏิบตั ิ
บทที่ 5 การพัฒนาอาชพี ในชุมชนและสังคม

ข6

โครงสรางรายวิชาการพฒั นาตนเอง ชุมชน สังคม รหสั วิชา สค 21003
ระดบั มธั ยมศึกษาตอนตน

 สาระสาํ คญั

1. ความหมาย ความสําคญั หลักการและประโยชนข องการพัฒนาตนเอง ชมุ ชน สังคม
2. ความสําคญั ของขอ มูล วธิ กี ารจดั เก็บและวิเคราะหขอ มลู อยา งงา ย
3. การมีสว นรว มในการวางแผนพฒั นาตนเอง ชุมชน สงั คม และการนาํ ไปใช

ในชวี ิตประจาํ วนั
4. การพัฒนาอาชีพในชุมชนและสงั คม

 ผลการเรียนรูทค่ี าดหวงั

1. อธิบายสาระสาํ คัญทเี่ กย่ี วของกบั การพฒั นาตนเอง ชมุ ชน สงั คม
2. จดั เก็บและวิเคราะหขอ มูลอยา งงา ย
3. มีสว นรว มและนําผลจากการวางแผนพฒั นาตนเอง ชมุ ชน สงั คม ไปใชในชีวิต

ประจาํ วนั
4. วิเคราะหศักยภาพของประเทศเพอื่ การพัฒนาอาชีพ

 ผลการเรียนรูท่คี าดหวงั

บทท่ี 1 ความรเู บื้องตน เก่ยี วกับการพัฒนาตนเอง ชุมชน สังคม
บทท่ี 2 ขอ มลู ทีเ่ กยี่ วขอ งกบั การพฒั นาชุมชน
บทท่ี 3 การจดั ทาํ แผนชมุ ชน
บทท่ี 4 การเผยแพรผ ลการปฏบิ ัติ
บทที่ 5 การพัฒนาอาชีพในชุมชนและสงั คม

7

แบบทดสอบกอ นเรยี น

1. ขอใดไมใชห ลกั ของการพฒั นาชุมชน
ก. ประชาชนมีสว นรว ม
ข. ทําเปนกระบวนการและประเมนิ ผลอยา งตอ เนื่อง
ค. ยึดประชาชนเปน หลกั ในการพฒั นา
ง. พัฒนาทกุ ดา นไปพรอม ๆ กนั อยา งรวบรดั และเรงรบี

2. แนวทางในการพัฒนาตนเองอนั ดบั แรกคอื อะไร
ก. ปลกุ ใจตนเอง
ข. สํารวจตนเอง
ค. ลงมอื พัฒนาตนเอง
ง. ปลูกฝงคุณสมบตั ิทีด่ งี าม

3. กิจกรรมใดเปนกจิ กรรมระดบั ประเทศ
ก. การสมั มนา
ข. การสาํ รวจประชามติ
ค. การประชมุ กลุมยอ ย
ง. การจัดทาํ เวทีประชาคม

4. ขอ ใดเปน บทบาททสี่ าํ คญั ท่สี ดุ ของประชาชนในการดูแลชมุ ชน
ก. เขารวมประชมุ ทุกครงั้
ข. แสดงความเหน็ ในการประชมุ
ค. เหน็ คลอยตามผนู าํ ทกุ เร่ือง
ง. ทาํ กจิ กรรมพัฒนาชมุ ชนรวมกนั ทุกครงั้

8

5. สถาบนั ใดทม่ี สี วนสาํ คญั เปน ลาํ ดบั แรกปอ งกนั ไมใหเ กิดปญหาสังคม
ก. สถาบนั การเงิน
ข. สถาบนั ศาสนา
ค. สถาบนั ครอบครวั
ง. สถาบนั การศึกษา

6. ขอใดคอื การรวมตวั ของสมาชกิ ในชมุ ชนเพื่อรวมกนั ทํากจิ กรรมตา ง ๆ ในชมุ ชน
ดวยตนเอง
ก. เวทีประชาคม
ข. การจดั ทาํ ประชาพจิ ารณ
ค. การเลอื กต้ัง
ง. การเขยี นโครงการ

7. ขอใดไมใ ชเทคนคิ การเกบ็ รวบรวมขอ มลู ในชมุ ชน
ก. อธิบาย
ข. สงั เกต
ค. สมั ภาษณ
ง. สนทนากลุม

8. วัตถุประสงคข องการจดั ทาํ ประชาพจิ ารณค อื ขอใด
ก. ตอบสนองความตองการของผบู รหิ าร
ข. ใหเ กดิ ความคดิ รวบยอดในการปฏบิ ตั งิ าน
ค. ปอ งกนั การประทว งของผูเสียประโยชน
ง. รวบรวมความคิดเหน็ ของผูเกย่ี วขอ ง

9

9. ขอ ใดบงบอกถึงความสาํ เร็จของโครงการ
ก. การประเมินโครงการ
ข. ตัวช้ีวัดผลสําเร็จของโครงการ
ค. การสรุปผลและรายงานโครงการ
ง. วัตถุประสงคของโครงการ

10. ขอใดเปน วธิ ีการเขียนรายงานผลการดาํ เนนิ งานท่ถี กู ตอ ง
ก. ถูกตอง กระชบั รดั กมุ ชัดเจนและสละสลวย
ข. เขยี นบรรยายรายละเอยี ดใหม ากท่ีสดุ
ค. เขยี นใหเปน ภาษาวชิ าการมาก ๆ
ง. เขยี นโดยแบงเปน ขอยอ ย ๆ

เฉลย 1. ง 2. ข 3. ข 4. ง 5. ค
6. ก 7. ก 8. ง 9. ข 10. ก

1

บทที 1

ความรู้เบืองต้นเกยี วกับการพฒั นาตนเอง ชุมชน สังคม
 สาระสาํ คญั

ความรูเบอื้ งตน เกีย่ วกับการพัฒนาตนเอง ครอบครัวและชุมชน ประกอบดวย ความหมาย
ความสําคัญ แนวทางการพัฒนาตนเอง ความหมาย ความสําคัญ และหลักการพัฒนาชุมชน เปน
สิง่ จําเปนทตี่ อ งทาํ ความเขาใจเปนพ้ืนฐาน เน่ืองจากมีความเกี่ยวของสัมพันธตอเนื่องกับกระบวนการ
พฒั นาชุมชน และสังคม

 ผลการเรยี นรูที่คาดหวงั

เม่อื ศกึ ษาบทท่ี 1 จบแลว ผูเ รยี นสามารถ
1. อธบิ ายความหมาย ความสําคญั และแนวทางการพฒั นาตนเองได
2. อธิบายความหมาย ความสาํ คัญ และหลกั การพฒั นาชมุ ชนได
3. กําหนดแนวทางและจดั ทาํ แผนในการพัฒนาตนเองและครอบครัวได

 ขอบขายเนื้อหา

เรือ่ งท่ี 1 ความหมาย ความสาํ คัญของการพัฒนาตนเองและครอบครวั
เรือ่ งที่ 2 แนวทางในการพฒั นาตนเอง
เรอ่ื งท่ี 3 ความหมายและความสาํ คัญของการพฒั นาชมุ ชน
เรอ่ื งที่ 4 หลกั การพัฒนาชุมชน

2

บทที่ 1

ความรู้เบอื งต้นเกยี วกบั การพฒั นาตนเอง ชุมชน สังคม

ปจ จุบนั เปน ที่ยอมรบั กันโดยทว่ั ไปวา คนเปนทรัพยากรทมี่ ีคุณคาของสังคม สังคมจะพัฒนา
และเจริญขน้ึ ไปไดขน้ึ อยูกับคุณภาพของคนท่เี ปน องคประกอบของสงั คม น้ัน การจะพัฒนาชุมชน
ไดจ ึงตองเรมิ่ ตนท่กี ารพัฒนาคนเปนอนั ดบั แรก นอกจากนี้ การพฒั นาชมุ ชนตองยึดหลักการมีสวน
รว มของประชาชนเปนปจ จยั พนื้ ฐานทส่ี ําคัญ เพราะเปาหมายสดุ ทายของ การพฒั นา คือ คน เน่ืองจาก
คนเปน ทั้งทรพั ยากรทจ่ี ะถูกพัฒนา และเปนทงั้ ผูไดร บั ผลประโยชน จากการพฒั นานั่นเอง

เร่ืองที่ 1 ความหมายและความสาํ คญั ของการพัฒนาตนเองและ
ครอบครัว

1.1 ความหมายของการพัฒนาตนเอง

นักวิชาการหลายทานไดใหความหมายของการพัฒนาตนเองในลักษณะที่คลายคลึงกัน
สรปุ ความไดวาการพฒั นาตนเอง คอื การปรับปรงุ ดว ยตนเองใหดีขึ้นกวา เดิม ทั้งดานรางกาย จิตใจ
อารมณและสังคม เพื่อใหสามารถทํากิจกรรมที่พึงประสงคตามเปาหมายท่ีตนต้ังไว เพื่อการ
ดํารงชีวิตรวมกับผูอื่นไดอยางปกติสุข รวมท้ังเพื่อใหเปนสมาชิกท่ีดีของครอบครัว ชุมชน และ
สงั คม

1.2 ความสําคัญของการพฒั นาตนเอง

โดยทัว่ ไป คนทกุ คนตา งตองการดาํ รงชวี ิตอยูรวมกับผูอ่ืนอยางมีความสุข ท้ังใน ครอบครัว
ชมุ ชน และสังคม ปจจยั สําคัญประการหน่งึ ของการมชี ีวติ ทม่ี ีความเปนปกติสุข คือ การปรับปรุงและ
พฒั นาตนเอง ท้ังวธิ คี ดิ และการกระทําหรือพฤติกรรมที่แสดงออกท้ังดานรางกาย จิตใจ อารมณและ
สังคม เพื่อใหสามารถปรับตนเองเขากับสังคมและส่ิงแวดลอมที่ดี การพัฒนาตนเองมีความสําคัญ
สรุปไดด งั นี้

3

1. เปน การเตรียมตนเองในดา นตา ง ๆ เชน รางกาย จติ ใจ อารมณ สังคม รวมทัง้
สติปญญาใหสามารถรบั กบั สถานการณตา ง ๆ ที่อาจเกดิ ขึน้ ในชวี ติ ประจาํ วนั

2. มีความเขา ใจตนเอง เห็นคุณคาของตนเอง ทําใหสามารถทาํ หนา ท่ีตามบทบาทของ
ตนเองในครอบครวั ชุมชน และสงั คมไดอ ยา งเตม็ กาํ ลังความสามารถ

3. สามารถปรับปรุงการปฏบิ ัติตน และแสดงพฤติกรรมใหเปนท่ียอมรับของบคุ คลรอบขาง
ในครอบครวั ชมุ ชน และสงั คม

4. สามารถกาํ หนดแนวทางการพัฒนาตนเอง ใหพ ฒั นาไปสูเปาหมายสงู สดุ ของชวี ติ
ตามทว่ี างแผนไว

5. เปน แบบอยา งการพฒั นาของคนในครอบครวั ชุมชน และสงั คม
6. เปน การเตรียมคนใหม คี วามพรอ มในการดาํ รงตนใหอ ยูใ นสงั คมอยา งมนั่ ใจ มคี วามสุข

และเปน กําลงั สาํ คัญของการพัฒนาชมุ ชนและสงั คม

1.3 ความสําคัญของการพัฒนาครอบครัว

ครอบครวั เปน หนว ยยอยของสงั คม การพัฒนาสังคมในหนว ยยอยไปสสู ังคมหนวยใหญท่ี
หมายถงึ ชุมชน มจี ดุ เรมิ่ ตนทีเ่ หมอื นกนั นั่นคือการพฒั นาที่คน บุคคล หากบุคคลในครอบครวั ไดร ับ
การพัฒนาใหเปนบุคคลทีม่ ีจิตใจดี มคี วามเอื้อเฟอชวยเหลือ เกื้อกูลตอกัน รูจักพ่ึงพาตนเอง มีความคิด
มีเหตุผล พรอมท่ีจะรบั การพัฒนาในส่ิงใหม ๆ ยอมทํา ครอบครัวเปนครอบครัวที่มีความเขมแข็ง
มีความสขุ สามารถชวยเหลือครอบครวั อนื่ ๆ ในชุมชนนั้น ๆ ได หากครอบครวั สวนใหญในชมุ ชน
สามารถพึ่งพาตนเองได และตางใหความ รวมมือชวยเหลือซึ่งกันและกัน ชุมชนนั้น ๆ ยอมเกิด
ความมัน่ คงเขมแขง็ และชว ยเหลือชุมชนอื่น ๆ ได เม่อื ชุมชนสวนใหญเขมแข็งยอมสงผลใหสังคม
โดยรวมเขมแข็งม่ันคงตามไปดวย และที่สําคัญจะกอใหเกิดคานิยมของการพ่ึงพาเก้ือหนุน เอื้อเฟอ-
เผอ่ื แผ และชวยเหลอื ซงึ่ กันและกัน ท่นี าํ ไปสเู ปาหมายของการอยูรวมกันอยา งอบอนุ และมคี วามสุข

4

เร่ืองท่ี 2 แนวทางในการพฒั นาตนเอง

การพฒั นาตนเองใหป ระสบความสาํ เรจ็ สามารถอยรู วมกับบุคคลตา ง ๆ ในครอบครวั และ
ชมุ ชนไดอ ยา งมคี วามสุข มแี นวทางการพฒั นาได ดงั น้ี

1. การสํารวจตนเองเพื่อจะไดทราบวา ตนเองมคี ุณสมบัตทิ ี่ดแี ละไมดอี ยางไรบา ง เพ่ือทจ่ี ะ
หาแนวทางการปรับปรงุ พฒั นาตนเองใหด ขี นึ้ การสาํ รวจตนเองอาจทาํ ไดห ลายวิธี เชน การตรวจสอบ
ตนเองดว ยเหตุและผล การใหบคุ คลใกลชดิ ชว ยสํารวจ ชวยพจิ ารณาอยา งตรงไปตรงมา

2. การปลกู ฝังคุณสมบัติทดี งี าม เปน การนาํ เอาแบบอยา งท่ดี ีของบคุ คลสําคัญทีป่ ระทบั ใจ
มาเปน ตัวแบบ เพื่อปลูกฝงคณุ สมบตั ทิ ่ดี ีใหก บั ตนเอง ใหประสบความสาํ เรจ็ สมหวงั ตามทค่ี าดหวงั ไว

3. การปลกุ ใจตนเอง การปลกุ ใจตนเองใหมีความเขม แขง็ ท่จี ะตอ สูก ับอุปสรรคดานตา ง ๆ
น้นั มคี วามจําเปนยงิ่ เพราะเม่ือตนเองมีจิตใจท่ีเขมแข็งมีความมุงม่นั สามารถตอสูกับปญหา และ
อปุ สรรค รวมท้งั สามารถดาํ เนนิ การพัฒนาตนเองใหบ รรลเุ ปา หมาย การปลุกใจตนเอง สามารถทําได
หลายวิธี เชน การนําตัวแบบของผูประสบความสําเร็จมาเปนแบบอยาง การใชอุปสรรคเปน
ตัวกระตนุ การใชขอมลู หรือการรับคําแนะนาํ จากผใู กลช ิดหรือผูรู ฯลฯ

4. การส่งเสริมตนเอง เปน การสรา งกําลงั กาย กําลังใจใหเขมแข็ง สรางพลังความคิดท่ี
สามารถปฏิบัติได เชน การเลนกีฬา การออกกําลังกาย การพักผอน การฝกสมาธิ การเขารับการ
ฝก อบรมเร่ืองท่ีเราสนใจ เปน ตน

5. การลงมือพฒั นาตนเอง การพัฒนาตนเองสามารถทําไดหลายวิธี เชน อานหนังสือ
เปน ประจํา รวมกิจกรรมตาง ๆ ของชุมชน ตามความสนใจ การศกึ ษาดูงาน การศึกษาตอ การพบปะ
เยีย่ มเยยี นเพอ่ื น หรอื ผูทร่ี ูจ กั สนิทสนม การหมนุ เวยี นเปลีย่ นงาน การทํางานรว มกับผูอ ืน่ การพยายาม
ฝกนสิ ัยทด่ี ดี วยความสม่ําเสมอ การสรา งความสมั พนั ธท ี่ดกี บั ผอู นื่ ฯลฯ

5

เรือ่ งท่ี 3 ความหมายและความสาํ คัญของการพัฒนาชมุ ชน

3.1 ความหมายของการพฒั นาชุมชน

ความหมายของคาํ วา “พฒั นาชมุ ชน” ผูรไู ดใ หความหมายไวห ลากหลาย สรปุ ไดด งั นี้
1) การรวบรวมกาํ ลังของคนในชมุ ชนรว มกนั ดาํ เนินการปรบั ปรงุ สภาพความ
เปน อยูข องคนในชุมชนใหม คี วามเขมแข็งเปนปก แผน โดยความรวมมือกนั
ระหวา งประชาชนในชมุ ชน และหนว ยงานภายนอก
2) เปน กระบวนการทปี่ ระชาชน รว มกนั ดาํ เนนิ การกบั เจา หนา ท่หี นว ยงานตา ง ๆ
เพื่อทาํ ใหส ภาพเศรษฐกจิ สังคม วัฒนธรรม และสงิ่ แวดลอ มของ ชมุ ชน
เจริญข้ึนกวา เดมิ
3) เปนวธิ กี ารสรางชมุ ชนใหเ จรญิ โดยอาศยั กาํ ลงั ความสามารถของประชาชน
และรฐั บาล
4) เปนการเปลยี่ นแปลงทม่ี ีการกาํ หนดทศิ ทางท่ีพงึ ปรารถนาโดยการมสี ว นรว ม
ของคนในชมุ ชน

สรุปไดวา การพัฒนาชุมชน คือการกระทําที่มุงปรับปรุง สงเสริม ใหกลุมคนที่อยู
รวมกันมีการเปล่ียนแปลงไปในทิศทางที่ดขี ึ้นในทุก ๆ ดาน ท้ังดานท่ีอยูอาศัย อาหาร เครื่องนงุ หม
สุขภาพรางกาย อาชีพท่ีมั่นคง ความปลอดภัยในชีวิตและทรัพยสิน โดยอาศัยความรวมมือจาก
ประชาชนภายในชุมชน และหนว ยงานองคกรตาง ๆ ทั้งจากภายในและภายนอกชุมชน

3.2 ความสาํ คัญของการพฒั นาชุมชน

จากการอยูร วมกนั ของครอบครัวหลาย ๆ ครอบครวั จนเปน ชุมชน ความเปนอยูของคนแตละ
ครอบครัวยอมมีความสัมพันธกัน ความสลับซับซอนและมีปญหาเกิดขึ้นมากมาย จึงจําเปนตอง
อาศยั ความรว มมอื กนั ของบุคคลหลาย ๆ ฝายโดยเฉพาะประชาชนเจา ของชมุ ชนทเี่ ปนเปา หมายของ

6

การพัฒนาตอ งรวมกันรับรู รวมมือกันพัฒนาและปรับปรุงแกไขใหเกดิ ความเปลี่ยนแปลงท่ีดีข้ึน
เพอ่ื ความสงบสุขของชุมชนนน้ั ๆ การพัฒนาชุมชนจึงมีความสาํ คญั พอจะจําแนกไดดงั น้ี

1. สงเสรมิ และกระตุนใหป ระชาชนไดมีสว นรว มในการแกไขปญหาพัฒนาตนเอง
และชมุ ชน

2. เปน การสง เสรมิ ใหประชาชนมีจิตวิญญาณ รูจกั คิด ทาํ พัฒนาเพือ่ สว นรวม และ
เรียนรซู งึ่ กันและกนั

3. เปนการสง เสริมการรวมกลมุ ในการดาํ เนนิ ชวี ติ ตามระบอบประชาธิปไตย
4. ทําใหป ญหาของชมุ ชนลดนอ ยลงและหมดไป
5. ทาํ ใหสามารถหาแนวทางปอ งกนั ไมใหป ญหาในลกั ษณะเดยี วกันเกดิ ข้ึนอีก
6. ทาํ ใหเกดิ ความเจริญกาวหนา ขน้ึ
7. ทาํ ใหเกดิ การอยูร วมกนั อยางมคี วามสุขตามสภาพของแตล ะบุคคล และเกดิ ความ

ภาคภมู ใิ จในชมุ ชนของตนเอง
8. ทําใหช มุ ชนนาอยู มีความรกั ความสามัคคี เอ้ืออาทรชว ยเหลอื เกื้อกลู ซงึ่ กนั และกนั
9. เปนรากฐานสาํ คัญของการพฒั นาสงั คมและประเทศชาติ

เร่ืองท่ี 4 หลกั การพัฒนาชุมชน

หลกั การพฒั นาชุมชนเปนหลกั สาํ คญั ในการดําเนินงานพัฒนาชุมชน เพื่อสรางสรรคไปสู
ความสาํ เร็จตามเปาหมาย ยดึ ถอื การสรางความเจรญิ ใหก บั ชุมชนโดยอาศัยหลักการ สรปุ ไดดงั น้ี

1. ประชาชนมสี ว นรว มการดาํ เนินกจิ กรรมของการพัฒนาทกุ ขน้ั ตอน ประชาชนจะตอ ง
เขามามีสวนเกี่ยวของและมีสวนรวมต้ังแต รวมคิด ตัดสินใจ วางแผน ปฏิบัติและ
ประเมินผล ประชาชนตองกลาคิด กลา แสดงออก เพราะผลท่เี กดิ จากการดําเนินงาน
สงผลโดยตรงตอ ประชาชน

2. พิจารณาวัฒนธรรมและสภาพความเปนอยูของชุมชน หากทุกฝายที่เกี่ยวของใน
การพฒั นาไดทราบและเขาใจขอมูลเก่ียวกับวัฒนธรรมและสภาพความเปนอยูของ

7

ชุมชนในทกุ ๆ ดา น จะชว ยใหก ารคดิ การวางแผน และการดําเนนิ งานพฒั นา เปนไป
ในทิศทางท่ถี กู ตองเหมาะสม
3. ใหความสําคัญกับคนในชุมชนโดยคนในชุมชนตองเปนหลักสําคัญหรือเปน
ศูนยก ลางของการพัฒนา โดยเริ่มจากการคน หาความตองการและปญหาที่แทจริงของ
ชุมชนตนเองใหพ บ เพอ่ื นําไปสกู ระบวนการพฒั นาในขน้ั ตอไป
4. การพัฒนาตอ งไมร วบรดั และเรง รบี การดําเนนิ งานควรคาํ นงึ ถงึ ผลของการพัฒนาใน
ระยะยาว ดําเนินงานแบบคอยเปน คอ ยไป เพ่อื ใหทกุ คนมีความพรอ ม มีความเชอ่ื มั่น
ไดม เี วลาพิจารณาคดิ ไตรตรองถึงผลท่ีจะเกิดข้ึนในขั้นตอนตอไป และในระยะยาว
ทง้ั ผลที่สาํ เร็จและไมส ําเรจ็ มใิ ชเรง รีบดาํ เนนิ การใหเสรจ็ อยางรวบรดั และเรง รีบ เพราะ
รวบรดั และเรงรบี ใหเ สรจ็ อาจนาํ ไปสูความลมเหลว
5. ทาํ เปน กระบวนการและประเมินผลอยางตอเนื่อง การพัฒนาชุมชนควรดําเนินการ
ดวยโครงการทหี่ ลากหลายภายใตความตอ งการท่ีแทจ รงิ ของชมุ ชน ขณะเดยี วกันควร
ประเมนิ ผลดว ยการมสี วนรว มของทุกฝา ยทเ่ี กย่ี วขอ งอยา งตอเนื่อง เพื่อจะไดรับทราบ
ขอดี ขอ เสยี บทเรยี นความสาํ เรจ็ ไมส ําเร็จ เพ่ือนําไปสกู ารพัฒนาที่ดีขึ้นกวาเดิม
หลกั การพฒั นาชุมชนดังกลา วขา งตน เปนหลักการโดยท่วั ไปที่มุงหวงั ใหป ระชาชนรวมมือกัน
พฒั นาชุมชนของตนโดยมเี ปาหมายสูงสุดคือประชาชนมีความเปนอยูที่ดี และสังคมมีชุมชนท่ีนาอยู
เพราะฉะนั้น หากเราเปน สมาชกิ ของชุมชนใดก็ควรเขา ไปมีสวนรวมใหค วาม รว มมือกับชุมชนน้ัน ๆ
เชน รวมประชุมอยางสรางสรรค แสดงความคิดเห็น แลกเปลี่ยนความคิด รวมพัฒนาทุกขั้นตอน
เพ่ือนําไปสเู ปาหมายท่ีทกุ ฝายรวมกนั กําหนดขนึ้ นนั่ เอง

8

กจิ กรรม
1. ใหผเู รยี นคน ควา เพมิ่ เตมิ "แนวทางในการพัฒนาตนเอง ประโยชน และหลกั การ

ชุมชนเพิ่มเตมิ จากแหลง ความรตู า ง ๆ เชน หอ งสมดุ อินเทอรเน็ต ฯลฯ
2. ใหผ เู รียนอธิบายสง่ิ ตอไปนตี้ ามความเขาใจของผูเรียนโดยสรุป และเขยี นบนั ทกึ

ลงในสมดุ ของตนเอง
2.1 ความหมายของคาํ วา "การพัฒนา"
2.2 ความสําคญั ในการพัฒนาตนเอง
2.3 แนวทางในการพฒั นาตนเอง
2.4 ความหมายของคาํ วา "การพัฒนาชุมชน"
2.5 ประโยชนของการพัฒนาชมุ ชน
2.6 หลักการพัฒนาชุมชน
3. ผเู รยี นแบง กลมุ อภิปรายรว มกนั คดิ ประเด็นตอไปนี้ แลว นาํ เสนอผลการอภปิ ราย
ของกลมุ ตอ เพ่ือน ๆ
3.1 แนวทางในการพฒั นาตนเองใหเปนบคุ คลทพี่ งึ ประสงค และเปน ท่ียอมรบั

ของสังคม
3.2 แนวทางในการพฒั นาและการปฏบิ ัติตน เพื่อใหครอบครัวอบอนุ
3.3 แนวทางการพฒั นาชมุ ชนของตนเองใหเปนชมุ ชนทเ่ี ขม แขง็
4. ใหผเู รยี นจัดทาํ แผนพฒั นาตนเองและครอบครวั ตามแนวทาง ขอ 3.1 และขอ 3.2

9

บทท่ี 2
ขอมูลทเ่ี ก่ยี วของกบั การพฒั นาชมุ ชน

 สาระสําคญั

การศึกษาความรเู บ้อื งตนท่ีเกีย่ วกับขอมลู เชน ความหมาย ความสาํ คญั และประโยชน ของ
ขอมูลจะชวยใหมีความเขาใจขอมูลท่ีเกี่ยวของกับการพัฒนาชุมชนซ่ึงมีหลายดานดวยกัน เชน
ขอมูลดา นครอบครวั ขอมลู ดา นเศรษฐกจิ ขอมูลดา นสงั คม ฯลฯ ขอมลู แตล ะดานลว นมีความจําเปน
และสําคัญตอการพฒั นาชุมชน

 ผลการเรยี นรูทคี่ าดหวงั

เม่ือศกึ ษาบทที่ 2 จบแลว ผูเ รียนสามารถ
1. อธิบายความหมาย ความสาํ คญั และประโยชนของขอ มลู
2. ระบุขอ มูลในดานตา ง ๆ ทเี่ กีย่ วกบั การพัฒนาชมุ ชนไดอยา งนอ ย 5 ดา น
3. ยกตัวอยางรายการของขอ มลู ในแตละดานท่เี ก่ยี วขอ งกบั การพฒั นาชมุ ชนได
4. อธิบายเทคนคิ และวธิ ีการเก็บขอ มลู ชมุ ชนไดอ ยางนอ ย 3 วธิ ี
5. สํารวจขอ มูลชมุ ชนได
6. มีสว นรวมในการวเิ คราะหข อ มลู ชุมชน

 ขอบขา ยเนอ้ื หา

เรือ่ งท่ี 1 ความหมาย ความสาํ คัญ และประโยชนของขอ มลู
เรื่องท่ี 2 ขอ มูลที่เกย่ี วขอ งกบั การพัฒนาชุมชน
เรือ่ งที่ 3 เทคนคิ และวธิ ีการเกบ็ ขอ มูลชมุ ชน
เรอ่ื งที่ 4 การวเิ คราะหข อมลู

10

บทท่ี 2

ขอมูลที่เก่ียวของกับการพัฒนาชมุ ชน

ขอ มูลที่เปน ขอเท็จจริง ท่เี ก่ียวของกับการพฒั นาชมุ ชน มหี ลายดา นดวยกนั แตละดานควรรู
และทาํ ความเขา ใจ เพราะเปนสิ่งจําเปนและสําคัญสําหรับกระบวนการพัฒนาชุมชน ท้ังนี้เพ่ือเปน
เครื่องมือในการนําไปสูการวางแผน การกําหนดทิศทาง เปาหมาย การตัดสินใจ การปฏิบัติและ
ประเมินผลของการปรบั ปรงุ และพัฒนาชมุ ชนใหนาอยู และดีขึ้นกวาเดิมในทุก ๆ ดาน

เร่ืองที่ 1 ความหมาย ความสําคัญ และประโยชนของขอ มูล

1.1 ความหมายของขอ มูล

มีผรู ูไดใหความหมายของขอ มูลในลกั ษณะเดยี วกันสรุปไดวา ขอมูล หมายถึง ขอเท็จจริง
ของสิ่งตา ง ๆ ทอ่ี ยรู อบตวั เรา เชน คน สตั ว สิง่ ของ สถานท่ี ธรรมชาติ ฯลฯ ที่ถูกบันทึกไวเปนตัวเลข
สญั ลักษณ ภาพ หรือเสียง ที่ชวยทาํ ใหรถู ึงความเปนมา ความสําคัญ และประโยชนของส่ิงเหลา นน้ั

ความหมายของขอ มูล ตามพจนานกุ รมราชบณั ฑติ ยสถาน พ.ศ. 2525 ไดใหความหมายวา
ขอ มลู หมายถึง ขอ เท็จจรงิ สําหรับใชเปนหลักในการคาดการณคน หาความจริง หรือการคดิ คํานวณ

กลาวโดยสรุป ขอมูลหมายถึง ขา วสารหรือขอเท็จจริงที่เกิดข้ึนกับส่ิงตาง ๆ ท่ีเปนสัญลักษณ
ตวั เลข ขอ ความ ภาพ หรือเสยี งท่ีไดมาจากวธิ กี ารตา ง ๆ เชน การสังเกต การนับ การวัดและบันทึก
เปน หลักฐานใชเพ่ือคน หาความจรงิ

ตวั อยา ง เชน
ก. สุนันทป ระกอบอาชพี ทาํ นา
ข. ตําบลทาํ นบ มีจาํ นวนครัวเรอื น 350 ครัวเรือน
ค. อบต.เกาะยอ ชาวบา นมอี าชพี ทาํ สวนผลไมแ ละทําประมง
ง. จังหวดั สงขลามหี อ งสมุดประชาชนอาํ เภอ 16 แหง

จากตวั อยา ง จะเห็นวา ขอ ข และ ง เปนขอมลู ท่ีเปน ตัวเลข ขอ ก และ ค เปนขอ มลู ท่ีไม
เปน ตัวเลข

11

จากความหมายและตวั อยา งของขอ มลู จะเหน็ ไดว าขอ มลู แบงเปน 2 ความหมาย คือ ขอ มลู ท่ี
มลี ักษณะเปนตวั เลขแสดงปริมาณ เรียกวา ข้อมูลเชิงปริมาณ และขอมลู ทไ่ี มใ ชตัวเลข เรียกวา ข้อมูลเชิง
คณุ ภาพ

1.2 ความสาํ คญั และประโยชนของขอ มูล

ขอ มูลทเี่ ปนขอเทจ็ จริงของสง่ิ ตาง ๆ ที่อยูร อบตัวเราลวนมีประโยชนตอการพัฒนาตนเอง
ชุมชน และสงั คม ทง้ั น้ขี นึ้ อยกู บั การเลือกนาํ มาใชใหถูกตองเหมาะสมกับสถานการณ และโอกาส
โดยทัว่ ไปขอ มลู จะใหป ระโยชนม ากมาย เชน

1. เพอ่ื การเรยี นรู ศึกษา คน ควา
2. เพอ่ื เปนแนวทางการพัฒนาดานตาง ๆ
3. เพ่อื การนําไปสกู ารปรบั ปรุงแกไขในสงิ่ ทีด่ ีกวา
4. เพอื่ ใชประกอบเปนหลกั ฐานอา งองิ ประเดน็ สาํ คัญ
5. เพ่ือการวางแผน การปฏบิ ัติ และการประเมนิ ผล
6. เพ่อื การตัดสนิ ใจ

ฯลฯ
จากประโยชนดานตางๆท่ีกลาวถึง ขอยกตัวอยางประโยชนของขอมูลในการชวยการตัดสินใจ
เชน ถา รูขอมลู เก่ียวกบั คะแนนการเรยี นวชิ าคณติ ศาสตร ผลคะแนนระหวา งเรียนไมนา พงึ พอใจ แต
ผเู รยี นตอ งการใหสอบผา นวิชาน้ี ผเู รียนจะตองวางแผนการเรียน และเตรยี มพรอมกบั การสอบใหดี
ขยนั เรียน ขยนั ทําแบบฝกหดั มากขึ้น ผลการเรียนวิชานี้นาจะผาน แตถาไมรูขอมูลเลยโอกาสท่ีจะ
สอบไมผา นกจ็ ะมีมากกวา
ในการพัฒนาชุมชนและสงั คมจาํ เปนตองอาศัยขอ มูลดา นตา ง ๆ ไดแก ขอมูลเก่ียวกับดาน
ความเปนมา ประวัติศาสตร เศรษฐศาสตร การเมือง การปกครอง ศาสนา วัฒนธรรม ประเพณี
ทรัพยากร สิ่งแวดลอม สาธารณสุข และการศึกษา เปน ตน

12

เรื่องท่ี 2 ขอ มูลท่ีเกีย่ วขอ งกับการพัฒนาชมุ ชน

การพฒั นาชมุ ชนจําเปนตองอาศยั ขอ มลู หลายๆ ดา น เพ่ือใชใ นการเรียนรูแ ละคน หาความจรงิ
ทเ่ี ปนพลงั ภายในของชมุ ชนท่ียังไมไดพัฒนา หรือยังพัฒนาไมเต็มท่ี ขอมูลท่ีสําคัญที่เกี่ยวของกับ
การพฒั นาชมุ ชน มดี งั นี้

1. ขอมูลเก่ียวกับครอบครัวและประชากร ไดแก ขอมูลรายรับ รายจาย หน้ีสิน ของ
ครอบครวั จะชว ยใหเห็นที่มาของปญหาความยากจน หรือที่มาของรายได จํานวน
รายไดและรายจายของครอบครวั ในชุมชน จาํ นวนครัวเรอื น เปนตน

2. ขอมลู ดา นเศรษฐกจิ ไดแก จํานวน ประเภทของการผลิต การกระจายผลผลิต การเปน
เจา ของถือครองท่ดี ินการเปน เจา ของสถานประกอบการโรงงานและ รา นคา การนําเขา
ทรัพยากรจากภายนอก การใชทรพั ยากรท่มี อี ยูใ นทอ งถ่นิ การใชแรงงาน การบริโภค
สนิ คา การใชประโยชนท ีด่ ิน อาชีพ ชนิดของพืชที่ปลูก จํานวนสัตวท่ีเล้ียง ผลผลิต
รายได เปนตน

3. ขอ มลู ดา นประเพณีและวัฒนธรรม ไดแก จํานวนกลุมทสี่ ง เสริมประเพณีและวัฒนธรรม
การละเลน การกีฬาของทอ งถิ่น ความหลากหลายทางวัฒนธรรม ความเช่ือศาสนา
ระบบเครือญาติ เปนตน

4. ขอมลู ดานการเมืองการปกครอง ไดแ ก การเลือกผนู าํ ของคนในชมุ ชนและบทบาทของ
ผนู าํ การมสี ว นรว มของคนในชมุ ชน ดานการปกครอง และการพัฒนา การตัดสินใจ
ของผูนําชมุ ชน โครงสรา งอํานาจ ความสัมพันธของคนในชุมชนและระหวางกลุม
การรวมกลมุ การแบง กลมุ เปน ตน

5. ขอมลู ดานสงั คม ไดแ ก การศึกษาอบรม การเรียนรู แหลงเรียนรูในชุมชน การดูแล
สุขภาพ การใชท รพั ยากร การใชภ มู ปิ ญ ญา กองทนุ สวัสดิการ การรับความชว ยเหลือ
จากภายนอก เปนตน

6. ขอมูลดานระบบนิเวศและส่ิงแวดลอม ไดแก สภาพทรัพยากรธรรมชาติ ดิน น้ํา
อากาศ การจดั การแหลง น้ํา เชน แมนาํ้ ลาํ คลอง ทะเล ปา ชายเลน สัตวบ ก สตั วน ํา้

13

สภาพการดํารงชีวิตของพืชและสัตว การพัฒนาชุมชนกับจํานวนและปริมาณของ
ทรพั ยากร เปน ตน
7. ความตองการของชุมชน เปนความตองการที่แทจริงของชุมชนดานตา ง ๆ ขอมูล
ดานตาง ๆ เหลาน้ีจะเปนตัวชี้เก่ียวกับ "ทุน" ท่ีมีอยูในชุมชน ซึ่งตองคนหา สํารวจ
รวบรวมและวเิ คราะห เพ่ือนํามาพฒั นาชุมชน การสาํ รวจ เก็บรวบรวมขอมูล จะตอ ง
รว มมือชว ยกันหลายฝาย นอกจากนีผ้ สู ํารวจตองมีความละเอียด ในการใชเคร่ืองมือ
เพราะย่ิงไดขอมูลท่ีมีความละเอียดมาก ยิ่งสงผลตอความแมนยําในการวิเคราะห
ความตองการ ความจาํ เปนของชมุ ชน

เรือ่ งที่ 3 เทคนิคและวธิ กี ารเก็บขอมูลชุมชน

เทคนิคและวิธีการเก็บขอมูลท่ีเกี่ยวของกับการพัฒนาชุมชนมีหลายวิธี เชน การสังเกต
การสมั ภาษณ การใชแบบสอบถาม การศึกษาจากเอกสาร การสนทนากลุม การสํารวจ การจัดเวที
ประชาคม สวนการจะเลือกใชเทคนิควิธีการใด จึงจะเหมาะสมขึ้นอยูกับหลาย ๆ ปจจัย เชน
แหลง ขอ มลู ความสะดวก ความประหยดั ฯลฯ การศึกษาและรวบรวมขอ มูลชมุ ชน ผูศกึ ษาสามารถ
กระทําโดยยดึ วตั ถปุ ระสงคของการศกึ ษา โดยอาจจําแนกประเด็นหลักและประเด็นยอย เพ่ือใหได
รายละเอียดใหคลอบคลมุ ทุกดา น เทคนิควธิ ีการเกบ็ ขอมลู มีวิธีตาง ๆ เชน

1. การสงั เกต เปนวธิ ีการเกบ็ รวบรวมขอมลู โดยผูสงั เกตเฝา ดพู ฤตกิ รรมจริงหรือเหตกุ ารณจ รงิ
โดยผูสังเกตอาจเขาไปทํากิจกรรมรวมในเหตุการณ หรือไมมีสวนรวม โดยการเฝาดูอยูหาง ๆ ก็ได
การสังเกต มีทัง้ แบบท่ีมีโครงสรา งกบั แบบไมมโี ครงสราง การสงั เกตแบบมโี ครงสรา ง ผสู ังเกตตอง
เตรยี มหวั ขอ ขอบขาย ประเด็นท่ีตองใชในการสังเกตลวงหนา แลวบันทึกรายละเอียดสิ่งท่ีสังเกต
พบเหน็ ตามหัวขอ การสังเกตแบบไมมีโครงสรา ง เปน การสงั เกตไปเรอ่ื ย ๆ ตามสงิ่ ท่ีพบเห็น

2. การสมั ภาษณ เปน วิธีการเกบ็ ขอมลู โดยผูส ัมภาษณแ ละผูใหสัมภาษณตองพบหนากัน
และมีการสัมภาษณซักถาม โดยใชภาษาเปนตัวกลางในการสื่อสาร การสัมภาษณ มีทั้งแบบมี

14

โครงสรางและแบบไมมีโครงสราง การสัมภาษณแบบมีโครงสราง ผูสัมภาษณจะเตรียมคําถาม
เรียงลําดับคําถามไวลวงหนา ตามวัตถุประสงคของการสัมภาษณ สวนการสัมภาษณแบบไมมี
โครงสรา ง เปนการสัมภาษณแบบพดู คยุ ไปเรอ่ื ย ๆ จะถามคาํ ถามใดกอนหลงั ก็ได ไมมีการเรียงลําดับ
คําถาม

3. การใชแบบสอบถาม ผเู กบ็ ขอมลู จะตอ งเตรยี มและออกแบบ แบบสอบถามลวงหนา
แบบสอบถามจะประกอบดว ยคาํ ชแี้ จง วตั ถุประสงค รายการขอ มูลทต่ี อ งการถาม จาํ แนกเปนรายขอ
ใหผ ูตอบ ตอบตามขอ เท็จจรงิ

4. การศกึ ษาจากเอกสาร เปน การรวบรวมขอมลู ที่มีผูเรียบเรียงไวแลว ในลักษณะของ
เอกสารประเภทตาง ๆ เชน บทความ หนังสือ ตํารา หรือเว็บไซต การเก็บขอมูลดวยวิธีนี้จะตอง
คํานึงถงึ ความทนั สมยั

5. การสนทนากลมุ เปน การรวบรวมขอมูลดานเศรษฐกจิ สังคม ประชากร อาชีพ ฯลฯ
จากวงสนทนาที่เปน ผูใ หข อมูลท่ถี ูกคดั สรร วาสามารถใหขอมลู ใหคําตอบตรงตามประเด็น คาํ ถาม
ทผ่ี ศู ึกษาตอ งการ มกี ารถามตอบและถกประเด็นปญหา โดยเร่ิมจากคําถามท่ีงายตอการเขาใจแลว
จึงคอยเขา สคู าํ ถามท่ีเปน ประเด็นหลกั ของการศึกษา แลวจบดว ยคาํ ถามประเด็นยอย ๆ ขณะเดยี วกัน
มีผบู นั ทกึ เกบ็ ขอ มลู จากคําสนทนาพรอ มบรรยากาศ และอากัปกิรยิ าของสมาชกิ กลมุ แลว สรปุ เปน
ขอ สรปุ ของการสนทนาแตล ะครั้ง

6. การสาํ รวจ การสาํ รวจขอ มลู ชุมชนทําไดใ นลักษณะตาง ๆ เชน 1) ขอ มลู ทค่ี รอบครัว
ควรทําเอง ไดแก บัญชรี ายรบั -รายจายของครอบครัวแตละครอบครวั รวมทง้ั หนสี้ นิ 2) ขอมลู ทัว่ ไป
ของครอบครัว ไดแก จํานวนสมาชิก อายุ การศกึ ษา รายได ท่ีทํากนิ เครื่องมือ อุปกรณ ความรูของคน
ในครอบครวั และ การดูแลสุขภาพ เปนตน 3) ขอมูลสวนรวมของชุมชน ไดแก ประวัติความเปนมา
ของชมุ ชน ทรพั ยากร ความรู ภมู ปิ ญ ญาเฉพาะดาน การรวมกลุม โครงการของชมุ ชนผูน ํา เปน ตน

สาํ หรบั วธิ ีการเก็บขอมูลดวยเทคนิคการสํารวจอาจใชแบบสอบถาม หรือแบบสัมภาษณ
ตามความสะดวก ความประหยัดของผเู กบ็ ขอมลู และไมสรางความยงุ ยากใหกับผูใ หข อมลู

7. การจัดเวทีประชาคม เปนการพบปะของผูคนที่เปนผแู ทนระดับของกลุมตาง ๆใน
ชุมชนซึ่งผูคนเหลา นี้มขี อ มลู ประสบการณ ความคิดทห่ี ลากหลาย ไดมารวมกันแลกเปลยี่ น

15

ขอมูล ประสบการณ ความคดิ เพอ่ื รว มกนั กําหนดวิสัยทัศน วิเคราะห สถานการณ ปญหา
วางแผน ดาํ เนินงาน ตดิ ตามประเมนิ ผลการทํางานรวมกนั เพ่ือนาํ ไปสกู ารพฒั นาชุมชน ใหสามารถ
บรรลุเปาหมายรวมกัน สวนเครื่องมือท่ีสําคัญในการจัดเวทีประชาคม คือ ประเด็นคําถามที่มี
ลกั ษณะเปน คาํ ถามปลายเปด เพือ่ ทําใหผ รู ว มเวทีสามารถตอบและอภิปรายไดละเอียดตามความรู
ความคดิ และประสบการณของแตละคน ทําใหไดคําตอบท่ีเปนขอมูลเชิงลึก ซึ่งเปนประโยชนตอ
การวเิ คราะหขอมลู ในแตล ะดานตอไป

เร่ืองที่ 4 การวิเคราะหขอ มลู

หลังจากการเกบ็ ขอมลู เสร็จสนิ้ แลว ผูเก็บขอมูลควรนําผลจากการจัดเก็บขอมูลไปตรวจสอบ
ความถกู ตองและความสมบรู ณก บั แหลง ขอ มลู อีกครงั้ เพื่อยนื ยนั ความถกู ตอง และ เพิม่ เตมิ ขอมูลใน
สวนทย่ี งั ไมสมบรู ณใ หสมบูรณม ากทสี่ ดุ ขั้นตอนถัดมาคือการวเิ คราะหข อ มลู

การวเิ คราะหขอ มูล เปนการนาํ ขอ มูลท่เี ก็บรวบรวมมาได มาจดั กระทําโดยจาํ แนก จัดกลุม
จดั ระบบ หมวดหมู เรียงลาํ ดับ คาํ นวณคา ตวั เลข (เชงิ ปรมิ าณ) ตคี วาม สรปุ และนาํ เสนอในรปู แบบ
ตา ง ๆ ใหส ามารถส่ือความหมายได เชน ตาราง แผนภมู ิ ภาพ ฯลฯ

ขน้ั ตอนของการวเิ คราะหข อมูลชุมชน อาจตองอาศัยผูรูเก่ียวกับการวิเคราะหขอมูลเขามา
ใหความรวมมอื ชวยเหลือในการวเิ คราะหแ ละเผยแพรขอมูล แตขณะเดียวกัน ประชาชนในชุมชน
ตอ งมีสวนรว มเขา มาแลกเปลย่ี นเรยี นรูเพอื่ ใหเกิดการเรยี นรรู ว มกัน

16

กจิ กรรม

ใหผ เู รยี นทาํ กจิ กรรมตอ ไปน้ี
1. เขียนอธบิ ายตามความเขา ใจของผเู รยี น

1.1 ความหมาย
1.2 ความสาํ คญั และประโยชนข องขอ มลู
2. เขียน ระบุ ขอ มลู ท่เี กี่ยวกบั การพฒั นาชมุ ชนอยางนอ ย 5 ดา น พรอ มยกตวั อยา ง
รายการขอมูลในแตล ะดาน
3. อธิบายเทคนคิ วธิ กี ารเก็บขอ มูลชุมชนมา 3 วธิ ี
4. ใหอ อกแบบเครือ่ งมือ และออกสาํ รวจขอมลู ของชุมชนของผูเรียนพรอ มนาํ เสนอผล
การสาํ รวจแลกเปลย่ี นในกลุม
5. ใหหาโอกาสเขามามีสวนรวมในข้ันตอนของการวิเคราะหขอมูลชุมชน และหรือ
เชิญผรู ูเกย่ี วกบั วธิ ีการวเิ คราะหข อ มลู ชมุ ชนมาอธิบายรว มแลกเปลีย่ นเรยี นรู

17

บทที่ 3

การจัดทาํ แผนพฒั นาชมุ ชน

 สาระสําคัญ

แผนพัฒนาชุมชน เปนแผนหลักท่ีรวมแนวทางการพัฒนาชุมชนทุกดาน ท่ีเกิดจากการมี
สวนรวมของคนในชุมชน รวมกันเรียนรแู ละจัดทําข้ึน โดยมีกระบวนการและขั้นตอนของการ
พัฒนาท่เี ปนรูปธรรมชัดเจน เพ่ือนําไปใชในการแกไ ขปญ หาและพฒั นาชมุ ชน

 ผลการเรียนรทู ่ีคาดหวัง

เมื่อศกึ ษาบทที่ 3 จบแลว ผเู รียนสามารถ
1. อธิบายขน้ั ตอนการจดั ทาํ แผนพัฒนาชมุ ชน และการทําประชาพจิ ารณแ ผนชมุ ชน
2. สรา งสถานการณจ ําลองในการจัดเวทปี ระชาคมได
3. มสี วนรว มในการจดั ทาํ แผนและประชาพจิ ารณ รวมทั้งการประชมุ กลมุ ยอ ย
4. ประเมินระดบั การมสี ว นรว มในการพัฒนาชุมชนของประชาชนในชุมชนได

 ขอบขายเน้อื หา

เรื่องที่ 1 กระบวนการจัดทาํ แผนพัฒนาชมุ ชน
เรอ่ื งที่ 2 ขนั้ ตอนการจัดทําประชาพจิ ารณแผนชมุ ชน
เรื่องที่ 3 ข้ันตอนการทาํ เวทปี ระชาคม
เรื่องที่ 4 การมีสวนรว มของประชาชนในการพฒั นาชมุ ชน
เร่ืองที่ 5 ระดบั การมีสว นรวมของประชาชนในการพฒั นาชุมชน

18

บทท่ี 3
การจดั ทาํ แผนพัฒนาชุมชน

แผนพัฒนาชุมชน มีลักษณะเปนแผนหลักทรี่ วมแนวทางการพัฒนาทุก ๆ ดานของชุมชน
เปน แผนทเี่ กิดจากการมสี วนรว มของผคู นในชมุ ชน และเครือขายท่ีเกี่ยวของรวมกันจัดทําขึ้น เพ่ือ
มงุ ใหค นในชมุ ชนไดเรียนรแู ละรว มดาํ เนินการแกไขปญหารวมกัน

เรอื่ งท่ี 1 กระบวนการจัดทําแผนพัฒนาชุมชน

การจัดทําแผนพัฒนาชุมชนแตละชุมชน อาจมีข้ันตอนของการดําเนินการพัฒนาชุมชน
แตกตางกันไปข้ึนอยูกับบริบทสิ่งแวดลอมของชุมชนน้ัน ๆ แตโดยท่ัวไป การจัดทําแผนพัฒนา
ชมุ ชน มีขั้นตอนตอ เน่ือง เปนกระบวนการตามลาํ ดับ ต้งั แตขัน้ การเตรียมการและวางแผน ขั้นการ
จดั ทําแผนพัฒนา และขั้นการนําแผนไปสูการปฏบิ ัติ ดงั นี้

1. ขนั การเตรียมการและการวางแผน เปน การเตรยี มความพรอมในดา นตา ง ๆ ดังนี้
1.1 การเตรยี มหาบคุ คลที่เกีย่ วขอ ง เชน คณะทาํ งาน คณะวชิ าการ อาสาสมคั ร ผนู าํ

ฯลฯ
1.2 การเตรยี มการจดั เวทีสรางความตระหนกั รว มในการเปนเจาของชุมชนรว มกัน

เชน การรว มคดิ รว มวางแผน รวมปฏิบตั ิ ทุกขั้นตอน
1.3 การศึกษาพฒั นาการของชมุ ชน โดยการศกึ ษา สาํ รวจ วเิ คราะห สงั เคราะห ขอมูล

ทกุ ๆ ดานของชุมชน เชน ดานเศรษฐกิจ ดา นประเพณวี ัฒนธรรม ดานการเมืองการปกครอง เปน ตน
1.4 การศึกษาดูงานชุมชนตนแบบ เพื่อเรียนรูจากประสบการณตรงจากชุมชน

ตนแบบทีป่ ระสบความสําเรจ็ จะไดเห็นตวั อยางการปฏบิ ัติจริงทเ่ี ปนรูปธรรม เพ่ือท่ีจะไดนําส่ิงที่ดี ๆ
ที่เปนประโยชนมาประยุกตใชกับชุมชนตนเอง และชวยกันคิดวาชุมชนของตน ควรจะวางแผน
บริหารจดั การท่จี ะนําไปสกู ารพัฒนาไดอยา งไร

19

2. ขนั การจดั ทาํ แผนพฒั นา ประกอบดว ยขนั้ ตอนยอ ย ๆ ดงั นี้
2.1 การรว มกนั นาํ ขอ มลู ทไี่ ดจากการเตรียมการมารว มกันวิเคราะหจ ุดแขง็ จดุ ออ น

โอกาสและอุปสรรคของชุมชน เพื่อประเมนิ ความสามารถ และประสบการณข องชุมชนเพ่ือนําไปสู
การกําหนดภาพอนาคตของชุมชนตามท่ีคาดหวัง (วสิ ัยทศั น)

2.2 การรวมกนั คน หา และกาํ หนดการเลอื กที่เหมาะสมในการพัฒนา (ยุทธศาสตร)
2.3 รว มกันกําหนดแผนงาน โครงการ กจิ กรรม และเขยี นเอกสารแผนงาน โครงการ
และกิจกรรมที่จะพฒั นาแกปญ หาหรอื ปอ งกันปญ หา
2.4 นําแผนงาน โครงการ และกจิ กรรม นาํ เสนอแลว พจิ ารณารวมกัน และใหขอมูล
เพ่ิมเตมิ เพื่อใหเหน็ ภาพรวม เพอื่ การประสานเชือ่ มโยง และเพอ่ื การแบงงานกันรับผดิ ชอบ
2.5 เมอ่ื คณะทาํ งานทกุ ฝายเห็นชอบ จึงนํารา งแผนชมุ ชนไปทําการประชาพิจารณ
แลกเปลีย่ นเรียนรูในเวที เพื่อสรางความเขา ใจกับสมาชิกของชมุ ชนทงั้ หมด เปนการรวมใจเปนหนึ่งเดียว
ท่จี ะดาํ เนนิ การพฒั นารวมกันตามแผน
2.6 ปรับปรุง แกไข แผนใหถูกตองเหมาะสมตามมติ ความคิดเห็นท่ีไดจากการ
ประชาพจิ ารณ
3. ขนั การนําแผนไปสู่การปฏบิ ัติ และประเมินผลการปฏบิ ตั งิ าน ประกอบดวยข้ันตอน
ยอ ย ๆ ดังน้ี
3.1 จดั ลําดับความสาํ คัญของแผนงานโครงการ
3.2 วเิ คราะหความเปน ไปไดของแตละโครงการ
3.3 จัดฝกอบรม เพ่มิ เติมประสบการณค วามรูเ กย่ี วกบั ประเด็นท่ีสําคญั ท่กี าํ หนดไว
ในแผน เพือ่ ขยายผลการเรยี นรไู ปยงั คนในชมุ ชน
3.4 จัดระบบภายใน เชือ่ มโยงเครอื ขายท้งั ภายในและภายนอกเพือ่ สรางความเขมแขง็
ใหกับชมุ ชน
3.5 ดําเนินการปฏบิ ตั ติ ามแผน
3.6 ติดตามความกาวหนา และประเมินผลการปฏบิ ัติงานตามแผน รวมท้งั ประเมินผล
การดาํ เนินงานโครงการและกิจกรรมท่ีอยูในแผน เพ่อื ปรับปรุงแผนใหมีความสมบูรณย ิ่งข้ึน

20

สาํ หรับผูท่ีจะทําหนาทใี่ นการประเมนิ คือ แกนนําและคนในชุมชน เพราะคนเหลาน้ีเปน
ท้ังผูบริหารจดั การ ผปู ฏบิ ตั ิ และผูรบั ประโยชนโ ดยตรง

การประเมนิ ผลเม่อื เสร็จส้นิ โครงการ

หลงั จากทกุ ฝายไดรว มมือกนั ทํางานตามแผนชมุ ชนของตนเองแลว ควรจัดประชมุ สรปุ ผล
การดาํ เนินงานรว มมอื กนั เมือ่ เสรจ็ ส้ินโครงการ เพอื่ เปน การสรุปบทเรยี นทัง้ โครงการวา ไดผ ลลพั ธ
ตามเปา หมายหรอื ไม นนั่ คือ คนในชุมชนมีพฒั นาการและเกิดการเปล่ียนแปลงอยางไร มีส่ิงที่ดี ๆ
อะไรเกิดข้นึ บา งทเ่ี ปนผลพวงของการพฒั นา มีปญหาอุปสรรคอยางไร มีวิธีการแกไขใหบรรลุผล
สาํ เรจ็ หรือไม อยางไร ถาจะพัฒนาตอ ไปควรปรับปรงุ ข้นั ตอนใด ฯลฯ ท้ังน้เี พอ่ื รวบรวมขอคิดเห็น
หลังการทํางานแลว ถอดและสรุปเปนบทเรียน เพ่ือเปนแนวทางในการทํากิจกรรมหรือโครงการ
พัฒนาอ่ืนตอไป

เรือ่ งที่ 2 ขั้นตอนการจัดทําประชาพิจารณแผนชุมชน

เมื่อชุมชนรวมกันจัดทําแผนชุมชนและโครงการเสร็จแลว ขั้นตอนตอไปจะเปนการนํา
แผนชุมชนฉบับรางไปพิจารณาขอรับความคิดเห็นจากประชาชนท่ีมีสวนไดสวนเสีย หรือไดรับ
ผลกระทบจากแผนที่จดั ทําขน้ึ เรยี กขัน้ ตอนนั้นวา “การจดั ทําประชาพิจารณ”

การจัดทาํ ประชาพจิ ารณแ ผนชุมชน เปน การนําเสนอแผนใหป ระชาชนในชุมชนไดรบั ทราบ
โดยท่ัวกัน ในข้ันตอนน้ีควรใหโอกาสประชาชนไดอภิปราย แลกเปล่ียนเรียนรู ใหขอเสนอแนะ
ปรบั ปรงุ แกไข เปนการแสดงออกรวมกันในเวที เปนการวิพากษวิจารณ ในลักษณะท่ีสรางสรรค
เพอื่ ทีจ่ ะรว มมอื กันดาํ เนินงานใหบ รรลเุ ปาหมาย นั่นคือ การพัฒนาชุมชนท่ีอาศัยการพ่ึงพาตนเอง
โดยอาศัยแผนงาน โครงการและกิจกรรมที่รวมกันกําหนดขึ้น การประชาพิจารณควรดําเนินการ
ดงั นี้

1. เตรยี มการประชาสมั พันธส อ่ื สารใหประชาชนไดเขารวมเวทีประชาพิจารณ เตรียม
เอกสารแผนงานโครงการทร่ี ว มกนั คิด รว มกันกําหนดติดตอ และเตรียมวทิ ยากร และคณะผดู ําเนนิ การ
รวมทั้งเตรยี มความพรอ มในการจดั เวที

21

2. จัดเวที สรางความเขาใจกับสมาชิกของชุมชนทั้งหมดโดยเชิญผูนําตัวแทนกลุมตาง ๆ และ
ประชาชนในชุมชนรว มเวที

3. ประชาพิจารณ วิพากษวิจารณ แลกเปล่ียนเรียนรู รวมแรงรวมใจใหเ ปนหน่ึงเดียว
เพ่อื รวมกันปฏิบตั กิ ารตามแผน

4. ปรับปรงุ แกไข แผนใหมีความถกู ตองเหมาะสมตามมติของท่ีประชุม โดยเขียนแผน
เปนลายลักษณอักษร จดั ทําเปนเอกสารใหชุมชนไดศึกษา และนําไปปฏิบัติใหเปนไปในแนวทาง
เดียวกนั

องคประกอบของแผนชมุ ชน

โดยทั่วไป แผนชุมชนมอี งคประกอบหลกั ในการเขียนดงั นี้ คือ
1. วิสยั ทศั น (ภาพอนาคตทจ่ี ะไปใหถ ึง)
2. เปา หมาย
3. ยุทธศาสตร (กลวธิ )ี
4. วตั ถปุ ระสงค
5. ขอ มูลชมุ ชน ที่จาํ แนกเปนหมวดหมู
6. แผนงาน โครงการ และกิจกรรม
7. แผนการปฏบิ ัติงาน แนวทางหรอื วธิ ีการดาํ เนนิ การ
8. จาํ นวนงบประมาณ และทมี่ าของงบประมาณ
9. ระยะเวลาดาํ เนนิ การ
10. ตวั บง ช้คี วามสาํ เรจ็

สวนองคประกอบปลกี ยอยอน่ื อาจเขยี นเพม่ิ เตมิ ตามความจาํ เปน และเหมาะสมตามบรบิ ท
สิ่งแวดลอมของแตละชุมชน

22

เรอ่ื งที่ 3 ขัน้ ตอนการทาํ เวทีประชาคม

เวทีประชาคม เปนสถานที่ที่ผูคนรวมตัวกันเพื่อพูดคุยแลกเปล่ียนขอมูล ความคิดเห็น
แกไ ขปญ หา พัฒนาหรือปฏิบัติรว มกัน เพ่อื ประโยชนข องชุมชน โดยใชก ารมสี วนรวมในการคนหา
ขอ มลู วิเคราะหขอ มูลและกาํ หนดกจิ กรรมที่จะนําความเห็นรวมขับเคลื่อนไปสูก ารปฏิบตั ิ

ข้ันตอนการทาํ ประชาคม (กรมการพฒั นาชมุ ชน. 2543 : 420) มขี น้ั ตอนดงั นี้

1. ขั้นเตรียมการ

1.1 ศึกษา วเิ คราะห ขอมลู ท่ีเกีย่ วขอ งกบั ชมุ ชน และท่เี ปน ประเด็นรวมของชมุ ชน
กําหนดประเดน็ เนื้อหา และวธิ กี าร

1.2 จดั ต้งั คณะทาํ งานประชาคม พรอมท้ังกําหนดบทบาทหนา ทข่ี องคณะทาํ งานให
ชดั เจน เชน ผูน ําประชาคมทําหนาที่กระตุนใหประชาชนไดรวมคิดตามประเด็น สรางบรรยากาศ
การมสี ว นรว ม ผูชว ยผนู ําประชาคม ทาํ หนาที่เสนอประเด็นทผ่ี นู ําประชาคม เสนอไมค รบถวน หรือ
ผิดพลาด รวมทั้งบรรยากาศใหเกิดการตื่นตัว เกิดการผอนคลาย ผูอํานวยความสะดวก ทําหนาท่ี
ใหบ รกิ ารดานตา ง ๆ เปน ตน

1.3 กาํ หนดจํานวนประชาชนกลมุ ตาง ๆ ทเ่ี ปนผูมีสวนไดส ว นเสีย ประมาณ 30-50 คน
เชน กรรมการหมูบ าน ผนู ํากลมุ อาชพี ผูนําทองถน่ิ ผนู ําตามธรรมชาตแิ ละอาสาสมคั รเปน ตน

1.4 กําหนดระยะเวลาของการทําประชาคม โดยพิจารณาใหมีความเหมาะสมตาม
ความพรอ มของประชาชนและขึ้นอยูกับประเด็นการพูดคุย แตตองไมก ระทบตอ เวลาการประกอบ
อาชพี ของประชาชน

1.5 เตรียมชมุ ชน สถานที่ วสั ดุอุปกรณ ส่ือการเรยี นรตู า ง ๆ ทใี่ ชใ นการประชาคม
และประสานงานกบั ทุกฝา ยที่เกยี่ วขอ ง

2. ขั้นดาํ เนนิ การ

2.1 เตรียมความพรอมของประชาชนที่เขารวมประชาคม เชน สรางความคุนเคย
การแนะนาํ ตวั ละลายพฤติกรรม ใหท ุกคนไดร จู กั กนั โดยทวั่ ถึง กําหนดวัตถุประสงค ขอบเขต กตกิ า
ในการทาํ ประชาคมใหช ดั เจน

23

2.2 แลกเปลยี่ นเรยี นรซู ง่ึ กนั และกนั ทง้ั คณะทาํ งานและประชาชนรว มกัน สะทอน
ความคิดเห็นตอประเดน็

2.3 คนหาปจจยั เกอ้ื หนุนหรอื “ทุน” ในชมุ ชน โดยรว มกันพิจารณาจดุ เดน จุดดอย
ขอจํากัดและโอกาสของการพฒั นาชุมชน ระดมสมองคน หา ทรพั ยากรตา ง ๆ ทมี่ ีอยใู น ชมุ ชน รวมท้งั
ทุนทางสังคม ไดแก วัฒนธรรม ประเพณี ระบบเครือญาติ ความเอ้ืออาทร ฯลฯ เพ่ือใชทุนเหลาน้ี
เปนพลงั ขับเคล่ือนกจิ กรรมตา ง ๆ ในชุมชน

3. ข้นั ตดิ ตามและประเมนิ ผลการดาํ เนนิ การ

3.1 คณะทํางานและประชาชนกลุมเปาหมายรวมกันแสดงผลประเมิน จุดเดน
จุดดอย ขอบกพรอง และสิ่งท่ีควรปรับปรุง สําหรับการทําประชาคมคร้ังตอไป รวบรวมผลงาน
ท่ผี า นมา เพ่อื เผยแพรแ ละประชาสมั พนั ธ

3.2 ติดตามผลหลังการดาํ เนินงาน เมือ่ จัดประชาคมเสร็จสิ้นแลว เชน คณะทํางาน
ประชาชนกลุมเปาหมาย และผูเกี่ยวขอ งทุกฝาย ตองประสานงาน เพ่ือใหเกิดการสนับสนุนการ
ดาํ เนนิ งานตามมติของประชาชนอยา งตอ เนื่อง ใหก าํ ลงั ใจ ชวยเหลือกันและกันอยางจริงจงั

วตั ถุประสงคของการทําประชาคม

ในการทาํ ประชาคมมวี ัตถปุ ระสงคที่สาํ คัญหลายประการ (ณัฐนรี ศรที อง, 2552, 418-419)
ดงั นี้

1. เพื่อสง เสรมิ ใหประชาชนเกิดการเรยี นรซู ึ่งกนั และกนั อยา งตอ เนื่อง โดย
สามารถคดิ วิเคราะหไ ดดว ยตนเอง

2. เพอื่ สงเสรมิ ใหป ระชาชนไดว เิ คราะหป ญหาของชุมชน และสามารถกาํ หนด
ทศิ ทางการทาํ งานดวยตนเอง

3. เพอื่ สรางจติ สํานึกสาธารณะใหเกิดขน้ึ ประชาชนในชมุ ชนรจู ักทาํ งานเพือ่
สวนรวม และการพ่ึงพาตนเอง

4. เพื่อคน หาผนู าํ การเปลยี่ นแปลง (แกนนาํ ) ในชมุ ชน
5. เพือ่ เปน การระดมพลงั สมองในการคดิ แกปญ หาทีต่ อบสนองตอความตอ งการ
ทแี่ ทจ รงิ ของประชาชน (ประเดน็ รว ม)

24

6. เพือ่ ใหประชาชน หนวยงานตาง ๆ ทงั้ ภาครฐั และเอกชน มสี ว นรวมใน
การตดั สนิ ใจ ลงมอื ปฏบิ ตั ิ และติดตามผล ประเมนิ ผลการทาํ งานเชงิ พฒั นารว มกนั

7. เพอ่ื ใหม ที างเลือกในการแกไ ขปญ หารวมกนั ของประชาชน โดยเชื่อมโยง
ประสบการณตา ง ๆ และพัฒนาการคดิ อยา งเปน ระบบ

8. เพ่ือกอใหเกิดเวทีสาํ หรบั การปรึกษาหารือ พบปะ พูดคยุ แสดงความคิดเหน็
รวมกนั ของคนในชุมชน

เร่อื งท่ี 4 การมีสว นรว มของประชาชนในการพัฒนาชุมชน

การจัดกิจกรรมการพฒั นาชมุ ชน ทกี่ อใหเ กดิ การมสี ว นรว มของประชาชนนนั้ สามารถทําได
หลายวธิ ี เชน การจัดเวทีประชาคม การประชมุ กลุมยอย เพื่อระดมความคิดเห็นรวมตอประเด็นใด
ประเด็นหน่งึ การฝกอบรมเพ่ือพฒั นา หรอื สง เสรมิ ศกั ยภาพของประชาชน การประชาพิจารณ เพ่ือ
การรับฟงความคดิ เห็นของประชาชน เกยี่ วกบั ประเดน็ ท่ีมีผลกระทบตอประชาชนจํานวนมาก ฯลฯ
กิจกรรมตา ง ๆ เหลาน้ีประชาชนทุกคนสามารถเขาไปมีสวนรวม เพราะเปนกระบวนการเรียนรู
รว มกนั แตการเขาไปมสี วนรวมในแตละกิจกรรมจาํ เปน ตอ งเขาใจ และแสดงบทบาทของตนเองให
ถูกตอ ง สอดคลองและเหมาะสมกบั กิจกรรมท่ีจดั ขึ้น

4.1 การมีสว นรว มของประชาชนในเวทีประชาคม

เวทีประชาคมเปนกจิ กรรมหน่ึงทีม่ ีวธิ ีการกระตุนใหก ลมุ ประชาชนไดเกดิ การเรยี นรู
อยางมีสวนรว มระหวางผูที่มปี ระเดน็ รวมกนั โดยจดั เวทีสอ่ื สารพดู คยุ กันขึ้น เพอื่ สรางการรับรู สรา ง
ความเขาใจในประเดน็ ปญหารวม เพือ่ ใหไดขอสรุปและแนวทางแกไขประเด็นน้ัน ๆ แลวชวยกัน
ผลกั ดนั ใหเกิดผลตามแนวทางและเปาหมายท่ีไดกาํ หนดขน้ึ รวมกนั

การเขา มามีสว นรว มของประชาชนในเวทปี ระชาคม ประชาชนอาจแสดง บทบาท
ของตนเองไดด ังน้ี

1. ควรทาํ ความเขาใจตอ วัตถปุ ระสงคข องการทาํ ประชาคมอยา งชัดเจน

25

2. ควรใชความคดิ และนาํ เสนอโดยการพดู ส่อื สารใหเห็นความเชอื่ มโยง และเปน
ระบบ

3. พยายามเขา ใจและเรียนรรู บั ฟง เหตผุ ลของผอู น่ื
4. ควรรบั ฟงประเด็นและความคิดเห็นของผูอนื่ อยา งตง้ั ใจ หากไมเขา ใจ
ควรซักถามผดู าํ เนนิ การดว ยความสภุ าพ
5. ความคิดเหน็ ควรมีความเปนไปได มคี วามเหมาะสม
6. ควรเสนอความคิดเห็นอยา งสรา งสรรค น่นั คอื ใชเหตแุ ละผลประกอบ
ความคดิ เหน็
7. รบั ฟงและเคารพความคดิ เห็นของผอู น่ื เพราะแตล ะคนมสี ิทธเิ สรภี าพในการ
แสดงความคดิ เหน็ อยา งเทาเทียมกนั
8. แสดงความคิดเห็นตอประเด็นรว มอยา งตรงไปตรงมา
9. ไมว างตนเปน ผขู ดั ขวางตอ การดาํ เนนิ งาน

4.2 การมสี ว นรว มของประชาชนในการพัฒนาชุมชน

1. การมีสวนรว มในการคน หาสาเหตุของปญหา เนื่องจากปญหาเกิดกับประชาชน
ประชาชนในชุมชนยอมรูจักและเขา ใจปญ หาของตนดีท่ีสุด หากไดร วมกลุมกนั จะสามารถชวยกัน
คิดวิเคราะหปญหาและสาเหตไุ ดอยา งชัดเจนและรอบดา น

2. การมีสวนรว มในการรวมคิด รว มวางแผน ประชาชนอาจรว มกันใชข อ มลู ที่ได
จากการสํารวจและเรยี นรรู ว มกนั จากการรวมกลุม แลกเปล่ยี นความคิดเห็น จากการคนหาศักยภาพ
ของชุมชน หรือจากการศกึ ษาดูงาน แลว นาํ ขอมูลเหลานั้นมาคิดวางแผนรวมกัน ตัดสินใจรวมกัน
ขั้นตอนน้อี าจคอ ยเปนคอยไป และอาศยั แกนนาํ ทเ่ี ขมแขง็

3. การมีสวนรวมในการปฏิบัติ เน่ืองจากประชาชนมีทุนของตนเอง ต้ังแตแรงงาน
ประสบการณและทรพั ยากร หากไดรวมกันปฏิบัติโดยใชทุนท่ีมีอยู ยอมทําใหรูสึกถึงความเปน
เจาของรวมกัน เกิดการเรียนรูในการทํางานรวมกัน การแกไขปญหารวมกัน โอกาสที่จะนําไปสู
เปา หมาย จงึ มีสูงกวา การปฏบิ ตั โิ ดยอาศัยบุคคลภายนอก

26

4. การมสี วนรว มในการติดตามและประเมินผล เม่อื ประชาชนเปนผปู ฏิบัติ และ
ขณะเดยี วกันประชาชนควรเปน ผตู ิดตามและประเมนิ ผลรวมกนั เพอ่ื จะไดรว มกันพจิ ารณาวา ส่งิ ท่ี
ดําเนินการรวมกนั นน้ั เกดิ ผลดบี รรลุตามเปา หมายทก่ี ําหนดหรอื ไมเ พยี งใด ควรปรบั ปรงุ อยา งไร ซ่งึ
จะทาํ ใหป ระชาชนเหน็ คณุ คา ของการทาํ กิจกรรมเหลาน้นั

4.3 การมีสว นรว มของประชาชนในการประชมุ กลมุ ยอย

การประชมุ กลุม ยอย เปน การประชมุ เพื่อระดมความคิด สาํ หรบั การทาํ งานอยา งใด
อยางหนงึ่ โดยมีผูเ ขาประชมุ ประมาณ 4-12 คน

องค์ประกอบของการประชุมกลุ่มย่อย
1. กาํ หนดประเด็นการประชุม
2. ผเู ขาประชมุ ประกอบดวย 1) ประธาน 2) เลขานกุ าร 3) สมาชิกกลมุ
3. เลือกและกาํ หนดบทบาทผูเขา ประชมุ เพอ่ื ทาํ หนา ที่ตา ง ๆ เชน ประธานทท่ี ําหนา ที่
ดาํ เนินการประชุม เลขานุการทําหนา ทีส่ รปุ ความคิดเห็นของท่ปี ระชมุ จดบันทกึ และรายงานการ
ประชมุ สมาชกิ กลมุ ทาํ หนา ทแ่ี สดงความเหน็ ตามประเด็น
4. สถานทีก่ าํ หนดตามความเหมาะสม
วธิ ีการประชุมกลุ่มย่อย
1. ประธานเปน ผทู าํ หนา ทเี่ ปดประชุม แจง หวั ขอการประชมุ ใหสมาชกิ ในท่ปี ระชมุ
รบั ทราบ
2. ผูเ ขา รว มประชุมอาจชว ยกนั ตง้ั หัวขอ ยอ ยของประเดน็ บางครั้งหนว ยงานเจา ของ
เร่ืองท่จี ดั ประชมุ อาจกาํ หนดประเด็นและหัวขอยอ ยไวใหแ ลว
3. ประธานเสนอประเดน็ ใหส มาชกิ ทปี่ ระชมุ อภปิ รายทลี ะประเด็น และสรุปประเด็น
การพดู คยุ
4. สมาชกิ ทป่ี ระชุมรวมกนั แสดงความคดิ เหน็
5. เลขานกุ ารจดบนั ทกึ สรปุ ความคดิ เห็นของทปี่ ระชมุ และจดั ทาํ รายงานหลงั จาก
ประชมุ เสร็จสนิ้ แลว

27

การมสี ่วนร่วมของสมาชิกในการประชุมกลุ่มย่อย
ในการประชมุ กลมุ ยอ ยจาํ เปน ตอ งอาศัยความคิดเห็นของสมาชกิ ทกุ คน ดงั นั้นเพอ่ื ใหก าร
จัดประชมุ บรรลุตามเปาหมาย สมาชิกในท่ปี ระชมุ ควรมีสว นรว มดงั น้ี
1. พูดแสดงความคดิ เห็นพรอมเหตผุ ลทลี ะคน
2. ในการพดู สนับสนนุ ความคดิ เห็นของผอู ืน่ ควรแสดงความคิดเหน็ และใชเ หตุผล
ประกอบ
3. ผูเขา รว มประชมุ สามารถแสดงความคิดเห็น คดั คานความคิดเห็นของผูอ ื่นได แตค วร
ใชเ หตุผลและความเปนไปไดใ นการคดั คา น
4. ควรใชคาํ พดู ทีส่ ุภาพ เชน ขอโทษ ขอบคณุ ในโอกาสท่เี หมาะสม

เร่ืองท่ี 5 ระดับการมสี ว นรว มของประชาชนในการพัฒนาชมุ ชน

การมสี ว นรว มของประชาชนในกระบวนการพฒั นาชมุ ชนทุกขน้ั ตอนของการพัฒนา ตัง้ แต
การรว มคิด รว มวางแผน รว มปฏบิ ัติ รว มกาํ กบั ตดิ ตาม รว มประเมินผล และรบั ผลประโยชน จากการ
พฒั นาหากการพฒั นาเปน ไปตามกระบวนการดงั กลา ว ถอื วา การพฒั นาน้ันเปนของ ประชาชนโดย
แทจริง เพราะเปน สง่ิ ที่ช้ใี หเหน็ ถึงความพรอม ความตื่นตวั ความรว มมอื ความเขม แขง็ เปน ปก แผน
ของชุมชนซึง่ เปนตัวบง ชข้ี องการพฒั นาแบบพึง่ พาตนเอง

ระดับของการมีส่วนร่วม แบง ไดเ ปน 3 ระดบั ดงั น้ีคอื
1. ระดบั เปน ผูร ับประโยชนจ ากการพฒั นา เปน การเขา มามีสว นเก่ยี วขอ ง ดว ยการรบั

ผลประโยชนเพยี งอยางเดยี ว ถอื เปนระดบั ตา่ํ สุดของการมีสวนรว ม หากชมุ ชนใด
ประชาชนสว นใหญม สี ว นรวมในระดบั น้ี ยงั จาํ เปน ทจ่ี ะตอ งพฒั นาความรวมมอื
ความเปนปกแผน ใหม ีพลงั เปนหนงึ่ เดยี ว ยังไมถอื วา เปนการพัฒนาโดยประชาชน

28

2. ระดับเปนผูใหค วามรว มมอื ประชาชนเขา มามสี ว นเกี่ยวขอ งโดยคอยใหความรว มมอื กบั
เจา หนา ที่รฐั ตามโอกาสและเวลาที่เจา หนา ท่รี ฐั เปนผกู ําหนด
เปนการใหค วามรวมมอื ในระดบั ท่ีดี แตย งั เปน ระดบั ทปี่ ระชาชนยงั ไมไ ดเ ปนผู
ตัดสินใจ และลงมอื ปฏิบัตกิ ารเอง

3. ระดบั เปนผูตัดสนิ ใจประชาชนจะเปนผูศ กึ ษาสถานการณแ ละตดั สินใจทจี่ ะดําเนนิ การ
พัฒนาเรื่องตาง ๆ ตลอดกระบวนของการพัฒนาดวยตนเองนับต้ังแตการรวมมือ
วางแผน การปฏิบัติ การประเมิน และการแบงปนผลประโยชนรวมกัน เจาหนาที่รัฐ
เปนเพียงผูใหคําปรึกษา หากประชาชนที่มีสวนรวมในลักษณะนี้ถือวา เปนระดับ
สงู สุดของการมสี วนรวม

29

กจิ กรรม
ใหผ ูเ รยี นทาํ กจิ กรรมตอ ไปน้ี
1. อธบิ ายขนั้ ตอนของการจัดทาํ แผนพฒั นาชมุ ชนทัง้ 3 ข้ันตอน พรอมยกตวั อยา ง การมี
สว นรว มของตนเองในการพฒั นาทอ งถ่นิ หรอื ชมุ ชนของตนเอง
2. อธบิ ายขน้ั ตอนการจัดทาํ ประชาพจิ ารณแ บบพฒั นาชุมชน
3. หาโอกาสเขารวมสังเกตการณ หรือมีสวนรวมในกิจกรรม การจัดทําแผนพัฒนา
ชุมชน และการประชาพิจารณแ ผนพฒั นาชมุ ชน รวมท้ังการประชมุ กลมุ ยอยในทองถ่นิ หรอื ชุมชน
ของผเู รยี น แลวบนั ทกึ ขน้ั ตอนหรือกระบวนการจากการสงั เกตลงในสมดุ บันทึก
4. เชิญแกนนาํ หรอื นักพัฒนาชมุ ชนมาใหความรเู กี่ยวกบั กระบวนการจัดทาํ แผนพัฒนา
ชุมชน พรอ มจดบนั ทกึ ขน้ั ตอนและกระบวนการจัดทาํ แผน
5. ใหสังเกตและประเมินระดับการมีสวนรวมในการพัฒนาชุมชนของประชาชน
ในชมุ ชนของผูเ รียนวา ประชาชนสวนใหญม สี วนรวมอยูในระดบั ใด
6. หาโอกาสศึกษาดูงานเกี่ยวกับการพัฒนาชุมชนในพื้นท่ีใกลเ คียง แลวนําผลของ
การศกึ ษามาเปรียบเทยี บกับชมุ ชนของตนเอง
7. ใหผูเรียนแบงกลุม (ตามความเหมาะสม) สรางสถานการณจําลอง จัดทําเวที
ประชาคม โดยใหทุกคนรวมกนั กาํ หนดประเดน็ และมีสวนรวมในการจดั เวทปี ระชาคม ภายใตการ
ใหค าํ ปรึกษาแนะนําของครปู ระจาํ กลมุ

30

บทท่ี 4
การเผยแพรผลการปฏิบตั ิ

 สาระสาํ คัญ

การเผยแพรผลการปฏบิ ัตงิ านตามกระบวนการพัฒนาชุมชนเปนข้ันตอนของการส่ือสาร
ผลการดําเนินงานใหสาธารณชนไดรับรู การส่ือสาร อาจเขียนเรียบเรียงเปนรายงานผลการดําเนินงาน
ซ่งึ มรี ูปแบบเฉพาะ นอกจากนีใ้ นการทาํ งานพัฒนา เม่อื เสร็จส้ินการวางแผน กอนที่จะถึงข้ันตอน
การปฏบิ ตั ิ จาํ เปน ตองเขียนโครงการ เพื่อสอ่ื สารกระบวนการดําเนินงานในอนาคต เพื่อเปนเคร่ืองมือ
ขับเคล่ือนไปสูการปฏบิ ตั อิ ยางเปน ระบบและมเี ปา หมายท่ชี ัดเจน

 ผลการเรียนรูทีค่ าดหวงั

เมือ่ ศกึ ษาบทที่ 4 จบแลว ผูเรียนสามารถ
1. อธิบายความหมาย ลักษณะองคประกอบสาํ คัญของโครงการ
2. อธบิ ายสว นประกอบทสี่ าํ คญั หลักการเขียน และรปู แบบของรายงานผล
การดาํ เนินงานได
3. เขยี นโครงการพัฒนาชมุ ชนได
4. สรปุ ความหมาย และความสาํ คัญของรายงานผลการดําเนนิ งานได
5. เขียนรายงานผลการดาํ เนนิ งานพฒั นาชุมชนได

 ขอบขา ยเนอ้ื หา

เร่อื งท่ี 1 การเขยี นโครงการพฒั นาชมุ ชน
เรอ่ื งที่ 2 การเขียนรายงานผลการดําเนนิ งานพฒั นาชมุ ชน

31

บทที่ 4
การเผยแพรผ ลการปฏบิ ตั ิ

กระบวนการพัฒนาชุมชนอาจเร่ิมจากการจัดทําแผนพัฒนาชุมชนการเขียนโครงการ
ขบั เคล่อื นไปสกู ารปฏิบัติตามแผนงานและโครงการน้ัน ๆ แลวสรุปบทเรียนประเมินผลโครงการ
เขยี นรายงานผลการดําเนนิ งาน แลว ดําเนินการพัฒนาตอไปตามกิจกรรมตาง ๆ ของโครงการโดย
การเขียนโครงการเพ่ือการนําไปปฏิบัติตอไป การเขียนโครงการและรายงานผลการดําเนินงาน
มีลักษณะเฉพาะและมีรูปแบบทแี่ ตกตา งกัน ผูเ ขียนจําเปน ตองศึกษาองคประกอบ และรายละเอียด
ใหช ัดเจนจงึ จะลงมอื เขียนได

เรอื่ งที่ 1 การเขยี นโครงการพฒั นาชุมชน

1.1 ความหมายของโครงการ

มผี ใู หค วามหมายของคาํ วา “โครงการ” ไวหลายความหมาย ดังน้ี
1) โครงการ หมายถึง กลุม กจิ กรรมทต่ี อบสนองวัตถปุ ระสงค โดยมีเวลาเริ่มตน
และสน้ิ สดุ ทช่ี ัดเจน (ศูนยเ ทคโนโลยที างการศกึ ษา. 2545 : 37)
2) โครงการ หมายถงึ กลุมกิจกรรมที่มีความสัมพันธเก่ียวของกัน มุงตอบสนอง
เปาหมายเดยี วกัน มรี ะยะเวลาเร่มิ ตน และสิ้นสุดท่ชี ดั เจน เปน งานพิเศษท่ีตา งจากงานประจาํ
(ทวปี ศริ ิรัศมี. 2544 : 31)
3) โครงการ หมายถงึ กิจกรรมทีจ่ ดั ทาํ ข้ึน เพื่อจะแสดงใหเห็นวาจะทํางานอะไร
อยางไร ที่ไหน เมือ่ ไร และจะเกดิ ผลอยา งไร (กรมการศกึ ษานอกโรงเรียน. 2537 : 7)
สรปุ ความหมายของโครงการ หมายถึง กลุมกิจกรรมอยางใดอยางหนึ่งท่ีจัดทําขึ้น โดยมี
วตั ถุประสงคก ารปฏบิ ตั ิ และชว งเวลาท่ีชัดเจน

32

1.2 ลักษณะของโครงการ

โครงการทีด่ ีโดยท่ัวไปตอ งมลี กั ษณะทส่ี าํ คญั ดังน้ี
1) นาํ ไปปฏิบตั ิได
2) สอดคลอ งกับสภาพสงั คม วัฒนธรรม ชมุ ชน
3) มีรายละเอยี ดเพยี งพอ ระบชุ ว งเวลา กลุมเปาหมายแนวทางการปฏิบตั ิ
ทรพั ยากร (บคุ ลากร งบประมาณ ฯลฯ)
4) มตี วั บง ชท้ี น่ี ําไปสกู ารพฒั นา

1.3 วธิ ีพัฒนาโครงการ

โครงการ เปน กรอบการคดิ วางแผนเคาโครงการทํางานในอนาคต การพัฒนาโครงการ
มขี ้นั ตอนพอสรปุ ไดด ังนี้

1) ศกึ ษาและวเิ คราะหส ภาพปจ จบุ นั ของชมุ ชนเพื่อกาํ หนดปญ หาและความตอ งการ
ในการพัฒนา

2) กาํ หนดวตั ถุประสงคแ ละเปาหมายของการทาํ งาน
3) กาํ หนดกิจกรรมและจดั ทํารายละเอยี ดตามองคป ระกอบของโครงการ
4) กาํ หนดทรพั ยากร เชน งบประมาณ บคุ ลากร
5) กําหนดการตดิ ตาม/ประเมนิ ผล

1.4 โครงสรา ง/องคประกอบของโครงการ

โดยท่ัวไปการเขียนโครงการจะตองเขยี นตามหัวขอ ตา งๆ เพื่อผูเก่ียวของทุกฝาย จะได
ทราบวาจะทําอะไร อยางไร ทไ่ี หน เมื่อไร สาํ หรบั โครงสรางหรือองคป ระกอบที่มักใชในการเขียน
โครงการ มดี ังนี้

1) ชื่อโครงการ ควรเขยี นเปนขอความท่มี คี วามหมายชดั เจน กระชบั และเขา ใจงาย
2) หลกั การและเหตผุ ล ควรเขยี นลกั ษณะบรรยายรายละเอยี ดตง้ั แต สภาพความ
เปน มา เหตผุ ลความจาํ เปน หลกั การมที ฤษฎี นโยบาย สถติ ทิ ี่เปนขอมูลอา งอิงประกอบ

33

3) วัตถุประสงค เปนขอความที่แสดงถึงความตองการทําสิ่งหนึ่งสิ่งใดท่สี อดคลองกับ
หลักการเหตุผล สามารถปฏบิ ตั ิได อาจระบุปริมาณหรือคุณภาพของการดําเนนิ งานดวย กไ็ ด

4) เปา หมายการดําเนนิ งาน เปน รายละเอียดท่ีแสดงผลผลิตของโครงการ ในเชิง
ปรมิ าณ และคณุ ภาพท่มี ีลกั ษณะเหมาะสมและสอดคลอ งกบั วตั ถุประสงค

5) วิธีดําเนินงาน เปนรายละเอียดเก่ียวกับกิจกรรมที่จะปฏิบัติใหบรรลุตามวัตถุ-
ประสงค กิจกรรม อาจมีมากกวา 1 กิจกรรม โดยเขียนเรียงตามลําดับ จากการเร่ิมตนจนส้ินสุดการ
ทาํ งาน แสดงระยะเวลาท่ีชัดเจนแตละกิจกรรม อาจแสดงดวยปฏิทินการปฏิบัติงาน

6) ระยะเวลา ควรระบรุ ะยะเวลาตง้ั แตเริม่ ตน โครงการจนเสรจ็ สนิ้ โครงการ
7) ทรัพยากรหรืองบประมาณทใี่ ชในการดาํ เนนิ การ ซึ่งตองสอดคลองกบั เปาหมาย
และกจิ กรรม
8) เครือขายที่เกยี่ วขอ ง ระบุ กลมุ บคุ คล ชุมชน หนวยงานทเ่ี กี่ยวของท่ีสนับสนุน
สง เสริมและสามารถขอประสานความรวมมือในการดาํ เนนิ งาน
9) การประเมนิ ผล ระบวุ ธิ ีการประเมินเปนระยะตลอดการดําเนินงาน เชน กอน
โครงการ ระหวาง สิ้นสุดโครงการ เพื่อจะไดทราบวางานท่ีจะทําเปนไปตามวัตถุประสงค และ
เปา หมายหรอื ไม คณุ ภาพของงานเปน อยา งไร
10) ผูรบั ผิดชอบโครงการ ระบุ ช่ือผูรับผิดชอบ หรือหนวยงาน พรอมหมายเลข
โทรศพั ท เพ่อื ความชดั เจน และสะดวกในการติดตอ
11) ความสมั พันธก บั โครงการอนื่ ระบชุ ื่องาน หรือโครงการ ที่เก่ียวของของหนวยงาน
หรอื ชุมชนวามโี ครงการใดบางทีส่ มั พันธก ับโครงการน้ี และเก่ียวของในลกั ษณะใดเพ่ือความรวมมือ
ในการทาํ งาน
12) ผลทีค่ าดวา จะไดร บั เปน ผลท่เี กิดผลจากการที่โครงการบรรลุวัตถุประสงค และ
เปาหมายโดยระบุถึงผลที่จะไดรับภายหลังการดําเนินโครงการ ผลดังกลาว ควรสอดคลองกับ
วตั ถปุ ระสงคของโครงการ

34

เรอ่ื งท่ี 2 การเขยี นรายงานผลการดําเนินงานพัฒนาชุมชน

การเขียนผลการดําเนนิ งานของบคุ คล กลุม องคกร หรือหนวยงาน เปนการเขยี นรายงาน ซงึ่ มี
วธิ กี ารเขียนแตกตางกนั แตการเขยี นรายงานที่สามารถส่อื สารใหเขาใจ จําเปนตองมีการวางแผนและ
เรยี บเรยี งอยา งเปน ระบบ จงึ จะทาํ ใหรายงานฉบับนน้ั มปี ระโยชน นาอา น และนําไปใชในการวางแผน
ไดอยา งตอเน่ือง และสามารถใชเปน ขอมูลสารสนเทศ เพ่อื การปรับปรุง พฒั นางานตอไป

2.1 ความหมายและความสาํ คัญของรายงานผลการดาํ เนินงาน

รายงาน คือ เอกสารที่เสนอรายละเอียดเกี่ยวกับขอมูลพื้นฐาน เปาหมาย ผลการ
ดําเนินงาน ปญหา อุปสรรค แนวทางแกไข และขอเสนอแนะในการดําเนินงานของบุคคล กลุม
องคกร หรือหนวยงาน

รายงานผลการดําเนินงานมีความสาํ คัญ เพราะเปน เอกสารท่แี สดงใหเ หน็ รายละเอยี ด
ของผลการดําเนินงานทีผ่ า นมาวา ประสบผลสําเร็จ ไมสําเร็จอยา งไร เพราะอะไร มีอุปสรรค ปญหา
ในการดําเนนิ งานดานใด อยางไร จะมีแนวทางแกไ ขอยา งไร หากจะพฒั นา ตอ เนอื่ งจะมีขอเสนอแนะ
ทเ่ี ปน ไปไดอยางไร

2.2 การเขียนรายงานผลการดําเนนิ งาน

การเขยี นรายงานผลการดาํ เนินงาน เปนวิธีการนําเสนอผลจากการดาํ เนนิ งาน โครงการใด
โครงการหน่งึ อยา งมีระบบและเปน แบบแผนเพอ่ื ส่อื สารใหผเู กีย่ วของไดรับทราบการเขียนรายงานให
มีประโยชนและคุณภาพตอผูอานหรือผูเก่ียวของ ผูเขียนรายงานตองศึกษาทําความเขาใจตั้งแต
วิธีการเขียน การใชภาษาทีเ่ หมาะสม การรูจักนําเสนอขอมูลเก่ียวกับรายละเอียด และข้ันตอนของ
การดําเนินงาน ต้ังแตแรกเร่ิมจนจบ เรียงลําดับตั้งแตความเปน มา วัตถุประสงค วิธีดําเนินงาน
ปญหาอุปสรรค พรอมขอเสนอแนะ ฯลฯ เพื่อสื่อสารใหผูอานเขาใจตามลําดับ และจัดพิมพเปน
รายงานฉบับสมบรู ณทน่ี าเชอื่ ถือ สามารถนําไปใชอ างอิงได

35

ขนั ตอนการเตรียมการเขยี นรายงาน
การเขียนรายงานทดี่ ีมคี ุณภาพ ตอ งมีการวางแผนและเตรยี มการอยางเปน ลาํ ดบั

ขนั้ ตอน ดังน้ี
ขนั ทหี นึง เตรียมขอมูลท่ีเกี่ยวขอ งท้ังที่เปนเนื้อหาและสว นประกอบเชน วัตถุประสงค

และขอบขา ยเน้ือหา รายละเอียดเน้ือหาท่ีครบถวน ซ่งึ ตอ งใชเ วลาในการรวบรวม
ขนั ทีสอง กําหนดประเภทของผอู า นรายงาน ผเู ขียนจะตองทราบวา รายงานทจี่ ัดทําขึ้น

มใี ครบา งท่จี ะเปนผอู าน เพ่อื จะไดน าํ เสนอรายงานดวยรายละเอียด เลือกภาษาท่เี หมาะสมสอดคลอ ง
กบั ระดบั ของผูอ า น

ขนั ทสี าม กําหนดเคาโครงเร่ือง หรือกรอบของการเขียนรายงานเปนการกําหนด
หวั ขอ หลกั และหวั ขอยอยน่ันเอง หวั ขอของเคา โครงเร่อื งควรครอบคลุมประเด็นที่ตอ งการนาํ เสนอ
เพื่อชวยใหงายและสะดวกตอการเขียน สามารถเรียงลําดับเน้ือหาหรือผลการดําเนินงานต้ังแต
เร่ิมตน จนจบ

หลกั การวางเค้าโครงเรืองในการเขยี นรายงาน
1. ควรจดั เรียงลาํ ดบั หัวขอ เรือ่ งอยา งตอ เนอ่ื ง และสมั พนั ธกนั
2. การจดั เรียงหวั ขอ ควรเช่อื มโยงกนั อยา งเปนเหตเุ ปน ผล
3. ควรคาํ นงึ ถึงความสนใจของผูอา น
4. หัวขอแตละหวั ขอควรครอบคลมุ รายละเอยี ดทตี่ องการนาํ เสนอ

หลกั และข้อควรคาํ นึงในการเขยี นรายงาน
การเขียนรายงานทุกประเภทใหมีคุณภาพสามารถนําเสนอและส่ือสารไดตรง

ประเด็นตามท่ตี องการ ผูเขียนควรคํานงึ ถงึ ส่ิงตอไปน้ี
1. ความถูกตอง ควรนําเสนอขอมูล รายละเอียดเนื้อหาท่ีถูกตอง ไมบิดเบือน
ความจริง นาํ เสนออยา งตรงไปตรงมา
2. ความกระชับ รดั กุม ตรงประเดน็ ตรวจทานอยางละเอียดถี่ถวน หลีกเล่ียง
ถอ ยคาํ ทฟ่ี มุ เฟอย วลที ่ีซํ้า ๆ กัน คุณคาของรายงานไมไดวัดท่ีปริมาณจํานวน
หนา แตวดั จากความชดั เจน ครบถว น ความตรงประเดน็ ของเน้ือหา

36

3. ความชัดเจนและสละสลวย โดยพิจารณาประโยคท่ีงาย ถูกตองตามหลักการ
เขยี น หลกั ไวยากรณ และเคร่อื งหมายวรรคตอน การยอหนา รวมทั้งการสะกด
คํา หลกี เล่ียงการใชภ าษาถอยคําที่คลุมเครือ มีหลายความหมาย ควรใชหัวขอ
ยอยเพ่ือไมใหสับสน

4. การเขียนเรียบเรียงรายงาน ซึ่งอาจแบงเน้ือหาจากภายในเลมเปนตอน หรือ
เปนบท ตองมีความตอ เน่อื งกันตลอดทง้ั เลม เม่ือเขียนตนรางเสร็จ ควรไดอาน
ตรวจทานทกุ ขอ ความ อานแลวไมรูสึกสะดุดมีความตอเนื่อง อยางสมํ่าเสมอ
ตลอดทัง้ เลม

5. การนาํ เสนอขอ มลู ในการเขยี นรายงาน มีขอ มลู ทีน่ ําเสนอ แบง เปน สอง ประเภท
คอื ขอมลู ท่ีเปน จาํ นวน สถิติ ตัวเลข และขอ มูลท่เี ปนขอความบรรยาย สําหรับ
การนําเสนอขอมูลท่ีเปนสถิติ ตัวเลข ควรนําเสนอในรูปแบบของตาราง
แผนภมู ิ หรอื แผนภาพตามความเหมาะสม พรอ มทัง้ มเี ลขท่ีและชอ่ื กาํ กบั ตาราง
หรือแผนภูมดิ วย เพอื่ ผูอานจะไดท ราบวาเปน ขอมูลเก่ยี วกบั เร่อื งใด นอกจากนี้
ตองระบุท่ีมาของขอมูลใหชัดเจนอีกดวย สวนขอมูลที่เปนขอความบรรยาย
ตองนําเสนอขอมูลท่ีเปนสาระสําคัญ หากขอมูลใดที่สําคัญแตเนื้อหาไม
ตอเนอ่ื งกบั กรอบเคาโครงทก่ี ําหนดไว ควรนําไปไวใ นภาคผนวก ทัง้ นี้ เพ่ือให
ไดรายงานที่เปนเอกภาพ ผูอานอานแลวสามารถจับประเด็นท่ีนําเสนอได
ชดั เจน การนาํ เสนอขอ มลู ตอ งคํานงึ ถึงลําดับกอนหลัง โดยเร่ิมตนดวยขอมูล
เบือ้ งตนท่งี า ยแกก ารเขาใจกอน แลวจึงนาํ เสนอขอ มูลท่ซี บั ซอนกวาตามลาํ ดบั

6. การแบงยอ หนา โดยทวั่ ไปยอหนาแตล ะยอหนา จะบอกเร่ืองราวเพียงประเด็น
ใดประเด็นหน่ึง การจัดแบงยอหนาควรเรียงลําดับ เพ่ือใหเนื้อความตอเน่ือง
สัมพันธกัน การแบงยอหนาขึ้นอยูกับจุดมุงหมายของผูเขียนแตละคน เชน
ตองการสื่อสารกับผูอาน ตองการเนนขอ ความบางตอน ตองการชวยใหผูอาน
อานขอความแตล ะยอหนา ไดร วดเรว็ เปนตน

37

7. การอานทบทวนซ่ึงเปนข้ันสุดทายของการเขียน คือ อานทบทวนส่ิงท่ีเขียน
ทั้งหมดวามีขอความใดทย่ี งั ไมส มบรู ณ การเรียงลําดบั เรื่องมคี วามเช่อื งโยงกนั
หรอื ไม ขอความสําคัญทีย่ ังไมไดก ลาวถึงจะทําใหมองเหน็ จดุ ทค่ี วรแกไ ข

2.3 รูปแบบรายงาน

รปู แบบของรายงาน จะประกอบดวยสวนทส่ี ําคัญ 3 สวน คือ สว นประกอบตอนตน
สว นเน้ือเรอ่ื ง และสวนประกอบตอนทา ย รายงานแตละสวน ประกอบดว ยสวนยอ ย ๆ ดังนี้

1. สว นประกอบตอนตน ประกอบดว ย
1.1 ปกนอก ระบชุ ่ือเรอ่ื ง ชอื่ ผทู ํารายงาน ชื่อหนว ยงาน
1.2 ใบรองปก เปน กระดาษเปลา 1 แผน
1.3 ปกใน มขี อความเชน เดียวกับปกนอก
1.4 คาํ นาํ เปน ขอ ความเกรน่ิ ทั่วไปเพื่อใหผ ูอ า นเขาใจขอบขา ยเนอื้ หาของ
รายงาน อาจกลา วถึงความเปน มาของการสาํ รวจ และรวบรวมขอมลู
และขอบคณุ ผใู หค วามชว ยเหลือ
1.5 สารบัญ เปนการเรียงลาํ ดบั หัวขอ ของเนอื้ เรอื่ งพรอ มทั้งบอกเลขหนา
ของหัวขอ เร่อื ง

2. สวนเนอ้ื เรอื่ ง ประกอบดว ย
2.1 บทนาํ เปน สว นท่บี อกเหตุผลและความมงุ หมายของการทํารายงาน
ขอบขา ยของเรอื่ ง วิธกี ารดาํ เนินการโดยยอ การศึกษาคน ควา หาขอ มลู
2.2 เน้ือหา ถาเปน เร่ืองยาว ควรแบง ออกเปนบท ๆ ถา เปน รายงานสนั้ ๆ
ไมตอ งแบง เปน บท แบง เปนหัวขอ ตอ เนอื่ งกนั ไป
2.3 สรุป เปนตอนสรปุ ผลการศึกษาคน ควา และเสนอแนะประเดน็ ท่คี วร
ศึกษาคนควา เพ่มิ เติมตอ ไป

38

3. สว นประกอบตอนทา ย ประกอบดว ย
3.1 ภาคผนวก เปนขอมูลที่มิใชเน้ือหาโดยตรง เชน ขอความ ภาพ สถิติ
ตาราง ชวยเสรมิ รายละเอียดเพม่ิ เติมแกเ นือ้ หา
3.2 บรรณานุกรม คือ รายชื่อหนังสือ เอกสารหรือแหลงขอ มูลอ่ืน ๆ ท่ีใช
ประกอบในการเขยี นรายงาน โดยเรียงลําดับตามพยัญชนะตัวแรกของช่ือ
ผูแตงหรือแหลงขอมูล ช่ือหนังสือ คร้ังท่ีพิมพ จังหวัดหรือเมืองท่ีพิมพ
สํานักพิมพ และปท่ีพิมพ ถาขอมูลท้ังภาษาไทยและภาษาตางประเทศ
ใหข้ึนตนดว ยขอมลู ที่เปน ภาษาไทยกอ น

กจิ กรรม
ใหผเู รยี นทาํ กจิ กรรมตอ ไปนี้
1. อธิบายความหมายของโครงการโดยสรปุ แลว บนั ทึกลงในสมดุ บนั ทึกการเรยี นรขู อง

ผเู รียน
2. สรปุ ลักษณะของโครงการท่ีดแี ละวธิ พี ัฒนาโครงการ โดยบันทึกลงในสมุดบนั ทึก
3. อธิบายองคประกอบและเขียนรายงานโครงการพัฒนาใดโครงการพัฒนาหน่ึงใน

ชุมชนของผูเรียนโดยปรึกษากับบุคลากรของ อบต. เจาหนาที่สถานีอนามัย หรือ
หนว ยงานทีเ่ กย่ี วของกบั การพฒั นาชุมชน ทงั้ นอี้ าจศกึ ษาและดูตวั อยา งโครงการตา ง ๆ
จากหนว ยงานดังกลาว แลวนําสง ครูประจาํ กลมุ
4. สรปุ ความหมาย และความสาํ คญั ของรายงานผลการดําเนนิ งานโดยบนั ทกึ ลงในสมุด
บันทกึ การเรยี นรู
5. ประสานงานกับหนวยงานองคกรตาง ๆ ในชุมชนของผูเรียน เชน อบต. โรงเรียน
สถานีอนามยั ฯลฯ เพ่อื ขอดตู ัวอยางและศึกษาเอกสารรายงานผลการดาํ เนนิ งาน หรอื
คนควา จากหอ งสมุด
6. รวมกลุมกับเพ่ือนรวมมือกันเขียนรายงานผลการดําเนินงานโครงการพัฒนา
โครงการใดโครงการหน่ึงที่สนใจ แลว ฝก การนาํ เสนอและรายงานสรปุ ผล พรอ มทงั้
นําสงรายงานผลการดําเนินงานดังกลา วใหครูประจํากลุมตรวจเพ่ือทราบขอควร
ปรับปรงุ และพฒั นาตอ ไป

39

บทท่ี 5
การพฒั นาอาชีพในชุมชนและสังคม

สาระสําคญั

การพัฒนาอาชพี ในชมุ ชนและสงั คม มีความจําเปนตองสอดคลองสัมพันธกับตลาดแรงงานในระดับ
ประชาคมอาเซยี น และศกั ยภาพของประเทศไทย ดา นทรัพยากรธรรมชาติ ภูมิอากาศ ภูมิประเทศ และทําเลท่ีต้ัง
ศิลปวัฒนธรรม ประเพณี และวิถีชีวิต รวมถึงศักยภาพดานทรัพยากรมนุษย โดยนําศักยภาพของประเทศมา
พัฒนาอาชีพในชุมชนและสังคมใน 5 กลุมอาชีพ คือ เกษตรกรรม พาณิชยกรรม อุตสาหกรรม ความคิด
สรางสรรค และการบรหิ ารจดั การและการบริการ

ผลการเรยี นรทู คี่ าดหวัง

เม่ือศกึ ษาบทท่ี 5 แลว ผูเรยี นสามารถ
1. รูแ ละเขา ใจแนวโนมการพัฒนาและสงเสริมอาชีพในกลมุ ประชาคมเศรษฐกจิ อาเซยี น
2. รูและเขา ใจศกั ยภาพของประเทศไทย
3. อธิบายความสัมพนั ธระหวา งศกั ยภาพของประเทศไทย เพื่อนาํ ไปสอู าชพี ในชมุ ชนและสงั คมได

ขอบขา ยเนื้อหา

เรอ่ื งท่ี 1 อาเซียนกับการพัฒนาอาชีพ
เร่อื งท่ี 2 จดุ เดน ของประเทศไทยในการผลักดนั เศรษฐกจิ สรางสรรค
เรอื่ งที่ 3 ศักยภาพของประเทศไทยกบั การพฒั นาอาชพี

40

บทที่ 5
การพัฒนาอาชพี ในชุมชนและสงั คม

เร่อื งที่ 1 อาเซียนกบั การพัฒนาอาชีพ

การขับเคลื่อนทางเศรษฐกิจและสงั คมของประเทศในอาเซียนใหมคี วามเจรญิ กา วหนา และแขง ขนั ได
ในระดบั สากลโดยเฉพาะอยา งยงิ่ ความเคลอื่ นไหวและเปลย่ี นแปลงซงึ่ เกดิ ขึ้นอยา งรวดเรว็ และตอเน่ืองในหลายดาน
ที่สงผลใหโ ลกเขา สูยุคโลกาภิวัตนอันเปนยุคของสังคมฐานความรู กลไกความรวมมือดานการศึกษาจึงเปน
ส่ิงจาํ เปนพนื้ ฐานในการสรางอาเซียนสูการเปนประชาคมทม่ี ีความม่ันคงท้ังทางดานเศรษฐกจิ การเมืองและ
สังคม โดยเฉพาะการพัฒนาศกั ยภาพมนษุ ยเพื่อสรางอนาคตท่รี ุงเรอื งของอาเซียน

การพัฒนามาตรฐานอาชพี ท่ีเนนศักยภาพในอาเซียนโดยมีวัตถุประสงคเพอื่ สงเสริมทรัพยากรมนุษย
ใหม ีศักยภาพในระดบั ภูมิภาคและระดบั โลก พรอมท้ังสามารถสนองตอบความตอ งการของภาคอุตสาหกรรม

ความรว มมอื ของอาเซยี นดา นการศกึ ษาเปนสว นหนงึ่ ของการจดั ตง้ั ประชาคมอาเซียนซ่งึ มเี ปาหมายที่
จะยกระดบั คณุ ภาพชีวิตของประชาชนและการพัฒนาภูมภิ าคอยางยัง่ ยืนโดยมีประชาชนเปนศูนยกลางสําหรับ
ประเทศไทยประโยชนท่ีจะไดรับในกรอบความรวมมือกับอาเซียน ไดแก ความชวยเหลือดานวิชาการ และ
เทคนิคภายใตโครงการตาง ๆ รวมท้ังการกําหนดนโยบายที่อาศัยการผลักดันรวมกันภายใตกรอบอาเซียน
นอกจากนี้ยงั เปน โอกาสในการเสริมสรางศักยภาพของประเทศ และโอกาสท่ีจะมีสิทธิ์มีเสียงในการผลักดัน
นโยบายของประเทศสูเ วทีระดับนานาชาติ ตลอดจนโอกาสในการรักษาผลประโยชนของประเทศไทยในเวที
โลก ความรวมมือระหวางประเทศไทยดานการศึกษาเปนไปในทิศทางท่ีสอดคลองกับแนวทางการปฏิรูป
การศึกษาของประเทศสมาชิกอาเซียน โดยเฉพาะอยา งยิ่งการขยายโอกาสทางการศึกษา การยกระดับคุณภาพ
การศกึ ษา การนําโครงสรางพ้ืนฐานสงิ่ อํานวยความสะดวกและเทคโนโลยีการส่ือสารเขามารองรับการขยาย
โอกาสและการยกระดับคณุ ภาพการศึกษาตลอดจนการบริหารจัดการทางการศึกษาในเชิงคุณภาพ เพื่อสราง
ประชาคมอาเซยี นใหเปนดนิ แดนแหงความสงบสุข สนั ติภาพและมีความเจริญรุงเรืองทางเศรษฐกิจอยางยัง่ ยนื

ประเทศไทยมีเศรษฐกิจแบบผสม มีรายไดหลักจากอุตสาหกรรมการสงออกสินคา การทองเที่ยว
การบรกิ าร เกษตรกรรมและทรพั ยากรธรรมชาติ ประเทศไทยเปน ประเทศที่มมี ูลคา การสงออกเปนอันดับท่ี 24
ของโลก และมีมูลคาการนําเขาเปนอันดับท่ี 23 ของโลก ตลาดนําเขาสินคาไทยท่ีสําคัญ ไดแก ญ่ีปุน จีน
สหรฐั อเมรกิ า มาเลเซยี สหรัฐอาหรับเอมิเรตส สิงคโปร ไตหวนั เกาหลีใต ซาอดุ ิอาระเบยี และอนิ โดนีเซีย