Zamonaviy ustoz_4-son

2021-YIL – YOSHLARNI QO‘LLAB-QUVVATLASH VA AHOLI SALOMATLIGINI MUSTAHKAMLASH YILI

Haftalik ilmiy-ma`rifiy gazeta e-mail: [email protected]

№ 4 (4)-son, 2021-yil 22-aprel, payshanba, obuna indeksi: 425

Ijtimoiy
so‘rovnoma

O‘qituvchining
obro‘si qay
darajada oshdi
va bu qaysi
jihatlarda
namoyon
bo‘lmoqda?

6

Pedagog minbari

Darsliklarning
tarjimasidan
ko‘nglingiz
to‘qmi?
7

Darsdan so‘ng!

Kelajakka
investitsiya

8

O‘QUVCHILAR FAQAT Ta’lim psixologi

Ota-ona va

DAVOMATI UCHUN o‘qituvchi

o‘rtasida sarson

BAHOLANISHI KERAK EMAS! bo‘layotgan

bolalar 11 

...TALABA O‘QIB TURIB, ISHLASHI VA TAJRIBA ORTTIRISHI, CHET

DAVLATDAN BORGAN TALABA ESA O‘ZIGA MOSLAB GRAFIK Imkoniyat qutblari

QILIB OLISHI MUMKIN. BU TALABANING O‘Z POTENSIALIGA HAM Singapur
vunderkindi
BOG‘LIQ. BU TIZIM O‘ZBEKISTONDA HAM JORIY ETILSA YOMON
23 
BO‘LMASDI. O‘QUVCHI XOHLASA HAFTANING BOSHIDA, XOHLASA

HAFTANING OXIRIDA O‘QISIN. YA’NI 4 YIL O‘QIB, DAVOMATI

UCHUN BAHO OLIB CHIQIB KETMASIN. BALKI, AKSINCHA, OLGAN

BILIMI TAROZIGA TASHLANSIN. 4-5 

2 Zamonaviy ustoz Yurtimizda № 04 (4)-son, 22.04.2021-y.

Vazirlar Mahkamasi tomonidan “Yuridik kadrlarni xalqaro Alisher Navoiy nomidagi Toshkent
davlat o‘zbek tili va adabiyoti
standartlar bo‘yicha tayyorlash tizimini yanada takomillashtirishga
universiteti 19 apreldan noma’lum
doir qo‘shimcha chora-tadbirlar to‘g‘risida”gi qaror qabul qilindi. muddatga masofaviy ta’limga o‘tdi.

Qaror bilan Xalq ta’limi, o‘rta ► mediatsiya institutida samara- Bundan avval-
maxsus va professional ta’lim li faoliyat yuritadigan mediatorlarni roq O‘zbekiston
muassasalarida yuridik fanlardan tayyorlash; davlat konser-
dars beradigan, oliy noyuridik ma’lu- vatoriyasining
motga ega pedagog kadrlarni qayta ► tinglovchilarni intellektual mulk 4 nafar o‘qituv­
tayyorlash kurslari to‘g‘risida nizom huquqi sohasiga oid kasbiy bilim va chisi va 1 na-
tasdiqlandi. ko‘nikmalarini oshirish bo‘yicha qisqa far talabasida
muddatli o‘quv kurslari tashkil etish. koronavirus
aniqlangani va OTM masofaviy ta’lim-
Toshkent davlat yuridik univer- Belgilanishicha, 2030-yil 1-yan- ga o‘tgani to‘g‘risida xabar berilgandi.
Shuningdek, 25-mart kuni Toshkent
siteti huzuridagi Yuridik kadrlarni vardan boshlab faqat oliy yuridik moliya instituti va Toshkent transport
universiteti talabalarida ham koronavi-
xalqaro standartlar bo‘yicha profes- ma’lumotga ega bo‘lgan yoki markaz­ rus aniqlangani sabab fakultet talaba-
lari masofaviy ta’limga o‘tkazilgan edi.
sional o‘qitish markaziga quyidagi da pedagogik qayta tayyorlash kurs­

qo‘shimcha vazifalar yuklatildi: larini tugatgan va tegishli diplom olgan
► oliy noyuridik ma’lumotga ega oliy ma’lumotli shaxslar dars berish
huquqiga ega bo‘ladi.
pedagog kadrlarni qayta tayyorlash;

20 – 23-aprel kunlari “Obod maktab” O‘qituvchilarni ishga qabul qilish tartibi o‘zgaradi.
tanlovi  doirasida tayyorlangan
videoroliklar qabul qilinadi.

Xalq taʼlimi vazirligi tomonidan tashkil etilgan “Obod
maktab” ekologik tanlovining respublika umumtaʼlim
muassasalarida samaradorligini inobatga olgan hol-
da, taʼlim muassasalarining pedagogik jamoasi va
oʻquvchilarning murojaatlariga koʻra o‘tkazilmoqda.

Tanlov nizomiga muvofiq tayyorlangan video-
roliklar 2021-yil 23-aprel kuni soat 18:00 ga qadar
@obod_maktab telegram manzili orqali qabul qilinadi.

Oliy va o‘rta maxsus ta’lim o‘qituvchilarni jalb etish uchun
vazirligi, Bandlik va mehnat belgilangan kamida 5 yil uzluk-
munosabatlari vazirligining siz pedagogik ish staji talabini
“Akademik litseylarga o‘qituv­ bekor qilish;
chilarni tanlov asosida ishga
qabul qilish tartibi to‘g‘risi-  Akademik litsey peda-
dagi nizomga o‘zgartirish va gog xodimlariga qo‘yiladigan
qo‘shimchalar kiritish to‘g‘risi- talablarni kuchaytirish;
da”gi qarori loyihasi e’lon
qilindi.  Tanlov asosida ishga qa-
bul qilish shaffof va markaz­
Loyiha bo‘yicha: lashtirilgan elektron mexanizm
 Akademik litseylarga orqali amalga oshirilishi belgi-
lab qo‘yildi.

Soxta diplom bilan dars berayotgan Ijarada yashaydigan talabalar uchun Hukumat dasturi
10 nafar o‘qituvchi aniqlandi. tayyorlanayotgani ma’lum qilindi.

Ma’lum bo‘lishicha, Sharof Rashidov tuman 2021-yil 13-aprel kuni Prezident Shavkat Mirziyoyev raisligida
prokuraturasi tomonidan tuman Xalq ta’limi bo‘limida videoselektor yig‘ilishi bo‘lib o‘tdi. Davlatimiz rahbarining so‘zlari­
o‘tkazilgan tekshiruvda oliy ta’lim olmagan 10 nafar ga ko‘ra, “Bugungi kunda 130 mingdan ziyod oliygoh talabalari
shaxs Jizzax davlat pedagogika instituti, Toshkent ijarada yashamoqda. Bu farzandlarimizga 1-maydan boshlab
davlat pedagogika universiteti, Samarqand davlat ijara to‘lovining yarmi davlat tomonidan qoplab beriladi. Dastlabki
universiteti va Guliston davlat universitetlarining bosqichda ushbu tizim orqali 60 ming nafar yoshlar qamrab olinadi.
soxta diplomlari asosida o‘qituvchi bo‘lib ishlab Shuningdek, ehtiyojmand talabalarga ushbu xarajatlar hokimliklar
kelayotganligi holati aniqlangan. va oliygohlar mablag‘i hisobidan ham qoplab beriladi. Navbatdagi
o‘quv yilida buning uchun 100 milliard so‘m ajratiladi”.
Holat bo‘yicha Jinoyat kodeksining 228-moddasi
bilan jinoyat ishi qo‘zg‘atilgan bo‘lib, hozirda tegishli Dastur bo‘yicha 4,4 trillion so‘m mablag‘ yangi yotoqxonalar
tartibda dastlabki tergov harakatlari olib borilmoqda. qurilishiga yo‘naltiriladi.

Dilshod IBODULLAYEV tayyorladi.

№ 04 (4)-son, 22.04.2021-y. Dunyo ta’lim yangiliklari Zamonaviy ustoz 3

Singapurda maktabgacha ta’lim majburiy emas, Yaponiya boshlang‘ich va
biroq bolalarning aksariyati asosiy ta’lim tizimiga o‘rta maktab o‘quvchilari
kirishdan oldin maktabgacha ta’lim muassasalarida o‘rtasida miyopiya (uzoqni
ro‘yxatdan o‘tadi. 1900 dan ortiq bolalar markazlari yaxshi ko‘rmaslik) bo‘yicha
va bolalar bog‘chalari to‘liq yoki yarim kunlik birinchi keng miqyosli
dasturlarning mavjudligiga qarab, oyiga bir necha tadqiqotni o‘tkazadi, deya
dollardan 2000 AQSh dollarigacha to‘lovli dasturlarni xabar berdi Yaponiya Ta’lim vazirligi.
taklif qiladi. Unga
ko‘ra, bolalar va Vazirlik boshlang‘ich maktabning birinchi sinfidan
ularning oilaviy tortib, o‘rta maktabning uchinchi sinfigacha bo‘lgan
ehtiyojini, qiziqishini 9000 nafar o‘quvchi o‘rtasida yaqin va uzoqni
qondiradigan ko‘ra olmaslik bo‘yicha so‘rov o‘tkazadi. Maqsad
o‘quv tajribalari bolalarning ko‘zlarini himoya qilish bo‘yicha samarali
rejalashtiriladi va choralarni ishlab chiqishdir. Chunki patologik uzoqni
amalga oshiriladi. ko‘ra olmaslik keyinchalik ko‘rish qobiliyatini yo‘qotish
xavfi bilan jiddiy kasalliklarga aylanishi mumkin.

Ispaniyaning Lima shahridagi Mangrov maktabida dunyodagi
birinchi “pandemiyaga chidamli” maktabni yaratish maqsad
qilingan.

Ekologik toza maydon 10 ming kvadrat metrdan oshadi
va 6 yoshdan 12 yoshgacha bo‘lgan 750 nafar o‘quvchiga
mo‘ljallangan bo‘ladi.

Qurilishni Shvetsiya, BAA kabi davlatlardagi o‘quv
binolarning mohir arxitektori Rosan Bosch o‘z zimmasiga
olgan.

Sharqiy Hirot viloyatidagi maktab o‘quvchilari darsliklar va
o‘qituvchilar yetishmasligidan shikoyat qilmoqda. Ularning
aytishicha, darsliklar har yili oz sonli o‘quvchilarga tarqatiladi va
qolganlar bozordan sotib olishga majbur. Biroq bozordagi darsliklar
qimmatligi sababli, ularni sotib olishga ko‘plab oilalarning qurbi
yetmaydi. Shuning uchun o‘quvchilar darsliklarsiz ta’lim olishmoqda.
Sakkizinchi sinf o‘quvchisi Mustafoning so‘zlariga ko‘ra, uning faqat
uch-to‘rt sinfdoshigina barcha kitoblarni sotib olgan.

Xelsinki universiteti bahorda 31 ming 929 ta ariza
qabul qildi. Abituriyentlardan 29 ming 919 nafari
bakalavriat, 2083 nafari esa magistratura dasturlariga
hujjat topshirgan. Shuningdek, kompyuter fanlari
bo‘yicha bakalavr bosqichiga jami 161 ta ariza kelib
tushgan.

Nigeriya shimolida qizlar va bolalar ta’limini
rivojlantirish maqsadida 50 nafar talaba-qizlar uchun
stipendiya dasturi e’lon qilindi. Ushbu tashabbus
qizlarning bilim olishlarini moliyaviy qo‘llab-
quvvatlashga xizmat qiladi.

Noilaxon AHADOVA tayyorladi.

4 Zamonaviy ustoz Intervyu № 04 (4)-son, 22.04.2021-y.

Dars ila tarbiya O‘quvchilar faqat
orasida biroz farq bor
bo‘lsa ham, ikkisi bir- KERAK EMAS!davomati uchun baholanishi
biridan ayrilmaydigan,
birining vujudi biriga Odamzod umrining shunday bir fasli borki, bu davrda kishi
boylangandan jon ila shijoatidan “yulduzni benarvon urish”ga qodir bo‘ladi. Jumladan,
tan kabidir. Ilon Mask “PayPal”ni, Stiv Jobs “Apple Computer, Inc.”ni, Mark
Sukerberg “Facebook” ijtimoiy tarmog‘ini ishga tushirganda
Abdulla AVLONIY 20-21 yoshda edilar. Sahifamiz mehmoni, homework.uz onlayn maktabi
asoschisi va rahbari Abdulloh ABDULAHADOV ham 21 yoshida o‘z biznesini
Bilim – bu maktabda boshlagan. Hozir u Janubiy Koreyaning Sejong universitetida tahsil olmoqda.
o‘rgatilgan hamma
narsa esingdan chiqib – Nega aynan Sejong universitetida
ketgandan keyin tahsil olishni tanlagansiz?
o‘zingda qolgan
narsalar. Savol – Sejong universitetini tanlashimdan
berishdan to‘xtamaslik maqs­ ad – universitetning joylashuvi va u
juda muhim. yerdagi muhit meni o‘ziga jalb qilgan. Ya’ni
Qiziquvchanlik odamga bu ta’lim dargohi joylashgan hududda bi-
bejiz berilmagan. znes yaxshi rivojlangan. Bundan tashqari,
Chegaralarini bir marta bu universitet Janubiy Koreyada turizm-
kengaytirgan idrok ni rivojlantirish va uni boshqarish soha-
hech qachon eski joyiga si bo‘yicha 3 talik tor-reytingning birinchi
qaytmaydi. pog‘onasida turadi. Biznes bo‘yicha esa 10
talik tor-reytingning yuqori o‘rinlarida turadi.
Albert EYNSHTEYN
Bu yerda ta’lim berish, talabalarga
yaratilgan qulayliklar professional darajada

olib boriladi. Shuning uchun universitetning
ishlash tizimi, xalqaro talabalarga bo‘lgan
munosabati juda ham yaxshi. Sejong uni-
versitetida tahsil olishni tanlashimning yana
bir sababi bu universitet orqali dunyoning
100 dan ortiq universitetlaridan biriga borib,
6 oydan 1 yilgacha o‘qib, tajriba almashib
kelish mumkinligida.

Ushbu universitet bilan Toshkent axborot
texnologiyalari universiteti o‘rtasida ham
o‘zaro hamkorlik mavjud. Mazkur univer-
sitetlararo “talablar almashinuvi” hamkor-
lik doirasida o‘zbekistonlik talabalar ham
endilikda 1-2 semestr, ya’ni 6 oydan 1
yilgacha Sejong universitetida ta’lim olib,
o‘z malak­ asini oshirib qaytishi mumkin.
Mazkur universitet ta’lim sohasida ko‘plab

№ 04 (4)-son, 22.04.2021-y. Intervyu Zamonaviy ustoz 5

xorijlik pro- ketadi. 7 ta fan o‘qisa, batta, bu ish xorij
fessorlarni mamlakatlarida
jalb qilgan 3-3,5 yilda diplom olishi allaqachon taraqqiy
bo‘lib, darslar etib bo‘lgan va yaxshi-
erkin tarzda tash- mumkin. Yana erkin grafikda gina daromad sohasiga
kil etiladi. Ya’ni ko- aylangan. Frilanserlik
reys tilida o‘qiydigan o ‘ q i s h d e g a n narsa ham bor. chegara va makon bilmas
mahalliy aholi ham kasb bo‘lib, masofadan tu-
ingliz tilidagi darslarga O‘zbekiston ta’limi bilan Janubiy rib ishlovchi barcha raqamli
kirib ta’lim olishga harakat soha vakillarini o‘ziga qamrab
qilishadi. Koreya ta’limi solishtirilganda, ular- oladi. Professional frilanser bo‘lish
uchun chet tillarini yaxshi o‘zlasht-
– Siz Koreyaga borib kashf da o‘quvchiga majburiy o‘quv mud- irish lozim. Hozirda O‘zbekis­tondagi
etgan haqiqatlar bormi? frilanserlar uchun rus va ingliz tilini
dati belgilanmaydi. Talaba o‘qib tu- bilish o‘ta muhim. Albatta, frilanserlik
– Meni hayratga solgan jihatlar- faoliyatini maqsad qilgan odam ishni
dan biri shu bo‘ldiki, Janubiy Koreya- til o‘rganishdan boshlagani ma’qul.
da o‘qituvchilik kasbi juda qadrlanadi.
Shu bois mamlakatda o‘qituv­chilarga – Tengdoshlaringizga qanday
juda yaxshi maosh to‘lanadi. Aholining maslahat bergan bo‘lardingiz?
aksariyat qismi shu kasb egasi bo‘lish-
ni orzu qiladi. O‘qituvchilarga doimo – Asosiy tavsiyalarimdan biri – yan-
hurmat-e’tibor ko‘rsatiladi. Jumladan, gilanishdan to‘xtamaslik kerak. Aslo
bizda ko‘chada notanishlar bilan mu- to‘xtamang! Albatta, qiyinchiliklarga
loqotda “­amaki”, “xola”, deya murojaat duch kelishingiz tabiiy. Hech narsa-
qilamiz, to‘g‘rimi? Ularda esa notanish ga osonlikcha erishib bo‘lmasligini
kishiga hurmat yuzasidan “ustoz”, deb hammamiz bilamiz. Muhimi, to‘xtab
murojaat etishadi. qolmaslik. Men uchun to‘xtab qolish
– orqaga yurish bilan barobar.
– O‘zbekistondagi universitet-
lar va Janubiy Koreya universi- Javlon ESHNIYOZ o‘g‘li
tetlarining farqli jihatlari nimada? tayyorladi.
Sizningcha, O‘zbekistondagi o‘rta
ta’lim va oliy ta’lim tizimi qanday rib, ishlashi va tajriba orttirishi, chet
islohotlarga muhtoj?
davlatdan borgan talaba esa o‘ziga
– Janubiy Koreya universitetlarida
davomat tizimi raqamlashtirilgan. U moslab grafik qilib olishi mumkin.
yerda maxsus dasturlar, mobil ilova-
lar o‘quvchini avtomatik darsga kir- Bu talabaning o‘z potensialiga ham
gan-kirmaganligini qayd etadi. Ya’ni u
yerda o‘qituvchi vaqtini talabalar­ning bog‘liq. Bu tizim O‘zbekistonda ham
davomatiga sarflamaydi. O‘quvchi
darsga kirganda mobil ilovaga o‘rnatil- joriy etilsa yomon bo‘lmasdi. O‘quvchi
gan dasturdagi shaxsiy identifikatsion
raqamni universitetning bluetooth xohlasa haftaning boshida, xohlasa
prog­rammasi aniqlab, uni qayd etadi.
haftaning oxirida o‘qisin. Ya’ni 4 yil
Shu o‘rinda kreditga o‘qish tizimi
haqida to‘xtalib o‘tsam. Bu yerda o‘qib, davomati uchun baho olib chiqib
o‘quvc­ hilarga har bir o‘qigan fanlari
uchun kredit beriladi. Ya’ni o‘quvchi- ketmasin. Balki, aksincha, olgan bilimi
lar kredit to‘plab o‘qishadi. Bu xuddi
bahoga o‘xshaydi. Talaba qancha taroziga tashlansin.
ko‘p kredit to‘plasa, universitetni
shuncha tez bitiradi. Misol uchun, biz­ – Bir frilanser tanishimning fikri-
ning universitetda talaba 8 semestr­da cha, til o‘rganib frilanserlik qilish
6 ta fan o‘qisa, bemalol bitirib chiqib orqali O‘zbekistondagi ishsizlikka
butunlay barham berish mumkin
ekan, bu fikr qanchalik asosli?

– Barchaga sir emaski, pandemi-
ya boshlangandan beri frilanserlik
sohasi o‘zbekistonliklar uchun ham
tanish va qiziqarli bo‘lib ulgurdi. Al-

6 Zamonaviy ustoz

O Ijtimoiy so‘rovnoma № 04 (4)-son, 22.04.2021-y.
qa‘qyidtuavrcahjaindianogsohbdrio‘siNVAAMBUOYQOANYSBIOJ‘ILHMATLARDA– O‘qituvchining
– Inson bu darajaga o‘qish,
OQDobro‘si rasman o‘rganish va ibrat o­ lish orqali
A?oshgandek tuyulsa- erishadi. Bu unga ta’lim va
da, aslida borgan tarbiya bergan ustozga ham
sari tushmoqda. – So‘nggi yillarda o‘qituvchiga e’tibor juda oshdi. Masalan, bog‘liq. Afsuski, atrofimizda
Buning birinchi ilgari o‘quvchilar fan olimpiadasida g‘olib bo‘lsa, ustozlariga hech ustozga nisbatan hurmat-
sababi aksar qanday rag‘bat bo‘lmasdi. Bugun ham moddiy, ham maʼnaviy ni, odamgarchilikni unut­ib
oilalarda bolaga ko‘maklashilmoqda. qo‘yayotgan yoshlar va hat-
ota-ona tomonidan toki ota-onalar ham topil­
yaxshi tarbiya Pedagoglar qo‘shimcha adabiyotlarni o‘qib, malakasini oshiri- moqda. Jamiyatim­ izdagi ilm-
berilmayotganida. shi o‘rniga qog‘oz ishiga o‘ralashib qolardi. Hozir qog‘ozbozlikka li, aql-farosatli shaxslar esa
Bunday oila bosqichma-bosqich chek qo‘yilmoqda. bunday achinarli holatlarga
farzandlari darsda o‘z munosabatlarini bildirib,
Farg‘ona shahridagi 15-sonli umumMtau’lhimaymyaokYtaUbSi dUiPreOktVoАri., kezi kelganda tartibga cha­
qirishmoqda. Shu boisdan
o‘tirishni bilmaydi, – Shunday vaziyatlar bo‘ladiki o‘qituvchilar obro‘si salkam yer bugun o‘qituv­chining obro‘si
o‘qituvchining bo‘ladi. Masalan, boyning bolasiga “nimaga dars qilmay kelding”, ortmoqda va ularga keng im-
asabini buzadi. “darsga quloq solib o‘tir”, deb tanbeh bersangiz, ertasiga direk- koniyatlar yaratilmoqda.
Qattiq asabiylashgan tor xonasiga chaqirilasiz. Maqtov emas, aksincha, “falonchi”ning
ustoz esa bolani yo bolasini nimaga urishding, deb gap eshitasiz. O‘sha “falonchi” Hafiza KUBAYEVA,
uradi, yo “2” baho ustozning ustidan direktorga arz qilish o‘rniga, bolasiga tanbeh Jizzax viloyati Forish
qo‘yadi va baloga qanchalar o‘rinli ekanligini aytib, farzandini koyiganda edi
qoladi. Ikkinchidan, o‘qituvchining obro‘si oshardi. tumanidagi
yaxshi o‘zlashtira 15-sonli umumta’lim
olmagan o‘quvchi Dilbaroy XUDOYQULOVA,
sinfdan sinfga Jizzax viloyati Forish tumanidagi maktabining
ko‘chirilavergach, 15-sonli umumta’lim maktabining boshlang‘ich sinf
umuman o‘qimay
boshlang‘ich sinf o‘qituvchisi. o‘qituvchisi.

qo‘ymoqda. – Oʻqituvchining obro‘si yaqin yillarga nisbatan
O‘zlashtira olmagan sezilarli darajada yaxshilandi va bu kasbga
o‘quvchini sinfda q­ iziqish ham oshdi. Avvallari oʻqituvchini paxta
qoldirish tizimini terishdan tortib koʻcha supurishgacha ishlatish-
joriy qilish lozim. gan, natijada esa ularning bilim darajasi sezilarli
darajada pasaygan. Hozir oʻqituvchilarni kuchli
Madinaxon pedagog qilishga harakat qilinmoqda. Bilimiga
NIZOMOVA, yarasha oyliklar joriy etila boshlandi, ya`ni toifa
Namangan viloyati boʻyicha oylik maosh to‘lanayapti. Bu ham oʻqituv­
chilarning oʻz ustida ishlashi uchun ajoyib imkoniyat.
Yangiqo‘rg‘on
Bobomurod ESHQULOV,
tumanidagi Surxondaryo viloyati Denov tumanidagi

1-sonli maktabning 36-umumta’lim maktabining
matematika fani oʻqituvchisi.
boshlang‘ich sinf

o‘qituvchisi.

– 30 yildan buyon maktabda ishlayman. Attestatsiyada doim qatnashib yetarli Sahifani
ballni to‘plaganman. Ammo bu yil o‘ta olmadim. Xayolimda endi maktabga qanday Noilaxon AHADOVA
boraman, hamkasblarim so‘rasa nima deyman, singari savollar aylanardi. Aslini olganda
toifalar o‘rtasida summa emas, obro‘da farq bor. 30 yillik mehnatimizni, misqollab yiqqan tayyorladi.
obro‘-e’tiborimizni toifa testi sabab to‘kmoqdamiz.

Mohidilxon XUSHVAQOVA,
Andijon viloyati Izboskan tumanidagi 15-sonli umumta’lim maktabining ingliz tili fani o‘qituvchisi.

№ 04 (4)-son, 22.04.2021-y. Pedagog minbari 7Zamonaviy ustoz

Vatanimizda DARSLIKLARNING
130 dan ortiq TARJIMASIDAN
millat va elat KO‘NGLINGIZ
vakillari istiqomat qilib TO‘QMI?
kelmoqda. Ularning
ta’lim olishlari va 9-sinf “Geografiya” (A. Qayumov, I.
barcha jabhalarda teng Safarov, M. Tillaboyeva,
huquqli ekanliklari Bosh
qomusimizda ko‘rsatib V. Federko. “O‘zbekiston”, Toshkent
o‘tilgan. – 2019. Tarjimon R. Jumanazarova)
darsligining qirg‘iz tilidagi nashrida
Mustaqillikdan so‘ng ta’lim berilgan xato va kamchiliklar.
boshqa tillarda olib boriladigan
maktab o‘quvchilari uchun dars- (Izoh: Mazkur jadval tahririyat tomonidan qisqartirildi.)
liklarning o‘z ona tilida Tosh-
kentda chop etilishi bizlarni Sahifa Xatboshi va qatori Xato Тo‘g‘risi
quvonchga to‘ldirdi va ancha 4-bet 1-xatboshi, 3-qator 193ү 193 ү
qulaylik tug‘dirdi. Ona tili va 4-bet 1-xatboshi, 4-qator 1өөсү 1 өөсү
adabiyot darsliklaridan tash- 5-bet 1-xatboshi, 1-qator Дүйнө океаны
qari barcha darsliklar o‘zbek 7-bet жалпы ички дүң өнүм Дүйнөлүк океан
tilidan o‘girilib, maktablarimiz- 7-bet 2-савол жалпы ички дүң өнүмүнүн ички дүң өнүм
ga yetkazilmoqda. Bu borada 8-bet 2-xatboshi, 1-qator мамлекеттер ички дүң өнүмүнүн
sezilarli darajada yutuqlarga 9-bet 5-xatboshi, 2-qator өлкөлөр
erishgan bo‘lsak-da, ammo 9-bet 3-xatboshi, 1-qator 1өөсү өлкөлөр
kam­chiliklarimiz ko‘zga tash- 9-bet 3-xatboshi, 4-qator эсептелет өлкөлөрдүн
lanib qolmoqda. 4-xatboshi, 6-qator
10-bet 2-xatboshi, 1-qator парламент шайлоолорунун 1 өөсү
Men 22 yildan buyon Zomin эсептелет.
tumanidagi 36-umumiy o‘rta
ta’lim maktabida geografiya парламенттик
fanidan saboq berib kelaman.
Maktabimizda ta’lim o‘zbek va шайлоолордун
qirg‘iz tillarida olib boriladi. O‘n
yillardan buyon “Geografiya” 10-bet 5-xatboshi, 1-qator монархия мамлекеттеринин монархиялык
darsliklaridagi xato va kam- мамлекеттердин
chiliklarni mualliflarga ham,
tarjimonlarga ham takror-takror 11-bet 1-xatboshi, 2-qator Брунея Бруней
aytib kelmoqdaman. Xato va 14-bet 2-xatboshi, 3-qator Сент-Люсия
kamchiliklar yildan-yilga ko‘pay­ 2-xatboshi, 1-qator Сент-Люция
sa ko‘paydiki, aslo kamaygani 15-bet отун-энергетикалык
yo‘q. Geografiya darsligi tarji- отун-энергетика ресурстарына ресурстарга
monlari yutuqlarga erishgan
bo‘lsa e’tirof etilsin, mamnuni- 15-bet 5-xatboshi, 1-qator Дүйнө экономикасында Дүйнөлүк
yat bilan qabul qilamiz. Ammo экономикада
A. Qayumov, I. Safarov, M.
Tillaboyeva, V. Federkolar ham- 17-bet 1-xatboshi, 1-qator эгин жетиштирүү эгин өстүрүү
muallifligidagi 9-sinf “Geogra­ 17-bet 1-xatboshi, 3-qator климаттык ресурстар климаттык
fiya” darsligi (“O‘zbekis­ton”, мүмкүнчүлүктөр
Toshkent – 2019)ning qirg‘iz
tilidagi nashrida uchrayotgan 17-bet 2-xatboshi, 2-qator экватор экватордун
xato va kamchiliklarni ko‘rib 17-bet 2-xatboshi, 6-qator жетиштирип өстүрүп
hayratimizni yashira olmay- дүйнө жер фондусунун
miz. Dars jarayonida ko‘plab 17-bet 4-xatboshi, жер фондусунун дүйнөлүк жер
tushunmovchiliklarga duch kel­ 4 ва 6-qatorlarda калк жащоочу пункттары фондунун
yapmiz. O‘quvchi darslikdagi 18-bet
ma’lumotga ishonadi. Bu esa 18-bet 1-qator Тайга жер фондунун
biz o‘qituvchilarni biroz noqulay 19-bet 2-qator Жаңы-Зеландия элдик пункттар
ahvolga tushirmoqda. 20-bet 3-rasmda
1-xatboshi, 11-qator тайга
Nodirbek YO‘LDOSHEV, Жаңы Зеландия
Zomin tumanidagi 36-umumiy

o‘rta ta’lim maktabining
geografiya fani o‘qituvchisi.

(Davomi keyingi sonda)

8 Zamonaviy ustoz Darsdan so‘ng! № 04 (4)-son, 22.04.2021-y.

KELAJAKKA
INVESTITSIYA

Chekka hududlar, olis qishloqlarda o‘quvchilar dars vaqti tugashi bilan
uyga shoshadi. Yo‘l-yo‘lakay ko‘cha changitishni ham unutishmaydi.

Uyda ularning yo‘liga mush- yaratib bergan sharoitdan foydalanib
toq mol, qo‘y kutmoqda. repetitorga qatnash, bilimini oshirish
Tezroq borsa-yu, sigirni hay- bilan ovora. Bugungi sahifamizda
dab ­dalaga ketsa. Ayrim o‘quvchilar o‘quvchilar o‘z tengdoshlariga darsdan
ro‘zg‘origa yordam bo‘lsin deb ishlash- so‘ng nimalar bilan mashg‘ul bo‘lishi
ga maj­bur. Boshqalari esa ota-onasi haqida hikoya qiladi.

Kuniga 2 soat repetitorda

– Darsdan so‘ng odatdagidek repetitorga yo‘l olaman. Ona tili va adabiyot,
matematika fanlaridan qo‘shimcha darslar uchun har oy 700 ming so‘m to‘laymiz.
Kuniga 2 soat vaqtim repetitorda o‘tadi. Ba’zan o‘zlashtirishim past bo‘lsa yana
qo‘shimcha olib qolishadi. Beriladigan vazifalar ko‘pligidan televizor ko‘rishga
ham vaqtim bo‘lmaydi. Darsim darsga ulanaveradi. Qancha ko‘p shug‘ullansam,
qanchalik yaxshi o‘zlashtirsam, har oy o‘tkaziladigan test sinovida shunchalik
yuqori ball olish imkoniyatiga ega bo‘laman. Agar yuqori 3 o‘rindan birini qo‘lga
kiritsam, kelasi oyga imtiyoz sifatida chegirma qilib berishadi-da.

Jasmina JO‘RAXONOVA,
Toshkent shahar Yunusobod tumandagi
105-umumta’lim maktabining 10-sinf o‘quvchisi.

Bo‘sh vaqtimning
mazmuni – sport

– Bir yildan buyon sportning Bahs-munozara afzal
dzyudo turi bilan shug‘ullana-
man. Yaqinda viloyat birinchiligi- – Kun tartibimizga binoan tonggi soat 8 dan tushki 2 ga qadar
da g‘alaba qildim va bu mening darsda bo‘lamiz. So‘ngra ikki soat erkin mashg‘ulotlar uchun vaqt
ilk yutug‘im. Sport sabab bo‘sh beriladi. Kimdir dam oladi, boshqalar dars qiladi. Men o‘rtoqlarim
vaqtim mazmunli o‘tmoqda,
doim mashg‘ulotlarda chiniqish- bilan test savollari, o‘tilgan mavzular bo‘yicha bahs-munozara
ga harakat qilaman. Darsdan qilishni yaxshi ko‘raman. Bu orqali bilmaganimni o‘rganib, testdagi
keyin maktabdagi Yoshlar Ittifoqi
a’zosi bo‘lgan tengdoshlarim xatolarimni anglayman. Soat 4 dan 6 gacha sport mashg‘ulotlari
bilan davra suhbatlari, turli xil bor. O‘zimizga yoqqan sport turi bilan chiniqib, jismoniy mashqlar
kasb egalari bilan uchrashuv­ qilamiz. Shu tariqa, kunimiz yakunlanadi, tun esa uyga vazifalarni
lar o‘tkazamiz. Ustozlarimiz
tashkil qilgan matematika, ingliz tayyorlash bilan o‘tadi. Ko‘proq bilim olib, maktabdagi har oylik
tili singari to‘garaklarga qat- nazorat testlaridan imkon qadar yuqori ball to‘plashimiz kerak.
nashaman. O‘rtoqlarim orasida
vaqtini bekor sarflab, ko‘chada Bekorchi narsalarga vaqt yo‘q. Talabalik sari oz qoldi.
yuradiganlar ham bor. Ular hech Asadbek MULLA-AXUNOV,
narsaga ulgurmasliklaridan
nolishadi. Aslida muvaffaqiyatga Buxoro viloyati Buxoro davlat universiteti qoshidagi
erishishning yo‘llari ko‘p, baho- Qorako‘l akademik litseyining 10-sinf o‘quvchisi.
na esa doim tayyor.
E’zoza SAYFIDDINOVA,
Navoiy viloyati Zarafshon
shahridagi 13-AFCHO‘IM
8-sinf o‘quvchisi.

№ 04 (4)-son, 22.04.2021-y. O‘quvchi salomatligi Zamonaviy ustoz 9

BOLA “R” NI hamda yuganchani uzaytirishga yordam be-
TALAFFUZ radigan mashqlar havola qilinadi:

QILA OLMASA Nafas mashqi. Bunda burun orqali na-
fas olinadi va stol ustidagi paxtali koptok­
Bolalarda uchraydigan nutq bilan cha puflanadi. Burun ustiga qo‘yilgan paxta
bog‘liq muammolar, harflarni bo‘lagini puflash ham “r” tovushi talaffuzida
rivojlantiruvchi mashq hisoblanadi.
talaffuz qilishdagi qiyinchiliklar
maktab yoshiga yetganida fanlarni Artikulyatsion mashqlar orasida
“arg‘imchoq” mashqini qo‘llash ham sa-
o‘zlashtirishiga xalaqit beradi. marali. Og‘iz o‘rta kattalikda ochiladi. Til uchi
tepa va pastki tish uchiga tekkiziladi. Mashq
oynaga qarab bajariladi.

“Qo‘ziqorin” mashqida tilni xuddi konfet-
ni shimgandek holatga keltirish, ya’ni tang­

Bola nutqining rivojlanish ko‘rsatkichlariga layga yopishtirib turish kerak. Oynaga qarab
ko‘ra, u 3 yoshda “s”, “z” tovushlarini, 4 yoshga bajarganda yugancha aniq ko‘rinadi.
yetganda “sh”, “ch”, “j” tovushlarni ayta olishi
k­ erak. 5-6 yoshida asosan “r”, “l” tovushlarini “Bo‘yoqchi” mashqi. Og‘iz o‘rta keng-
talaffuz qila olishi lozim. likda ochiladi, lablar tabassum holatida, til
yuqori tishlarning orqa qismi (og‘izning ichki
Bugungi kunda maktab o‘quvchilari orasida tomoni)ga qo‘yiladi. Til tanglay bo‘ylab orqa-
“s”, “z”, “sh”, “k”, “q”, “r” tovushlari talaffuzida ga-oldinga harakatlantiriladi. Bu usul shyotka
nuqsonlar kuzatilmoqda. Mazkur tovushlarni bilan devor bo‘yayotgan holatni eslatadi.
talaffuz qila olishmaydi yoki boshqasi bilan al-
mashtirishadi. Masalan “r” tovushini “y”, “g‘”, “Kosacha” mashqi. Tilni keng yoyib, ichi
“l” deb talaffuz qiladi, ya’ni “randa”ni “yanda” chuqur qilib kosachaga o‘xshagan holatga
yoki “g‘anda” deb aytadi. Bunday nuqsonlarni keltiriladi va 10 soniya shunday turiladi.
aniqlash uchun o‘quv yili boshida boshlang‘ich
sinf o‘quvchilari dars davomida kuzatiladi. Ajra­ “Qizilishton” mashqi. Kosacha shakliga
tib olingan o‘quvchilar bilan logoped xonasida keltirilgan til uchi bilan tishning orqa tara-
suhbat o‘tkaziladi. Albatta, ularning tibbiy kar- figa yengil uriladi. Shu holatda “d” tovushi
tasidagi tibbiy ko‘rik xulosasi ham e’tiborga talaffuz qilinadi. Bu mashqdagi “d” aslida
olinadi. Tovush talaffuzi kamchiligiga ega o‘quv­ “r” ni talaffuz qilishning asosi bo‘ladi. Keyin
chilar guruhlarga ajratiladi va lab, tish, nafas chuqur nafas olib “d” bilan birga “drrr” deb
mashqlarini bajarish boshlanadi. nafas chiqariladi. Shu tariqa “r”ni aytishga
o‘rgatish mumkin.
Talaffuz qilish
mashqlari Berilgan mashqlarni bajarishda nafaqat
bola va logoped ustoz, balki ota-onalar ham
Bunga ko‘pincha til tagidagi etning (yu- ishtirok etishi shart. Ular logoped bilan ham-
gancha) kaltaligi sabab bo‘ladi. Ilgari bunday korlik qilishi, farzandiga mashqlarni to‘g‘ri
bolalarning yuganchasini tibbiy yo‘l bilan kes­ bajarishda ko‘maklashishi lozim. Chunki bola
tirishgan. Hozir esa mashqlar va maxsus mas- mashqlarni kuniga 3-4 marta oynaga qarab
saj orqali tabiiy usulda til tagidagi etni uzayti­ bajarsa samarasi kutilganidek bo‘ladi.
rish mumkin. Quyida “r” harfini talaffuz qilishga
Manzura ABDUSAMATOVA,
Toshkent viloyati Bekobod shahridagi
7-sonli umumta’lim maktabining logoped

o‘qituvchisi.

10 Zamonaviy ustoz Yurist maslahati № 04 (4)-son, 22.04.2021-y.

– Pedagoglar sport zallarini kechki soat 22:00ga qadar ochib
o‘tirishi uchun qo‘shimcha haq to‘lanadimi?

Yigitali QUVONDIQOV, Samarqand viloyati.

– Birinchidan, amaldagi Mehnat magan bo‘lsa, ish beruvchi tomoni-

kodeksining 157-moddasiga ko‘ra, dan kasaba uyushmasi qo‘mitasi yoki

ish vaqtidan tashqari ishlar, dam xodim­larning boshqa vakillik organi

olish kunlari va bayram kun- bilan kelishib belgilanadi.

laridagi ishlar uchun kami- Mazkur kodeksning 115- va

da ikki hissa miqdorida 118-moddalari mazmuniga ko‘ra,

haq to‘lanishi kerak. peda­gog xodimlar uchun 36 soatlik ish

Bunda to‘lanadigan haftasi belgilangan va bu bir kunda 6

Hasharga haqning aniq soatlik ish kunini tashkil qiladi. Ko‘rinib
miqdori jamoa turibdiki, pedagogn­ ing (to‘liq stavkada
shartnomasida, ishlovchi) maktabda yuqoridagi bel-
gilangan vaqtdan keyin bajargan ishi
agar u tuzil­ ish vaqtidan tashqari ish hisoblanadi.
Jumladan, sport zalga biriktirilgan xo-

dimning soat 22:00gacha maktabda

ish haqidan bo‘lgan vaqti ham. Shu bois, mazkur

xodimning ish vaqtidan tashqari ishiga
MK 157-moddasi bo‘yicha haq to‘lani­
shi shart.

Ikkinchidan, MK 154-moddasiga

pul olib qolishdi ko‘ra, ish beruvchi o‘zining moliyaviy
holatidan qat’i nazar, xodim­ga bajar-
gan ishi uchun haqni belgilangan
mehnat haqi shartlariga muvofiq
ushbu kodeksning 161-moddasida
ko‘rsatilgan muddatlarda, ya’ni har

yarim oyda kamida bir marta to‘lashi

shart. Bunda qonun chiqaruvchi

– Assalomu alaykum! “bajargan ishi” tushunchasini qo‘llash
2021-yil 13-mart shanba kuni orqali xodim­ning mehnat shartnomasi
umumxalq hashari bo‘lib yoki ichki buyruqda belgilangan har
o‘tganligi munosabati qanday ishini nazarda tutgan deb
bilan byudjet tashkiloti ­hisoblash mumkin.

xodimlarining bir kunlik ish haqi

har xil summada ushlab qolindi. Bu bankdagi hisobvaraqlariga o‘z tashabbusiga ko‘ra o‘tkazi­
lishi tavsiya etilsin.
to‘g‘rimi?
Ya’ni vazirliklar, idoralar va boshqa tashkilotlardagi
Mirzohid QUVVATOV, xodim­lar o‘zlarining ixtiyoridagi mablag‘larni “Mahalla”
Buxoro viloyati.

– To‘g‘ri emas. Vazirlar Mahkamasining 2021-yil xayriya jamoat fondining tegishli hisobvaraqlariga o‘z
10-martdagi 96-F-sonli Farmoyishi qabul qilindi va shu tashabb­ usiga ko‘ra o‘tkazilishi tavsiya etilgan.
hujjatga asosan 2021-yil 13-mart kuni mamlakatimizning
barcha hududlarida “Obod va ko‘rkam mahallam” obodon- Bu yerda xodimlarning ish haqi to‘lovlaridan ushlab
lashtirish va ko‘kalamzorlashtirish umumxalq xayriya ha- qolinishi haqida hech qanday norma yo‘q, aksincha, agar
sharini o‘tkazish tasdiqlangan edi. xodimlar xohlasalar, pullaridan, qanchadir qismini o‘z
tashab­buslariga ko‘ra, o‘zlari o‘tkazishlari haqida ko‘rsatma
F–aurmmuomyxisahlqnhinagsh6a-rbinainod‘tikdaazisshhumnudnaoysdabeaytiilgbailann: vazir- berilayapti. Ixtiyoriy o‘tkazmani amalga oshirish jarayoni-
liklar, idoralar va boshqa tashkilotlarda mehnat qilayotgan da ish beruvchining yoki korxonaning aralashuvi hamda
xodimlarning ixtiyoriy mablag‘lari O‘zbekiston “Mahalla” xodimni shunga majburlashi to‘g‘ri emas.
xayriya jamoat fondining respublika boshqaruvi hamda
Qoraqalpog‘iston Respublikasi, viloyatlar va Toshkent sha- Savollarga yuridik
har bo‘limi, tuman va shahar bo‘linmalari boshqaruvlarining fanlari nomzodi, dotsent

Jahongir IBODULLAYEV
javob berdi.

№ 04 (4)-son, 22.04.2021-y. Ta’lim psixologi 11Zamonaviy ustoz

Otsaa-orsnoanvaboo‘q‘liatuyvochtgi oa‘rntabsiodalalar
Farzand dunyoga kelar ekan, uni ulg‘aytirish ota-onadan katta
mas’uliyatni talab etadi. Afsuski, bugungi kunda bag‘rikeng, mehribon O‘QIB OLIM BO‘LARMIDING?
ota-onalarni uchratish ancha mushkul. Sir emaski, insonning QSOINLFADSAANN-!SINFGA
ichki holati qanday bo‘lsa, o‘shani atrofdagilarga tarqatadi. Bir
o‘ylab ko‘ring, bugungi ota-onalar farzandlariga nima beryaptilar? Hech DKAERYSININQGINLAI SAN!
ikkilanmasdan aytish mumkinki, ular farzandi boshqalardan kam bo‘lmasligi KMEALKDTINABGGMAI?O‘YNAGANI
uchun asosiy urg‘uni moddiy ta’minotga qaratmoqdalar. Natijada, mehr
berishga vaqt topisholmayapti. Bunday yondashuv esa yildan yilga o‘sib BBUOGRUMNASDAANRGSGHAAM BO‘LADI.
bormoqda. Hattoki, gulni ham e’tiborsizlik bilan parvarish qilsangiz, u yoki VNAEZGIAFABLUAGRUNNI BHAAJMARUMYAY KELDING?
quriydi, yoki nimjonlashib qoladi. Insonning mehrsiz ulg‘ayishi, shubhasiz, QOO‘Q‘YIG, UANNIDNAGNBKIORI‘ROA‘QPIUTUL VTCOHPIINBGKMEIL?.
uning psixologik holatiga ayanchli ta’sir qiladi.

Mutaxassis sifatida ota-onalarga o‘qituvchilaridan nima kutish mum-
chetdan nazar tashlar ekanmiz, kin? Ikki o‘rtada bolalar “sarson”…
ularning farzandiga nisbatan o‘ta
qo‘pol, toqatsiz, befarq va sovuqqon Agar pedagog kasbini va bolalar-
munosabatda bo‘lish holatlarini ni yaxshi ko‘rmasa, u o‘quvchilarga
kuzatib turamiz. Negativ kayfiyat- faqatgina ma’naviy jarohat yetkaza-
dagi insonning ko‘ngliga qil ham veradi.
sig‘maydi. Demak, bu o‘z-o‘zidan
bunday muhitda o‘sayotgan far- Ko‘pchilik bolalarga uyda
zandning mehrga muhtojligidan ota-onasi bilan vaqt o‘tkazish
darak beradi. Mehr bu bag‘rikeng- qaysidir ma’noda qiyin. Shu sabab-
lik, ichki to‘la-to‘kislik, chiroyli sabr dan ular bo‘sh payt topilishi bila-
egasi bo‘lish va xotirjamlikdir. Shuni noq kompyu­ter, planshet, telefon,
anglashimiz lozimki, moddiy ta’mi- internetga “yopishishadi”. Bunday
not ma’naviy to‘la-to‘kislikning o‘rnini bolalar uchun esa o‘qituvchini sabr
hech qachon bosa olmaydi. Zamon bilan tinglash “azob”dir.
faol ilgarilab ketayotgan bir davrda
ma’naviy va moddiy ta’minot o‘ta Qisqa qilib aytganda, biz jamiyati­
muhim ehtiyojdir. Lekin aksariyat mizni qanday insonlarga to‘ldirayot-
holatlarda ma’nan oqsoqlik yorqin ganimizga ahamiyat berishni unutib
seziladi. Agar ota-onalar farzand- qo‘ydik. Har qanday masalaning
lariga mehr bera olmasalar, maktab yechimi borligi hammaga ayon.
Aynan yuqorida ta’kidlab o‘tilgan
masalaning yechimi qanday? Uning
yechimi – meditatsiya!

Meditatsiya nima? Spirtli ichimliklarga va tamaki mahsu-OTA-ONA:
Meditatsiya – bu stressni kamay­ lotlariga bo‘lgan bog‘lanish ketadi.
tirish va xotirjamlikni oshirish uchun O‘QITUVCHI:
odam ongi­ni tinchitadigan amaliyot. Immunitet ko‘tariladi.
Mutaxas­sislar meditatsiya miyaning qa- Asab tizimi tiklanadi.
rish jarayonini sekinlashtirishga, aqliy Yurak va qon tomirlari kasalliklarining
m­ uammolarni kamaytirishga yordam oldi olinadi.
beradi, deb ta’kidlashadi. Bosh miyaning ikkala yarim sharlari­
ning faoliyati yaxshilanadi.
Meditatsiyaning foydali jihatlari: Ijodkorlik oshadi.
Meditatsiya ichki xotirjamlik va Xotirjamlik holati oshganligi tufay-
to‘la-to‘kislikni beradi. li intuitsiya yaxshi ishlaydi, natijada
Meditatsiya jarayonida miyadagi m­ uammoli holat va vaziyatlarda to‘g‘ri
­negativ impulslar kamayadi va keyin- yechim topiladi.
chalik butunlay ketadi.
Stressga ya’ni kutilmagan vaziyatlarga Xulosa sifatida shuni ta’kidlamoqchimanki, agar yurtimizdagi har bir
chidamlilik oshadi. inson ichki holatining ustida ishlasa, uni yaxshilasa jamiyatimizda baxtli
Depressiyaga tushish bo‘lmaydi. insonlar, barqaror oilalar ko‘payadi, farzandlar esa sog‘lom, omadli, baxtli
Qo‘rquv va xavotir butunlay ketadi. va ruhiy xotirjamlikka to‘lgan holda ulg‘ayadilar.
Miya hujayralari tinchlanadi va tikla-
nadi. Dilfuza RAHIMOVA,
Xotira kuchayadi. O‘zbekiston Respublikasi Psixologlar Assotsiatsiyasi a’zosi,

amaliyotchi psixolog-kouch.

12 Zamonaviy ustoz O‘qituvchi yon daftaridan № 04 (4)-son, 22.04.2021-y.
Zamon

“QURBONBOY”LARI

Badiiy adabiyotda insonlar va
ularning xarakteri hayvonlar,

parrandalar, hasharotlar,
daraxtlar, o‘simliklarga qiyos
etiladi. Eshak farosatsizlik, arslon
kuchlilik, it qopag‘onlik, ko‘ppak
xushomadgo‘ylik, laganbardorlik,

tulki esa ayyorlik ramzi
hisoblanadi.

Ana shunday ramz­ Kun o‘tib, Tillayev yangi rahbar­ go‘y, laganbardor, maddoh kim-
lar Said Ahmad- ning uyiga mehmonga keladi. It salarni yoqtirmaydi.
ning “Qoplon” eski xo‘jayinini tanib, dumini likil-
hikoyasiga o‘z latib erkalanadi. Uy sohibi qoplon- Qurbonboy singari insonlar tu-
foydasini ko‘zlab ni maqtaydi. Surbet Qurbonboy fayli jamiyatda biqiq muhit paydo
“tovlanadigan” manfaatparast bamaylixotir yangi boshliqning bo‘ladi. Butun boshli avlodlar qa-
inson obrazi orqali juda ajoyib charm to‘nini artish bilan band not yozolmay, shu muhitdan nafas
tarzda singdirilgan. bo‘ladi. Ana shu vaziyatda man- olib ulg‘ayish­ga majbur bo‘lishadi.
Muallif Qurbonboyning er faatparastlik, xushomadgo‘ylik, Maddohlikka mubtalo bo‘lgan
kishiga nomunosib xatti-haraka- ikkiyuzlamachilik ishonarli tarz- jamiyat bemor odamga o‘xshay-
ti, o‘z manfaati yo‘lida andisha, da i­foda etiladi. Shunda Tillayev di. Bemorni muolaja qilayotgan
mulohazaga bormay, surbetlar- yigitga ishora qilib, bu it tanish shifokor avvalo, tanadagi kasallik
cha ish tutishi hamda nutqi orqali ekanligini aytadi. Demak, “it” Qur- o‘chog‘ini topishga urinadi. Chun-
uning ichki olamiga diqqatni qa- bonboy. Asarda tavsiflangan illat ki u vaqtinchalik og‘riq qoldirish
ratadi. Qahramondagi illatlarni hozir jamiyatimizda yo‘q, Qurbon- bilan ish bitmasligini, aks holda
yumor orqali chiqarib beradi. boy kabi buqalamun kimsalarni, uning hamma urinishlari befoy-
Bu obraz misolida rahbarlar ablah odamlarni ko‘rmaganman, da bo‘lishi mumkinligini juda
pinjiga kirishning “nozik yo‘llar”ini deb kim ayta oladi? Afsuski, bu yaxshi biladi. Kasallik o‘chog‘i
bilad­ igan, istiholasiz laganbardor- illat millatimizning ildizi bo‘lgan bartaraf qilinsa, vaqt o‘tishi bilan
ligini osh­kora ko‘rsatadiganlar­ ta`lim tizimida ham yetarlicha uning asoratlari ham yo‘qola-
ning qiyofasi mahorat bilan aks topiladi. di. Kishilardagi mavjud illat va
ettirilgan. Asar avvalida Tillayev nuqsonlarni, xato-kamchiliklarni
va uning xotini Qurbonboyning Buyuk ma’naviyat sohiblarini ko‘ra-bila turib, ularni oqlaydigan,
kimligini anglamay, uning xizmat- ulg‘aytirgan xalqning vakili sifa- yoqlaydigan, ma’qullaydigan
larini yaxshilikka yo‘yishadi. Unga tida o‘zingizga bir razm soling, laganbardor, tilyog‘lamalarni
ko‘p yordam ko‘rsatishadi, lekin siz ham “Qurbonboy”lar toifasi- yonimizga yo‘latmasak, ehtimol,
Tillayev rahbarlikdan ketgach, na ga kirib qolmadingizmi? Fikrim- jamiyatimiz yanada rivojlanib,
Qurbonboy, na uning iti qoplon cha, vijdonli, imon-e’tiqodli, halol taraqqiyotimiz muntazam tako-
qoladi. mehnat qiladigan, ishini mukam- millashib, tezlashib boraveradi.
mal biladigan kishilar xushomad-
Kamtar MUALLIF

№ 04 (4)-son, 22.04.2021-y. Ibrat tarozisi 13Zamonaviy ustoz

Yaponiya Kasb-hunar
ta’lim tizimi kollejlari

Yaponiya II jahon urushidan Kasb-hunar kollejlari –
30 yil o‘tgach, iqtisodi yuksak bu o‘quvchilar tanlagan
rivojlangan davlatga aylangan. kasbi uchun zarur bo‘lgan
tor profilli bilim va ko‘nik-
Shubhasizki, bunda malarni egallaydigan o‘rta
ko‘plab jiddiy islohotlar texnik o‘quv yurtlaridir. Ya-
poniyada kollejlar oliy o‘quv
qatori ta’limdagi yurtlariga tegishli. Bunday
yangilanishlar muassasalar­ning maqsa-
ham muhim rol di zamonaviy jamiyatda
o‘ynagan. talab yuqori bo‘lgan kas-
biy mahorat­ni rivojlantirish
Bugungi kunda bu davlat ishlab bo‘lib, ta’lim jarayoni amaliy
chiqarish kuchlarining rivojlanganligi, ilmiy-­ mashqlar asosida amalga
texnikaviy potensialga egaligi, jamg‘arilgan oshiriladi.
moddiy boylik hajmining katta­ligi va aholi turmush
darajasining yaxshiligi bilan dunyoda birinchi o‘rinni Kollejlarda o‘qishning
egallab turibdi. standart muddati 2 yil,
Mazkur mamlakat ta’lim tizimi kichik yoshdagi bolalar ba’zan 3 yil. O‘qishni tugat-
bog‘chasi – “Yochien” va maktab yoshidagi bolalar uchun mo‘ljal- gandan so‘ng, “Mutaxas-
langan “Hoikuen” bilan boshlanadi, so‘ngra 6 yillik boshlang‘ich ta’lim sis” (senmonshi) malakasi
(Shogakko) va 3 yillik o‘rta ta’lim (Chugakko) bosqichlarini o‘z ichiga beriladi. 2 yillik kollejdan
olgan, umumiy 9 yillik majburiy ta’lim (Gimukyoiku) bilan davom etadi. so‘ng bitiruvchi to‘liq siklli
Boshlang‘ich maktabga qabul 6 yoshdan amalga oshiriladi, bu ta’lim turi shu universitetning 3-kursiga,
yoshga yetgan barcha bolalar uchun majburiydir. ba’zan esa 2-kursiga kirish
O‘rta maktabdan keyin 3 yillik yuqori bosqich maktabi – “Koto gakko”ga kirish im- imkoniyatini qo‘lga kiritadi.
tihonlarini topshirish mumkin. O‘quvchilar yuqori bosqich maktabini tugatgandan so‘ng, Bunday kursni tugatgandan
“Daigaku” yoki “Senmon gakko” deya nomlanuvchi Yapon universitetlariga kirishi mumkin bo‘ladi. so‘ng, “Yuqori toifadagi mu-
Yaponiyada o‘quv yili istisnolarni hisobga olmaganda, aprel oyida boshlanadi va keyingi taxassis” (kodo senmonshi)
yilning martida tugaydi. malakasi beriladi va bitiruv­
chi aspiranturada o‘qishni
To‘liq va tezlashtirilgan davom ettirish huquqiga
davriylikdagi universitetlar ega bo‘ladi. Aspiranturada
o‘quv tizimi va fakultetga
Yaponiyada o‘qish davri 4 yil bo‘lgan to‘liq ­tarbiya, informatika va boshqa shu kabi maj­ qarab bitiruvchilarga “Fan
siklli “Daigaku” hamda 2 yillik tezlashtirilgan buriy fanlarga katta e’tibor beriladi. m­ agistri” (shusi), “Fan dok-
siklli “Daigaku tanki” universitetlari mavjud. tori” (hakushi) va “Mutaxas­
Ikkala tur uchun ham aspirantura (daigaku Chet ellik talabalarni Yaponiya universitet- sislik bo‘yicha ixtisoslik
daigakuin)da o‘qishning standart muddati: lariga qabul qilish ko‘p hollarda yapon talaba- darajasi” (senmonshyoku
magistratura uchun 2 yil, doktorantura uchun larini qabul qilish bilan bir xil asosda amalga gakui) darajalari beriladi.
5 yil hamda mutaxassislik bo‘yicha ilmiy daraja oshiriladi.
olish uchun 2 yil. Yaponiyadagi universitetlar­ Bugun Yaponiya rivojlan-
ning aksariyati xususiy ta‘lim muassasalaridir. To‘liq siklli universitetda asosiy o‘qishni tu- gan xususiy ta‘lim tizimiga
gatgandan so‘ng “Gakushi”, tezlashtirilgan sikl ega mamlakatlardan hisob­
Yaponiya universitetlarida, fakulteti va universitetida esa “Tanki daigakushi” bakalavr lanadi. 2008-yilning o‘zida
bo‘limidan qat’i nazar, maxsus fanlarni o‘rga­ darajalari beriladi. Tezlashtirilgan universitetni Yaponiyada 206 ta xususiy
nish bilan bir qatorda chet tillari, jismoniy tugatgandan so‘ng, bitiruvchi to‘liq siklli uni- va 73 ta davlat boshlang‘ich
versitetga kirishi mumkin. maktablari, 76 ta davlat va
721 ta xususiy o‘rta mak-
tablar, shuningdek 15 ta
davlat va 1321 ta xususiy
o‘rta maktablar ro‘yxatdan
o‘tkazilgan.

Dilshod IBODULLAYEV
tayyorladi.

14 Zamonaviy ustoz Metod-ko‘mak № 04 (4)-son, 22.04.2021-y.

XALQARO DARAJADAGI OLIM
O‘ZINING G‘OYASIGA, ILMIY
NATIJALARIGA EGA BO‘LISHI KERAK!

Ma’lumki, mamlakatimizda kelajak avlodning
savodxonligini oshirishga qaratilgan bir qancha o‘quv
kurslari o‘z faoliyatlarini samarali tarzda yuritib
kelishmoqda. Ammo ularning aksariyati, boshlang‘ich
bilim yoki IELTS o‘quv kurslaridan iboratdir. Aynan
ilmiy-tadqiqot egalarining bilim ko‘nikmalarini oshirishga qaratilgan
“Akademik” o‘quv kurslari esa mavjud emas.

Yurtimizdagi olimlarning bilimini global miqyosida oshirish esa Ilmiy-texnik axborot markazi Ilmiy nashrlar
keng namoyish etish hamda ko‘mak berish maqsadida va jurnallarni qo‘llab-quvvatlash bo‘limi yetakchi mu-
Innovatsion rivojlanish vazirligi tashabbusi bilan vazirlik taxassisi Nurulloxon NARZULLAYEVga topshirilgan.
huzuridagi Ilmiy-texnik axborot markazi tomonidan “Eng­ Bugun Nurulloxon akaning mamlakatimizdagi yosh
lish for science” loyihasi asosida ingliz tili kurslarining tadqiqotchi va olimlarning ingliz tilidagi ilmiy bilimlarini
akademik darajasini mukammal egallashga qaratilgan yanada oshirishga qaratilgan fikr va qarashlari bilan
bepul o‘quv darslari yo‘lga qo‘yildi. Bu vazifani amalga o‘rtoqlashmoqchimiz.

№ 04 (4)-son, 22.04.2021-y. Metod-ko‘mak 15Zamonaviy ustoz

– Yurtimizda ingliz tili kurslari juda ko‘p. Siz yo‘lga bilimlarni yuzaga olib chiqish uchun ikkinchi vosita – til
qo‘ygan loyihaning ulardan farqi nimada? bilish darajasi ham muhimdir. Shu bilan birga, olimlarimiz
yanada faol bo‘lishi, o‘z sohalarida bo‘layotgan yangi-
– Mazkur markazlar boshlang‘ich bilimlarni shakllan- liklar, ro‘y berayotgan o‘zgarishlarni muntazam kuzatib
tirishga, IELTS darajasini qo‘lga kiritish uchun xizmat borishlari maqsadga muvofiqdir.
qiladi. Ammo (Academic English) akademik ingliz tili
yo‘nalishida hech qanday kurs yo‘lga qo‘yilmagan. – Kelajakdagi rejalaringiz?
Buning o‘ziga yarasha sabablari ham bor. Negaki – Avvalambor, yo‘lga qo‘yilgan “English for science”
aynan olimlar uchun alohida yo‘nalish bo‘yicha o‘quv loyihasini kengaytirish va 2021 – 2022-yillargacha uzayti-
dasturlar ishlab chiqilmagan. Qolaversa, tashkil etilgan rishni rejalashtirdik. Shu bilan birga, olimlar uchun mo‘ljal-
taqdirda ham, ushbu dastur asosida ta’lim beradigan langan yanada mukammal darajadagi darsliklar dastur-
pedagoglar hozircha sanoqli. Shu sababli Ilmiy-texnik larini tuzish maqsadida chet ellik ekspertlarni ham jalb
axborot markazi tomonidan olim va tadqiqotchilarga etishga muvaffaq bo‘ldik. Eng muhimi, ishtirokchilarning
mo‘ljallangan “English for science” kurslarini tashkil bilim va ko‘nikmalarini oshirish maqsadida kurslarni 9
etish bo‘yicha taklif berishganlarida juda quvondim. Shu oylik va 1 yillik tarzda tashkil etishni belgiladik. Hozircha
o‘rinda chet el tajribasiga ega bo‘lganim biroz bo‘lsa-da o‘quv kurslari Toshkent shahri olimlari uchun yo‘lga qo‘yil-
qo‘l keldi, desam mubolag‘a bo‘lmaydi. Avvalo, o‘quv gan. Viloyatlar miqyosida faoliyat yuritayotgan olimlarimiz
kurslarini o‘tish metodlari bo‘yicha maxsus o‘qitish uchun esa onlayn tarzda darslar olib borishni yo‘lga
qo‘yishni rejalashtirganmiz. Hozirgi kunga qadar ushbu
dasturi ishlab chiqildi. Dasturning o‘ziga xosligi “qo- loyihaning “pilot”, ya’ni tajriba qismini o‘tkazdik. Unda
lip”ga tushirilgan eski o‘qitish usullaridan butunlay Toshkent shahri bo‘ylab olimlar orasidan tanlov asosida
farq qiladi. Biz dasturni aynan Yevropa va AQSh qabul qilingan 24 nafar qatnashuvchilar 3 oy davomida
standartiga xos bo‘lgan APA (American Psycholog- bepul o‘qitildi. Albatta, buning natijasi sezildi. Ishtirokchi
ical Association) va CMC (Chicago Manual Style) olimlarning qay birlari xalqaro konferensiyada o‘zining
asosida tuzishga harakat qildik. loyihasi bilan ishtirok etgan bo‘lsa, boshqa bir ishtirok-
chimiz Scopus ma’lumotlar bazasida maqolasini chop
APA (American Psychological Association) – bu etishga muvaffaq bo‘ldi. Bu atigi 3 oylik kurslarimizning
uslub Amerika psixologik assotsiatsiyasi tomonidan natijasi, xolos. 9 oy davom etadigan kurslar so‘ngida esa
ishlab chiqilgan bo‘lib, Gʻarbda ijtimoiy fanlar akade- har bir ishtirokchi olgan bilimlarining natijasini namoyish
mik ish yuritishning keng tarqalgan shakli hisoblanadi. U etishi uchun xalqaro jurnallarda maqola chop qilishi yoki
maqolani tashkil qilish bo‘yicha ko‘rsatmalar, shuningd­ ek, konferensiyalarda o‘z loyihalari bilan qatnashishi hamda
iqtiboslar, izohlar, jadvallar, maqola shriftini va tuzilishi- xorijiy grantlarning ishtirokchisi bo‘lishi talab etiladi. In-
ni loyihalash bo‘yicha ko‘rsatmalarni o‘z ichiga oladi. novatsion rivojlanish vazirligining ushbu loyihani yo‘lga
S­ huningdek, dastur ilmiy maqolani yozish, uning struk- qo‘yishdan maqsadi, yurtimizdagi olimlarning loyiha va
turasi, qanday terminologiya bo‘lishi haqidagi yo‘nalish­ ixtirolari dunyo miqyosida e’tiborga sazovor bo‘lishini
larni qamrab oladi. Men ilgari faoliyat yuritgan London ta’minlashdir.
IT va tijorat (London College of IT and Commercial)
kollejida aynan mana shu APA va SMS dasturi keng O‘zbekiston Respublikasi Innovatsion
qo‘llaniladi. Shu sababli ushbu dasturlarni mukammal rivojlanish vazirligi qoshidagi Ilmiy-texnik
o‘zlashtirishimga imkon bo‘lgan.
axborot markazi mutaxassisi
– Sizningcha xalqaro olim qanday talablarga javob Aziza ASLANOVA suhbatlashdi.
berishi kerak?

– Savol tug‘ilishi mumkin, bizning yurtimizdan xalqaro
olimlar chiqadimi? Albatta, chiqadi! Ish qilingan, ilmiy sa-
lohiyat yuqori, hattoki, xalqaro ahamiyatga molik g‘oyalar
mavjud. Jahon bozorida loyihalarning raqobatbardoshligi
kuchli. Endilikda bu loyihani tijoratlashtirish maqsadida
xalqaro grantlarga talabnomalarni to‘ldirish, uni moliya­
lashtirish uchun ishtirok etish lozim. Amalga oshirilgan
loyihani xalqaro miqyosida taqdim etib borish maqsadida,
olimlar xorijiy ilmiy jurnallarga maqola chop etib boradi.

Amalga oshirilgan loyihani xalqaro miqyosida taqdim
etib borish maqsadida, olimlar xorijiy ilmiy jurnallarga,
jumladan, Scopus ma’lumotlar bazasidagi jurnallarga
ish faoliyatidagi yangiliklar to‘g‘risida maqola chop etib
boradi.

Ushbu risolalarning o‘ziga yarasha talablari mavjud.
Agar maqola talablarga mos ravishda mazmun-mohiyat-

ga yoki akademik yondashuvga ega bo‘lmasa, chop
etilmaydi. Shuningdek, ayrim holatlarda til bilish
darajasi yuqori bo‘lmagan olimlarimiz xalqa-
ro konferensiyalarda o‘zlarining loyihalarini
bayon eta olmaslik holatlari ham yuz ber-
gan. Nazarimda, xalqaro darajadagi olim
o‘zining g‘oyasiga, ilmiy natijalariga ega
bo‘lishi kerak. Eng asosiysi yangi

16 Zamonaviy ustoz Ta'lim islohoti № 04 (4)-son, 22.04.2021-y.

“O‘ZBEKISTON – FINLYANDIYA HAMKORLIK
YO‘NALISHLARINING ISTIQBOLLARI”

O‘zbekiston Respublikasi
Prezidenti tomonidan

mamlakatimizda ta’lim-tarbiya
tizimini rivojlantirishda ilg‘or
xorijiy tajribalarni, xususan,

Finlyandiya ta’lim tizimini
o‘rganish va mamlakatimizda

joriy etish bo‘yicha qator
vazifalar belgilab berilgan edi.

Ushbu vazifalar ijrosini ta’minlash maqsadida Ta’lim sifatini Tajribalar – bizning
nazorat qilish davlat inspeksiyasi, Tashqi ishlar vazirligi, abadiy hayot
Finlyandiya Respublikasining O‘zbekistondagi faxriy konsulligi muallimimiz.
va bir qator tashkilotlar bilan hamkorlikda Finlyandiyadagi
yetakchi ekspertlar, olimlar va investorlar bilan muzokaralar GYOTE
olib borildi hamma bir qator loyihalar boshlab yuborildi.
Dunyoda ilmdan
Mazkur yo‘nalishdagi ishlarning uzviy davomi sifatida joriy yilning 8 – 14-aprel boshqa najot yo‘q va
kunlari Finlyandiyaning ta’lim sohasi bo‘yicha O‘zbekiston bilan hamkorlik loyihala- bo‘lmagay.
rini yo‘lga qo‘ygan bir qator kompaniya rahbarlari va vakillaridan iborat delegatsiya
amaliy tashrif bilan yurtimizda bo‘lishdi. Imom BUXORIY

Yetti kun davomida investorlar Navoiy, Buxoro, Samarqand viloyatlarida bo‘lib, Olim kishilar har
hokimiyat vakillari, ta’lim tizimi mutasaddilari bilan talabalar almashinuvi, qo‘shma yerda aziz va
ta’lim dasturlari, matematika va fin tilini o‘qitish bo‘yicha amalga oshiriladigan loyi­ hurmatlidurlar.
halar yuzasidan muzokaralar olib borishdi hamda qator memorandumlar imzolandi.
Abdulla AVLONIY
Tashrif yakunida erishilgan natijalar va istiqboldagi vazifalarni muhokama ­qilish
maqsadida “O‘zbekiston – Finlyandiya hamkorlik yo‘nalishlarining istiqbollari”
mavzusida xalqaro ilmiy-amaliy forum tashkil etildi. Unda Finlyandiyaning Markaziy
Osiyo bo‘yicha favqulodda va muxtor elchisi Mariya Liivala, Finlyandiya Ta’lim va
madaniyat vazirligi Bosh boshqarmasi direktori (O‘zbekiston – Finlyandiya ta’lim
hamkorligi koordinatori) Kirsi Lindrus, Lappeyenranta shahri meri Kimmo Yarva,
Finlyandiyaning O‘zbekistondagi faxriy konsuli Alisher Jo‘rayev, Ta’lim inspeksiyasi
boshlig‘i Ulug‘bek Toshkenbayev, Xalq ta’limi vaziri Sherzod Shermatov, Oliy va
o‘rta maxsus ta’lim vaziri o‘rinbosari Uzoqboy Begimqulov, Tashqi ishlar vazirligi
boshqarma boshlig‘i Oybek Shaxavdinov hamda ayni kunlarda mamlakatimizda
ishchi tashrif bilan bo‘lib turgan investorlar: “FinEst Bay Area” kompaniyasi va
“AngryBirds” o‘yini asoschisi Peter Vesterbakka, “Finest Future” kompaniyasi
hammuassisi Tuomas Tiilikaynen, “Education Finland” kompaniyasi hammuassisi
Harri Suominen, “Skillgrower” kompaniyasi asoschisi Pasi Savola va PK Safety and
Rescue” kompaniyasi bosh direktori Pertti Korteyarvi ishtirok etdi.

Forum davomida hamkorlik loyihalari va istiqboldagi rejalar, Finlyandiyalik mu-
taxassislar tomonidan matematika va fin tilini o‘qitish bo‘yicha amalga oshiriladigan
ishlar hamda oliy ta’lim tizimi va konchilik sanoati bo‘yicha qo‘shma dasturlar faoliyati
bo‘yicha vazifalar muhokama qilindi.

Finlyandiya milliy ta’lim agentligi bilan hamkorlikda “Yo‘l xaritasi” ishlab chiqil-
gan bo‘lib, unda fin ta’lim tajribasini o‘rganish va ularni mamlakatimizda samarali

№ 04 (4)-son, 22.04.2021-y. Ta'lim islohoti 17Zamonaviy ustoz

tatbiq q­ ilishga qaratilgan vazifalar, hamkorlik yo‘nalishlari, millashtirish bo‘yicha amalga
chora-tadbirlar o‘z aksini topgan. Shuningdek, mamlakat- oshirilishi lozim bo‘lgan
ning Lappeyenr­anta shahri va Navoiy viloyati o‘rtasida o‘zaro vazifalarga to‘xtalib
kelishuv memorandumi imzolandi. Navoiy viloyatidan 10 o‘tdi. Shuningdek,
nafar 9-sinf bitiruvchi o‘quvchilari Lappeyenranta shahri- “Skillgrower” das-
da 3 yil davomida o‘qiydigan bo‘ldi. Har bir o‘quvchining 3 turi asoschisi
yil davomida mamlakatda yashashi, ovqatlanishi va o‘qishi Pasi Savola
uchun lozim bo‘lgan barcha xarajatlar Finlyandiya tomonidan matema­
qoplanadi. Shuningdek, 2021-yil mart oyidan boshlab, Fin- t i k a n i
lyandiyalik o‘qituvchi Elisa Milyana Ladenperaga Zarafshon
shahridagi 1-sonli maktabda o‘quvchilarga fin tilidan saboq D“oaz‘ahqiouf”vycohkiilar
berib kelmoqda. yo‘q
FinlyandiyabBiradreckhamfMuaheonnnigmiajtamimmonatqoianvai-yqgmreauibqgoialmishamlaaydi
Oliy ta’lim tizimi bo‘yicha Toshkent davlat iqtisodiyot uni-
versiteti va Finlyandiyaning Turku amaliy fanlar universiteti ta`limining
hamkorligidagi qo‘shma ta’lim dasturini amalga oshirish uchun yutuqlariMbeirnqjiasmmIniiykmdaeipvaltaoinndjyaiudngaegilmvtoaur`lcihmunom‘squaeticrsnmafhhO`lyleauitimamnmanx-iniomkosmhgeqnaridarbaomakl,aqg‘
kelishuv bo‘lib o‘tdi. Unda talabalar 1+3 shaklida ta’lim oladilar,
dastur ishtirokchilari dastlabki 1 yil O‘zbekistonda va keyingi
3 yil Finlyandiyada ta’lim oladi.

Ta’lim inspeksiyasiga konsultant sifatida Helsinki univer-
siteti qoshidagi Milliy baholash markazi direktori professor
Risto Xotulaynen va Tabiiy fanlarni o‘qitish kafedrasi mudiri
professor Yari Lavonenlar jalb qilindi.

Delegatsiyaning tashrifi mobaynida esa Navoiy davlat
konchilik instituti, Buxoro davlat universiteti hamda Buxoro
muhandislik texnologiya instituti bilan “Education Finland”
kompaniyasi bilan anglashuv memorandumlari imzolan-
di. Unga ko‘ra, ushbu oliy ta’lim muassasalari talabalariga
Finlyan­diyada ta’lim olish imkoniyatlari yaratiladi. Bundan
tashqari, mazkur hamkorlik aloqalari talabalar, professorlar
va ilmiy xodimlar almashinuvi va qo‘shma ta’lim dasturlarini
joriy etish orqali rivojlantiriladi. Birodarlik memorandumining
dastlabkisi Lappeyenranta shahri va Navoiy viloyati o‘rtasida
imzolangan bo‘lsa, kelgusida ushbu ro‘yxatni yanada ken-
gaytirishga, xususan, Buxoro va Turku shaharlari o‘rtasida

birodarlik memorandumi imzolashga kelishib olindi. Yana

bir muhim kelishuv sifatida Navoiy va Buxorodagi professio­

nal ta’lim muassasalari bitiruvchilarini Finlyandiyaga kasbiy

m­ alaka uchun jalb etish, 2030-yilgacha ularni 10 000 nafarga

yetkazish rejalashtirilmoqda.

Samarqand viloyatiga tashrif davomida maktab o‘qitu-

vchilari almashinuvini yo‘lga qo‘yish, hamkorlikda

pedagoglar tayyorlash, talabalar almashinuviga

doir qo‘shma ta’lim dasturlarini ishlab chiqish Tushlik, har xil

bo‘yicha muzokaralar o‘tkazildi. Xususan, ekskursiyalar bepul.

O‘zbek–fin peda­gogika institutini tashkil etish, Agar maktabim 2 km.

Fadktmqp“uoBhSraamaaSoa‘mamcaimiaozu’lanntlirhmnllFsianaoaamatlmatriyhaboardsyklnlalsitail-idrsojyayia-bTlistrhu.asnuaaariekohabfmfrlhBndpsriaaxasauhgbabnai”unnhtnhyhavidi­lloisyalnolaqalbkaroaaiaya‘vlrnldraolaamoyvriorgaoniraoborroigum‘haitulklilrne‘iaammigmnrydaoynnoartsraiiaitalir‘iaivenshlpdarvaloasiTtseirakqUareeksod‘lioitdraiqtddordhelqniosFsvisgruaa‘eraqlriiiryhaiiaevat-nivgttKgae)ikkieefksnssliiIotriyKlendthTrtmihhaihoimsag,ndiar,sarritrmsntietFtsiaiasaeksmem.odki(sokijtklktnrOhaiuttLhaitklyitoaiYablaorrifroa‘haynrl’dzlebaasarliarhaaidbiaTrkglimsrVrirvnlreiaTtkalbiiiuoaiemddmk’yucvboltsa,rsiiiaihraimasoy‘uzTtlayohnoaJatamh‘eioivymauqcTdvorlKtnifiilmohhaalaacbkoakioida’lahal–aikyNdlpyamrkiaatmma--aaMerFioioslaitatln‘aimiLsälatdnmakiiatihaln-rnyatyipidanezhaaeazpSniamuanviynnoyel,agzadtraotyLovksoatiaydqesyasaobqvni-ahanapag‘oualzTlrnpi,‘attznsakiauaedLoiisrnadr’rkeiAhlallogtkiliiaonabmgayBluat--i,,irbabmdoqak‘ailneqsqskekbftlaasimoaoatoaotTnmndin‘Frlaydiiciiciayolsiba.ichhukdahrBlkhiaiucatiglltiii.raiyhkgmzkaaehnud‘jbhaiaesknnaSayqsenasuimailn,“­dtTioEsik“ootaukmFhuudTaoo‘iimtuqiannbtmirnicl’eiiaemilodabtaksin’imlsltoatuisuianooF‘tfmhyaldiknlsuoniiyix”ooicdt.qfuptahtkt‘aiaalartsloibateavnla’sialmAe”iinlrmqitariroskxpifiliotnoig‘dsobanq‘ihmaPiasrnoinatdimhieniqprzzssyiomro.acohpaatmt‘hntrsesalisaoixiihkyalKitydidmassdzioiqahsrihmaaayreiiastvllakaadeastiaosutssiatyol,qmhiroaisarOlsatirriucuHvrdrhlilauaia-rrri,

18 Zamonaviy ustoz Metod-ko‘mak № 04 (4)-son, 22.04.2021-y.

PARALLELLIK

UNGA TENGAKSIOMASI TARIXI VA
KUCHLI JUMLALAR

Q adimgi yunon “Negizlar”da bayon qilingan u uchburchakning yana bir to-
olimi Yevklid bu mantiqiy mukammallik uni monini, albatta, kesadi. Ayniqsa,
geometriyadagi juda mashhur qilib yuboradi. Yevklidning “5-postulat” deb atal-
xossalarni aksiomaga, Asar uni o‘qib-o‘rgangan har bir gan aksiomasi juda ko‘p e’tiroz­
teoremasini teoremaga ajratib kishini mukammalligi bilan o‘ziga larni keltirib chiqargan. U shun-
chiqishga bel bog‘laydi. Buning shaydo qilgan. Shu bois, u qariyb day ta’riflanadi: “Tekislikdagi ikki
asosiy sababi – bir matematik ikki ming yil davomida ham geo- to‘g‘ri chiziqni uchinchi bir to‘g‘ri
A xossaga aksioma qilib olib, metriya darsligi vazifasini o‘ta- chiziq kesib o‘tsin va bunda hosil
undan B xossani keltirib gan. Bundan tashqari, boshqa bo‘lgan bir tomonli burchaklar
chiqargan bo‘lsa, boshqa bir olimlar uchun namuna bo‘lib ham yig‘indisi yoyiq burchak, ya’ni
matematik B xossaga aksioma xizmat qilgan. Ushbu asarga tan- 180° dan kichik bo‘lsin. U holda
sifatida qarab, A xossani isbotlar qidiy yondashib, uning nuqson­ berilgan ikki to‘g‘ri chiziq o‘zaro
edi. Yevklid o‘z tadqiqotini larini topgan olimlar ham bo‘lgan. kesishadi”. “Nahotki bu xossani
yakunlab, “Negizlar” degan Masalan: fransuz olimi M. Pash isbotlab bo‘lmasa?” – ajabla­
asar yozadi. Bu asar asosan geometriyaga mana bu aksioma- nishgan olimlar va yeng shi-
geometriyaga bag‘ishlangan ni qo‘shish zarurli­gini asoslagan: marib, isbotini izlashga tushib
bo‘lib, unda nuqta, to‘g‘ri chiziq agar to‘g‘ri chiziq uchburchak- ketganlar. Diqqat qilinsa, topilgan
kabi tushunchalar boshlang‘ich ning bir tomonini ­kesib o‘tsa, isbotlarn­ ing barchasida man-
sifatida olingan, geometriyaning
boshqa tushunchalari esa ular
orqali ta’riflangan. Geometrik
tushunchalar orqali esa
shakllarning xossalari bayon
qilinadi, albatta. Yevklid ana
shunday xossalardan ba’zilarni
isbotsiz, ya’ni aksioma sifatida
qabul qiladi va ulardan qat’iy
mantiqiy mushohada yo’li bilan,
tartib bilan uning davrigacha
aniqlangan boshqa xossalarning
isbotini beradi.

№ 04 (4)-son, 22.04.2021-y. Metod-ko‘mak 19Zamonaviy ustoz

tiqiy xatolik chiqavergan. Masalan, ikkinchisi esa birinchisidan kelib geometriyada Yevklidning 5-pos-
5-postulatning bir isboti ma’lum teo­ chiqadigan tasdiqlar o‘zaro teng tulati o‘rniga olinadi.
remaga borib taqalar ekan. Lekin kuchli deb ataladi. Asrlar davo-
bu teoremaning isboti aslida o‘sha midagi izlanishlarda 5-postulat- 5-postulatni isbotlashga urinishl­ar
5-postulatdan keltirib chiqariladi. ga teng kuchli juda ko‘p xossalar XIX asrga kelib ikki muhim natija bi-
Bunaqa mulohaza xato bo‘lib, u yig‘ilib qoladi. Masalan, ruboiylari lan yakunlandi. Birinchidan, Yevklid-
“mantiqiy halqa” deb ataladi. bilan dong taratgan matematik ning negizlarida sanalgan aksioma-
Umar Xayyom A va B burchaklari lardan bir nechtasining isboti topilib,
Xullas, bir olim Yevklidning to‘g‘ri, AD va BC tomonlari teng teoremalar qatoriga o‘tkazildi va
5-postulatini isbotini topdim deb to‘rtburchakning C va D burchak- aksincha. Pash aksiomasi singari
kitob yozsa, uning izdoshi kitobda larini o‘rganadi. Dastavval u <C=<D Yevklid hisobga olmagan yana bir
“mantiqiy halqa” borligini payqab, bo‘lishini isbotlaydi. So‘ng bu ikki necha aksioma qo‘shilishi lozimligi
boshqa isbot izlashga kirishgan. burchak ham to‘g‘ri ekanligini isbot- oydinlashdi.
Bunda, asosan, quyidagicha fikr lashni niyat qiladi. Shu maqsadda
yuritilgan. Faraz qilaylik, 5-postulat <C va <D burchaklar to‘g‘ri burchak- XIX asr oxirida nemis matematigi
noto‘g‘ri bo‘lsin. So‘ng bu faraz- dan katta bo‘lsin deb faraz qilib, qiy­ D. Gilbert Yevklid boshlagan ishni
ga asoslanib mulohaza yuritamiz, nalmay ziddiyat hosil qiladi. Ammo davom ettirib, geometriyaning bosh-
yangi xossalarni keltirib chiqara­ Umar Xayyom uzoq mulohaza yu- lang‘ich tushunchalari va aksiomala-
miz, ulardan yana yangilarni hosil ritib ham aniq ziddiyatga kelmaydi. rining mukammal ro‘yxatini tuzdi. N.
qilamiz va hokazo. Bir joyga bor- Keyinchalik uning mulohazalarini Lobachyevskiy, F. Gauss, Y. Boyayi
ganda “noto‘g‘riligi ochiq-oydin” italiyalik olim Sakkeri takrorlagan. kabi matematiklar 5-postulat o‘rniga
xossaga yetib kelamiz. Masalan, AB=CD, <A=<B=90° bo‘lgan ABCD “to‘g‘ri chiziqqa undan tashqaridagi
agar 5-postulatni noto‘g‘ri desak, to‘rtburchakni Sakkeri to‘rtburchagi nuqtadan kamida ikkita to‘g‘ri chiziq
“burchaklari mos ravishda teng deb ataganlar. o‘tkazish mumkin” degan aksioma
uchburchaklar teng bo‘ladi”, de- qabul qilinsa, xuddi Yevklidning
gan xulosaga kelib, “bu esa zid- Qarangki, uchburchak burchak- “Negizlar”ida bayon qilingan geo-
diyatdir. Demak, teskarisini faraz larining yig‘indisi yoyiq burchakdan metriya kabi “yangi geometriya” vu-
qilish usuliga muvofiq, 5-postu- kichik, degan tasdiq ham 5-postu- judga kelishini ko‘rsatdilar. U hozir
lat isbotlandi” deya hukm chiqa­ latga teng kuchli ekan. 5-postulatga “Lobachyevskiy geometriyasi” deb
rishimiz mumkin. Bunday qarasa, teng kuchli tasdiqlar orasida mana ataladi. Bunday aksioma g‘alatiroq
mulohaza to‘g‘riga o‘xshaydi. Axir bu xossa ham bor edi: Tekislik- bo‘lgani uchun Lobachyevskiy geo-
burchaklari teng, ammo o‘zaro teng da ixtiyoriy to‘g‘ri chiziq berilgan metriyasida ham Yevklidning farqli
bo‘lmagan uchburchaklar borligi- va undan tashqaridagi istalgan xossalari o‘rinli bo‘ladi. Masalan,
ga kim ham shubha qiladi? Lekin bir nuqta olingan bo‘lsin. U holda Xayyom-Sakkeri to‘rtburchagida
gap shubhalanishda emas, qat’iy olingan nuqtadan berilgan to‘g‘ri C va D burchaklar o‘tkir burchak
isbotda! Haqiqatda esa bunday chiziqqa parallel faqat bitta to‘g‘ri bo‘ladi, uchburchak burchaklarining
burchaklarning mavjudligi 5-pos- chiziq o‘tkazish mumkin. Bu tasdiq yig‘indisi doim yoyiq burchakdan
tulatga asoslanar ekan. parallellik aksiomasi deyiladi va nis- kichik bo‘ladi.
batan ixchamligi tufayli ko‘pincha
Matematikada biri ikkinchisidan, Maktab o‘quvchilarini geometriya
bilan nafaqat Gilbert aksiomalari
asosida, hatto Yevklid bayon qilgan
tarzda ham barcha tafsilotlari bilan
tanishtirish, barcha aksiomalarni
sanab chiqish maqsadga muvofiq
bo‘lmaydi. Shuning uchun maktab
“Geometriya” darsligida planimet­
riyaning aksiomatik qurilishi ancha
soddalashtirib bayon qilindi. Shunga
qaramay, u geometriya deb ataladi-
gan fanning “tarixi” ham, “binosi”
ham aksiomalar, teoremalar va isbot
tushunchasiga asoslanishini bilish
uchun kifoyadir.

Go‘zal MURATOVA,
Qoraqalpog‘iston Respublikasi

Taxtako‘pir tumani 13-sonli
maktabning matematika fani

o‘qituvchisi.

20 Zamonaviy ustoz Ustoz siyrati № 04 (4)-son, 22.04.2021-y.

– Muhammad Yusufning she’riyatga
kirib kelishi va shoir bo‘lib tanilishiga
hissa qo‘shgan o‘qituvchilari haqidagi
xotiralarini aytib o‘tsangiz.

– O‘zlarining gaplaridan kelib chiqsam,
she’rni bolaligidan topgan. O‘z sohasini yax-
shi bilgan adabiyot o‘qituvchisi ham ularga
qandaydir bir alohida mehr bilan qaragan.
Har bir bolaning taqdiri uchun mas’uliyatni
his qilgan, o‘qituvchi nomiga gard yuqtirmas-
likka intilgan adabiyot o‘qituvc­ hisining dars
o‘tishi, u kishining yuragida she’riyatga mehr
uyg‘onishiga katta hissa qo‘shgan. U kishi
yozgan she’rlarini muallimiga ko‘rsatgan va
ustozining maslahati bilan markaziy gaze-
talarga yuborgan. O‘sha o‘qituvchisini juda
hurmat qilardilar. Qishloqqa borganida u
kishini ko‘rmasdan kelmas edilar. Muallimiga
atab yozgan she’ridan ularga munosabatini
bilsangiz bo‘ladi.

Qadri bilinadi endi menga goh,
Olis maktabimning o‘sha behasham…
Navoiy-ku bizga ustozdir, biroq
Kimdir o‘qitgan-ku Navoiyni ham.
Shunday ulug‘ zotga harf o‘rgatgan kim?..
Oddiy muallim-da, oddiy muallim.

Yo‘qdan Beruniylar binolar qilgan,
Mashrabni mashhuri dunyolar qilgan,
Husaynni ibn Sinolar qilgan,
Abdulloning tilin burrolar qilgan,
Ilon o‘ynatgandek, so‘z o‘ynatgan kim?
Oddiy muallim-da, oddiy muallim!

O‘zining betakror asarlari orqali o‘zbek she’riyatida
o‘chmas iz qoldirgan serqirra ijod sohibi, mashhur shoir
Muhammad Yusuf tavalludining 67 yilligi munosabati
bilan shoirning rafiqasini suhbatga chorladik. Muhammad
Yusuf nomidagi jamoat fondi rahbari, “Fidokorona xizmatlari uchun”
ordeni sohibasi, shoira Nazira as-Salom bilan bo‘lgan suhbatimiz

MUHAMMADshoirning bolaligi, ustozlari, ijod va hayot yo‘li haqida bo‘ldi.

№ 04 (4)-son, 22.04.2021-y. Ustoz siyrati 21Zamonaviy ustoz

– Turmush o‘rtog‘im dastlab borgan. Erkin Vohidov o‘sha payt- balki oilamiz haqida qayg‘urardilar.
“Tafakkur” jurnaliga ishga o‘tganlari­
Namangan pedagogika institutiga larda “Yoshlik” jurnali bosh muharriri da ham u kishini o‘zlarining yoniga
chaqirib, erkin ijod qilishiga qo‘yib be-
hujjat topshirgan. 4-5 oy rezervda edi. Shu yillarda yoshlarning bittadan rar, ba’zan akalarcha tergab qo‘yar-
dilar. Yozuvchilar uyushmasiga ish-
turgan ekan. O‘sha paytdagi rektor­ she’ri jurnal sahifalarida berib boril- ga borganlarida esa ustoz Abdulla
Oripov e’tiboriga tushdilar. U kishi
ning maslahati bilan institutni tashlab gan. Ustozning e’tibori bilan turmush ustozining har bir o‘gitiga rioya qildi.
Har qanday holatda ham sadoqati-
ketgan. Yuragida chuqur iz qoldirgan o‘rtog‘imning she’rlari ikki sahifa bo‘lib ni saqladi. Ularni otasidan-da ortiq
yaxshi ko‘rdi.
bu voqeani tez-tez eslab turardi. Har chop etilgan. Bu juda katta rag‘bat
– Xonadoningizda mushoiralar
ish yaxshilikka, deydilar. Shundan edi. tez-tez o‘tkazilarmidi? Muhammad
Yusuf qaysi ustozini e’tirof etar-
so‘ng Toshkentga, rus tili va adabiyoti “Toshkent oqshomi” gazetasida dilar?

ins­titutiga tayyorlov kursiga topshirib, ishlab yurgan paytlari bosh muharrir – Do‘rmondagi dala hovlini yax-
shi ko‘rardilar. Shanba-yakshanba
keyingi yil o‘qishga qabul qilingan. Sharof Ubaydullayev edilar. Mening kunlari bizni ham olib borib, o‘zlari
qozonda ovqat pishirib berardi. Ya-
Talabalik yillarida ta’lim bergan us- fikrimcha, aynan shu gazetadagi qin qo‘shnilarimizdan Nabijon Boqiy,
Muslimbek Yo‘ldoshev, shoir do‘sti
tozlarining ko‘pchiligini hurmat bilan faoliyati ularni jurnalistikaga yaqin- Shukur Qurbon va boshqa ijodkorlar
yig‘ilib qolishar, albatta, ijod haqida,
tilga olardilar. Institutdagi o‘qituvchilar lashtirdi. Ayniqsa, bosh muharrirning yoshlar ijodi haqida bahs qilishar,
she’rlar o‘qishardi. Yosh shoirlar ular-
rus adabiyotiga mehr qo‘yishiga turtki talabchanligi u kishining tahrir va jur- ni tez-tez yo‘qlab turardi. Turmush
o‘rtog‘im ko‘proq yoshlarning ijodini
berishgan. nalistik mahoratining shakllanishiga tinglashni yaxshi ko‘rardilar. Ustozi
Abdulla akaning xislatlarini ko‘p tilga
U kishi dastlab Respublika kitobse- yordam bergan. Aynan o‘sha tahri­ olib: “Donishmand inson”, – derdi. U
kishini hammaga ibrat qilib ko‘rsatar-
varlar jamiyatida, “Toshkent oqshomi” riyatda “luqma” ko‘rinishidagi kichik di. Nazir otani otasiday e’zozlardi.

gazetasi, G‘afur G‘ulom nomidagi felyetonchalar, maqolalar yozishga – Nazira opa, sizning fikringiz-
cha, ustoz-shogird an’analari qan­
ada­biyot va san’at nashriyoti, “Tafak- kirishdi. Bosh muharrirning yaratib day bo‘lishi kerak?

kur” jurnali kabi tahririyatlarda, oxirgi bergan imkoniyati bilan ijodning yangi – Ustoz-shogird an’analariga
eng sodiq inson sifatida, avvalo, o‘z
yillarda esa O‘zbekiston Respublikasi qirralarini kashf etdi. G‘afur G‘ulom otamni ko‘rganman. Farzandlarimni
otasi esa shogirdlik maqomini sado-
Yozuvchilar uyushmasida ishlagan. nomidagi adabiyot va san’at nash­ qat bilan ushlagan inson misolida
ko‘rganman. Ustoz-shogird an’anala-
Poytaxtdagi ijodiy muhitga olib riyoti direktori Erkin Vohidovning qo‘l rini qadriyat deb bilaman. Hozir shu
qadriyatga putur yetganday. Yosh
kirgan, qishloqdan kelgan soddagi- ostida faoliyat yuritgan davrida ham ijodkorlarning ayrimlari o‘z bilganla-
richa “ijod” qiladilar. Ustozlar yo‘lini,
na yigitga hayot sabog‘ini bergan, juda samarali ijod qildi. U kishi ishlay- ijodini puxta o‘rganish, ularning o‘git-
larini quloqqa olish, hurmatini joyiga
ham ustozlik, ham otalik qilgan in- digan bo‘lim rahbari yozuvchi Erkin qo‘yish, shogirdning bilimini mustah-
kam qiladi, el aro e’zoz topishiga omil
son, sevimli adibimiz Nazir Safarov­ A’zam edilar. Ular nafaqat rahbar, bo‘ladi.

dan umrining oxirigacha minnatdor balki aka maqomida edilar. Muham- Men ulug‘ yozuvchimiz Tog‘ay
Murod­ning rafiqasi, yozuvchi Ma’suma
bo‘lganlar. Nazir ota birinchilardan mad akamni turli toifadagi odam- Ahmedovaning shogirdlariga bo‘lgan
talabchanligi, mehribonligiga ko‘p bor
bo‘lib u kishi­ning iste’dodini payqagan lardan ehtiyotlar, hayotiy nasihatlar guvoh bo‘lganman. Ustozining duosi­
ni olgan shogirdlar bugun jamiyatda
YUSUFesnlabiva she’r­larini Erkin Vohidovga olib qilardi. Nafaqat turmush o‘rtog‘im, o‘zlarining mustahkam o‘rniga ega.

Anvar QOBILOV
suhbatlashdi.

22 Zamonaviy ustoz Ijtimoiy himoya № 04 (4)-son, 22.04.2021-y.

YOSHGA DOIR PENSIYAGA

KIMLARERTACHIQADI?

– Rustamjon, tabriklaymiz yaqinda
pensiyaga chiqar ekansiz-da, buni
nishonlash kerak, – dedi ona-tili
o‘qituvchisi Bobur aka sochlari allaqachon
oqargan, uzoq yillardan beri maktabda
jismoniy tarbiya fanidan dars berib
kelayotgan ustozga.

– Muddatidan oldin nafaqa faqatgina ish joyi yo- bo‘lgan bolalarga dars beradiganlar ham topiladi. Ba’zi
pilib ketgan yoki qisqartirishga tushgan xodimlarga joylarda bolalar bilan ishlash oddiy maktablarga qara-
beriladi, – dedi suhbatga qo‘shilgan, bir vaqtlar o‘zi ganda ikki barobar qiyin. Ayniqsa, nogironligi bo‘lgan
ham shu ustozlardan ta’lim olgan bank xodimi. Bu gap bolalar o‘qituvc­ hidan ko‘proq e’tibor, harakat va mashaq­
o‘qituvchilarga ustidan muz suv quygandek ta’sir qildi. qat talab qiladi. Bunday joylarda faoliyat yuritayotgan
Oraga jimlik cho‘kdi. pedagoglarga nafaqa tayinlashda yengillik bormi?

Suhbatni tinglab, nahotki pedagoglar muddatidan – Ayrim ustozlar nogiron bolalar uchun ixtisoslashgan
oldin nafaqa olish imkoniga ega bo‘lmasa, deb taʼlim muassasalari, “Mehribonlik” uylari, harbiy akade-
o‘yladim. Chindan ham, o‘qituvchi qachon yoshga mik litseylar, tarbiya koloniyalarida dars berishadi, – deydi
doir pensiyaga imtiyozli chiqishi mumkin? Shu xususida ­Yusufxon АBULFАIZOV. – Ular imtiyozli ravishda pensiya-
Byudjetdan tashqari Pensiya jamg‘armasi mutasaddi- ga chiqish huquqiga ega. Buning uchun ularning ish staji
lariga murojaat qildik. kamida 25 yil bo‘lgan bo‘lishi kerak. Ana shunda umumiy
belgilangan yoshdan 5 yil oldin (erkaklar 55 yoshdan, ayollar
– O‘qituvchi kasbida ishlaganlarga ham barcha shaxslar 50 yoshdan) nafaqa olishlari mumkin.
kabi “Fuqarolarning davlat pensiya taʼminoti to‘gʼrisida”gi
qonunning 7-moddasiga asosan umumiy asoslarda yoshga Mutasaddi qonunchiligimizda belgilangan tartibda javob
doir pensiya tayinlanadi, – deydi Moliya vazirligi huzuridagi berdi. Shunday bo‘lsa-da, yo‘ldagi suhbat, pensiyaga chiqish
Byudjetdan tashqari Pensiya jamg‘armasining Jamlanma-­ umididagi ustozlarning so‘zlari quloqlarim ostida qoldi…
tahliliy ishlar va statistika bo‘limi bosh mutaxassisi Yusufxon
АBULFАIZOV. – Yaʼni erkaklar 60 yoshga to‘lgan va ish staji Noila SAHOBIDDIN qizi tayyorladi.
kamida 25 yil bo‘lgan taqdirda, ayollar 55 yoshga to‘lgan va
ish staji kamida 20 yil bo‘lgan taqdirda yoshga doir pensiya
olish huquqiga ega bo‘ladi. Shuningdek, qonunning 12-mod-
dasiga asosan, 20 yillik mehnat stajiga ega bo‘lgan ayollar
54 yoshdan nafaqa olishi mumkin. Ba’zan pedagogning ish
staji nafaqaga chiqishga yetarli bo‘lmaydi. Bunda kamida
7 yil ish staji mavjud bo‘lgan taqdirda, mavjud ish stajiga
mutanosib miqdorda pensiya tayinlanadi.

– Ustozlar orasida umumta’lim maktablarida, ixti-
soslashtirilgan maktablarda, aqliy zaif va nogironligi

№ 04 (4)-son, 22.04.2021-y. Imkoniyat qutblari 23Zamonaviy ustoz

Olti yoshli bolaning kimyo fanidan ma’ruza qilishini tasavvur
qila olasizmi? Yetti yoshda o‘rta maktabni tamomlashini-chi?
Aynan Celeste Cowley o‘zi uchun ana shunday imkoniyatlar
eshigini ochgan yosh daholardan biridir. U tarixdagi eng
yuqori IQ ko‘rsatkichiga (250 ball) ega bola.

Singapur

VUNDERKINDI

1999-yil 23-noyabrda 2009-yilda Politexnika maktabiga qabul
Singapurda tug‘ilgan qilingan. Bu paytda u o‘rta
Aynan Celeste hayotining “Dunyoning eng aqlli bolasi va men” deb ma’lumotni egallab bo‘lgan va
birinchi kunlaridanoq o‘z nomlangan hujjatli filmda qatnashadi. dunyodagi eng yosh bitiruvchi
qobiliyatlari bilan ota- 12 yoshida esa o‘zining birinchi filmini sanalgan.
onasini hayratga solgan. suratga oladi va bu film Vilnyus xalqaro
Ota-onasining aytishicha, u kinofestivali premyerasida namoyish etiladi. 9 yoshida Pi sonining 518
gapira boshlaganida hali bir gacha raqamlar davomiyligini
oylik ham bo‘lmagan ekan. Ota-onasi farzandidagi bera olgan. U ikkala qo‘li bilan ayta olgan va davriy jadvalni
Kichkintoy tomonidan o‘rganish ko‘nikmasi boshqa ham doskaga yoza olgan va yod olgan.
malay ­tilida aytilgan bolalarga qaraganda ancha bu boshqalarni yana bir karra
birinchi so‘z “suv” bo‘lgan. tez va oldin rivojlanayot- hayratga solgan. Aynan 2009-yilda “Dunyo­
ganini deyarli payqamagan. ning eng aqlli bolasi va men”
Onasi avvaliga Masalan, Aynan 4 oygacha Aslida Aynanning ota-onasi deb nomlangan hujjatli filmda
uning so‘zini emaklab, 6 oyligida yura ham o‘ng va chap qo‘lda yoza qatnashadi. 12 yoshida esa
tushunmagan boshlagan. 8 oyligida esa olishgan. Otasi Valentin Kov- o‘zining birinchi filmini suratga
va buni xayol yugurishni uddalagan. Aynan li irlandiyalik bo‘lib, Kembrij oladi va bu film Vilnyus xal­
­qilyapman deb o‘ylagan. Cha­ oilaning to‘ng‘ichi, ikkita uka­ universitetini tamomlagan. U qaro kinofestivali premyerasi-
qaloq suv haqidagi iltimosi­ni ning akasi. bolaligida bir marta eshitgan da namoyish etiladi.
takrorlagandan so‘ng, onasi musiqasini qayta chalib bera
oshxonadan shisha idishni Shunday qilib, Aynan 6 olish qobiliyatiga ega bo‘lgan. 2010-yilda uning oilasi Kua-
olib kelgan. Go‘dak esa idish- yoshida mo‘jizaviy bola- Bu qobiliyat Aynanga ham la-Lumpurga ko‘chib o‘tadi. U
ni urgan va o‘zining ikkinchi ga aylangan. Garchi yosh o‘tgan. U 9 yoshida musiqa yerda Aynan Malayziyadagi
so‘zi “Pooo!”ni (ya’ni idishga bo‘lishiga qaramay, maktab bastalaganidan bilish mumkin. Teylor universitetining talabasi
urganda eshitiladigan ovozni) o‘quvchilari uchun kimyo bo‘ladi.
aytgan. O‘sha vaqtda Aynan bo‘yicha ma’ruzalar o‘qiy Yosh daho 7 yoshida
otasining hayratidan va o‘yla­ boshlagan va qiyin mavzular- kimyo fanidan GCSE (O‘rta 2020-yil 21 yoshga to‘lgan
nib qolganidan asabiylashgan- ni ham oddiy tilda tushuntirib ta’lim to‘g‘risida sertifikat) im- yigit boshqalar o‘ylaganidek
dek yig‘lay boshlagan ekan. tihonidan o‘tgan va Singapur dabdabali hayotni emas, o­ ddiy
hayotni tanladi va bolalarga
kimyo fanidan dars bera bosh-
ladi.

Noilaxon AHADOVA
tayyorladi.

24 Zamonaviy ustoz Ota-onalar maktabi № 04 (4)-son, 22.04.2021-y.

Mo‘jaz qurilmaning telefon olib berishadi. Bolalarga
mo‘ljallangan qanday kitoblar borli­
“MO‘JIZALARI” gini bilishmaydi ham… Oqibatda
mobil aloqa vositasiga mukkasidan
Bir paytlar odamlarning cheksiz ketib termiladigan avlod shakllanadi.
hayratiga sabab bo‘lgan simsiz Demoqchi bo‘lganimiz, mobil aloqa
so‘zlashish apparati vositalarining keltirib chiqarishi mum-
bugungi kunda inson kin bo‘lgan og‘ir oqibatlariga beparvo
turmushining bo‘lmaslik lozim.
ajralmas qismiga
aylandi. Kunini telefon o‘ynash bilan o‘tka-
zadigan bola qiziqish bilan ijtimoiy
Diktofon, radio, foto dan, yaqinlaridan, do‘stlaridan uzoq­ tarmoqda o‘z sahifasini yaratadi.
va videokameraga ega lashadi. O‘yinlarni uzluksiz o‘ynash Internetda ko‘payib ketgan axlo-
uyali telefonlar kirib bor- oqibatida umurtqa pog‘onasining
magan xonadon qolma- qiyshayishi, ko‘z kasalliklari kuzati- qqa zid tasvirlar, ko‘rgan
di. Bu mo‘jaz qurilmadan ladi. Bunday holatlarning oldini olish kishini qo‘r­quvga soladi-
foydalanish nafaqat uchun ota-ona qo‘li mobil aloqa vo- gan voqea-hodisalar
talaba-­yoshlar, o‘quvchi- sitasiga yopishib qolgan farzandlari­ u­ ning odob-axloqi va
lar, balki maktab ostonasi- ga ­tushuntirish ishlarini olib borishi, ma’naviyatiga salbiy
ga qadam qo‘yishga shay ibratli hikoyalar aytib berishi kerak. ta’sir ko‘rsatadi. Birin-­
o‘g‘il-qizlar o‘rtasida ham urf- Lekin, afsuski, ba’zi ota-onalar yangi ketin paydo bo‘ladigan vir-
ga aylandi. Jajji qo‘lchalaridagi liboslarning oldi-sotdisi, mansabdor
katta telefondan ko‘zini uzolmay- bo‘lish uchun kimga qanday muomala tual do‘stlar­ning haqiqatan
digan bu bolakaylarning soni esa qilish kerakligi haqidagi gap-so‘zlar, bor-yo‘qlig­ ini, hayotda aslida
tobora ko‘paymoqda. Xo‘sh, bu “mish-mish”lar bilan andarmon. Shu kimligini, maqsad-muddaosini
holat qay darajada hayratlanarli sababli xarxasha qilayotgan bolasi­ bilmaydi. Bunday suhbatdosh-
yoki achinarli? Mulohazamiz ayni ning ovunishi uchun unga telefon lari ko‘payishi aksar vaqtini
shu masalada. berishadi. To‘g‘rirog‘i, qo‘sh-qo‘llab “onlayn” tarzda o‘tkazishiga,
topshirishadi. Bolasining bunday
Mutaxassislarning odatlaridan quvonib, unga zamonaviy haqiqiy odamlar bilan kam-
ta’kidlashlaricha, roq muloqot qilishiga
mobil telefonlar- olib keladi. Natija-
dan tarqaladigan da xudbin, loqayd,
elektromagnit ishyoqmas bo‘lib
nurlari boshqa ulg‘aya boshlaydi.
maishiy texnika vositalaridan chiqa­ Texnika-texnologiya­
digan nurlarga qaraganda, inson lardan unumli, maq­
organizmiga juda tez salbiy ta’sir sadli foydalangan holda
ko‘rsatadi. Xususan, bolalarning
bo‘yi o‘sishiga, immunitetiga, diqqa- bilim darajasini oshirayot-
tini jamlashiga xalaqit beradi, aqliy ganlar, xorijiy tillarni o‘rgana­
qobiliyatini pasayt­irib, asabiylashishi- yotganlar, ilmiy ish qilayotganlar
ga olib keladi. Natijada, betoqatlik, ham talaygina. Bunday yoshlarga
shafqats­ izlik xususiyatlari shakllana havas qilish mumkin.
boradi, tevarak-atrofidagi real hayot­ “Men uyimning darvoza va eshik­
larini doim mahkam berkitib o‘tira
olmayman. Chunki unga toza havo
kirib turishi kerak. Va shu barobarida
eshik va derazalarimdan kirayotgan
havo dovulga aylanib, xonadonim-
ni ag‘dar-to‘ntar qilib, o‘zimni yiqitib
tashlashini ham xohlamayman”, de-
gan edi Hindistonning mashhur dav-
lat arbobi Mahatma Gandi. Demak,
globallashuvning jadallik bilan quloch
yozishida katta rol o‘ynayotgan mo-
bil aloqa vositasining xususiyatlari
haqida chuqur mulohaza qilish kerak.
Farzandingizga ezgulikka, poklikka
va dinu diyonatga chaqiruvchi kitoblar
olib bering. Eng avvalo, kitob mutolaa
qilishda o‘zingiz ibrat bo‘ling.
Anvar QOBILOV tayyorladi.

№ 04 (4)-son, 22.04.2021-y. Top – 1000 25Zamonaviy ustoz

GARVARD
UNIVERSITETI
Bu safar “TOP – 1000”talikka kirgan universitetlar haqida yozilgan
sahifamizning davomi sifatida Garvard universiteti haqida ma’lumot beramiz. nomlanadi. Imtihondan oldin-
gi so‘nggi kechaning yarmida
Garvard universiteti (Harvard university) – tuqlarga erishgan talabalar barcha bir vaqtning o‘zida
nafaqat AQShdagi, balki butun dunyodagi mamlakat prezidenti, univer- oynalarni ochadi va 5-10
eng mashhur ta’lim dargohlaridan biri sitet yoki buyuk olimlar nomi daqiqa baland ovozda baqi-
sanaladi. Unga 1636-yilda asos solingan bilan atalgan maxsus uylarda radi. Uni bilim olish vaqtidagi
bo‘lib, universitet o‘z mulkining yarmi va yashaydi. stressdan xalos qiluvchi usul
kutubxonasini vasiyat qilib qoldirgan ingliz vaziri Jon deb aytishadi. Bu an’anani
Harvard sharafiga nomlangan. Ta’lim sharoiti AQSh ikkinchi Prezidenti­
Universitetda 21 ming talaba tahsil oladi, ularning va o‘qish narxi ning o‘g‘li Jon Adams o‘ylab
orasidan AQSh Prezidenti, “Pulitser” va “Nobel” mukofoti topgan.
laureatlari, “Oskar” mukofoti g‘oliblari chiqqan. Bakalavriatda o‘qish narxi
46 340 AQSh dollardan Bugungi kungacha
Joylashuvi dunyodagi eng yirik akade- boshlanadi. saqlanib qolgan an’analar-
mik kutubxona bo‘lib, fondida dan biri bu – diplom top-
Universitet Boston yaqini­ 18 milliondan ziyod kitoblar Talab etiladigan hujjatlar: shirish marosimini lotin tilida
dagi Kembrij shahrida joy- saqlanadi. IELTS 7.0, TOEFL iBT 100, o‘tkazish. Bu ramziy tadbir
lashgan bo‘lib, maydoni 85 SAT yoki ACT o‘qituvchi- Garvardning tarixni va falsa-
gektardan katta. Kampus (ta- Universitetda o‘quv audi- lardan 2 ta tavsiyanoma, fani hurmat qilishini bildiradi.
labalar shaharchasi) o‘z ichi­ toriyalari, 3 ta kampus hamda maktabdan tavsiyanoma,
ga eng ilg‘or laboratoriyalar, 12 ta talabalar turar joyi mav- maktabni bitirganlik haqida Taniqli
sport markazlari, muzeylar, jud. Har bir binoga universitet shahodatnoma va ariza. bitiruvchilari
kutub­xonalar, teatr, konsert prezidentlarining nomi beril-
va kino zallari, qahvaxona gan. Talabalarga universitet Magistraturada o‘qish 46 Amerika Prezidentlari Gar-
hamda klubl­arni qamrab yotoqxonasidan joy berilishi 384 AQSh dollardan bosh- vardni tamomlaganligi bois,
oladi. Universitet kutubxonasi o‘quv yili boshida lotereya lanadi. ko‘pchilik unda o‘qishni mu-
ko‘rinishida o‘tkaziladi. Yu- vaffaqiyat kaliti deb biladi.
Talab etiladigan hujjatlar: Ya’ni Garvardni bitirganlar
IELTS 7.0, TOEFL iBT 100, shu singari ko‘plab yuqori
GRE imtihonini topshirgan- cho‘qqilarga erishadi, deb
ligi haqida hujjat, bakalavr o‘ylashadi. Xususan, univer-
diplomi, o‘qituvchilardan 3 sitetning sobiq talabalaridan
ta tavsiyanoma, motivatsiya bo‘lgan Natali Portman psixo­
xati, ariza. logiya yo‘nalishi bo‘yicha
bakalavrlik darajasini olgan.
An’analari Bill Geyts esa 1973-yilda shu
universitetga qabul qilingan.
“Harvard Primal Screem” Biroq orada akademik ta’til-
– ushbu odat o‘tgan asrning lar bo‘lganligi tufayli o‘qishni
60-yillarida paydo bo‘lgan. 2007-yilda tamomlagan.
Unga ko‘ra, imtihonlarga
tayyorlanish jarayonida tala­ Dilrabo TOLIBOVA
balar jon-jahdi bilan o‘qish- tayyorladi.
ga kirishishadi. Bu “reading
time”, ya’ni o‘qish vaqti deb

26 Zamonaviy ustoz Русскоязычная планета № 04 (4)-son, 22.04.2021-y.

ОдушеИвлмеяннсуыщееистнвеиотдеулшьнеовеленные

(Jonli va jonsiz otlar)

Quyidagi rasmlardan qaysi birlari jonli va jonsiz tabiatga Atoqli otlar – bu predmetning boshqa turdosh otlardan
tegishli yoki tegishli emasligini ko‘rib chiqamiz. ajralib turishi uchun qo‘llaniladigan so‘zlardir.

Atoqli otlar alohida shaxslar, yakka predmetlarning nomlari
uchun qo‘llaniladi.

Ularga:
● familiya, ism, sharif, shuningdek jonivorlarning laqablari;
● geografik nomlar;
● gazeta, jurnal nomlari.
Qoidaga ko‘ra, bunday otlar matnda bosh harflarda yoziladi.

Mustahkamlash
Quyidagi rasmlarga qarab predmetlarni nomlang. Atoqli va
turdosh otlarni belgilang.

Медведь, девочка, роза, дерево, воробей, подорожник – Проверим, что получилось.
bularning barchasi jonli tabiat ob`yektlaridir. Москва – _____________ – название города.
Трава – _____________.
Mazkur predmetlarni 2 guruhga ajratish mumkin: odamlar, Айболит – _____________ – имя сказочного персонажа.
hayvonlar va o‘simliklar. Дом – ______________.
Дон – ______________ – название реки.
1-guruhga ayiq, qiz bola, chumchuq kiradi. Пушкин – ______________ – фамилия поэта.
2-guruhga atirgul, daraxt, dalachoy kiradi.
Endi esa har bir guruhdagi so‘zlarga кто? yoki что? savolini So‘zlarni o‘qib, ularning o‘rtasidagi farqni aniqlang.
berib ko‘ramiz. Скворцов, скворцов.
КЧттоо??  мРеодзаве, дчьт, ок?т До?е рдееввоо,ч чкта,о к?т Поо?д воорроожбнеийк.. Рыбаков, рыбаков.
O‘simliklar jonli tabiatga tegishli bo‘lsa-da, lekin o‘simlik nom- Арбузов, арбузов.
larini anglatuvchi so‘zlar Что? so‘rog‘iga javob bo‘ladi. Chunki Har bir gapni mos keluvchi so‘zlar bilan to‘ldiring.
ajdodlarimiz yuradigan, yuguradigan, suzadigan, uchadigan nimaiki Вставим в каждое предложение подходящие по смыслу
bo‘lsa, jonli hisoblashgan. Va ushbu predmetlar кто? savoliga слова.
javob beradi. Лёва …… делал домик для ……
Mantiqan olganda o‘simliklar joyidan siljimaydi, shu bois ularga Андрюша …… любил слушать рассказы ……
rus tilida что? deb savol beriladi. Толя …… привёз много ……
Rasmga qarab кто? va что? savollariga javob beruvchi jonli
va jonsiz otlarni aniqlang.

Лес – o‘rmon Лиса – Tulki
So‘zlarni ikki – Tipratikan
ustunga ajrating: Ёжик
1-ustun – Черепаха – Toshbaqa
Кто? so‘rog‘iga – Olmaxon
javob beruvchi otlar. Белка
2-ustun – Что? Стрекоза – Ninachi
so‘rog­ ‘iga javob – Ko‘prik
beruv­chi otlar. Мост – O‘t
Лиса, ёжик,
черепаха, белка, стрекоза, мост, трава, ромашка, яблоня, Трава
куст, грибы, земляника, дорога. Ромашка – Moychechak
Автобус, врач, пенал, дуб, заяц, пассажир, стол, весна, – Olma daraxti
песня, учитель, сорока. Яблоня

Куст – Bo‘ta
Кто?    Что? – Qo‘ziqorin
……. ……. Грибы
……. ……. Земляника – Yertut
…….  ……. Дуб – Eman (daraxt)
Заяц – Quyon
Turdosh otlar Пассажир – Yo‘lovchi
Rus tilida otlar belgisiga ko‘ra atoqli hamda turdosh tur- Весна – Bahor
larga ajraladi. Песня – Qo‘shiq
Turdosh otlar – bu bir turdagi narsa va hodisalar uchun Учитель – O‘qituvchi
qo‘llaniladigan so‘zlardir.
Dilshod IBODULLAYEV tayyorladi.

№ 04 (4)-son, 22.04.2021-y. The English language world 27Zamonaviy ustoz

A/AN
(NOANIQ ARTIKL)

Ingliz tilida 2 xil artikl bor: noaniq (a/an) va aniq (the). Noaniq artikl donalab sanaladigan birlikdagi ot so‘z turkumiga
oid so‘zlar oldidan ishlatiladi. Noaniq artikl ikki xil bo‘ladi: “a” va “an”.

“A” noaniq artikli undosh tovush bilan boshlanadigan, donalab sanaladigan birlikdagi otlar oldidan ishlatiladi. Masalan:
a girl, a cat, a dress.

Unli tovush bilan Noaniq artikl narsa
boshlanadigan, yoki shaxsning bitta
donalab sanaladigan ekanligini anglatadi.
birlikdagi otlar Masalan: an apple
oldidan esa “an” – (bitta) olma, a cat –
ishlatiladi. Masalan: (bitta) mushuk. Ammo
an apple, an actor, an tarjimasida to‘g‘ridan-
to‘g‘ri “bitta” degan
umbrella, an insect. ma’noni anglatmaydi.

Remember (yodda tuting)!

● “U” harfi bilan boshlanuvchi so‘zlar, agar undosh tovush ● “H” harfi bilan boshlanuvchi so‘zlarda ushbu harf talaffuz
sifatida talaffuz qilinsa, “a” noaniq artikli ishlatiladi. Masalan: qilinmasa, u holda “an” noaniq artikli ishlatiladi. Masalan: an
a union [juːnɪən], a university [juːnɪˈvɜːrsətɪ] honest [ˈɑːnɪst], an hour [aʊr]

Exercise 1.
Rasmlarga qarang, nuqtalar o‘rniga a/an noaniq artikllarining mosini qo‘ying.

Exercise 2.
Matnni o‘qing. Berilgan kataklarga a/an noaniq artikllarining mosini qo‘ying va tarjima qiling.

New words Homework

dress [dres] – kiyim, ayollar ko‘ylagi Berilgan rasmlar asosida gaplar tuzing. Gaplarda a/an
noaniq artiklidan foydalaning.
umbrella [ʌmˈbrel.ə] – soyabon
O‘tgan sonda berilgan uyga vazifaning to‘g‘ri javoblari:
insect [ɪn.sekt] – hasharot She is not sad.
Are they old?
union [juːnɪən] – uyushma, birlashma, ittifoq We are young and beautiful.
Is he 5 years old?
university [juːnɪˈvɜːrsətɪ] – universitet It is not big, but it is small.
Noilaxon AHADOVA tayyorladi.
honest [ˈɑːnɪst] – vijdonli, halol

hour [aʊr] – soat (vaqtga nisbatan)

teacher [tiː.tʃɚ] – o‘qituvchi

pupil [ˈpjuː.pəl] – o‘quvchi

book [bʊk] – kitob

polar bear [poʊ.lɚ ˈber] – oq ayiq
play [pleɪ] o‘ynamoq
watch [wɑːtʃ] – tomosha qilmoq, ko‘rmoq
o‘qimoq
read [riːd] – ega bo‘lmoq, bor

have [hæv] –

–

28 Zamonaviy ustoz Obuna – 2021 № 04 (4)-son, 22.04.2021-y.

Diqqat! Diqqat!

2021-yil uchun “Zamonaviy ustoz” 2021-yil
gazetasiga obuna davom etmoqda. uchun
Bizni tanlang, aslo adashmaysiz! “Zamonaviy ustoz”
gazetasiga obuna
3 OYGA – 98 437,5 so‘m. (QQSsiz) 8 OYGA – 262 500 so‘m. (QQSsiz)
6 OYGA – 196 875 so‘m. (QQSsiz) OBUNA INDEKSI: – 425 davom etmoqda.

Siz gazetaga “O‘zbekiston pochtasi” AJ “Matbuot tarqatish” filiallarining quyidagi telefon Har doim biz bilan qoling!
raqamlariga murojaat etish orqali istalgan hududiy bo‘limdan obuna bo‘lishingiz mumkin!
Bizni tanlang,
Toshkent shahar Buxoro viloyati aslo adashmaysiz!
(0371) 233-73-56 (0365) 228-48-93
3 OYGA – 98 437,5 so‘m. (QQSsiz)
Toshkent viloyati Xorazm viloyati 6 OYGA – 196 875 so‘m. (QQSsiz)
(0371) 208-57-67 (0362) 228-51-71 8 OYGA – 262 500 so‘m. (QQSsiz)

Qoraqalpog‘iston Respublikasi Surxondaryo viloyati Murojaat uchun telefon:
(0361) 222-14-43 (0576) 223-14-49 (71) 209-93-39.

Andijon viloyati Samarqand viloyati Obuna indeksi: – 425
(0374) 223-26-24 (0366) 229-49-27, 229-51-16
Siz o‘z hududingizdagi istalgan
Qashqadaryo viloyati Farg‘ona viloyati “Matbuot tarqatuvchi” AJ bo‘limi orqali
(0375) 221-04-62 (0373) 244-47-79 gazetamizga obuna bo‘lishingiz mumkin!

Jizzax viloyati Sirdaryo viloyati Toshkent viloyati
(0372) 226-38-60 (0595) 510-01-94 (0371) 233-13-04
Qoraqalpog‘iston Respublikasi
Namangan viloyati Navoiy viloyati (0361) 222-88-68
(0369) 233-03-67 (0579) 223-09-38 Andijon viloyati
(0374) 223-82-12
Namuna Qashqadaryo viloyati
(0375) 225-46-05
ABONEMENT Jizzax viloyati
(0372) 222-40-01
Zamonaviy ustoz 1 425 Namangan viloyati
(Nashr nomi) Komplekt (Nashr (0369) 239-14-49
indeksi) Buxoro viloyati
soni (0365) 221-56-90
Xorazm viloyati
2021-yil uchun (oylar bo‘yicha) (0362) 227-48-55
Surxondaryo viloyati
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 (0376) 223-60-98
Samarqand viloyati
МТ-1 XXXXXXXX (0366) 234-22-53
Farg‘ona viloyati
Qayerga: Indeks: (Manzil) (0373) 244-50-77
Toshkent 100000 M.Ulug‘bek tumani, Sirdaryo viloyati
shahri. Rashidov ko‘chasi, 77-Uy. (0367) 225-11-44
Navoiy viloyati
Kimga: Xudayberdiyev D. K. (0436) 223-17-55

(Familiyasi, ismi, sharifi)

P.V Joyi ELTUV KARTOCHKASI

425
(Nashr indeksi)

Zamonaviy ustoz
Gazeta

Obuna manzili (Nashr nomi) Kompl­ ekt 1
o‘zgartirish So‘m soni

bahosi
So‘m

2021-yil uchun (oylar bo‘yicha)
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

XXXXXXX X

Qayerga: 100000 M.Ulug‘bek tumani,
Toshkent shahri. (pochta indeksi) Rashidov ko‘chasi, 77-Uy.

(Manzil)
Kimga: (Familiyasi, ismi, sharifi) – Xudayberdiyev D. K.

№ 04 (4)-son, 22.04.2021-y. Obuna – 2021 29Zamonaviy ustoz

OMMAVIY OFERTA

1. “TA’LIM MUASSASASI” MCHJ bundan keyin “Tahririyat” kuni mobaynida bu haqda “Tahririyat”ga xabar beradi.
ushbu taklifda O‘zbekiston Respublikasida turgan (yashaydigan),
quyida keltirilgan shartlarni to‘liq va e’tirozlarsiz qabul qilishi 11. Pochta aloqa bo‘limlari tomonidan nashrlarni yangi manzil
haqida ma’lum qilgan shaxs (keyingi o‘rinlarda – “Obunachi”) bo‘yicha yetkazib berish ta’minlanmagan taqdirda, “Obunachi”
bilan mazkur ommaviy oferta shartlariga muvofiq, 2021-yil uchun 10 kalendar kunidan kechiktirmasdan bu haqda “Tahririyat”
obuna shartnomasi (keyingi o‘rinlarda – “Shartnoma”)ni tuzishga manziliga yozma xabarnoma yuborgan holda “Tahririyatga”
tayyor ekanligini bildiradi. xabar berishi lozim.

“Tahririyat” va “Obunachi” bundan keyin birgalikda “Taraflar” Nashrni yangi manzil bo‘yicha yetkazib berish “Tahririyat”
deb nomlanadi. tomonidan xabarnoma olinganidan so‘ng amalga oshiriladi.

2. “Obunachi” ushbu Shartnoma shartlarini qabul qilgan 12. Shartnoma shartlari bajarilmaganligi yoki talab etiladigan
holda Shartnomaning ajralmas qismi hisoblangan ilovasi- darajada bajarilmaganligi uchun “Taraflar” Fuqarolik kodeksi
ga ko‘ra shakl bo‘yicha to‘ldirilgan aktsept-buyurtma (keyin- qoidalariga, O‘zbekiston Respublikasining “Xo‘jalik yurituvchi
gi o‘rinlarda – “Aktsept”)ni yuborish orqali “Tahririyat”ga subyektlar faoliyatining shartnomaviy-huquqiy bazasi to‘g‘risi-
mazkur ommaviy oferta shartlariga muvofiq obuna bo‘lishga da”gi Qonuni va boshqa amaldagi normativ-huquqiy hujjatlarga
o‘z roziligini bildiradi. “Aktsept”ning barcha ustunlari to‘liq, muvofiq javobgar bo‘ladi.
qisqartmalarsiz, aniq, bosma harflar bilan to‘ldirilgan bo‘li-
shi kerak. “Aktsept” ­“Tahririyat”ning quyidagi e­ lektron poch- 13. “Obunachi” tomonidan “Aktsept”da manzil ishonchsiz yoki
ta manzili ([email protected]) orqali yuboriladi: qisman ko‘rsatilgan taqdirda, “Tahririyat” “Obunachi”ning oldida
Pochta indeksi: 100000, Toshkent shahar Mirzo Ulug‘bek tumani, shartnoma shartlarini bajarilmaganligi uchun javobgar bo‘lmaydi.
Shastri ko‘chasi, 19A uy. Faksimil yozishuv yuridik kuchga ega.
14. Agar Shartnoma shartlari bajarilmaganligi yoki kerakli
3. “Tahririyat”, “Aktsept”da sanab o‘tilgan nashr nusxasi soniga darajada bajarilmaganligi holatlari Shartnoma imzolangani-
(“Obunachi”ning tanloviga ko‘ra) 2021-yilning yillik obunasini dan keyin vujudga kelgan, “Taraflar” oldindan ko‘ra bilish yoki
amalga oshirish, “Obunachi” esa “Aktsept”ni rasmiylashtirish oqilona choralar bilan oldini olishning imkoni bo‘lmagan, yengib
va to‘lash majburiyatini oladi. bo‘lmaydigan kuch (fors-major) sharoiti oqibatida ro‘y bergan
bo‘lsa, “Taraflar” Shartnoma shartlari bajarilmaganligi yoki kerakli
4. Mazkur Shartnoma “Tahririyat” tomonidan “Aktsept” olingan darajada bajarilmaganligi uchun javobgar bo‘lmaydi.
paytdan e’tiboran kuchga kiradi va “Taraflar” uning shartlarini
bajargan paytgacha amal qiladi. 15. Fors-major holati yuzaga kelgani haqida “Taraflar” bir-birini
ular yuzaga kelgan paytdan boshlab 5 (besh) kun mobaynida
5. “Obunachi” mazkur Shartnoma shartlariga ko‘ra, obuna xabardor etishi shart.
qiy­matini to‘lashi shart.
16. Mazkur Shartnoma shartlarini bajarish vaqtida yuzaga
6. Obuna qiymatini to‘lash shartlari: “Obunachi” tomoni- kelishi mumkin bo‘lgan barcha bahs va nizolarni “Taraflar” mu-
dan “Tahririyat”ning hisob raqamiga yillik obuna pul mablag‘i zokara va kelishuv tartibi orqali hal etishadi.
(“Aktsept”ga muvofiq aniqlanadigan to‘lovning umumiy summasi)
ni o‘tkazish yo‘li bilan oldindan yuz foizli to‘lov amalga oshiriladi. Kelishuvga erishilmagan taqdirda nizo O‘zbekiston Respub-
To‘lov bank kassalari orqali “Tahririyat”ning hisob raqamiga plastik likasining amaldagi qonun hujjatlarida belgilangan tartibda sudga
karta yoki naqd pulda amalga oshirilishi mumkin. ko‘rib chiqish uchun topshiriladi.

7. “Tahririyat” uning hisob raqamiga pul mablag‘lari kelib 17. Mazkur Ommaviy ofertada aytib o‘tilmagan shartlar
tushganidan so‘ng, mazkur Shartnomaning 6-bandi shartlari O‘zbekist­on Respublikasining amaldagi qonunchiligiga muvofiq
bo‘yicha ko‘zda tutilgan tartibda, “Tahririyat”da “Obunachi”ning aniqlab olinadi.
“Aktsepti” mavjudligi shartida, mazkur Shartnoma bo‘yicha o‘z
majburiyatlarini bajarishga kirishadi. 18. Mazkur Ommaviy ofertaning amal qilish muddati –
2021-yil dekabr oyiga qadar.
8. “Obunachi” nashrni “Obunachi” ko‘rsatib o‘tgan manzil
bo‘yicha yetkazib berish mazkur oferta predmeti hisoblanmasligi- TAHRIRIYAT REKVIZITLARI
ga va pochta aloqasi yoki nashrni yetkazib berishni ta’minlovchi
boshqa tashkilot funksiyasi hisoblanishiga rozilik bildiradi. Bunda Tashkilot nomi: “TA’LIM MUASSASASI” MCHJ
“Tahririyat” nashrni “Obunachiga” yetkazib berish haqini to‘lash
majburiyatini o‘z zimmasiga oladi. Obuna bo‘limi manzili: 100000, Toshkent shahar Mirzo Ulug‘bek
tumani, Shastri ko‘chasi, 19A uy.
9. “Tahririyat”da chiqqan gazetaning har soni “Obunachi”ga
pochta (kuryerlik) xizmati orqali mazkur Shartnomaning 3-bandida Telefonlar: 71-209-93-39
keltirilgan “Aktsept” manzili bo‘yicha yetkazib beradi. h/r (hisob-raqam) 20208000705314430001

10. Nashrlar o‘z vaqtida yetkazib berilmagan yoki umuman Xizmat ko‘rsatuvchi bank: “KAPITALBANK”
yetkazib berilmagan taqdirda, “Obunachi” tegishli pochta (kur­ aksiyadorlik tijorat banki
yerlik) xizmatiga murojaat etishi shart. Pochta aloqa bo‘limlari Bank kodi: (MFO)
yoki kuryerlik xizmati tomonidan nashrlarni o‘z vaqtida va to‘liq STIR: 00974
yetkazib berish ta’minlanmagan taqdirda, “Obunachi” 10 kalendar IFUT: 307978344

Elektron pochta manzili: 18110
[email protected]

Direktor: L.B.Karimova

30 Zamonaviy ustoz Obuna – 2021 № 04 (4)-son, 22.04.2021-y.

“TA’LIM MUASSASASI” MChJ
ommaviy ofertasiga ilova

AKTSEPT-BUYURTMA “____”_____________ 2021-y.

1._____________________________________________________________________________________________
(obunachining to‘liq nomi, tashkiliy-huquqiy shaklini ko‘rsatgan holda) nomidan

asosida faoliyat yurituvchi __________________________________________________________________________,
(obunachining vakolatli vakili F.I.SH. (to‘liq), uning lavozimi)

______________________________________________________________________________________________,
(hujjat (ta’sis shartnomasi, ustav, nizom va boshqalar), ishonchnoma)

ommaviy oferta shartlarini to‘liq va e’tirozsiz qabul qilishini bildiradi va quyidagilarga obuna bo‘ladi:

Obuna Nashr nomi Tili Bank rekvizitlari Obuna Obuna narxi Ummumiy
indeksi muddati (1 oy uchun) summa

(QQSsiz) (QQSsiz)

425 “Zamonaviy ustoz” O‘zbek h/r 20208000705314430001 8 ой 32 812,5 262 500
gazetasi (lotin yozuvi) “KAPITALBANK” ATB Bank kodi: 00974

426 “Наставник” gazetasi Rus tili х/р 20208000705314430001 8 ой 32 812,5 262 500
ОПЕРУ АКБ «Капиталбанк» МФО: 00974

2. To‘lanadigan umumiy summa____________________________________________________________________,
so‘mni QQSsiz tashkil etadi. (raqamlar bilan va yozma tarzda ko‘rsatilsin.)

3. Yetkazib berish manzili (bosma harflarda, aniq):

pochta
indeksi

Viloyat/shahar, __________________________________________________________________________________

tuman, ____________________________________________________________________________________________
(ko‘cha, daha, mavze, uy, xonadon)

Mo‘ljal: ________________________________________________________________________________________

4. Bog‘lanish telefoni:_____________________________________________________________________________

5. Bog‘lanuvchi:__________________________________________________________________________________
(F.I.SH.)

6. Elektron pochta manzili: _________________________________________________________________________

Obunachi rekvizitlari:
STIR________________________________________
IFUT _______________________________________
Pochta manzili:________________________________
Telefon: _____________________________________
Faks: ________________________________________
Hisob raqami №_______________________________
Xizmat ko‘rsatuvchi bank ________________________
Bank kodi ___________________________________
_________________________/_________________/

(vakolatli shaxsning imzosi) (F.I.SH.)

M.O‘.

№ 04 (4)-son, 22.04.2021-y. Bilasizmi? 31Zamonaviy ustoz

Matematika olami haqida
QIZIQARLI MA’LUMOTLAR

1 5 12
IX asrda Muhammad
al-Xorazmiy tomonidan “Lahza” so‘zi faqat ibora Sivilizatsiya
o‘n sanoqli tizimga asos emas, 0,01 soniyaga teng markazlaridan biri bo‘lgan
solingan. bo‘lgan vaqt o‘lchov Rim imperiyasida nol
birligi hamdir. raqami mavjudligi haqida
2 bilishmagan.
O‘zbek matematigi 9
Shavkat Ayupovning 13
operator algebralar Dastlabki matematik
nazariyasi bo‘yicha yozuvlar 19 ming yillik Angliyalik matematik
qilgan ilmiy izlanishlari tarixga ega suyakka Abraxam de Muavr
asosida dunyo miqyosida chizilgan. Ular tub sonlar keksalik davrida
tan olingan Leybnits ko‘rinishida bo‘lgan. uyqusining vaqti kuniga
algebralarining 15 minutdan ko‘payib
strukturaviy nazariyasi 6 borayotganini aniqlagan
ilmiy maktabi yaratilgan. va arifmetik progressiya
Arab tilidan tarjima tuzib, uyqusining umumiy
3 qilingan “raqam” so‘zi vaqti 24 soatga teng
Tarixdagi birinchi “nol” degan ma’noni bo‘lgan kunni hisoblagan.
matematik ayol anglatadi, ammo u tarixan Bu kun 1754-yil
aleksandriyalik Gipatiya shu qadar rivojlanganki, 29-aprelga to‘g‘ri kelgan
bo‘lgan. hozir barcha raqamlar va aynan shu kuni u
ushbu so’z bilan ataladi. olamdan ko‘z yumgan.
4
“Teng” belgisi XVI asrda, 7 10
manfiy sonlar esa faqat Birdan yuzgacha bo‘lgan
XIX asrga kelib ilk marta jami sonlar yig‘indisi 5050 XX asrning boshiga qadar 14
qo‘llanilgan. ga teng. matematika bo‘yicha
barcha bilim va hisoblar Yevro kupyurasining
8 uncha katta bo‘lmagan haqiqiyligini, undagi
Tayvanliklar 4 raqamini 80 ta kitobga sig‘gan. harfning seriya raqami
ishlatishni yoqtirmaydilar, O‘sha paytdan beri soha va 11 sonidan tekshirish
chunki ularning tilida bu shu qadar kengaydiki, mumkin. Harfni, ingliz
raqam “o‘lim” deb talaffuz matematika asoslarini 800 alifbosidagi tartib raqami
qilinadi. Bu holat shu ta kitobga joylashtirish bilan almashtirib, bu
darajaga yetganki, ba’zi imkonsiz bo‘lib qoldi. sonni boshqa sonlarga
uylarda to‘rtinchi qavat birgina son hosil
va mana shunday raqamli 11 bo‘lgunga qadar qo‘shish
xonadonlar yo‘q. kerak. Natijada chiqqan
Rus matematik son 8 bo‘lsa, kupyura
adabiyotlarida nol natural haqiqiy hisoblanadi.
son hisoblanmaydi,
G‘arb adabiyotlarida esa
aksincha, natural raqamlar
qatoriga kiradi.

Internet ma’lumotlari asosida tayyorlandi.

32 Zamonaviy ustoz Mantiqiy mozaika № 04 (4)-son, 22.04.2021-y.

ENG YAXSHI 3.G‘oya guruhlar, iboralar, so‘zlar yoki raqamlarga
MNEMONIK ajratish orqali ma’lumotni osonroq o‘rganishga xiz­
USULLAR mat qiladi. Masalan, ushbu raqamlarni (47895328463)
yodlab olish qiyin va ko‘p vaqt ketadi. Agar 4789 532 8463 tarzida
1.Kalit so‘zdan foydalanish. ajratib yozilsa, ularni eslab qolish osonroq bo‘ladi.
Ikkinchi (uchinchi yoki
to‘rtinchi) tilni o‘rganishda 4.Loci usuli (yoki Xotira saroyi). Dastlab tanish bo‘lgan joy –
bu usul yordam beradi. U quyidagi- uyingiz, ish joyingiz, maktab binosi yoki mahalliy bog‘ haqida
cha ishlatiladi: avvalo, o‘rganilayotgan o‘ylang. Keyin eslab qolish uchun narsalarni ma’lum joylarda
so‘zning tanlangan kalit so‘z bilan joylashtirishni tasavvur qiling. So‘ngra tekshirish uchun o‘zingizning
ma’no jihatidan bog‘liqligi tasavvur jismoniy manzilingiz bo‘ylab qaytib borganingizni tasavvur qiling. Bunga
qilinadi. Masalan, inglizcha “dog” ko‘proq vaqt kerak bo‘ladi.
(kuchuk) so‘zini o‘rganmoqchi
bo‘lsangiz, hotdog haqida o‘ylang 5.Zanjir usuli. Bunda ma’lumotlar kichik qismlarga ajratiladi.
va keyin uni yeyishni istab dumini Ushbu usul, ayniqsa, tibbiyot yo‘nalishida tahsil oluvchi tala-
likkilatib turgan kuchukni tasavvur balarning uzun so‘zlarni yod olishlarida qo‘l keladi. Masalan:
qiling. Yoki “frog” (qurbaqa) so‘zi- “trigeminal asab” tushunchasi haqida o‘rganilayotganda, uning yuzin-
ni kimningdir ishqida yonganlikni gizdan miyangizga hissiyotlarni yetkazish bilan birga, jag‘ mushaklarining
ifodalovchi “firoq” so‘zi bilan harakatlanishiga ham yordam berishi tushuniladi.
yaqinligini o‘ylash kifoya.
Shunday qilib, v­ izualizatsiya 6.Akrostika – bu yodda saqlash uchun har bir elementning
to‘g‘ri so‘zni eslashga yor- birinchi harfidan esda qolarli jumla yoki ibora yaratishda
dam beradi. foydalaniladigan mnemonik usul.

2.Qofiya Ba’zi mashhur akrostikalar.
– bu
ikki Algebra bo‘yicha bajariladigan amallar
bosqichli xotira tartibi: qavslar, ko‘rsatkichlar, ko‘pay­
jarayoni. Qofiya-
ga qanchalik ijodiy tirish, bo‘lish, qo‘shish, ayirish.
yondashsangiz, eslab Ushbu birinchi harflar bilan “Qariya,
qolish shunchalik oson ko‘rsatganingizdan ko‘proq bo‘lishi
bo‘ladi. Masalan: uchun qo‘shimchalar ayting” kabi jumla
poyabzal = boy abzal ­tuzish mumkin.
daraxt = karaxt Quyosh tizimidagi sayyoralarning tartibi:
eshik = teshik Merkuriy, Venera, Yer, Mars, Yupiter, Saturn, Uran,
tuya = uya Neptun. Ushbu harflardan “Mening vazifam yanada
g‘isht = kisht mahoratli, yuksak salohiyatli, uddaburon nom­
tovuq = sovuq zodlik” singari jumla hosil qilish mumkin.

7.Qisqartmalar mnemonikaning eng ­tanish
turi hisoblanadi. Unda yodda tutilishi
kerak bo‘lgan har bir so‘z yoki iborani
ifodalash uchun oddiy formuladan foydalaniladi.
Masalan: Milliy basketbol assotsiatsiyasi jumlasi-
ning o‘rniga MBAni ishlatish mumkin.

Noilaxon AHADOVA tayyorladi.

Muassis: Manzilimiz: 100096, Toshkent shahri, Mirzo Ulug‘bek tumani, Topshirildi – 17:00 20.04.2021. Buyurtma – 23, hajmi 4 bosma
“Ta’lim muassasasi” MChJ Shastri ko‘chasi, 19A-uy. Telefon: (+998) 71-209-93-39. taboq. Ofset usulida bosilgan. Qog‘oz bichimi A-4.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti
Bosh muharrir: Administratsiyasi huzuridagi Axborot va ommaviy 6000 nusxada bosildi. Nashr indeksi – 425. ISSN № 2181-2004
Abdulla CHIMIRZAYEV kommunikatsiyalar agentligi tomonidan 2021-yil
16-martda 1159-raqami bilan ro‘yxatga olingan. Tahririyatga kelgan qo‘lyozmalar taqriz qilinmaydi va
Bosh muharrir o‘rinbosari: muallifga qaytarilmaydi. Gazetada chop etilgan reklama va
Javlon YAXSHIBOYEV Dizayner: Marks YUSUPOV e’lonlar uchun tahririyat javobgar emas. Gazetaning yetkazib
berilishi uchun obunani rasmiylashtirgan tashkilot javobgar.

Gazeta “SANO-STANDART” MCHJ bosmaxonasida chop etildi. Bosmaxona manzili: Toshkent sh. Olmazor t. “Shiroq” ko‘chasi, 100.
Gazetaning poligrafik jihatdan sifatli chop etilishiga “SANO-STANDART” MCHJ bosmaxonasi mas’ul. Bosmaxona telefoni: (71) 228-07-94.