ТАБИАТ КЎЗГУСИ 4-сoн

Табиат кўзгусиЕР—УМУМИЙУЙИМИЗ № 9-10 (433-434) Апрель, 2021 йил

ИЖТИМОИЙ-ҲУҚУҚИЙ, АДАБИЙ-БАДИИЙ ГАЗЕТА Газета 2001 йил апрелдан чиқа бошлаган

Сўнгги йилларда Прези- Орзулар ушалган кун учун катта хурсандчилик
дентимиз Шавкат Мирзиёев бўлди.
томонидан олиб борилаёт- «икки халқучун ҳам тарихий воқеа»
ган Ўзбекистоннинг изчил- — Президентимизнинг сиё-
лик, жадаллик, пухта ва Риштон туманидан Сўхга боришда Қирғизистон орқали ўтувчи сий жасорати туфайли қўш-
аниқ ечимларга асосланган йўлнинг тантанали очилиш маросими бўлиб ўтди. ниларимиз билан илиқлик,
ички ҳамда ташқи сиёсати борди-келди бошланди, —
ўзининг ҳаётийлиги, оддий сабатлар мустаҳкамланиб, ва яхши қўшничилик ришта- давлат фуқаролари шодиёна дейди сенатор Топиболди
одамлар узоқ кутган эзгу дўстона алоқалар стратегик лари боғлаб туради. билан кутиб олди. Холдоров.
ислоҳотлар сифатида ҳам шериклик даражасига кўта-
халқаро ҳамжамиятнинг юк- рилди. Қардош мамлакатла- Қарийб ўн йилдан буён Дарҳақиқат, чегара пост- — Мана яқинда Қирғизис-
сак эътирофига сазовор бўл- римизни кўп асрлик дўстлик ёпиқ бўлган чегара постла- ларининг очилгани ҳақидаги тон Республикаси Прези-
моқда. Жумладан, “Риштон” римизнинг очилишини икки хушхабар икки қардош халқ дентининг мамлакатимизга
божхона чегара постининг ташрифи доирасида жуда
очилиши ҳам бу борадаги катта келишувларга эри-
эзгу ишларнинг амалий на- шилди. Жумладан, бугунги
тижаси бўлди. тадбир ҳам икки мамлакат
Президентларининг сиёсий
Чегара мажмуасида Қирғи- иродаси маҳсули, деб бема-
зистондан ташриф буюрган лол айта оламиз.
меҳмонлар кенг жамоатчи-
лик ҳамда ёшлар вакилла- — Кўп йиллардан бери ўр-
ри иштирокида карнай-сур- тадаги алоқаларимиз узилиб
най садолари остида кутиб қолган эди, —дейди қирғи-
олинди. зистонлик меҳнат фахрий-
си Нурали Мирзаев. — Биз
Тадбирда Фарғона ви- азалдан қон-қариндош, қу-
лояти ҳокими Хайрулло да-анда бўлиб яшаганмиз.
Бозоров, Боткен вилояти
губернатори Омурбек Суво- Бугун мана “Риштон”
налиев ва бошқалар Ўзбе- божхона чегара постининг
кистон ҳамда Қирғизистон очилиши билан алоқалари-
ўртасида барча соҳаларда миз яна тикланиб, қалблари-
алоқалар кенгайиб бораёт- мизга қувонч тўлди. Бунинг
гани, хусусан, чегараолди учун икки мамлакат Прези-
ҳудудларнинг ҳамкорлиги дентларига катта раҳмат ай-
тобора фаоллашаётганини тамиз.
таъкидлади.
Дарҳақиқат, тинч ва тотув
— Бугун икки халқ учун юртга мана шундай байрам-
ҳам тарихий воқеа бўлди, лар ярашади. Тантанали ма-
— дейди Фарғона вилояти росим Сўх туманида давом
ҳокими Хайрулло Бозоров. этди.
— Сўнгги йилларда мамла-
катлар ўртасидаги муно- Дўстлик, меҳр-оқибатни
тараннум этувчи куй-қў-
шиқлар янгради.

Азаматжон МАДАМИНОВ

Қўқон шаҳар ҳокими "Ёш китобхон" танлови
эҳтиёжманд фуқаронинг ғолиби тантанали кутиб
уйида ғишт терди
олинди

Ибрат “Ёш китобхон" танловининг республика босқичида 10-14
ёшлилар тоифасида Ўзбекистон тумани 50-мактабнинг 8-синф
Баҳмалбоп кўчаси, 57-хонадонда яшовчи Ҳасанжон ўқувчиси Муҳаммадфозил Исмоилов ғолибликни қўлга ки-
Солиевнинг оиласи ижтимоий руйхатга киритилиб, хонадо- ритиб, Президент совғаси-“Спарк” автомашинаси соҳибига
ни ҳомийлар ҳисобидан қайта қуриб берилмоқда. айланди.

Қўқон шаҳар ҳокими ижтимоий муҳофазага муҳтож фуқа- Пойтахтдан қайтган Муҳаммадфозил ўзи таҳсил олаётган
ронинг ҳолидан хабар олиб, қурилиш ишларида иштирок Кичик Оқмачит қишлоғидаги 50-умумтаълим мактабида танта-
этди. нали равишда кутиб олинди.

Жами 2021 йилнинг биринчи чораги давомида Қўқон Туман ҳокимлиги вакиллари, мактаб жамоаси ва Муҳаммад-
шаҳрида 22 нафар фозилнинг дўстлари, маҳалла аҳли, кенг жамоатчилик ва-
эҳтиёжманд фуқа- киллари, оммавий ахборот воситалари ва блогерлар иштирок
роларнинг уйлари этди.
қайта қуриб берил-
ди. Бугунги кунда Туман ҳокими Шерзоджон Юлдашев китобсеварни эришган
яна 30 нафар ижти- улкан муваффақияти билан қутлаб, унинг келгусидаги ўқиш ва ишларида улган зафарлар
моий муҳофазага тилади. Муҳаммадфозилнинг онаси шу мактабнинг тарих фани ўқитувчиси Мукаммалхон
муҳтож фуқаролар- Муқимжоновага, устозлари ва маҳалла аҳлига ана шундай чуқур билим соҳибини муносиб
нинг хонадонида қу- тарбиялаб, улғайтирганлари учун самимий миннатдорчилигини билдирди.
рилиш ишлари кет-
моқда. Тадбирда туман ҳокимлиги томонидан зукко ва билимдон китобхон Муҳаммадфозил
10 миллион сўм, мактаб директори Муқаддамхон Деҳқонова ва саоҳиятли билимдоннинг
устози она тили ва адабиёти фани ўқитувчиси Нилуфархон Халиловаларнинг ҳар бирлари
5 миллион сўм миқдоридаги пул мукофотлари билан тақдирландилар.

оммавий қабул “Зиё маскани” иш бошлади
Фурқат тумани марказида замо-
10 октябрь, шанба куни даги қабул давомида 70 га яқин навий “Зиё маскани” китоб дўкони
Фарғона шаҳридаги “Тадбир- мурожаат кўриб чиқилди. қуриб битказилиб, ишга туширил-
корлар уйи”да жисмоний ва ди.
юридик шахслар мурожаатлари Бандлик, тадбиркорлик, уй-
бўйича оммавий қабул ўтказил- жой, моддий ёрдам, коммунал 300 миллион сўм маблағ эвазига
ди. хизмат, кредит, тиббий хизмат- қисқа муддатда қуриб битказил-
лар масалаларида қилинган кўп- ган мазкур масканга 400 миллион
Қабулда вилоятдаги барча лаб мурожаатлар жойида ҳал сўмлик китоб фонди жамланган.
бошқарма ва идоралар мутасад- этилди. Қонунчиликда белги- Бу ерда болалар адабиёти, ҳуқуқий
ди раҳбарлари ҳамда оммавий ланган муддатларда ўрганили- адабиётлар, илмий-оммабоп, чет
ахборот воситалари вакиллари ши лозим бўлганлар, ўрганиш тилларидаги қўлланма ва адаби-
қатнашдилар. учун тегишли ташкилот ва идо- ётлар ҳамда бошқа соҳаларга оид
раларга йўналтирилиб, назорат- икки минг турдаги 10 минг дона ки-
Вилоятнинг деярли барча ту- га олинди. тоблар билан таъминланган.
манларидан келган фуқаролар
билан юзма-юз мулоқот асоси- Ўз мухбирларимиз.

2 2021 йил, Апрель, № 9-10 Табиат кўзгуси

Фарғонада Президент мактаби қурилиши 6,7 КМ ОҚАВА СУВ ТАРМОҒИ ТЎЛИҚ
якунланмоқда ЯНГИЛАНАДИ

Фарғона шаҳридаги Алишер Навоий кўчасида Кейинги йилларда вилоятимизда коммунал хизмат кўр-
“Президент мактаби” барпо этилаётган бўлиб, сатиш бўйича замонавий бозорни шакллантириш йўлида
қурилиш ишлари якунланмоқда. изчил саъй-ҳаракатлар амалга оширилмокда.

Фарғона вилояти ҳокими Хайрулло Бозоров бу еда Ҳусусан, Уй-жой коммунал Шодиёна ҳамда Машъал МФЙ
олиб борилаётган ишларни кўздан кечирди. хизмат кўрсатиш вазирлиги "Ўз ҳудудидан ўтган диаметри 800
сув таъминот" АЖ ташаббуси мм бўлган 6,5 км узунликдаги
Икки гектардан зиёд майдонни эгаллайдиган билан "Фарғона сув таъмино- оқава сув(канализация) тар-
таълим маскани 168 нафар ўқувчига мўлжалланган. ти" МЧЖ томонидан Фарғона моғини янгилаш ишлари олиб
Муҳташам ўқув даргоҳи биносида ўқув хоналари, шаҳридаги Ифтиҳор МФЙ, борилмоқда.
лабораториялар, кутубхоналар, ётоқхона, ўқувчилар-
нинг жисмоний тарбия ва спорт билан шуғулланиш- “НОДАВЛАТ НОТИЖОРАТ
лари учун барча имкониятлар яратиляпти. Спорт ТАШКИЛОТЛАРИ УЙИ” ОЧИЛДИ
заллари ва майдончалари, сузиш ҳавзаси энг юқори
халқаро стандартларга уйғун шаклда бунёд этил- Фарғонада “Нодавлат нотижорат ташкилотлари
моқда ва жиҳозланмоқда. Мактаб ҳудудида ободон- уйи” фойдаланишга топширилди.
лаштириш ва кўкаламзорлаштириш ишлари замон
талаблари даражасида ташкил этилмоқда.

нефт ва газ конденсатларини қайта ишлаш Вилоят маҳаллий
корхонаси ишга тушди бюджети ҳисобидан
“Нодавлат нотижорат
Фарғона шаҳрида «Max Oil Group” ташкилотлар уйи”
масъулияти чекланган жамияти томонидан биносини таъмирлаш
барпо этилган нефт ва газ конденсатларини ва жиҳозлаш учун 1,5
миллиард сўм маблағ
қайта ишлаш корхонаси иш бошлади. сарфланди.

Корхонанинг очилиш маросимида Фарғона ви- бугунги кунда мотор мойлари ҳам қайта ишлан- Мажмуада зарур адлия бошқармаси томонидан
лояти ҳокими Хайрулло Бозоров иштирок этди. моқда. Иккинчи босқич ишга туширилгач, шароит ва қулай- рўйхатдан ўтган 777 та но-
нефтни тўлақонли қайта ишлаш циклига ўтиб, ликларни яратиш давлат нотижорат ташкилоти
Умумий лойиҳа қиймати 2,5 миллион АҚШ битум ишлаб чиқариш ҳам режалаштирил- мақсадида конфе- фаолият юритмоқда. Эндилик-
долларини ташкил этадиган ушбу корхона муас- моқда. ренц зал, коворкинг да ушбу ташкилотлар ҳам маз-
сиснинг ўз маблағлари ҳисобидан барпо этилди. Шоҳижахон НОСИРЖОНОВ маркази, дам олиш ва кур бинодан фойдаланишлари
кофе-брейк хоналари мумкин.
Россияда ишлаб чиқарилган ускуналар билан ажратилган.
жиҳозланган ва йиллик 48 минг тонна нефт ва Фотима МАҲМУДОВА,
газ конденсатларини қайта ишлаш қувватига эга Бу ерга вилоятда ижтимоий ФарДУ талабаси.
бўлган корхонада 150 та янги иш ўрни яратилди, аҳамиятга эга бўлган соҳа-
корхонанинг иккинчи босқичи якунига етгач яна ларда ўз фаолиятини амалга
қўшимча 50 нафар маҳаллий ишсиз ёш жалб эти- ошираётган 17 та ННТ ижара
лади. Корхонада йиллик 500 миллиард сўмлик тўловининг “ноль” ставкасини
маҳсулот ишлаб чиқариш кўзда тутилган. қўллаган ҳолда жойлаштирил-
ди.
“Max Oil Group” корхонасида бензин, солярка,
керосин, дизел ёқилғилари билан биргаликда Бугунги кунда вилоятда

бағдод туманида Янги мактаб Бувайда туманида 1миллиард 200 мил- Ўзбекистон Республикаси
фойдаланишга топширилди лион сўм маблағ ҳисобига Нуронийлар ва Мудофаа вазири кубоги
ёшлар маскани фойдаланишга топширил- учун «Ватанпарварлар»
330 ўринли лойиҳа қиймати 4,5 миллиард сўм ди. Бу ерда соғломлаштириш хоналари,
бўлган мактаб биноси ҳудудда яшовчи аҳоли, кутубхона, тиббиёт хоналари мавжуд. ҳарбий-спорт
тадбиркор ва фермерлар томонидан ҳашар йўли мусобақасининг
билан қурилиб, фойдаланишга топширилди. Нуронийлар ва ёшлар маскани вилоят босқичи

Шуни алоҳида таъкид- мерлар томонидан ҳашар Эндиликда шинам бу якунланди.
ланиш керакки, шу кунга йўли билан қурилган мак- масканга барча аҳоли
қадар туманнинг энг чекка табни жиҳозлаш учун туман ҳафтанинг истаган кунла- «ТУРОН»
ҳудуди ҳисобланган Меҳнат- ҳокимлиги томонидан 750 ри бу ерга келиб мада- ЖАМОАСИ ҒОЛИБ
обод қишлоғида умумий миллион сўм маблағ ажра- ний ҳордиқ чиқаришла-
ўрта таълим мактаби бўл- тилган ва мактаб жиҳозлан- ри, бир пиёла чой устида Маълумки, мазкур ҳар-
маган. Қишлоқ ёшлари ган. дилдан суҳбатлашишла- бий-спорт мусобақаси уч
эски дала шийпони ўрнида ри, маънавий-маърифий босқичда - туман, вилоят ва
— мослаштирилган бинода Тантанали очилиш мароси- тадбирлар уюштиришла- республика миқёсида ўткази-
бошланғич таълимни олган. мида иштирок этган Фарғона ри мумкин. лади. Бешариқ туман босқи-
Юқори синфларда ўқиш вилояти ҳокими Хайрулла чида 3-умумий ўрта таълим
учун эса ҳар куни 4-5 кило- Бозоров янги мактаб учун Йирик лойиҳа амалга оширилади мактабининг «Турон» жамоаси
метр масофа пиёда юриб, компьютер синфи, замона- муваффақиятли иштирок этиб,
қўшни қишлоқдаги мактабга вий мусиқа ва спорт анжом- Ўзбекистон Республикаси АЖ орқали марказлашган мактаблар ўртасида ғолиб бўл-
қатнаган. ларини топширди. Президентининг 2020 йил иссиқ сув ва иссиқлик билан ган эди. 14 нафар билимдон,
28 декабрдаги ПҚ-4936-сон- таъминлаш бўйича улкан эпчил ва чаққон ўқувчилардан
Аҳоли, тадбиркор ва фер- Ўз мухбиримиз. ли қарорига асосан, Марғи- лойиҳа амалга оширил- таркиб топган «Турон» жамоа-
лон шаҳрининг “Гулистон”, моқда. си устозлари - шу мактабнинг
Инсонлар умрининг ўртача “Зуҳро”, “Милтиқсоз”, “Чи- чақирувга қадар бошланғич
қанча вақтини смартфонлар лонзор” “Саҳоват” маҳал- Лойиҳа тўла қувватда ҳарбий таълим ўқитувчиси
учун сарфлайди? ла фуқаролари йиғинлари ишга туширилганидан сўнг Салимжон Маматов етакчи-
ҳудудларида жойлашган 15,4 млн.м3 табиий газ, 29,5 лигида вилоят босқичига ҳам
«Whistle Out» тадқиқот 130 та кўп қаватли уй 5711 млн.кВт электр энергияси пухта тайёргарлик кўришди.
компанияси замонавий ин- та хонадонларни “Фарғона иқтисод қилиниб қарийб
сонлар ҳар куни смартфон- иссиқлик электр маркази” 14,5 млрд.сўм маблағлар те- Вилоят босқичида жамоа-
га қанча вақт сарфлашини жаб қолинишига эришилади. лар бешта - мерганлик, тез
аниқлади, деб хабар беради тиббий ёрдам, эстафета, сафда
Hi-tech.mail.ru. қўшиқ айтиб юриш ва «Темур
Тадқиқот давомида учта ёшлар марафони тузуклари»дан савол-жавоб
гуруҳдаги минг киши ўр- шартлари бўйича беллашиб,
тасида сўров ўтказилган Фарғона ўзларининг билимдон, эпчил
— «бумерлар» (1946—1964 техникага сарфлайди, деган шаҳрида ва чаққон эканликларини
йилларда туғилганлар), хулосага келинган. бобомиз Амир намойиш қилишди. Жамоа
«Х авлод» (1965—1980 йил- Темурнинг 685 аъзоси Рисқитилла Абдураҳи-
лар) ва «миллениаллар» Агарда инсоннинг ўртача йиллиги муно- мов мерганлик шарти бўйича
(1981—1996 йиллар). Улар- умри ва ушбу кўрсаткич ўз- сабати билан илгари ўрнатилган рекордни
дан кунига ўртача қанча вақт гармаслиги ҳисобга олинса, ўн километрли янгилади.
смартфонга сарфлашлари «миллениаллар» умрининг марафон бўлиб
сўралган. 9 йилини смартфонларга Вилоят босқичида барча
Маълум бўлишича, учала сарфлайди. Таққослаш учун, ўтди. кўрсаткичлар бўйича «Ту-
гуруҳдагилар орасида смарт- инсон ўз умрининг узоқлиги- рон» жамоаси ғолиб бўлди ва
фонлардан фойдаланиш бў- дан келиб чиқиб уйқу учун Марафонда талаба-ёшлар, бажаришди. Ҳарбий хизмат- республика босқичига йўллан-
йича у қадар катта бўлмаган ўртача 15—30 йил сарфлай- ўқитувчилар ҳамда Қурол- чиларнинг турли қўл жанги ма олди. Ғолиблар диплом ва
фарқ мавжуд. «Бумерлар» ди. ли Кучлар куч тузилмалари чиқишлари ҳамда ҳарбий совғалар билан тақдирланди.
ўртача 2,5 соат, «Х авлод» — вакиллари иштирок этди. оркестрнинг жанговар
3 соат, «миллениаллар» — Замонавий смартфонлар куй-қўшиқлари иштирок- Р. МИРЗАҚУЛОВ
3,7 соат сарфлайди. Бунинг унинг эгаси ҳар куни экранга Тадбирнинг давоми Фарғо- чиларга кўтаринкилик ба-
натижасида одам қанчалик қанча вақт қарашини кўрса- на шаҳридаги ўйингоҳга ғишлади.
ёш бўлса, шунча кўп вақтини тиб беради — iOS ва Android кўчди. У ерда барча бирга-
созламаларида бунинг учун ликда турли бадантарбия ва Гулсанам РАҲИМОВА
махсус пункт мавжуд. чиниқтирувчи машқларни

Табиат кўзгуси 32021 йил, Апрель, № 9-10

Туберкулёз БЕДАВО ЭМАС!

2021 йил 24 март куни Фарғона шаҳридаги Ислом Каримов номидаги санъат саройи боғида Бутунжаҳон
туберкулезга қарши курашиш кунга бағишланган байрам тадбири бўлиб ўтди. Фарғона вилояти ҳокимлиги,
вилоят соғлиқни сақлаш бошқармаси ва бошқа ҳамкор ташкилотлар билан биргаликда USAIDнинг Марказий
Осиёда сил касаллигини батамом тугатиш лойиҳаси кўмагида ташкиллаштирилди.

Байрам тадбирида спортчилар ва санъат ходимлари чиқишлари, аҳоли орасида туберкулёз касаллиги ҳақи-
да нотўғри фикрларни камайтириш, уни олдини олиш, касалланган шахсларни ажратиш ва стигмани барта-
раф этиш мақсадида саҳна кўринишлари намойиш этилди.

— Шу ўринда таъкидлашим жоизки, USAID- – Илгарилари туберкулёзни аниқлашга
нинг марказий Осиёда сил касаллигини ту- 3-4 ойлар вақт талаб этилар эди. Тиббиётга
гатишга қаратилган лойиҳаси доирасида диаг- ностика ва даволашнинг янги усуллари
Фарғона, Сирдарё ва Жиззах вилоятларида кириб келиши натижасида бугунги кунда ка-
натижали ишлар амалга оширилмоқда. USAID салликка генно-молекуляр усулида бор йўғи
ушбу соҳадаги мутахассисларнинг тайёргар- 70 дақиқа ичида аниқ ташҳис қўйилмоқда.
лигини ошириш, дори воситалари, тиббий ва Илғор операция усуллари жорий этилиши,
лаборатория ускуналари билан таъминлаш, самарали дори-дармонлар қўлланилиши на-
сил касаллигининг олдини олиш, аниқлаш ва тижасида беморларнинг касалликдан соға-
даволаш жараёнини тезлаштириш мақсадида йиш муддати 2 йилдан 9 ойга қисқарди. Айни
соғлиқни сақлаш вазирлигининг сил касал- пайтда олимларимиз туберкулёзга чалинган
лигига қарши кураш бўйича миллий дастури беморларнинг даволаниш курсини яна 6 ойга
билан самарали ҳамкорлик қилиб келмоқда. қисқартириш устида илмий изланишлар олиб
борилмоқда. Яна бир эътирофга арзигуллик
Анна Мельтцер, Бу йил, USAID, сил касаллигига қарши кураш ютуғимиз ЖССТнинг маълумотига кўра, тубер-
USAIDнинг Ўзбе- бўйича миллий дастури ва унинг шериклари кулёзга қарши олиб борилган тадбирларнинг Наргиза Парпиева,
аҳолининг сил касаллиги бўйича хабардор- натижалари бўйича Ўзбекистон фтизиатрия Республика ихтисос-
кистонда соғлиқни лигини ошириш ва сил билан боғлиқ стигма
сақлаш ривожлан- ва афсоналарни камайтиришга қаратилган хизматининг Европа ҳудудидаги 53 мамлакат лаштирилган фтизиат-
тириш бўйича катта орасида кучли учталикда ўрин олди. Шу ўрин- рия ва пульмонология
минтақавий ва миллий даражада турли тад- да ҳамкорлик доирасидаги лойиҳаларимиз ҳам илмий-амалий тиббиёт
мутахассиси, соғлиқни бирлар ва рақамли дастурларни амалга оши-
сақлаш гуруҳи раҳбари. ришни бошлади. ўз самарасини бериб келяпти. марказининг директори.

“АССАЛОМ, ТОНГ”
Фарғона шаҳридаги “Само” спорт мажмуасида Ўзбекистон Республикаси Прези-
дентининг 2020 йил 30 октябрдаги “Соғлом турмуш тарзини кенг татбиқ этиш ва
оммавий спортни янада ривожлантириш чора-тадбирлари тўғрисида”ги 6099-сон-
ли Фармони ижросини таъминлаш мақсадида тиббиёт ходимлари ўртасида “Асса-
лом тонг” соғломлаштириш машқлари бўйича Ўзбекистон Республикаси Соғлиқни
сақлаш вазири кубогининг вилоят босқичи ўтказилди.

Фарғона вилояти ҳокимли- он, Олтиариқ, Бувайда ҳамда аҳамиятга эга эканлигини
ги, вилоят соғлиқни сақлаш Фарғона тумани тиббиёт бир- чин дилдан ҳис этган тибби-
бошқармаси ҳамда Ўзбекис- лашмалари жамоалари ишти- ёт ходимларининг фаоллиги
тон “Ўзбек жанг санъати” рок этдилар. Ҳар бир жамоа эътибордан четда қолмади.
Федерацияси билан ҳамкор- тажрибали ҳакамлар олдида Албатта, инсон саломатлиги
ликда ташкил этилган мусо- тонги машқларни бажариб, ўз учун бебаҳо бўлган жисмо-
бақанинг очилиш маросими маҳорат ва эпчилликларини ний ҳаракат ва чиниқишлар
катта тантанага айланиб амалда намоён этдилар. Бу ҳар бир фуқаро олдидаги
кетди. Мусобақада Фарғона каби спорт мусобақаларининг масъулиятдир.
ва Қўқон шаҳарлари, Ёзёв- ўтказилиши қанчалик муҳим

Сил чекиняпти. Коронавируснинг янги В илоят силга қарши курашиш диспансерида Соғлиқни сақлаш
тўлқинига пухта тайёрлик вазирлиги Аҳолининг соғлом турмуш тарзини қўллаб-қувват-
лаш ва жисмоний фаоллигини ошириш маркази, вилоят соғ-
Covid-19 инфекциясининг бирин- лиқни сақлаш бошқармаси ҳамда USAID нинг Марказий Осиёда
чи тўлқини даврида шифокорлари- сил касаллигини тугатиш бўйича лойиҳаси ҳамкорлигида шифо-
миз керакли тажрибага эга бўлди- корлар ва журналистлар иштирокида конференция бўлиб ўтди.
лар, ҳозирги вақтда, агарда вазият
жиддийлашадиган бўлса, ушбу ин- Тадбирда сил касал-
фекцияга қарши курашиш тадбир- лигининг олдини олиш,
даволаш бўйича ама-
ларининг ташкиллаштирилишида лиётга тадбиқ этилаёт-
ва етук мутахассислар жалб қили- ган усуллар ҳақида сўз
борди. Журналистлар
нишида, муаммолар бўлмайди. ўзларини қизиқтирган
саволларга мутахас-
Ўтган бир йил давомида сил ва ўтказилиши натижасида фтизиатрия сислардан атрофлича унинг тарқалишига асосий сабаблар-
Covid-19 касаллиги аралаш келгани тизимидаги ташкиллаштирилган ўрин- жавоб олдилар. дан бири бу аҳоли ўртасида тиб-
бўйича нечта ҳолат қайд этилди. Бун- лар босқичма-босқич қисқартирил- бий маданиятнинг етарли эмаслиги,
дай ҳолатлар бўйича республикамизда моқда. 2020 йил давомида илк марота- – Бундан 10 йил соғлом турмуш тарзига амал қилмас-
бир қатор тадқиқотлар ўтказиляпти. ба сил касаллиги аниқланган беморлар илгари сил касалиги лик ҳисобланади.
2020 йил давомида бир вақтнинг ўзи- 100 000 аҳолига нисбатан касалланиш ҳақида сўз кетгани-
да сил ва Covid-19 касалликлари билан кўрсаткичи 32,1 нафарни ташкил қил- да, одамларни ваҳима Конференцияда аҳоли ўртасида
касалланганлар умумий сил касаллиги ган ва 2019 йилга нисбатан 5,0 нафар- босарди, – дейди дис- тарғибот ишларининг таъсирчанли-
билан оғриган беморларнинг 1,5-2,0 га камайган. Бу ҳолат бир томондан, пансер бош врачи Элёр гини янада ошириш борасида муҳим
фоизини ташкил қилган. 2020 йил давомида амалга оширилган Алиев. – Бугунги кунга таклифлар ўртага ташланди.
карантин ва ниқоб тақиш тизими жо- келиб, унга ташхис қўйиш механизми
Сил касаллиги бўйича кўрсаткичла- рий қилиниши натижаси бўлса, иккин- ва даволаш усули ҳам тубдан ўзгар- Шунингдек, ўқувчи-ёшлар ўртаси-
римиз яхшиланиб бораётгани тўғриси- чи томондан, фтизиатрия тизимидаги ди. Шунинг учун ҳам беморлар сони да “Соғлом турмуш тарзи – менинг
да маълумотларга қараганда охирги муассасаларга беморлар мурожаатла- кўп эмас. Мавжуд беморларда ҳам тасаввуримда” номли кўргазма таш-
10 йил давомида сил касаллигининг ри сонининг кескин камайишидир. оғир ҳолатлар кузатилгани йўқ. Шун- килланди. Диспансер ходимлари
100 000 аҳолига нисбатан касалланиш дай бўлсада, биз аҳоли ўртасида ту- томонидан “Туберкулёз касаллиги
кўрсаткичи бир меъёрда камайиб бор- Covid-19 ҳам асосан ўпкада асорат шунтириш-тарғибот ишларини олиб бедаво эмас!” деб номлаган саҳна
моқда. Бу ҳолат – президент қарор- қолдиряпти. Бугунги кунда бу касал- боришимиз зарур. Ижтимоий тар- кўриниши ҳам намойиш этилди.
лари билан тасдиқланган дастурлар- ликни даволаш усуллари қай дара- моқларда ҳам тизимли ишлар йўлга
нинг тўлақонли бажарилиши, ЖССТ ва жада такомиллаштириб борасида қўйилган. Телеграм тармоғида “Са- Носиржон РАҲИМОВ,
бошқа халқаро ташкилотлар билан республикамизда бир қатор ишлар ломатлик сабоқлари” номли саҳифа Азаматжон МАДАМИНОВ
ҳамкорликда сил касаллигининг олди- амалга оширилмоқда. Тўғри, Covid-19 мавжуд бўлиб, унда барча ўзининг
ни олиш, ташхислаш ва даволаш бора- нафақат ўпкада, балки юрак-томир, қизиқтирган саволларига жавоб оли-
сидаги замонавий, замон талабига жа- марказий нерв тизимларида, жигар ва ши мумкин. Сил – бедаво дард эмас.
воб берадиган янги усулларни ишлаб буйракларда ҳам ўзгариш қолдиради. Фақат унга вақтида эътибор бери-
чиқиш ва амалиётга татбиқ этиш на- Covid-19 пандемияси бошлангандан либ, даволанилса, албатта, ижобий
тижасидир. бери бу касалликни ўрганиш давоми- натижаларга эришиш мумкин.
да даволар такомиллаштириб борил-
Айниқса, сил касаллигининг ен- ди, дунё тажрибаси, ЖССТ тавсиялари Сил — юқумли касаллик бўлиб,
гил турлари, сил микобактериясини ўрганилди ва Ўзбекистон шароитига
ажратмайдиган тури билан касаллан- мослаштирилди.
ган беморлар амбулатор даволашга

4 2021 йил, Апрель, № 9-10 Табиат кўзгуси

Ўқинг ва албатта синаб кўринг Беморликни чақирувчи сўзлар

Узоқ вақт Мени қизиқтириб Немис психотерапевти (ке- оғриғи бўлди деганларда -
фойдаланса қўйди бу мавзу либ чиқиши Эронлик бўлган) мигрень ривожланиши
бўладиган тиббий Нусрат Пезешкиан биринчи-
ниқоблар ишлаб Мисрлик шифокор шундай деб ёзади: лардан бўлиб, айнан қандай 5. Қонимни ичди деганларда-
Кишилар болаларининг иситмаси кўтарилгани- сўзлар инсонда касалликни кел- қон касалликлари ривожлани-
чиқилди дан шикоят қилиб келсалар жаҳлим чиқиб кетади. тириб чиқаришини исботлаб ши
Ахир шунга ҳам шифокор, укол ёки дори керакми? берган.
Америкалик физиклар томонидан Уйда ПИЁЗ бор-ку, ахир! 6. Сабр косам тўлди деганлар-
узоқ вакт фойдаланса бўладиган Фикримни исботи ўлароқ бир ҳаётий воқeани Инсоннинг ўз ички руҳий аҳво- да - гипертония ривожланиши
тиббий ниқоблар ишлаб чиқил- ҳикоя қилиб берай. лидан келиб чиқиб айтадиган сўз-
ди. Бу ҳақда «ACS Nano Letters» Касалхонада қаттиқ иситма туфайли ўлим билан лари ўзининг саломатлигига син- 7. Эшитгим келмайди, ўчир
нашрига асосланиб, «ТАСС» хабар олишиб ётган болани кўргани бувиси келади ва хо- гиб борар экан. деганларда - гаранглик ривож-
берди. латни кўргач дарҳол бир дона пиёз келтиришларини ланиши
сўрайди. Инсон физиологик органлари
Маълум қилинишича, мис на- Пиёзни олиб иккига бўлади-да боланинг ҳар икки ишига бевосита таъсир қилувчи 8. Асабимни синама деганлар-
нотолалардан тайёрланган тиббий қадами тагига боғлаб пайпоғини кийгазиб қўяди. сўзлар-органик нутқ ҳам деб ата- да - депрессия ривожланиши
ниқоб ишончли ва узоқ муддат хиз- Эртасига бола соғлом ҳолда, ҳеч нарса кўрмагандай лади.
мат қиливчи бўлиб, ҳавони фильтр- кўзини очади. 9. Ҳаётимда қувонч йўқ деган-
лаш жиҳатидан одатий респиратор- Пайпоғни тагидаги пиёз парчаси эса тим қора Қанчалик бақувват бўлманг, ларда - жигар, ўт қопи касал-
лардан қолишмайди. тусда эди. ўзингизга айтилган қуйидаги сўз- ликлари, семизлик ривожлани-
Яна бир воқеа 1919-йилда Мисрда қаттиқ грипп лар саломатлигингизга путур ет- ши
«Нафас олиш қулайлиги нуқтаи туфайли 40 минг киши ҳаётдан кўз юмади. Шунда казади.
назаридан бизнинг материалимиз, табобат ходимлари қишлоқларда уйма-уй юришиб 10. Ўз-ўзини ейиш, бировлар-
одатда, полипропилендан тайёрла- одамларга ёрдам беришади.Чека бир жойда яшай- Баъзи пайтларда маълум қи- ни ишини ҳазм қила олмаслик
надиган N95 даражадаги ниқоблар диган деҳқонни уйига етиб боришганида ҳайратга йинчиликлар ичига кириб бориб, - ошқозон яра касалликлари
билан таққосланади. Мис наното- тушишади, чунки бутун оила соппа-соғ эди. ғазаб, жахл, нафрат билан айтган ривожланиши
лалардан ишланганлиги учун янги "Қандай қилиб.?"- сўради шифокор. сўзларимиз органларимизга буй-
тиббий ниқобни вирусли заррача- Мана-деб пўсти арчилмаган ҳолда ўртасидан руқ, команда бериш кўринишида 11. Ўлгудек чарчадим деган-
лардан ва бошқа ифлослантирувчи кундалангига иккига бўлиб қўйилган пиёзга ишора бажариб, маълум аъзолар ишини ларда - урологик хасталиклар
моддалардан исталган усуллар қилди уй эгаси. изидан чиқарар экан. ривожланишини исботлаган.
билан тозалаш мумкин. Бундан Ҳар бир хонада шундай ҳолат. Бундан ҳайратга
ташқари, материалнинг ўзи кучли тушган шифокор пиёзни олади ва микраскопга 1. Барчаси мени бўйнимда, Доимо саломат бўлишда ўзи-
бактерияларга қарши хусусиятга қўйиб қарайди. муаммолар мени бўйнимда де- мизга сўзлаётган сўзларимизга
эга», — дейилади хабарда. Пиёз қатлари ичи тўла грипп микробларини кўра- ганларда - остеохондроз ривож- эҳтиёткор бўлайлик.
ди. Шундан маьлум бўладики, кесилган пиёз мик- ланиши
Мия бир кунда робларни ўзига жалб қилади ва уларни ўлдиради. Зеро, дунёларни, инсон орга-
қанча калория Жуда осон лекин, жуда фойдали. Баъзида оёғимиз 2. Барчаси жонимга тегди де- низмини сўзлар бошқаради!
тагида турган фойдали нарсани кўрмаймизу унинг ганларда - ўсмалар ривожлани-
сарфлайди? муқобилини узоқлардан қидирамиз! ши

-Мия кунига 400 калория энергия 3. Юрагимга қаттиқ олдим
сарфлайди ва у бошқа органлардан деганларда - юрак инфаркти ри-
фарқли ўлароқ, бу калорияларни вожланиши
доимий равишда сарфлайди.
4. Менга муаммолар бош
-Мия тана вазнининг атиги 2 фо-
изини ташкил қилади ва у энер- Чақалоқлардаги нотинч сўнг ўз-ўзидан камаяди.
гиямизнинг 20 фоизини истеъмол Бундай вазиятда қандай йўл туриш
қилади. Таққослаш учун, мушаклар уйқунинг сабаблари
тананинг 25 фоиз қувватини сарф- керак?
лайди. Шифокор Хуршид Аъзамхўжаев чақалоқлар нотинч ухлашининг Она парҳезга аҳамият бериши зарур:
сабаблари ҳақида сўзлаб берди.
-Янги туғилган чақалоқларнинг ширинлик, дуккакли маҳсулотлар, саб-
мияси эса танадаги энергиянинг 65 Чақалоқларнинг уч ойлик бўлгуни- -ноқулай уйқу шароити; зовотлардан карам, турп ва газли ичим-
фоизини истеъмол қилади. гача кузатиладиган нотинч уйқуси ота- -организмдаги касалликлар; ликларни истеъмол қилмаслиги керак.
онани кўп ташвишга солади. Эндигина -интракраниал босимнинг ошиши. Сунъий озиқлантирилса, бўтқаларни
СУЯКЛАР ЗИРҚИРАБ ухлаб қолган чақалоқ уйғониб кетиб, Қорин тўймаслиги тўғри танлай билиш керак.
ОҒРИСА... бирдан қаттиқ йиғлайди, қўл-оёқлари- Она сути билан озиқланадиган бола-
ни типирчилатади. Бунга нима сабаб лар овқатланиш учун ҳар 1—3 соатда Овқатланаётганда бурундан нафас
Баъзиларнинг суяклари қақшаб, бўлиши мумкин? уйғонади, сунъий аралашмаларда ҳар олиш, оғиздан ҳаво ютмаслик, овқат-
зирқираб оғрийди. Бунда исириқ 2—5 соатда овқатланади, чунки ошқо- лангандан сўнг болани тик ҳолатда би-
ўсимлиги мадад бўлади. Чақалоқлар қанча ухлаши керак? зон-ичак тракти учун бўтқанинг ҳазм роз кўтариш тавсия этилади.
Уйқу меъёри жажжи одамлар ҳаёти- жараёни узоқроқ давом этади. Кўкрак
Бунинг учун: нинг дастлабки уч ойида Жаҳон соғ- сути билан озиқланадиган кичкинтой- Ортиқча ҳис-туйғу
- бир сиқим исириқ 400 мл. сувда лиқни сақлаш ташкилоти тавсияларига ларни уларнинг талаби бўйича парва- Дастлабки уч ойда эшитиш ва кўриш
қайнатилади. кўра, 14—17 соатни ташкил қилиши ке- ришлаш тавсия этилади. Бу боланинг тез ривожланади. Чақалоқ эшитганла-
Юмшоқ матони ушбу қайнатма- рак. Бироқ бу рақамлар тахминий, агар озиқавий эҳтиёжини қондирибгина рини кўрганлари билан таққослашни
га ҳўллаб, 10 кун мобайнида озор чақалоқ бундан кўп ёки камроқ ухласа, қолмай, балки тинчланишини ҳам ўрганади ва бир-бирига боғлашга ҳа-
жойга суртиб турилса, суяклардаги лекин ўзини яхши ҳис қилса, хавотир таъминлайди. Она боласини ортиқча ракат қилади. Уйқу пайтида боланинг
оғриқда фойда беради. олишнинг кераги йўқ. овқатланишидан қўрқмаслиги керак, мияси уйғоқлик пайтида олган барча
Уч ойгача бўлган чақалоқлар уйқусида: улар ҳеч қачон керакли миқдоридан кўп таассуротларни қайта ишлайди ва таҳ-
-скелет шаклланишида муҳим рол ўй- овқат емайди. лил қилади. Шунингдек, баланд му-
найдиган соматотропин гормони ишлаб Боланинг қорни тез очганлиги учун сиқа, кўплаб одамлар, кучли эмоциялар
чиқарилади; ҳам тез-тез уйғонади. Бунга онадаги — уйқу бузилишига олиб келади.
-иммунитетни тиклайдиган Т-лимфо- сутнинг камлиги сабаб бўлиши ҳам Ноқулай уйқу шароити
цитлар фаоллашади ва вирус ҳамда бак- мумкин. Ушбу вазиятда бола уйқусида Хонадаги ҳаво ҳарорати 20—22 да-
терияларни йўқ қилади; безовта бўлади, бундан ташқари, озиқа ража, ҳаво намлиги 40—60 фоиз, та-
-тўқималарда метаболизм жараёни етишмаса, вазни етарлича кўпаймайди, биий матолардан тикилган кийимлар,
кучаяди; пешоб чиқариши камаяди ва терининг намланган тагликни вақтида алмашти-
-ҳужайралар янгиланади; қуриши кузатилади. риш зарур.
-асаб тизими бўшашади. Қорин дам бўлиши Соматик касалликлар
Кичкинтойларнинг уйқуси ҳам кат- Олимлар фикрига кўра, ошқозон- Чақалоқларда энг кўп учрайдиган со-
таларники сингари икки хил бўлиши ичак йўллари ҳали буткул етилмаган матик касалликлар — бурун битиши ва
мумкин: ва номукаммал мотор функцияси ичак- тери яллиғланишидир. Бурун битиши
Секин уйқу даври: мия нофаол, тана ларда газ ҳосил бўлишига олиб келади туфайли нафас олиши қийинлашади
бўшашган, нафас олиши бир текис ва оғриқ беради. Бунда бола безовтала- ва уйқуси бузилади. Қизариш ва қичи-
ва ҳотиржам, гўдак тўлиқ дам олади, нади, яхши овқатланмайди, кекиради, шиш терини яллиғлантиради ва болани
жисмоний кучни тиклайди. кўнгли айнийди, кўпинча оёқлари те- безовта қилади. Бу ҳолда шифокор би-
Тез уйқу даври: юрак уриши, нафас пинади. Баъзида бошини орқага ташла- лан маслаҳатлашиб, даволаш чоралари-
олиши тезлашади, қўл-оёқ, кўзлари ҳа- ши мумкин. Қорин дам бўлиши физио- ни кўриш керак.
ракатланади, туш кўради. логик меъёр бўлиб, уч ойдан ошгандан Интракраниал босим ошиши
Уйқу вақтида бу иккала давр ўзаро Миянинг биологик суюқлиги сув,
алмашиб туради. Чақалоқнинг уйқуси аминокислоталар, ферментлар, микро-
ўзига хос бўлиб, унинг асосий қисми- элементлардан иборат. У мия ва орқа
ни тез уйқу ташкил қилади. Бу даврда мия ҳужайраларини озиқлантиради
бола уйқусида жилмайиши, оёқ-қўлини ва метаболик чиқиндиларни чиқариб
ҳаракатлантириши мумкин. Улғайган ташлайди. Суюқликнинг кўпайиши
сари уйқунинг секин даври кўпайиб, интракраниал босимнинг ошишига
бола янада тинчроқ ухлай бошлайди. олиб келади.
Безовта уйқунинг асосий сабаблари:
-боланинг қорни тўймаслиги — оч- Белгилари: сабабсиз кўп йиғлайди,
лик; уйқиси нотинч бўлади, кўп қайт қила-
-қорин дам бўлиши; ди, иштаҳа камаяди, боши катталаши-
-ортиқча ҳис-туйғулар;
ши мумкин. Ушбу вазиятда болалар
невропатологи билан маслаҳатлашиб,
даволаш ишларини олиб бориш зарур.
Саҳифа материалларини интернет ман-
баалари асосида Нуржаҳон тайёрлади.

Табиат кўзгуси 52021 йил, Апрель, № 9-10

ИШДАН КЕЙИНГИ ТОЛИҚИШ

Оғир иш кунидан сўнг ёки термосга 1 ошқошиқ наъ- Қайси қон гуруҳидагилар
ақлий меҳнат билан сурун- матак (шиповник), 1 ошқо- коронавирусга чалинишга
кали машғул бўлган кишидан шиқ четан (рябина) мевала-
катта куч талаб этилади. ридан солинг. мойил?
Бундай пайтларда танага
эътиборлироқ бўлиш керак. 3 соат давомида тиндиринг. Олимлар иккинчи қон гуруҳига
Акс ҳолда бу кўплаб муаммо- Ана шу дамламадан куни- эга бўлганлар ўткир респираторли
ларга сабаб бўлиши мумкин. га 3 маҳал овқатланишдан инфекцияларга кўпроқ мойиллигини
олдин ярим стакандан ичиб исботладилар.
Бунинг олдини олиш учун: туринг.
Клиник тадқиқотлар давомида А
Юрак касалликларидан сақланиш учун (II) қон гуруҳидагиларнинг деярли
нима қилиш керак? 40 фоиз ҳолларда вирусли инфекция
ҳолатида интерферон ишлаб чиқариш
Юракни қувватлантирувчи дорилар йўқ. маҳсулотлари истеъмолига ўтишди. Юрак қобилияти сезиларли даражада пасай-
Юрак касалликларининг олдини олиш- учун оқсилларга ва мураккаб углеводларга ганлиги аниқланди.
нинг ягона йўли – соғлом турмуш тарзи. бой озуқалар тановул қилиш керак.
Интерферон - бу тана вирусни
Парҳез Жисмоний фаоллик ишғол қилишга жавобан ишлаб чиқа-
Тадқиқотга кўра, 1998 йилда Туркия ва Юрак бу – мушак. Мушак бақувват бўли- радиган оқсил.
Ўзбекистонда парҳез билан боғлиқ юрак ши учун уни машқ қилдириш керак. Югу-
хасталиклари 100 минг нафар одамга ринг, ҳаракатланинг, кўпроқ пиёда юринг. Аммо интерферонли I, III ва IV қон
400та ҳолат тўғри келган. Ҳозир эса юрак Ўрик шарбатини ичса бўлади, лекин у гуруҳлари эгаларида вазият бироз
хасталиклари Ўзбекистонда 100 минг ки- юрак касаллигига даво эмас. Юрак учун бошқача: IV гуруҳдагиларнинг инфек-
шига 890та, Туркияда эса 100та. калий фойдали, аммо калий сақловчи пре- цияларга қаршилиги кучлилик қилди.
Турклар бунга парҳезни ўзгартириш паратларини организмда калий миқдорини Уларда оқсилнинг 92 фоизи қониқарли
орқали эришди. Улар ёғли, хамирли овқат- назорат қилган ҳолда қабул қилиш мум- чиққан. I, III қон гуруҳидагиларда
лардан воз кечиб, сабзавот-мевалар, денгиз кин. эса бу даража мос равишда 80 ва 91
фоизни ташкил этди.
Қоронғу КИСЛОРОД ҚОНГА ЯХШИ
жойда ЕТИБ БОРСИН ДЕСАНГИЗ... Нима учун тез
ухлаш овқатланиш
Кам ҳаракат қиладиган, доим ларга: зарарли?
қанчалик ўтириб ишлайдиган одамлар - дам-бадам жисмоний
муҳим? қони кислород билан етарли Тез овқат
таъминланмайди. Тўқималари, машқлар бажариш, ейишга одат-
Мелатонин гормони мустаҳкам уйқу учун жавобгар- аъзолари кислородга ёлчимай- - жуда узоқ вақт бир жойда ланган одам-
дир. У туфайли мушаклар бўшашади, уйқучанлик ҳис- ди. лар кўпроқ
си кучаяди ва тана ҳарорати бироз пасаяди. Табиий ра- ўтириш ишламаслик, овқатланишга
вишда қоронғулик бўлгандан кейин мелатонин даражаси Натижада одам тез чарчайди, - вақти-вақти билан туриб мойил бўлиб,
ошади. толиқиб қолади. ортиқча вазнга
ҳаво алмаштириш, эга бўлишади.
Нур мелатонин керакли миқдорда ишлаб чиқарилиши- Кислород эса куч-қувват - мияга, кўзга дам бериш тав- Маълум бўлишича, секин овқатлана-
га тўсқинлик қилади. Бу эса уйқусизлик муаммоларини манбаидир. диганлар тўйганлик ҳиссини тезроқ
келтириб чиқариши мумкин. сия этилади. ҳис қилишади, шунинг учун бундай
Ақлий меҳнатда кислород инсонлар озроқ овқатланишади.
Ёруғ хонада ухлаш эрталаб чарчоқни ҳис қилишга, ин- кўп сарф бўлади.
сулин даражаси ошиши, депрессия, вазн ортишига сабаб Ҳақиқат шундаки, мия овқат ҳазм
бўлади ва ҳатто саратон хавфини оширади. Асаб ҳужайралари бир неча қилиш тизимидан сигналларни қабул
дақиқа ҳам кислородсиз тура қилиш учун 20-30 дақиқа вақт сарф-
олмайди. лайди. Агар одам ҳамма нарсани 5-10
дақиқада истеъмол қилса, унинг мияси
Шунинг учун ақлий меҳнат буни тушунишга вақт тополмайди,
билан шуғулланадиган киши- шунинг учун очлик ҳисси йўқолмайди.

Мавсумий касалликларни коронавирусдан қандай фарқлаймиз?

Инсониятни энг кўп касалликка уч- сурункали касалликларини қўзғати- қарши кураш штаби аъзоси Севара кузатилиши мумкин. Шу билан бирга,
ратган вирус бу – грипп. Замонамизга шидир. Агар сизни шу пайтга қадар Убайдуллаевага ҳам савол берилган. катталарда кўп чекиш оқибатида ва
келиб оддийгина «шамоллаш» дея ўт- бош оғриғи безовта қилган бўлса, касб касаллиги сифатида (асоратлан-
казаётганимиз бу касаллик ўз даврида касаллик шу белги билан кечади. Ки- «Фарзандимда бир-икки кун бурни ган бронхит) кўринишида ҳам учраши
юз миллионлаб одамларнинг ёстиғини шида сурункали жигар касалликлари оқди, иситмаси йўқ. 2 кундан бери мумкин.
қуритган. Ҳар йили кузатиладиган мавжуд бўлса, асоратлар кўп ҳолларда эрталаб соат 5-6 ларда балғамли йўтал Бронхит аломатлари касаллик бош-
мавсумий дардларга эътибор бу йил шу аъзода кузатилади. тутади, тўлиқ балғамни чиқариб ланишида келиб чиқарувчи омилларга
алоҳида бўлиши табиий – сабаби, ташлаб яна ухлаб қолади. COVID-19 боғлиқ бўлиб, болаларда кўп ҳолатда
коронавирус пандемияси ҳамон давом 2. Коронавирус инфекцияси кел- шундай бошланиши мумкинми?» – бу ЎРВИ вируси организмга тушиб
этмоқда. тириб чиқарган ўзига хос белгилар дея сўралганида, мутахассис қуйида- томоқ, ҳиқилдоқ, трахея ва бронх йўл-
орасида ҳид ва таъм билиш хусу- гича жавоб берган: ларининг шиллиқ қаватларини зарарла-
Айни пайтда тиббиёт ва жамият яна сиятларининг йўқолиши кўп учрайди. ши оқибатида келиб чиқади.
бир жиддий муаммо, тўғрироғи муам- Баъзан касаллик кечганда бу белги- «Болада дастлабки 1-2 кун кузатил- Мазкур ҳолатда кўпроқ зарарланиш
молар шодасига дуч келди – мавсумий ларнинг ўзигина кузатилиб, фақат шу ган бурун оқиши, қисқа йўтал даврида трахея ва бронхларда кузатилмоқда,
грипп ҳамда бошқа касалликларни симптомлар COVID-19'дан далолат организмига бошқа бир ўткир респира- шу боис эрталаб тонгги соат 4–7га қа-
ва коронавирусни ажратиб олиш, беради. тор вирусли инфекция тушган бўли- дар инсон организмида ўпка ва нафас
бир неча касаллик қўшилиб келганда ши, унга нисбатан бола организмида йўлларининг қон билан таъминоти
муносиб даражада қарши курашиш 3. Айнан COVID-19'га хос белгилар- олдинги йиллари иммун жавоб ҳосил кучайиши ҳамда фаолияти фаоллашу-
зарурати туғилмоқда. дан яна бири, эрта юзага чиқадигани бўлгани боис, бола организми вирус ви даврида шу трахея ва бронх йўлла-
– оғиз бўшлиғида пайдо бўладиган билан бу сафарги учрашувда касаллик- рида йиғилган ёт нарсаларни организм
Энг жиддий масала – грипп ва тошмалардир. Гарчи яққол ва доимий ни енгил ўтказаётгани, лекин шундай йўтал механизми билан ташқарига
COVID-19 айниқса дастлабки симптом бўлмаса-да, бу белги ҳам бўлса-да мазкур вирус бронхит кўри- чиқариб ташлашга уринади.
босқичларида жуда ўхшаш кечади. гриппдан фарқлашда қўл келади. нишида асоратланганини кўрсатмоқда. Фарзандингизда балғам эрталабки
Ҳарорат кўтарилиши, бош айланиши, соат 5-6ларда йўтал билан ажралиб
йўтал каби умумий белгилар ҳар икки 4. Энг жиддийси – COVID-19'нинг COVID-19 касаллигидан фарқли ўла- чиқиши кузатилмоқда. Мазкур ҳолат
касалликнинг асосий симптомлари ҳи- асоратлари гриппга нисбатан анча роқ, бугунги кунда болангиз касаллан- боланинг организмида иммун тизи-
собланади. Аммо ўтган қисқа муддат жиддий кечади. Агар организмда ганига 5-6 кун бўлган бўлса-да, оилада мининг ҳолатига боғлиқ, бу тонгги
тажрибаси шуни кўрсатдики, аксарият сурункали касалликлар бўлса, вазият бошқаларда касаллик аломатлари пай- йўтал маълум бир даврда (7 кундан 14
ҳолларда енгил ўтадиган COVID-19 кескинлашади. Сўнгги давр статисти- до бўлмагани ҳамда бундай беморлари кунгача оралиғида) ўтиб кетади.
касаллиги асоратларга сабаб бўлга- каси коронавирусга чалинганлар ора- бўлганлар билан мулоқотда бўлмагани Агарда болада тана ҳарорати 38°С
нида ниҳоятда оғир кечади ва ўлимга сида сурункали касалликлар бўлмаса бу коронавирус эмаслигидан далолат. дан юқори бўлмаса ва боланинг фаол-
ҳам сабаб бўлади. ҳам ўлим ҳолати анчагина кузатила- лиги яхши, иштаҳаси яхши бўлса, дори
ётганини кўрсатяпти ва бу COVID-19 Шундай бўлса-да, COVID-19 касал- воситалари керак эмас.
Гриппнинг белгиларини деярли касаллиги муаммоси янада жиддийла- лигини тасдиқлаш мақсадида шифокор Асосий мақсад – боланинг бронхла-
ҳамма билади; сабаби – бу касалликка шаётганини билдиради. кўрсатмасига кўра антигенни аниқлаш рида ЎРВИдан сўнгги қолган балғамли
чалинмаган одамнинг ўзи йўқ. Коро- учун ПЗР ёки экспресс тест топшириб ажралмаларни ташқарига чиқариш ва
навирус юққанда гриппга ўхшаш бел- 5. Ҳар икки касалликни узил-кесил аниқлик киритиш мумкин. унинг бронхлари тикланишига ёрдам
гилардан ташқари яна қатор симптом- ажратиб олиш тест топшириш орқали беришдир. Бундай ҳолатда физио-
лар борки, булар касалликларни тест амалга оширилади. Бронхит касаллиги – бронхлар терапевтик муолажалар ҳам ёрдам
топширмасдан ҳам ажратиб олишда шиллиқ қаватларининг яллиғлани- беради».
қўл келади: Айнан мана шу муаммо – яъни ши бўлиб, вирус ёки бактерия ёхуд Умидахон Холматова
пандемия даврида мавсумий касал- замбуруғлар сабабли келиб чиқади.
1. COVID-19 касаллигига чалиниш- ликлар, хусусан бронхитнинг кечиш Ундан ташқари, кўп ҳолларда аллергик
нинг ўзига хос хусусияти – инсоннинг хусусияти, уни COVID-19'дан қан- омил (дорилар, турли хил кимёвий
дай фарқлаш бўйича Коронавирусга воситалар ва ҳоказолар) таъсирида

6 2021 йил, Апрель, № 9-10 Табиат кўзгуси

Шайх Муҳаммад Ўрта асрда яшаб ўтган Яхши ва ёмон

Мутаваллий я Луқмоннинг хожаси жонлиқ қурбонлик қилиб, сўйилган қўйнинг энг яхши аъзо-
п сини пишириб келишни буюрибди. Луқмон қўй юраги ва тилидан таом тайёрлаб
Шаъровийнинг о келибди. Эртасига хожаси унга энди қўйнинг энг ёмон аъзоларидан пишириб
н келишни айтибди. Луқмон бу гал ҳам унинг олдига пиширилган юрак ва тилни
машҳур сўзларидан: қўйибди.
Самурайининг ўз
- Агар ҳақни айтишга қодир бўлма- -Айтганим ёдингдан кўтарилганга ўхшайди, -аччиғи чиқибди хожасининг. -Нега
санг, ботилга қарсак чалмай тургин. ўғлига насиҳатидан: менга яна қўйнинг кечаги аъзоларини пишириб келдинг?

- Агар сени ёмон кўрувчи инсон «Қиличинг, совутинг ва отинг қўш- -Йўқ, нима буйруқ қилганингиз яхши эсимда, -жавоб қилибди Луқмон. -Юрак
бўлмаса, билгилки сен муваффа- нингникидан қиммат бўлмасин. Улар ўз беъмани феъл атворга изн бермаса, ножўя сўз тилга олинмаса, улардан яхши аъзо-
қиятсиз инсонсан. вазифасини яхши бажарса бўлди. Агар ни топа олмайсиз. Агар бунинг тескариси бўлса, булардан ёмон аъзо йўқ.
қимматроғини оламан деб қарзга бот-
- Аллоҳнинг мулкида биров фақат санг, ўз мустақиллигингни йўқотасан ва Жалолиддин Румийнинг «Маснавий»сидан.
Аллоҳ ирода этган нарсанигина қила ўзингни ерга урасан»
олади. «кўрдимки...»
Бу фикрларни ўқиб ўйланиб қолдим...
- Аллоҳ таолога бериши учун эмас, Дунёнинг бир қисмини кезиб чиқдим, нинг умри энг қисқа умр экан.
балки рози бўлиши учун ибодат қи- кўп ишларни тажриба қилдим, қийин- Энг гўзал безак тавозе, энг хунук
линг. Агар рози бўлса, берганлари чиликларга йўлиқдим, кишилар билан
билан сизни ҳайратга солади. суҳбат қурдим, улуғ ишларга қадам бос- нарса эса бу бахиллик экан. Ҳусни хулқ
дим, тирикчиликнинг аччиқ-чучугини (чиройли хулқ)дан кўра яхшилик устига
- Мусулмонлар юртида камбағал- тотдим, китобларга мурожаат қилдим, яхшиликни қўшадиганроқ, ҳасаддан
ни кўрсангиз билингки, демак у ерда олимлар хизматида бўлдим, умримни кўра ёмонлик устига ёмонликни қўша-
унинг молини ўғирлаётган бой бор. дунё излаш билан зое ўтказмадим, диганроқ нарсани кўрмадим. Илтимосга
ажойиботларни кўрдим. қолган кунда ғайри табиий (мажбу-
- Отаси йўқ ташвишга тушмасин. рий) ўлимни, ўз ҳолатини яшириш ва
Парвардигори бор одам нимадан Кўрдимки, умр ва дунёдан кўра тез, тамасизликда эса барҳаётликни кўр-
ташвиш чекади? шошилиб йўқ бўлиб кетадиганроқ, ўлим дим. Муваффақиятни саъйи ҳаракатда,
ва охиратдан кўра яқинроқ, орзудан муваффақиятсизликни эса лоқайдлик ва
- Башарнинг чора кўришидан кўра узоқроқ, хотиржамликдан кўра дангасаликда, балони тилда, ҳаловатни
безовталанманг. Уларнинг энг қодир гўзалроқ нарса йўқ экан, дунёю охират эса сукутда кўрдим.
бўлгани Аллоҳнинг амрини ижро яхшилигини қаноатда, дунёю охират
қилиш бўлади. ёмонлигини эса тамада кўрдим. Шайх Нажмиддин Кубронинг
“Фақирлик ҳақида рисола”
ҲАР ДОИМ ТАҲОРАТЛИ Кўрдимки, вақтини “эсиз”, “қанийди”, асаридан.
СУЛТОН АБДУЛҲАМИДХОН “кошкийди”лар билан ўтказган киши-

"Отам, тунда оз ухлар, бомдоддан ҲАЁТНИНГОЛТИН ҚОИДАЛАРИ
олдин уйғонар эдилар. Беш вақт намоз
ўқир, Қуръон тиловат қилар ва Бухо- Ибрат ~ Қизингни қандай куёвга беришни қилишини хоҳласангиз, хотинингизга
рийни ўқир эдилар. хоҳласанг, ўғлингни шундай тарбия шундай муомалада бўлинг.
Бир дарвеш сувга тушиб кетган чаён- қил.
Ибодатгўй ва зикрларни лозим ту- ни қутқармоқчи бўлди. ~ Эй опа-сингиллар! Ўғлингиз, ака-
тар, ерга таҳоратсиз қадам босмас ~ Ўғлингга қандай қизни келин укаларингизга хотинлари қандай муо-
эдилар". Қўлини узатган эди, чаён унинг қўли- қилишни хоҳласанг, қизингни шундай мала қилишини хоҳласангиз, эрингизга
ни чақди. тарбия қил. шундай муомалада бўлинг.
Эътиборлиси шундаки, уйқудан уй-
ғонганидан сўнг султон Абдулҳамидхон Дарвеш яна қўлини узатди. У яна ~ Ўғлингга, қизингга қайнона-қайно- ~ Эй эркаклар! Оналарингиз, хотинла-
таҳоратга боргунга қадар таяммум чақди. таси қандай муомала қилишини хоҳла- рингиз, опа-сингилларингиз, қизларин-
қилганликлари машҳурдир. Чунки, у санг, келинингга, куёвингга шундай гизга бегона эркакларнинг қандай муо-
киши ерга таҳоратсиз қадам босишлик- Шунда уни кузатиб турганлар: муомалада бўл. мала қилишини хоҳласангиз, сиз бегона
дан ҳаё қилар эдилар. – "Сиз ёрдам бермоқчи бўлган нарса аёлларга шундай муомалада бўлинг.
сизга ёмонлик қилиб турибди", деб уни ~ Келининг, куёвинг сенга қандай
У киши ўзлари айтадиларки: қайтардилар! муомала қилишини хоҳласанг, қайно- ~ Эй аёллар! Оталарингиз, эрларин-
"Мен бирор бир давлат хужжат- Дарвешнинг жавоби маъноли бўлди: та-қайнонангга шундай муомалада бўл. гиз, ака-укаларингиз, ўғилларингизга
ларига таҳоратсиз имзо қўймадим". - – "Унинг фитратида чақишлик бор. бегона аёлларнинг қандай муомала қи-
Абдулҳамидхон роҳимаҳуллоҳ. Менда эса, махлуқотга нисбатан муҳаб- ~ Эй ака-укалар! Қизингиз, опа-син- лишини хоҳласангиз, сиз бегона эркак-
бат ва шафқат... У фитратини ўзгар- гилларингизга эрлари қандай муомала ларга шундай муомалада бўлинг...
"Отам Абдулҳамид" китобидан, тирмагани ҳолда, мен нечун фитратим
Абдулҳамидхон қизи тақозо этган ишдан воз кечай?..."
Шодия Султон асари.

ҲАЁТДАН УЙДАН ҚОЧИШ
ЎРГАНГАНЛАРИМ...
(Таъсирли ҳикоя)
Кенглик ва хотиржамликни ўргандим.
Ўлимдан бошқа ҳеч нарса кўригани каби Тўрт ярим ёшдаги ўғлимизнинг шўхлик- ўйлаганимни эсладим. Аслида, бу сўзлар - Дадам ҳам кетадиларми?
муҳим эмас. лари учун унга кўп танбеҳ берардик. Бир билан ўғлим жуда кўп нарсаларни айтар- - Йўқ, даданг укаларинг билан қолиши
куни унга танбеҳларимиз кор қилмагач, ди менга. Ичдан инграган овоз эшитилди керак. Биз бу ерда бўлмаганимизда, ишла-
Кайфиятим бўлмаса, хомуш ва тушкун эрим чидолмасдан бурчакда оёқда туриш менга: “Менга бефарқ бўлманг, илтимос. ши ва укаларингга қараб қолиши зарур.
бўлсам бунинг учун ҳеч кимнинг айби жазосини берди. Ўғлим индамай қабул Эътибор беринг, мен ҳам кераклиман. - Мушугимиз ҳам биз билан кетадими?
йўқлигини ўйлаб, табассум қилиш ке- қилди. Лекин унчалик хурсанд эмасди. Мендан меҳрингизни аяманг ва яхши - Йўқ, у ҳам шу ерда қолади.
раклигини ўргандим. Бир қанча вақт ўтиб, ўғлим: кўришингизни исботланг”. Ўғлим бироз ўйланиб:
- Ойижон, биз ҳам қолишимиз мумкин-
Жасурликни, ҳатто журъат топол- - Мен уйдан қочиб кетаман, - деди. - Майли уйдан қочишинг мумкин, - дея ми? - деди.
масам жасоратлидек ҳаракат қилишни Унинг қароридан таажжубландим ва пичирладим ёнига бориб. Кийимларини - Ҳа, қола оламиз.
ўргандим. Булар орасидаги фарқни ҳеч жуда жаҳлим чиқди. йиғиштираётиб: “Ҳа, пижамаларинг ҳам - Ойижон...
кимсага сездирмаслик ўз қўлимда. - Шунақами? - деб бақирдим. Аммо керак бўлади, пальтойинг ҳам...”, дедим. - Ҳа, ўғлим?
унинг юзига боққанимда фариштадек Ҳамма кийимларини сумкага солдим ва - Сизни яхши кўраман.
Норозилигим фақат ўн беш дақиқа беғубор болажоним маъсумгина боқиб сумкани кўча эшигининг ёнига қўйдим. - Мен ҳам сени яхши кўраман, болажо-
давом этишини, ундан кейин албатта ни- турар ҳамда хафа эди... ним. Қани келақол, маккажўхори қовура-
маларнидир билишим керак бўлишини Юрагим эзилди. Худди шу сўзларни - Хўп, уйдан қочишни хоҳлаётганингга миз. Менга ёрдам берасанми?
ўргандим. болалигимда мен ҳам айтганимни, ўшан- аминмисан? - Албатта!..
да ўзимни жуда ёлғиз ҳис этганимни ва Ўшанда оналикнинг муҳим вазифа-
Ҳеч ким сир сақлаёлмаслигини ўрган- ҳеч ким мени яхши кўрмаслиги ҳақида - Ҳа, аммо сиз қаёққа кетяпсиз? ларидан бири – боланинг ишончини ва
дим. Чунки ниманидир эшитган инсон - Агар сен уйдан қочаётган бўлсанг, ҳурматини қозонишга ёрдам бериш ке-
албатта бу ҳақида кимгадир айтишни ойинг ҳам сен билан кетади. Чунки се- рак эканлигини тушундим. Уни бағримга
истайди. нинг ёлғиз қолишингни хоҳламайман. босишим кераклигини ва мендан чинака-
Сени жудаям яхши кўраман, ўғлим. мига меҳр кутаётганини билардим. Она
Жавобини билмаганим ва амин бўл- Гаплашарканмиз беихтиёр қучоқлаша- бўлиб болаларимни яхши кўришни ва
маганим масалаларда “Билмайман” де- ётгандик. уларнинг мен учун жуда бебаҳо неъмат,
йишнинг ниҳоятда фойдали эканини - Нега мен билан кетмоқчисиз? Аллоҳимнинг лутфи эканини кўрсатиш
ўргандим. Милтиллаб турган кўзларига қараб жа- фурсатини йўқотмаслигим кераклигини
воб бердим: ўргандим.
Оғзим ёпиқлигида хатоларим кўпай- - Чунки сени яхши кўраман, сен кет-
маслигини ўргандим! санг, менинг ҳаётим остин-устун бўлади. “Ибратли ҳикоялар” китобидан.
Шунинг учун ҳам сен кетсанг, мен ҳам
Муваффақият лифт эмаслигини, уни кетаман.
қўлга киритиш учун кўтарилишни ўр-
гандим.

Атрофдаги инсонларнинг менга фақат
ўз изнимга кўра муомала қилишларини
ўргандим.

Табиат кўзгуси 72021 йил, Апрель, № 9-10

РАМАЗОН ҲАҚИДА ҚИЗИҚАРЛИ Онангиз ва отангиз орасида Кўрпа қоқишнинг ФОЙДАси
МАЪЛУМОТЛАР қандай фарқ борлигини ёхуд, бир СУННАТнинг ҳикмати
биласизми?
– Индонезияда Рамазон ойининг аввалги ҳафта- - Мусулмонлар суннатга кўра, уйқуга ётиш-
сида бола рўза тутишни одат қилиши мақсадида – Она сизни дунёга тақдим қилади. дан аввал кўрпаларини қоқадилар. - Бунинг
мактабдан таътилга чиқади. – Ота эса, сизга дунёни тақдим қилади. ҳикмати нимада?!
– Она сизга яхши ҳаёт улашади.
– Биринчи марта рўза тутаётган болага гўёки – Ота ушбу ҳаётда қандай яшашни ўргатади. - Яқинда ғарб олимлари бу ҳолнинг илмий
никоҳ кечасидаги куёв каби эътибор қаратилади. – Она сизни оч эмаслигингиздан хабардор бўлади. далилини исбот қилдилар. Инсон уйқуга ётган-
– Ота очликнинг қадрини ўргатади. да унинг танасида ҳужайралар ўлиб, кўрпага
– Малайзияда аёллар ифтор билан саҳарлик ора- – Она сиздаги эътибор ҳиссини ўстиради. тўкиларкан... Ушбу ўлик ҳужайраларни кўз би-
сида Қуръони каримни тиловат қилиш мақсадида – Ота сиздаги масъулият ҳиссини ўстиради. лан кўриш мумкин эмаслигидан кўпчилик бунга
хонадонларни айланиб чиқишади. – Она сизни йиқилишдан ҳимоя қилади. эътибор бермайди.
– Ота йиқилгандан кейин қандай туришни ўрга-
– Нигерияда ҳар бир оила ифтор учун кунига бит- тади. - Эртасига уйқуга кетганда яна ўлик ҳужай-
тадан камбағални меҳмон қилади. – Она оёқда қандай юришни ўргатади. ралар тўкилиб, аввалгилари билан бирлашиб,
– Ота ҳаёт сўқмоқларида қандай юришни ўрга- танага ёпишади. Шу сабаб билан инсонда ҳар
– Мавританияда бир кечада Қуръонни тўла хатм тади. хил касалликлар пайдо бўлиши мумкин.
қилинади. – Она камолот ва гўзалликни акс эттиради.
– Ота воқелик ва жиддийликни акс эттиради. - Олимлар ушбу ҳолатнинг олдини олиш чора-
– Уганда давлатида Ислом кириб келганидан бери – Она муҳаббатини туғилгандан бошлаб биласиз. ларини қидирдилар. Аввалига кўрпажилдни кир
12 соат рўза тутилади. Чунки бу давлат экватор – Ота муҳаббатини ювиш кукуни билан ювдилар. Бу фойда берма-
чизиғига тўғри келгани учун у ерда кеча ва кундузи ўзингиз ота бўлганин- гач, турли тозалов воситаларини қўлладилар.
баробар бўлади. гизда биласиз. Аммо ҳужайраларни кетказишнинг имкони
Шунинг учун отан- бўлмади. Олимлардан бири кўрпани қўл билан
– Англияда мусулмон талабаларни тақдирлаш гиз ўгитларига қулоқ қоқишни таклиф қилди. Шундан сўнггина ўлик
учун имтиҳонга киритмай туришади. тутинг. Доим ота- ҳужайралар кўрпажилдни тарк этди.
онангизга муҳаббатин-
гизни изҳор қилинг. - Бундан 14 аср илгари жаноби Пайғамбари-
Доимо: «Роббим, миз соллаллоҳу алайҳи васаллам бизларга ушбу
улар мени кичикликда амални таълим этганлар. Унинг илмий исботи
тарбия қилганларидек, эндигина маълум бўлди..
уларга раҳм қилгин»,
- Абу Ҳурайра разияллоxу анxудан ривоят
қилинади.

Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам:
- «Киши тўшакка ётаётганида кўрпа ва
изорини қоқиб ташласин. Чунки унинг орасида
нима борлигини билмайди»,-дедилар.

“Бу муҳим эмас..” деганимиз – келишиш РУҲИЯТ “Сиз яхши дўстсиз” деганингиз, ундан ор-
учун энг қисқа йўлни танлашимиздир. ҲАЁТ ПСИХОЛОГИЯСИ тиғига йўл бермаслигингизни билдиради.

“Олдимда одамлар бор эди, шунинг учун “Борингизга шукур” деганингиз аслида “Мен “Мен сизга ишонаман” дейишингиз, аслида,
телефонни кўтара олмадим…” деганимиз сизни яхши кўраман” деганингиздир, фақат бу бир биримизга ўйинчоқмиз дейиш билан баро-
– бу овозга нисбатан ҳеч қандай илиқлик сўзни очиқ айтиш андишаси мавжуд. бар, чунки ишониш сўзларда айтилмайди.
қолмаганида айтилади.
“Мен ҳеч кимга керакмасман” деганингиз, ас- “Ҳеч қачон” деганингиз соатга қарашга эрин-
“Сиздан ҳеч нарса кутмайман!“, “Сиздан ҳеч лида сизнинг битта инсонга керакмаслигингиз- ганингизни билдиради.
нима керакмас” деганингиз, истаган нарсан- ни тан олганингиздир, аслида кераксиз, янаям
гизни ололмаслигингизга кўзингиз етганида кўпроқ меҳр талаб киляпсиз, шу талаб қилган Биз ёлғизликни истаймиз, аммо, қўлимиздаги
айтасиз. мехр унгаям етмаяпти, унга беринг шу мехрни. телефонни маҳкам ушлаб юрамиз.

“Мен совқотдим” деганингизда кимнингдир “Менинг қулимдан келади” деганингиз ёрдам Жудаям кўп гапирамиз, аммо, ўша учта меҳр-
иссиқлигини кутиб шу сўзларни айтасиз. сўрашдан уялаётганингизнинг белгисидир. ли сўз келса тилимиз айланмай қолади.

“Яшашни истамайман” деганингизда, кимдир Қимматбаҳо қоғозда тўйга таклифнома келса
сизга “Мен учун яша” дейишини кутган ҳолда тайёрланиб борамиз, аммо, азон овози яхшилик
айтасиз. қилиш учун эрта тур деса, эшитмаганга оламиз.

Жудаям ажойибмизда аслида!

(“Калила ва Димна”дан минг йиллар ўтиб...) оқиб келяпти. Дунёда адолат қолмади!.. ринг жам бўлсин!
Бир мамлакатдаги каттакон кўлда Бечора деган тош- − Ўлсин-а, қирғоқ томондан оқиб келаётган ҳув ана- Шунда ўрдаклар айтди:
бақа билан Жабрдийда ва Жафокаш исмли икки ўрдак − Қандоқ учаман деб, асло ташвиш тортма. Биз ан-
иттифоқ бўлиб яшарди. Улар жонкуяр дўст, мусибатли ви балоси нима бўлди яна! Тимсоҳ-пимсоҳ эмасмикин,
кунларда ғамхўр-меҳрибон эди. ишқилиб? – деди Тошбақа, кўзлари қинидан чиққудек тиқа тадбир ўйлаб топибмиз...
Бурунги замонларда кўлнинг суви тиниқ, атрофи бўлиб. – Ёнида болачаси ҳам борга ўхшайди. Яқин кунларда кўл атрофидаги манзарали дарахтлар
кўкаламзор, ҳавоси мусаффо эди. Ям-яшил дарахтлар
ва ўт-ўланлар кўлдаги тирик жонзотлар учун кислород ИККИ ЎРДАК ВА БИР ТОШБАҚА сидирғасига арраланиб, ғойиб бўлган, атрофда майда
етказиб берарди. Кўл юзасида ақалли бир чўп юзиб юр- (масал) шох-шаббалар сочилиб ётарди. Ўрдаклар бундан ке-
масди. ракли новда топиб келтирдилар. Шартга биноан, Тош-
Эвоҳ, шугина кўлга денг, ногаҳонда кўз тегдими ёки − бақа новданинг ўртасидан маҳкам тишлади.
ғаддор фалак қасд қилдими, ҳайтовур бундаги бахти- Тешик елим тоғора, − деди Жабрдийда ўрдак, чуқур уф
ёр жониворлар бошига мусибат ёғди. Аввалига кўл тортиб, − ёнидагиси сопи синган елим чўмич. Газагига − Ўзинг мададкорсан, худойим! Сафаримиз бехатар
қирғоқлари қаттиқ маиший ва турли қўланса чиқин- шу етишмай турувди бизга! бўлсин, омин! – дея ўрдаклар калтакнинг икки учи-
диларга тўлиб-тошиб кетди, фуф! Кейин аста кўл ичи- дан тишлаб, кўкка кўтарилдилар. Ажабтовур парвозни
га сурила бошлади. Бундан, айниқса, сув ичида юзиб − Ҳатто ботинка-калошларни ҳам улоқтиришибди, кўриб, қуйидагилар ёқасини ушлаб қолди; кейин тааж-
юрган бало-баттар қақир-қуқурлар дастидан бир қа- ноинсофлар! – ўртанди Жафокаш ўрдак. – Бу ҳам гўр- жуб билан ҳар тарафдан: “Э-ҳей, анави мўъжизани қа-
рич ҳам сузолмай қолган балиқларнинг қаттиқ ғазаби га-я, бурноғи куни шомга яқин саёз жойда сузиб юр- ранглар-а, ўрдаклар Тошбақани учириб олиб кетяпти!”
келди. Бошқа парранда-ю даррандалар ҳам оромини сам нақ ёнимга қаердандир нимадир шалоплаб тушди. – дея қичқира бошладилар.
йўқотди. Фалокат келса, қўша-қўша келади деганлари Қарасам – ўлик мушук! Каттакон, қоп-қора мушук...
рост экан: кўлда ҳаёт манбаи бўлган сув аста камая Ўтган сафар-ку, итнинг ўлиги шалоплаб тушганди. Бу Тошбақанинг тили қичиб, ердагиларга боплаб бир гап
бошлади. Алал-оқибат, паррандалар ичбуруғ, сил ва қандайин кўргулик! айтгиси келди, бироқ ўрдакларга берган ваъдаси эсига
куйдирги касалидан нобуд бўла бошлади. Бу аҳволдан тушиб, аҳдидан қайтди. Парвоз кўнгилдагидек давом
сабр-косаси тўлган ўрдаклар садоқатли Тошбақанинг − Секинроқ айтасизларми! – ҳасрат қилди Тошбақа этарди. Бахтга қарши, ҳавода канцероген моддалар
ҳузурига мангу хайрлашмоққа келдилар. ҳам, − кўпга келган тўй экан бағи, чорамиз қандоқ! Ке- анқий бошлади, заҳарли ислар пайдо бўлди. Парвоз-
− Алвидо, жонажон дўстимиз Тошбақажон! Биз бу чаги кун десаларинг, очиқ ҳавода ёзилай деб, қирғоқ дагилар ўзини нохуш сезиб, кўнгли ағдарила бошлади.
нопок кўлда ортиқ яшай олмаймиз. Биз тоза кўл ахта- томон сузиб чиқувдим. Қаёқда, дейсиз! Бутун қирғоқ Сезгилари сусайди. Устига устак, одамлари чумолидан
риб, узоқ юртларга учиб кетяпмиз. Саломат қол, азиз шиша синиқлари-ю, ёғ босган баклашкаларга тўлиб кўп бир ўлканинг осмонўпар бинолари устидан учиб
дўстимиз, қиёматда кўришгунча! ётибди! Яна алламбало қоғоз-картон, лаш-лушлар... ўтишаётганда бало урибми, тўсатдан ҳавода тутунси-
Бу гапларни эшитиб, Тошбақа қаттиқ ранжиди. Кўз Димоғимга урилган қўланса ҳиддан ўқчиб юборай мон қатламга кириб қолишди. Кўзлари ачишиб, беҳуд
ёшларини оқизди ва гина қилиб ёлворди: дедим... Мурувватли биродарларим, сувнинг озайиши бўла бошлашди.
− Эй, жондан азиз ва меҳрибон кўлдошларим! Ач- мен учун ҳам кулфатдир. Ўтинаман, бир тадбир қўл-
чиқ-чучук кунларда елкадош бўлиб, кўрган оқибатим лаб, мени ҳам тоза кўлга бирга ола кетинглар. Айтиша- Шунда Жабрдийда ўрдак шивирлаб айтди:
шу бўлдими охири?! Мусибатли кунларда ўз жонла- ди-ку, “Дўстинг учун заҳар ют”. − Эсиз, бундайлигини билганимизда юзимизга ниқоб
рингни ўйлаб, мени ташлаб кетишга қандай кўзларинг тақиб олган бўлардик! Афсус, энди кеч бўлди!
қийди? Эшитмабмисизки, “Жонга куйган жондай дўст, Шунда ўрдаклар айтди: Учовлоннинг шўри қуриди – ҳаводаги ўткир
жонга куймас қандай дўст?” Ўзи, тўсатдан ичбуруғ − Тўғри айтасан. “Арпа-буғдой бир кунингга ярайди, ачқимтир ҳид нафасларини бўға бошлади, оёқлари фа-
бўлиб, анча мадордан қолдим. Худо хайрларингни бер- Содиқ дўстинг ўлгунингча ярайди”. Сендан жудо бў- лаж бўла бошлади. Тошбақа бир муддат оғзини юмди,
син, мени ҳам бирга ола кетинглар, шу хосиятсиз кўл- лиш ва ҳижрон дардида қоврилиш биз учун ҳам ниҳо- кейин тўсатдан ғайриихтиёрий равишда ҳайқириб
дан халос бўлай! ятда оғир. Сендан ажралиб узоқларга кетсак ҳам, гарчи юборди:
Тошбақанинг гапларидан икки ўрдак ўсал бўлди. олдимизда жаннатий ноз-неъматлар муҳайё бўлса ҳам, − Ҳавода радиация бор!
Жабрдийда ўрдак хижолатомуз деди: бизга татирмиди! Лекин хавотиримиз борки, сен ҳеч Бечора тошбақа ерга қулаб, косаси чилпарчин бўлди
− Бизни кечир, Тошбақажон, нотўғри гапирган бўл- маҳал дўстлар насиҳатига қулоқ солмайсан, ўз фойданг- ва жони узилди.
сак. Лекин кўриб турибсан, сувда микроблар кўпайиб ни билмайсан. Агар бирга олиб кетишимизни истасанг, Ўрдаклар ҳеч нимани эшитмасди ва англамасди ҳам.
кетди. Тунов куни катта амаким куйдиргидан вафот шартимизга қулоқ сол: осмонга кўтарилганимиздан Чунки кўзлари хиралашиб, сезгилари ишламай қолган,
этди. Кўл чиқиндиларга тўлиб кетди. Ана, қара, рўпа- сўнг қуйида бизни кимлар кўрмасин ва нималар дема- идроклари карахт эди. Ҳеч қанча ўтмай, оёқ-қанотлари
радан салафан пакетлар, бало-баттар олқиндилар аста син, оғзингни маҳкам юмиб, чурқ этмай кетаверасан. чангак бўлиб қотди ва чала ўлик аҳволда ерга қулаб ту-
Акс ҳолда, ўзингдан кўр – асфаласофин бўласан! шишди...
Шунда Тошбақа айтди: Хулоса: Эй одамзод, она табиатга, ҳайвонот ва
− Барча шартга розиман! Манзилга етгунча, тишим- наботот дунёсига зинҳор озор етказманг! Акс ҳолда,
ни-тишимга босиб, нафасимни чиқармайман. Хотирла- бир кун уволи тутиши аниқ!

ОҚИЛЖОН ҒОФУРОВ

8 2021 йил, Апрель, № 9-10 Табиат кўзгуси

БИЛАСИЗМИ ?
Энг кенг дарё

Испан тилида Рио де ла Плата “Кумуш Дарё” деган маънони англатувчи узунли-
ги 320 км. дан иборат Ла Плата дарёси кенглиги 48 км. дан 220 км. гача кенгаяди.
Бироқ, бу дарё жуда саёз бўлиб, бу кемалар қатновини анча мураккаблаштиради.
Шунга қарамай, Аргентина ва Уругвайнинг асосий портлари ва йирик шаҳарлари
ҳам бу ерда жамланган.

КЎЗИНГИЗ ҚИЗАРАДИМИ? Энг совуқ дарё

Сиздаги кўз қизариши В гуруҳидаги 70 даражага етадиган ва энг совуқ қишларга эга бўлган Якутия орқали сувларини
витаминлар етишмаслигини билдиради. тўғридан-тўғри Арктик океанига олиб ўтадиган Индигирка дарёси ер юзида энг
Қачонки кўз олмасидаги майда қон то- совуқ дарё ҳисобланади. Олти ойдан кўпроқ вақт давомида у муз билан қопланган
мирлар яллиғланса, кўзда қизариш пай- бўлиб, баъзи жойларда тагигача музлайди. Баҳорда Индигирка бўронли ва хавфли
до бўлади. Бу В2 ва В6 витаминларига дарё, аммо ёзда у муз қатқалоғи билан қопланган кичик оқимга айланади.
эҳтиёж ортганлигидан келиб чиққан бў-
лиши мумкин. Мазкур витаминлар кўзда Суғур соатига 1200 марта нафас олади, қишлов дав-
суюқлик ажралишининг тартибга соли- рида эса бу кўрсаткич 10 тага тушиб қолади. Император
нишида қатнашади, бироқ уларнинг ке- пингвинлари сув остида 18 дақиқагача нафас олмасдан
рагидан ортиғи томирлар функциясини сузиб юриши мумкин.Денгиз шерлари уч ойгача ҳеч нарса
бузади. емасдан оч юриши мумкин.

В гуруҳидаги витаминлар сут маҳсу- Типратикан танасида шундай мушак борки, унинг ёрда-
лотлари, балиқ, гўшт (айниқса, жигарда), мида бу жонивор кўз-очиб юмгунча “коптокча”га айлана-
ёнғоқда мўл бўлади. В2 ва В6 витаминла- ди-қолади.
рининг кундузги меъёрини 200 г скумб-
рия (денгиз балиғи) ёки 45 гр. ёнғоқдан
олишингиз мумкин.

Туяларнинг кўз қовоғи уч қават бўлиб, бу қум бўрон- Энг эгри-бўгри дарё
ларидан яхши ҳимоя воситаси ҳисобланади. Оқ айиқлар
тана ҳарорати музлашдан кўра тезроқ исишга мойил. Мураккаб оқими туфайли бу дарё Пиана,
яъни Маст исмини олган. У Россиянинг
Саудия Aрабистонининг Aн- Нижний Новгород вилоятини кезиб, сизни
Нафуд чўлида жойлашган Aн- ҳайратлантирадиган бурилиш, қайрилиш
Наслаа қоясидаги иккига бўлинган ва айланишлар қилади. Узунлиги 400 км.
кесманинг қандай пайдо бўлгани бўлиб, унинг бошланишидан охиригача
ҳақида аниқ маълумотлар ҳалигича бўлган масофаси фақат 30 км.ни ташкил қи-
мавжуд эмас. лади. Шу билан бирга, Пиана дарёси жуда
чиройли бўлиб, у кўллари, карст жарликла-
ри, ғор, тоза сув ва ажойиб балиқ овлари
билан сайёҳларни жалб қилади.

Капалак қуртининг 4 мингта мушаги Айрим қушлар, Туяқуш тухум қўйгач, уни 42 кун босиб Дунёдаги энг Дунёдаги энг узун тоғ
бор. Инсонда эса – 600 та масалан, балиқчи ётади катта ер чувал- тизмаси – Анд. У 6400
қуш, бақанлар шўр чанги 1868 йилда км.га чўзилиб, еттита
Айрим денгиз отларининг узунлиги сув ичиб чанқоғини Битта катта эман дарахтида давлат ҳудудидан ўтган
20 сантиметргача етиши мумкин 400 мингтага яқин қурт яшайди Австралияда
Бойўғли кўзини қимирлата олмайди, қондира олади Судралиб юрувчилар ва илонлар учра- топилган. Унинг
бироқ бошини 270 даража диапазон- Лайлаклар ҳимояла- майдиган ягона минтақа – Антарктида узунлиги 1 метр
ниш учун 30 санти- 20 сантиметрга
да айлантира олади
Сақоқушнинг тумшуғи остидаги “хал- метрга етадиган етган
та”га 11 литр сув сиғади. Ошқозонига узун тумшуғидан
Тунда бойўғлидек яхши кўра олиш Ўргимчак тўри мус-
эса ундан икки баравар кам фойдаланади учун одамнинг кўзлари ҳандалакдек таҳкамлик борасида
Жаҳон соғлиқни сақлаш ташкилотига АҚШда болалар
кўра, Қоҳира ҳавосидан бир кун нафас таглиги чиқин- бўлиши керак шу диаметрдаги
дихоналарнинг Дунёда балиқлар турининг сони сут симдан қолишмайди
олиш бир қути сигарета чекишдек 1 фоизини эгаллай- эмизувчилар, судралиб юрувчилар ва
зарарли ди. Улар 250 йилдан қушлар турларининг жами сонидан кўп
сўнг чириб битади
Иншоотлар ичидаги ҳаво Бир финжон қаҳвада юздан ортиқ Дунёдаги одамлар яшаётган ҳавоси
ташқарисидагидан 25 мартагача кимёвий бирикмалар мавжуд энг тоза жой Австралиядаги Тасмания
кирроқ. Кўпчилик одамлар вақтининг
90 фоизини иншоотларда ўтказади Автомобиль ҳар 40 километрда ўрта- оролидир.
ча ярим килограммга яқин зарарли газ
Ишлатилган машина мойининг Тошлоқ тумани 31-умумий ўрта таълим мак-
4 литри бир йилда 50 кишига етади- чиқаради табининг 9-синфини 2008-2009 ўқув йилида
ган – 4 миллион литр сувни заҳарлаши тамомлаган Йўлдашева Ўғилой Ахмаджон
Канарейкани қизил қалампир билан қизи номига берилган № 3595480 рақамли
мумкин боқса, патларининг ранги тўқ са-
шаҳодатнома йўқолганлиги сабабли
риққа ўзгаради БЕКОР ҚИЛИНАДИ.

Ж амоатчи л и к к е н га ш и : Муаллифларнинг фикрлари «Полиграф-Пресс» МЧЖ босмахона-
таҳририят фикридан фарқланиши сида офсет усулида чоп этилди.
Ижтимоий-ҳуқуқий, Абдупатто Солижонов, Муроджон Юлдашев, мумкин. Газетадаги мақолалардан Бичими: А-3, 4 саҳифада, ойига
адабий-бадиий газета Раҳимахон Қўрғонова, Хатимахон Ғофурова, тўлиқ ёки қисман фойдаланилганда икки марта чоп этилади.
Тоиржон Исақов, Башоратхон Джалилова. Тираж: 2512 нусха.
Бош муҳаррир в.б: манба кўрсатилиши шарт. Буюртма рақами: 248
Азаматжон Мадаминов Ушбу сонга Газетанинг сифатли чоп Газета Фарғона вилояти Матбуот Корхона манзили: Марғилон шаҳри,
масъул: этилишига босмахона жавобгар ва ахборот бошқармасида 2011 йил Туркистон кўчаси, 236 «б»-уй.
ISSN 2010-8738 19 декабрда № 12-087 рақам билан Тел.: (73) 237-33-54, (73) 237-33-72
Абдулбосит Тўйчиев Муассис: Email: роl.р[email protected]
Ўзбекистон Республикаси фуқароси рўйхатга олинган.
Раҳимов Икмолиддин Носиржонович. Манзилимиз: Босмахонага топшириш вақти:
12.04.2021 й. соат 15:30
150104, Фарғона шаҳри,Сайилгоҳ Сотувда баҳоси эркин.
кўчаси, 27-уй.Тел.: (73) 244-13-51.

Email: [email protected]