การนับศักราช

1

การนับเวลาและการแบ่งช่วงเวลาทางประวตั ศิ าสตร์

ประวัติ ศาสตร์ คอื การศึกษาเรื่องราวต่าง ๆ ในอดีตโดยมีความสัมพันธ์ก่อให้เกิดความง่ายต่อการทำ
ความเข้าใจในเหตุการณ์ ต่าง ๆ โดยมีระยะเวลาเป็นตัวกำหนดในการศึกษาเรื่องราวการนับเวลาและการ
เปรียบเทียบศักราชในการศึกษาเรื่องราวทางประวัติศาสตร์ มักนิยมใช้การระบุช่วงเวลาเพื่อให้ทราบถึง
เหตุการณ์ต่าง ๆ ที่เกิดขึ้น โดยจะแบ่งเป็น 2 ลักษณะ คือ การนับเวลาแบบไทย และการนับเวลาแบบสากล
การนับเวลาแบบไทยในประวัติศาสตร์ไทย จะมีการบันทึกเรื่องราวต่าง ๆ โดยมีการอ้างอิงถึงการนับช่วงเวลา
แตกต่างกันไป ตามแตล่ ะท้องถิ่นมีดงั น้ี

1.พทุ ธศักราช(พ.ศ.)
เปน็ การนบั เวลาทางศกั ราชในกลุม่ ผู้นับถือพระพุทธศาสนา โโยเริม่ นบั ตัง้ แต่พระพุทธเจา้ เสด็จดบั ขนั ธ์

ปรินพิ พาน ให้นับเป็นพุทธศกั ราชท่ี1 ทั้ง นี้ประเทศไทยจะนยิ มใช้การนับเวลาแบบน้ี โดยเรมิ่ ใชต้ ั้งแตค่ รั้งสมยั
สมเดจ็ พระนารายณม์ หาราช จนมาเปฯ็ ทแี่ พรห่ ลายและระบุใช้กันอย่างเปน็ ทางการในสมัยพระบาทสมเดจ็
พระมงกฎเกล้าเจา้ อยูห่ วั (รชั กาลที่ 6) ในปพี ุทธศักราช 2455

2. มหาศกั ราช(ม.ศ.)

การ นบั ศกั ราชนีจ้ ะพบในหลกั ฐานทางประวตั ิศาสตร์ในสมัยสโุ ขทยั และอยุธยาตอนต้นโดยคิดข้ึนจาก
กษัตริย์ของอินเดีย (พระเจ้ากนิษกะ) ซึ่งพอ่ ค้าอินเดียและพวกพราหมณ์นำเข้ามาเผยแพร่ในเวลาติดต่อการค้า
กับไทยใน สมัยโบราณ จะมีปรากฏในศิลาจาลึกเพื่อบันทึกเรื่องราวเหตุกาณ์ต่าง ๆ ที่เกิดขึ้น ซึ่งถือว่าปีมหา
ศักราชที่1 จะตรงกับปีพุทธศักราช 6213.จุลศักราช ( จ.ศ.) จัดตั้งขึ้นโดยสังฆราชมนุโสรหัน แห่งอาณาจักร
พุกาม เมื่อปีพุทธศักราช 1181โดย ไทยรับเอาวิธ๊การนับเวลานี้มาใช้ในสมัยอยุธยา เพื่อการคำนวณทาง
โหราศาสตร์ ใช้บอกเวลาในจารึก ตานาน พระราชพงศาวดาร จดหมายเหตุ ต่าง ๆ จนมาถึงสมัย
พระบาทสมเดจ็ พระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว(รชั กาลท5ี่ ) จงึ เลิกใช้

3.จลุ ศักราช ( จ.ศ.)
จัดตัง้ ขึน้ โดยสงั ฆราชมนโุ สรหัน แหง่ อาณาจักรพุกาม เมื่อปีพทุ ธศกั ราช 1181โดย ไทยรบั เอาวิธ๊การ

นับเวลานม้ี าใชใ้ นสมยั อยุธยา เพ่ือการคำนวณทาง โหราศาสตร์ ใช้บอกเวลาในจารึก ตานาน พระราช
พงศาวดาร จดหมายเหตุ ต่างๆ จนมาถึงสมยั พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกลา้ เจ้าอย่หู ัว(รัชกาลท่ี5 ) จึงเลิกใช้

4.รตั นโกสินทร์ศก (ร.ศ)
การนับเวลาแบบนี้พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว(รัชกาลที่5)ทรงตั้งขึ้นในปีพุทธศักราช

2432โดยกำหนดให้กำหนดให้นับปีที่พระบาทสมเด็จพระพุทะยอดฟ้าจฬาโลกมหาราช สถาปนากรุง
รัตนโกสินทร์ เมื่อปีพุทธศักราช 2325 เป็นรัตนโกสินทร์ศกท่ี1 และให้เริ่มใช้ศักราชนี้ในทางราชการตั้งแต่
วนั ที่1 เมษายน ร.ศ.108 (พ.ศ.2432) เป็นตน้ มา

2

การนับเวลาแบบสากล

1. ครสิ ตศ์ กั ราช (ค.ศ. )
เป็นการนบั เวลาทางศกั ราชของผ้นู บั ถือศาสนาครสิ ต์ ซึ่งถือเป็นการนับเวลาที่นิยมใช้กนั มาทัว่ โลก โดย

คริสต์ศกั ราชท่ี1 เร่ิมนบั ตง้ั แต่ปที ี่พระเยซคู รสิ ต์ประสตู (ตรงกับ พ.ศ.543)และถือระยะเวลาทอี่ ยกู่ ่อน
ครสิ ต์ศกั ราชลงไป จะเรยี กวา่ สมัยกอ่ นคริสต์ศักราชหรือก่อนคริสต์กาล

2. ฮิจเราะหศ์ ักราช (ฮ.ศ.)

เป็นการนับเวลาทางศักราชของผูน้ บั ถือศาสนาอิสลามโดยอาศยั ปีท่ีทา่ นนบีมูฮมั หมดั ได้อพยพจาก
เมอื งเมกกะไปยงั เมืองมาดินา เปน็ ปีเริ่มตน้ ของศักราชอิสลามซึง่ ตรงกับวนั ที่ 6 กรกฎาคม ค.ศ. 622
อยา่ ง ไรก็ตาม การนับศักราชแบบตา่ ง ๆ ในบางครั้งบางเหตกุ ารณ์กไ็ ม่ได้ระบคุ วามชัดเจนไว้ แต่อาจกล่าวการ
นบั เวลาอยา่ งกวา้ งๆ ไว้ ซ่ึงนิยมเรยี กกนั ใน 3 รปู แบบ ดงั นี้

ทศวรรษ (decade) คือ รอบ 10 ปี นับจากศักราชท่ลี งท้ายด้วย 1 ไปจนถงึ ศักราชทีล่ งท้าย
ดว้ ย 0 เช่น ทศวรรษที่ 1990 ตามครสิ ต์ศักราช หมายถงึ ค.ศ.1991-2000

ศตวรรษ (century) คือ รอบ 100ปี นบั จากศักราชท่ลี งทา้ ย 1 ไปจนครบ 100ปีในศักราชทีล่ งท้าย
ด้วย00 เชน่ พุทธศตวรรษท่ี26 คอื พ.ศ.2501-2600

สหัสวรรษ (millennium) คือ รอบ 1000 ปี ศักราชที่ครบแตล่ ะสหสั วรรษจะลงทา้ ยด้วย000 เช่น
สหสั วรรษที่ 2 นับตามพุทธศักราช คอื พ.ศ. 1001-2000

หลกั เกณฑ์การเรยี บเทียบศักราชในระบบตา่ ง ๆ

การ นับศักราชที่แตกต่างกัน จะทำให้เกิดความสับสนและไม่ชัดเจนในการศึกษาเรื่องราว
ประวัติศาสตร์ ดั้งนั้น การเปรียบเทียบศักราชให้เป็นแบบเดียวกัน จะช่วยให้สามารถศึกษาเรื่องราวทาง
ประวัติศาสตร์ได้เข้าใจมากขึ้น รวมทั้งทำใหท้ ราบวา่ ในชว่ งศักราช หรือช่วงเวลาเดียวกันในแตล่ ะภาคของโลก
เกิดเหตุการณณ์ สำคัญๆ ทางประวัติศาสตร์ อะไรบ้าง ซึ่งการเปรียบเทียบศักราชสามารถกระทำได้ง่ายๆ
โดยนำตัวเลขผลตา่ ง ของอายศุ กั ราชแต่ศกั ราชมาบวกหรือลบกบั ศักราชท่เี ราต้องการตามหลกั เกณฑด์ ังนี้

หลักเกณฑ์การเปรยี บเทยี บศักราชต่างๆ

ม.ศ. + 621 =พ.ศ. พ.ศ. - 621 =ม.ศ.
จ.ศ. + 1181 =พ.ศ. พ.ศ. - 1181 =จ.ศ.
ร.ศ. + 2324 =พ.ศ. พ.ศ. - 2324 =ร.ศ.
ค.ศ. + 543 =พ.ศ. พ.ศ. - 543 =ค.ศ.
ฮ.ศ. + 1122 =พ.ศ. พ.ศ. - 1122 =ฮ.ศ.