Phạm Xuân Ẩn - Tên Người Như Cuộc Đời

+ Ông Mười Nho: Ẩn mất rồi, sẽ không nghe được anh nói rõ chuyện
này. Tôi sẽ lý giải theo cách của tôi: có thể khi Ẩn đau nặng, nói thế nào
đó gây hiểu lầm. Khi Ẩn đau nặng, tôi có đến nhà khuyên hai vợ chồng
nên thu xếp để đi nước ngoài trị bệnh. Nên tìm nơi tốt nhất như Pháp
hoặc Singapore. Tôi cũng nói với bác sĩ Lâm có người bạn là bác sĩ ở
Pháp về, thử hỏi thăm xem bệnh về nghẽn mạch phổi thì chữa ở đâu. Có
thể Ẩn nói ý này chăng.

. Chuyện anh nói mới xảy ra năm 2006. Nhưng chuyện vượt biên thì
phải là thời kỳ khủng hoảng kinh tế-xã hội những năm sau giải phóng
kia!

+ Tôi không tin. Ẩn là người trung thực, anh ấy không muốn làm gì sai
trái cho cá nhân.

. Việc thứ hai: Phạm Xuân Ẩn có bị nghi kỵ, theo dõi hay không? Vì
ngay thời gian tôi tiếp xúc với anh Ẩn, anh ấy bảo: Lát nữa chị ra cổng
là vào sổ đen đấy! Nói vậy với vẻ cười cười, không rõ?

+ Ẩn hay nói câu đó thật. Các ông đến tôi bị theo dõi đấy. Tôi nói với
Ẩn: anh ở trong ngành thì biết, có một thời kỳ bất cứ người nước ngoài
nào đến Việt Nam, đi đâu đều bị kiểm tra cả. Đó là chức năng ở một thời
kỳ nhất định sau chiến tranh. Tôi có hỏi con gái tôi, là công an phường
nơi Ẩn sinh sống, xem thực hư thế nào. Cháu kể là thỉnh thoảng có rẽ
thăm chú Ẩn, chú cười trêu: Nga lại kiểm tra chú à? Cháu trả lời là chú
biết cả rồi sao lại hỏi vậy ạ... Tất cả những theo dõi kiểm tra lúc đó
không phải với mình Ẩn. Cả xã hội lúc đó vậy.

Ông Ẩn trên tàu hải quân Mỹ USS Vandegrift tháng 9-2003.

. Việc thứ ba: Phạm Xuân Ẩn có bị nghi ngờ không, vì đã sống quá lâu
với đối phương, hoàn toàn đơn tuyến?

+ Nếu có thì cũng là người ở bên ngoài. Còn tất cả những người lãnh
đạo cao cấp đều rất hiểu và chăm sóc Ẩn. Anh Phan Bình, Cục trưởng
Cục Nghiên cứu tình báo thời chống Mỹ thường hỏi tôi thời kỳ sau giải
phóng: Đời sống Trung ra sao? Trước làm cho Mỹ, lương cao thế, giờ
tiêu chuẩn chế độ này làm sao sống?

Có lúc anh còn mời cả Ẩn tới nhà để hỏi thăm cụ thể: Cậu chịu nổi
không? Chịu dần thay đổi phù hợp thực tế mới được không. Anh ấy nói
với tôi: Cậu xem theo sát thế nào, nó sống tằn tiện, dù khó khăn nhưng
phải đủ. Tôi cũng nói chuyện với Ẩn, biết lương đại tá không bao nhiêu,
Ẩn chỉ đi cái xe PC-50 của Nhật. Chả một cái, tôi một cái giống nhau.
Không có xăng mà đi nữa chớ. Tổ chức có hỗ trợ nhưng không đủ, vì cả
nước cùng thiếu thốn.

Tôi thấy Ẩn là người tin yêu, quan tâm. Ẩn không khi nào nghĩ không
được đối xử xứng đáng. Ẩn còn bảo: Chính các anh hoạt động từ trước
cách mạng mà đâu được chăm lo như tôi. Cậu ấy thấy. Tôi là cấp trên
mà sao bằng Ẩn được, Ẩn không là người bất mãn cá nhân, nhưng có
thể có nhiều suy nghĩ về thời cuộc.

Thời kỳ chậm chuyển đổi chính sách kinh tế sau giải phóng, “chả” có
trao đổi lo lắng với tôi. Cái này là suy nghĩ lo âu mà Ẩn là người nói
thật, không mất lòng tin là định tính, phẩm chất của Ẩn, nếu không hiểu
kỹ Ẩn, sẽ không đánh giá đúng lời lẽ thẳng thắn của anh. Khi đất nước
mở cửa đổi mới, Ẩn bảo: trời ơi, bây giờ vầy, giá năm 75-76 thế này thì
không có thuyền nhân bỏ nước đi ông hé? Tôi thấy cậu ta rất trung
thực...

7. Bao nhiêu phần trăm tài liệu của Phạm Xuân Ẩn có giá trị?

Xin nhắc lại ở đây lời ông Mười Nho về những nhận định của cấp trên
ông Ẩn trong lần gặp đầu tiên ở căn cứ Phú Hòa Đông, mà trong kỳ 2
(Báo Pháp Luật TP.HCM ngày 1-5-2008) chưa đăng hết:

Sau cảm nhận của ông Võ Văn Kiệt rằng Phạm Xuân Ẩn nếu làm tình
báo cho cách mạng sẽ ngang hàng với tình báo quốc tế, ông Cao Đăng
Chiếm, nguyên Phó ban Địch tình Xứ ủy nói: Anh này trung thực, phát
huy lòng trung thành cách mạng ấy, anh sẽ làm hết mình được. Còn tôi
(Mười Nho) lúc đó nhận xét: “Một người tin cậy được.

Khởi đầu của anh ấy được tiếp xúc làm việc với toàn những đồng chí
lãnh đạo có uy tín giúp đỡ rèn luyện như: Phạm Ngọc Thạch, Nguyễn
Văn Linh, Lê Đức Thọ, Mai Chí Thọ, Mười Hương... Những cán bộ trực
tiếp với anh đều là các cán bộ cốt cán, uy tín rộng ở Sài Gòn như
Nguyễn Vũ, Tư Tùng, Tư Cang. Quá trình làm việc, tiếp xúc, rèn luyện,
chỉ đạo rất tốt, chưa một tình báo nào có được. Ẩn luôn nói tới những
người này với một tình cảm yêu mến và có ấn tượng sâu sắc.

Lúc nào người ta cũng thấy ông Ẩn dắt theo con chó King. Khi ông viết
báo cáo mật và chụp các tài liệu mật thì con chó này cũng đứng nhìn
ông. (ảnh trong bộ sưu tập cá nhân của Phạm Xuân Ẩn)

Có thể yên trí hoàn toàn về mặt được đào luyện tốt. Còn về phẩm chất
của Ẩn thật đặc biệt. Một người được đưa đi học, rất giỏi nghề, không
thiếu gì các lời mời mọc có tiền tài danh vọng, được làm báo là nghề Ẩn
yêu thích, nhưng Ẩn vẫn trung thành với nhiệm vụ nguy hiểm. Anh ấy
có suy nghĩ dám chấp nhận hy sinh.

Con người trung tín trước sau như một. Ở Mỹ về trong tình thế chưa biết
sống chết thế nào khi chỉ huy Mười Hương đang ở trong tù, anh ấy kiên
nhẫn và cẩn thận tìm nguồn liên lạc. Khi nhận được thư mời do tôi viết
dưới danh nghĩa luật sư Nguyễn Hữu Thọ là anh vui mừng lên ngay. Cái
đó biểu hiện lòng sẵn sàng tự giác cách mạng, do căn bản có cơ sở tư
tưởng nhận thức chứ không vì cái gì khác. Đó là những điều kiện rất phù
hợp cho một nhà tình báo chiến lược. Khi tôi nhận xét báo cáo những ý
kiến này, các anh lãnh đạo đều rất nhất trí”.

Ông Mười Nho điểm lại: Ta biết hết cụ thể các chiến thuật chiến lược
quân sự, kể cả những chương trình cải tổ, bảo vệ ấp chiến lược cho tới
cả các kế hoạch của trận chiến cụ thể. 100% đạt yêu cầu chính xác trong

đó 80% tài liệu có giá trị về mặt chiến lược và 20% số còn lại có thể
đánh giá thuộc loại tham khảo có giá trị chiến lược phục vụ tốt cho
nghiên cứu dài hạn.

Số lượng lớn và chất lượng cao là nhận xét tổng quát tin tức Phạm Xuân
Ẩn cung cấp và phân tích. Ẩn không chỉ là một điệp viên lấy được tài
liệu, mà là nhà tình báo chiến lược, phân tích đánh giá nhận định thực tế
xuất sắc.

Đánh giá của cấp trên về Phạm Xuân Ẩn là vậy. Nhưng vẫn còn phải
làm rõ chuyện nhạy cảm thứ tư và thứ năm mà GS Larry Berman chưa
lý giải thỏa đáng trong quyển Điệp viên hoàn hảo: Vì sao sau giải phóng
Ẩn được mời đi dự hội thảo ở Mỹ nhưng không được cho phép đi? Ẩn ra
Hà Nội học chính trị có phải là đi... cải tạo không?

Và còn nữa những chuyện rất riêng tư: Việc ông Ẩn cưới vợ, bà Thu
Nhàn, là do Ẩn chọn hay do tổ chức bố trí? Ông Ẩn đã là Mỹ con, không
thể quen sống dưới chế độ cộng sản...

Tôi cũng đem ra hỏi kỹ ông Mười Nho...

Kỳ 4: Chính Mỹ dạy cậu làm tình báo đấy!

Phạm Xuân Ẩn cùng với bốn người con của ông: Hoàng Ân (tức Phạm
Ân, con cả, bìa phải), Hoàng Vũ bên phía tay phải ông Ẩn, Hoàng An
bên phía tay trái và Thanh Bình, con gái. (Ảnh trong bộ sưu tập cá nhân
của Phạm Xuân Ẩn)

Trong cuộc trò chuyện, khi nói về dư luận chung quanh quyển sách của
mình, GS Larry Berman thổ lộ:
Đây là lần đầu tiên giáo sư viết về cuộc chiến tranh theo quan điểm của
một người Việt Nam là Phạm Xuân Ẩn.

GS Larry Berman lý giải: Bởi vì ông Ẩn “đã làm tôi thay đổi quan điểm
trước đây. Trước đây tôi cũng nhìn theo quan điểm Mỹ - sự can thiệp sẽ
đem dân chủ đến cho Việt Nam. Càng trao đổi với ông Ẩn, tôi càng sáng
ra, hiểu ra nhiều”.

Và cuốn sách ấy “Điệp viên hoàn hảo” đã đến tay bạn đọc Việt Nam. Nó
có quan điểm, “cách nhìn nhận, đánh giá của tác giả còn có chỗ khác
biệt với chúng ta” (trích Lời giới thiệu của Nhà xuất bản Thông tấn).

Tuy vậy, theo tôi, cuốn sách này mô tả tương đối đầy đủ hành động và
nhiều mối quan hệ của những người hiện sống ở Mỹ mà những người
viết ở Việt Nam có mơ cũng không với tới tài liệu sống đó được.

8. Trở lại với những chuyện nhạy cảm và riêng tư

Cuộc gặp với ông Mười Nho vào Tết Mậu Tý vẫn còn tiếp tục với những
chuyện mà theo ông, quyển “Điệp viên hoàn hảo” chưa giải đáp thỏa
đáng.

Hỏi: Việc thứ tư: Rõ ràng có chuyện Phạm Xuân Ẩn sau giải phóng có
được mời đi dự hội thảo ở Mỹ nhưng không được đi?

Ông Mười Nho: Tôi luôn luôn có một mối lo ngại: Cho Ẩn đi nước
ngoài có sợ bị ám sát hay phục kích bắt cóc để biết thêm nhiều bí mật
tình báo hay không dù chiến tranh đã qua đi. Nhất là thời kỳ trước đây,
Ẩn vẫn sống trong im lặng, chưa được biết rõ như bây giờ. Chính cậu ấy
cũng nói cho tôi biết: Bên Mỹ mời qua. Nhưng chưa thể nắm chắc được,
bảo đảm được chuyến đi có an toàn hay không.

Hỏi: Việc thứ năm: Phạm Xuân Ẩn ra Hà Nội học chính trị có phải là
đi... cải tạo không?

Ông Mười Nho: Cán bộ cao cấp đều phải học như vậy. Không học,
không thành cán bộ cao cấp. Học thường là một năm. Chuyên sâu lý
luận thì hai đến ba năm. Đó là chế độ cho cán bộ cao cấp, học ở trường
Nguyễn Ái Quốc hoặc trường lý luận quân đội. “Chả” thường nói giỡn
với tôi: Mới đi cải tạo về. Tôi hỏi: Cải tạo tốt không? “Chả” gật đầu:
Tốt. Cha đó hay giỡn.

Hỏi: Nhưng hình như Phạm Xuân Ẩn là ông “Mỹ con” không quen sống
trong chế độ cộng sản?

Ông Mười Nho: Thì có chuyện lặn sâu, leo cao vào đối phương, sống
cuộc sống khác. Nhưng nhìn lại gốc gác sâu xa, từ kháng chiến chống
Pháp ở Đồng Tháp Mười, phải gùi gạo bắt cá, sản xuất tự túc chút đỉnh,
có lúc xin cơm đồng bào, nằm vạt giường bằng cành cây đau xương.
“Chả” làm hết rồi. Hồi gặp gỡ, làm việc ở Phú Hòa Đông, Ẩn là nhà báo
của Mỹ nhưng biết hết việc địch bao vây, lập ấp chiến lược, kỹ càng đến
mức tính toán cấp chỉ đủ mấy lạng muối cho dân, không có dư cung cấp
cho Việt cộng. Ẩn hỏi: Anh em ăn gì, đủ gạo không, đủ muối không... ?
Hỏi: GS Larry muốn biết ông Ẩn lấy vợ do tự chọn hay tổ chức bố trí?
Ông Mười Nho: Cuộc hôn nhân do Ẩn lựa chọn, không ai can thiệp. Ẩn
báo cáo ra cứ về gia đình và tư cách đạo đức của cô Thu Nhạn. Chính tôi
xin phép anh Sáu Dân (Võ Văn Kiệt) để gửi mừng đám cưới một cây
vàng. Là vì khi tôi cưới vợ, Hà Nội cũng tặng một cây vàng. Tôi nghĩ
mình sao, Ẩn vậy.

Ông Phạm Xuân Ẩn tại nhà riêng.
9. Sách. Báo. Trái tim ông Ẩn ở đó
Từ những ngày sách còn chưa xong, GS Larry Berman bảo với tôi và
đạo diễn Phong Lan rằng rất sung sướng được gặp những người yêu quý

ông Ẩn, viết về ông Ẩn, “tôi sẽ cảm thấy không trống trải”. Ông còn kể
vui: Nhiều bạn cứ thấy ông đi Việt Nam suốt, nói chắc kiếp trước ông là
người Việt Nam.

GS tìm hiểu đời Phạm Xuân Ẩn và thích nhất đoạn đời nào của nhân vật
này? Tôi hỏi và GS nói rằng thích nhất hai đoạn đời: thời kỳ tuyệt vời đi
học ở Cali và phần làm điệp viên ẩn mình không ai biết, nhiều chuyện
sống để dạ chết mang theo.

Còn đoạn đời nào của ông Ẩn thấy khó viết nhất?

“Đó là một đoạn đời cuốn hút từ sau 1975 nhưng không thể viết nhiều vì
sợ có rắc rối. Giai đoạn 1975-1979, Ẩn gần như sống cô lập, không làm
gì, tiếp xúc ai. Với một người như Ẩn thì điều đó thật kinh khủng ! Tất
nhiên, đó là lúc ông chơi đá gà, nuôi chó. Ông Ẩn luôn bị giằng xé giữa
hai nghề: tình báo và nhà báo dù ông làm rất giỏi cả hai. Nhưng sau khi
Việt Nam thống nhất, ông ấy hy vọng làm báo một thời kỳ mới nhưng
không thực hiện được”.

GS Berman còn cho tôi xem và giải thích ý nghĩa tấm hình lúc đó dự
định sẽ in bìa sách “Điệp viên hoàn hảo”: Thấy không, đây là đời ông
Ẩn: sách, tờ báo Time và tác phẩm về cụ Hồ, cái máy chữ, tay kẹp điếu
thuốc lá. Đó đúng là ông Ẩn thật mà tôi biết. Nhưng khi sách in ra ở
Việt Nam, tấm hình đã được cắt nhỏ lại, không còn rõ cuốn sách “Hồ
Chí Minh - danh nhân văn hóa”, cũng không còn hình chiếc máy chữ,
lẫn điếu thuốc lá cầm nơi tay.

“Sách. Báo. Trái tim ông Ẩn ở đó. Ông muốn làm nhà báo” - GS Larry
còn kể khi đến thăm, không thấy tường treo cái huân chương nào. Hỏi để
đâu, ông Ẩn: Có. Tôi cất. Cho xem được không? Ông Ẩn: Có. Muốn coi
thật không thì tôi cho coi.

Mãi đến lần thăm sau này, khi ông Ẩn đau nặng sắp mất, nằm trên lầu
không xuống phòng khách tiếp như mọi khi, GS Larry mới được lên lầu
và nhìn thấy huân chương treo ở đó. Nhà tình báo giải thích, vẫn đùa
đùa: Có lý do gì phải treo dưới nhà?

Phạm Xuân Ẩn thực tập tại Liên Hiệp Quốc dưới danh nghĩa phóng viên
báo Sacramento Bee. (ảnh trong bộ sưu tập cá nhân của Phạm Xuân Ẩn)

Thật ra, theo tôi nghĩ, trên đó mới là thế giới riêng tư nhất của ông. Ở
đó, mới có tấm hình vợ chồng ông trong ngày cưới. Có lẽ đó là những gì
thiêng liêng nhất, không thích phô ra.

GS Larry hỏi thăm tôi khi tôi viết cuốn sách “Phạm Xuân Ẩn - Tên
người như cuộc đời” có suy nghĩ gì, tôi bảo rằng: Cuốn sách viết trong
hoàn cảnh rất khó khăn. Nếu ông Ẩn hoạt động đơn tuyến thì tôi cũng
chạnh nghĩ mình đang viết “một cách đơn tuyến”. Chỉ có điều khiến tôi
sung sướng là dù chưa đầy đủ, tôi đã lần đầu tiên “lôi” được ông ra ánh
sáng cho công chúng thấy ông. GS Larry cười: “Đúng là bà làm cái việc
nhiều rủi ro đấy. Tôi là người Mỹ sống ở thể chế khác, tôi đưa được
nhiều vấn đề bà không đưa được. Tôi viết nhiều điều cũng sẽ gây ngạc
nhiên với bà. Thí dụ cuộc tranh cãi giữa tôi và Ẩn là: Khi tôi đưa vấn đề:
Ông có gián tiếp chịu trách nhiệm về những cái chết của lính cả hai phía
Hoa Kỳ và Việt Nam hay không. Về việc này, GS đã viết trong Điệp
viên hoàn hảo ở trang 496: “... Vẫn còn nhiều sự tức giận từ phía những
người cho rằng Phạm Xuân Ẩn phải chịu trách nhiệm... Nhưng tôi nghĩ,
sự tức giận ấy đã làm lu mờ đi một thực tế rằng Phạm Xuân Ẩn đang
bảo vệ đất nước của ông. Wendy Larsen, đã từng có thời gian ở cùng với
Phạm Xuân Ẩn khi chồng bà làm Trưởng phân xã Tạp chí Time ở Sài
Gòn, đã viết thư cho tôi: Tôi muốn nghĩ rằng nếu ở trong tình huống đó,

có lẽ tôi chỉ thể hiện được một phần trăm sự can đảm mà Phạm Xuân Ẩn
đã làm cho đất nước của ông”.

10. Hồi ức của ông Mười Hương

Tôi có dịp làm việc với ông Mười Hương (Trần Quốc Hương - nguyên
bí thư TW Đảng), là một trong những người hoạt động tình báo lâu năm
nhất, có thời gian là đầu mối chỉ huy trực tiếp các nhà tình báo nổi tiếng
như Vũ Ngọc Nhạ, Phạm Ngọc Thảo, Lê Hữu Thúy, Phạm Xuân Ẩn.
Tôi có viết một cuốn sách về ông, lấy tựa đề là “Trần Quốc Hương -
người chỉ huy tình báo” nhưng không hiểu từ khâu nào, có lẽ từ các bài
đăng dài kỳ trên báo chí, đã bị biên tập cho “giật” hơn là “Trần Quốc
Hương - người thầy của những nhà tình báo huyền thoại”. Tôi cho cái tít
này không khiêm tốn như bản chất của ông Hương và tôi rất muốn khi
tái bản sẽ được trở về cái tít ban đầu của tôi.

Ông Mười Hương nhớ lại và kể với tôi những suy nghĩ của ông về Phạm
Xuân Ẩn. “Lúc tôi vào Nam, cậu Ẩn đang làm thư ký nhà đoan của
Pháp. Nhưng lúc ấy TW đã thấy rõ sự can thiệp của Mỹ. Nếu Ẩn cứ đi
theo con đường cũ, giỏi lắm leo lên đến đại tá, không phải chỗ ngon. Tụi
này là cơ quan chính trị, nó mà thanh trừng lẫn nhau, dễ chết lây sang
Ẩn...”.

Kỳ 5: Vì sao ông Ẩn chọn nghề báo?

Phạm Xuân Ẩn nhận danh hiệu Anh hùng do Đại tướng Võ Nguyên
Giáp công bố. (Ảnh trong bộ sưu tập cá nhân của Phạm Xuân Ẩn)

Không ít người phương Tây tỏ ra không tin vào phương thức làm tình
báo của Phạm Xuân Ẩn và thêu dệt nên nhiều huyền thoại. Họ nói gì ?

Ông Mười Hương đã tham gia công tác Đội trực thuộc Thường vụ Trung
ương Đảng từ giữa năm 1943 đến trước Tổng khởi nghĩa tháng Tám
năm 1945, bảo vệ Trung ương Đảng, cận vệ của Tổng Bí thư Trường
Chinh. Ông cũng là người được trung ương và Bác Hồ cử vào công tác
tình báo tại miền Nam từ năm 1954. Ông từng bị bắt giam và tra tấn tại
Tòa khâm ở Huế của đám mật vụ miền Trung của Ngô Đình Cẩn, đã có
cuộc đấu trí nổi tiếng với Ngô Đình Nhu.

11. Chỉ có con đường làm báo!

Khi Phạm Xuân Ẩn đưa ông Mười Hương tới chơi nhà đám bạn Mỹ,
ông thấy cả gia đình họ quý Ẩn. Ông Mười Hương kể: “Tôi nói với Ẩn:
cậu dựa vào thằng Giai (tướng chế độ cũ Phạm Văn Giai, người bà con
với ông Ẩn), dù thân với Nguyễn Văn Hinh, thì Giai đưa cậu giỏi lắm
lên đến chuẩn tướng rồi cũng là đi hầu thôi em ạ. Phải làm việc gì mà
nghe ngóng được nhiều, nói chuyện cả với bên dưới là cu li, bên trên nói
với thủ tướng cũng được. Thế thì chỉ có báo thôi. Cậu thấy ông Hồ sống

được làm cách mạng cũng bằng nghề tân văn ký giả. Cái báo chí nó đi
tới đâu cũng được, nó hỏi ai cũng phải trả lời”.

Ông Mười dặn Phạm Xuân Ẩn: phải học lên cao. Chưa có tú tài phải tìm
trường nào không đòi tú tài. Về để viết báo chí Mỹ, làm phóng viên
thượng hạng chứ không phải về làm báo chí lá cải. Phải hiểu rõ văn hóa
Mỹ, học được cái hay của người Mỹ để có thể nghĩ và viết như người
Mỹ. “Cho nên suốt cuộc đời của Ẩn sau này, cách ứng xử của cậu ấy tôi
ưng lắm. Kết hợp với văn hóa cốt lõi nhân nghĩa Việt Nam, mới ra được
con người như Ân”. Ông Mười Hương còn nhắc ông Ẩn: “Văn hóa Mỹ
nhiều cái hay lắm. Chính cụ Hồ vận dụng để làm cách mạng, phục vụ
đất nước. Văn hóa tư bản tôn trọng cá nhân, cậu học kỹ- cái đó sẽ bảo vệ
cậu. Chính Mỹ dạy cậu làm tình báo đấy” - ông nói.

12. Những tiếc nuối và tài liệu ngược dòng

Nữ đạo diễn Phong Lan thì tiếc nhiều sau khi làm xong bộ phim tài liệu
về Phạm Xuân Ẩn. Càng về sau tiếp xúc càng hiểu ông hơn, nhưng thời
hạn thúc bách và ông ra đi giữa chừng. Chứ nếu không, phim còn có thể
hay hơn nữa.

Tất cả chúng tôi đều tiếc, nhưng may mắn hơn cả: cuốn sách của tôi in
năm 2002 khi nhà tình báo còn sống. Ông đã đọc cuốn sách của tôi, chứ
không kịp xem phim và đọc “Điệp viên hoàn hảo”. Tôi nhớ có đọc một
bài do Báo Lao Động phỏng vấn ông khi ông còn khỏe. Có một câu hỏi
liên quan đến sách của tôi. Nhà báo hỏi: trong số tất cả những cuốn sách
trong ngoài nước đã viết về ông, ông thích cuốn nào nhất. Ông trả lời đại
ý: cuốn “Phạm Xuân Ẩn - tên người như cuộc đời” của Nguyễn Thị
Ngọc Hải tương đối đúng.

Tương đối đúng thôi - tôi hiểu sự thành công của tôi chỉ mới dừng ở
mức vẽ nên được tính cách ông tương đối giống. Tôi hy vọng nhiều
người tài giỏi sẽ tiếp tục viết sách, làm phim về con người này.

Tôi cũng đọc thêm nhiều tài liệu nói ngược dòng. Thí dụ có người ở hải
ngoại viết rằng: “Việt Nam Cộng hòa không có hồ sơ của điệp viên

Phạm Xuân Ẩn vì việc ông làm điệp viên cho Hà Nội mới được tiết lộ
năm 1976. Đây là một khó khăn cho các nhà nghiên cứu, vì Cộng sản
Việt Nam ít khi tiết lộ những tài liệu chính xác về các điệp viên của họ.
Từ 1976 đến nay đã có khá nhiều sách báo trong và ngoài nước viết về
nhân vật này. Chẳng hạn như: báo Việt ngữ: “Người Việt thầm lặng”
trên Báo Tuổi Trẻ. “Thiếu tướng tình báo Phạm Xuân Ẩn, những điều
chưa biết” trên Báo Nhân Dân ngày 21-9-2002. “Gần nửa thế kỷ phân
tích thời cuộc” Báo Lao Động. “Cuộc sống hai mặt của ký giả điệp viên
Phạm Xuân Ẩn” của Việt Báo. Tài liệu Anh ngữ: “The Spy who loved
both sides” của David Usborne trên Independent số ngày 21-5-1997.
“The spy who loved us” của Thomas A. Bass trên The New Yorker số
ngày 23-5-2005. “My collegue, the spy” của Terence Smith trong
Columbia Journalism Review July/August 2005 v.v...

Tuy nhiên, đa số chỉ viết một cách chung chung hoặc huyền thoại hóa.
Mãi đến khi cô Nguyễn Thị Ngọc Hải phỏng vấn Phạm Xuân Ẩn và viết
cuốn “Phạm Xuân Ẩn - tên người như cuộc đời” chúng ta mới được
cung cấp nhiều chi tiết hơn về cuộc đời của Phạm Xuân Ẩn”.

Phạm Xuân Ẩn đứng trước Tòa Đô chính Sài Gòn khi quân Giải phóng
tiến vào, 1975. (ảnh trong bộ sưu tập cá nhân của Phạm Xuân Ẩn)

13. Tôi... hư cấu?

Tuy vậy, tài liệu phản bác này lại cho rằng cuốn sách của tôi là do một
“tập thể chuyên viên Bộ Công an biên soạn vì phải là những người có
biết lịch sử chiến tranh Việt Nam mới có thể viết thêm phần hư cấu này
được. Rồi lấy những lời cốt lõi rồi huyền thoại hóa để tuyên truyền và
cho cô Nguyễn Thị Ngọc Hải đứng tên”. Đọc đến đây tôi bật cười vì
công việc của tôi cũng khá là “bí ẩn” đấy nhỉ!

Vị tác giả tài liệu này còn vạch ra phê phán một số chi tiết. Cho rằng từ
năm 1950 Trung (tên gọi khác của ông Ẩn) đã tổ chức các cuộc biểu tình
đầu tiên chống Pháp rồi sau chống Mỹ. “Lúc đó đã làm gì có Mỹ mà
chống” (Tôi nghĩ: Mỹ can thiệp vào Việt Nam còn sớm hơn thế nhiều.
Ngay ở cuộc chiến Điện Biên Phủ do Pháp thua cũng do Mỹ bỏ ra 80%
chi phí. Và chính ngay lúc này Đảng Cộng sản đã nhìn thấy kẻ thù sắp
tới chính là Mỹ. Các cán bộ tình báo đầu tiên lúc ấy như ông Mười
Hương mà tôi biết, đã không được dự trận Điện Biên mà phải đi về đồng
bằng tuyển người gài vào Nam chuẩn bị chống Mỹ, nên đã tìm ra Vũ
Ngọc Nhạ...).

Có nhiều chi tiết nữa được thắc mắc về việc Hai Trung chưa có bằng Tú
Tài, chỉ làm nhân viên quan thuế, làm thông dịch viên cho Phòng 5 là
phòng phụ trách tuyên truyền tại Bộ tư lệnh Pháp, cấp bậc nhỏ, làm sao
có tin tình báo được, làm sao Ẩn móc nối với tướng Lansdale và trung tá
Lucien Conein được. Tài liệu trên viết: “Về chuyện chuyển tin, nói
Phạm Xuân Ẩn làm việc suốt đêm để chụp các tài liệu rồi sau đó ngụy
trang những cuộn phim đó giống như nem Ninh Hòa hoặc giấu trong
bụng những con cá sắp sình ươn, kế đến được đặt trong những chiếc giỏ
cho giống như đồ mang đi cúng đám ma. Xong đâu vào đó, hừng sáng,
Ẩn dắt con chó bẹc-giê vào trường đua Phú Thọ, đặt những cuộn phim
được ngụy trang trong đó vào một tổ chim cao ở trên cây. Đối với số lớn
tài liệu, Ẩn đặt những cuộn phim ở bên dưới bia mộ mà ông cho là ngôi
mộ gia đình. Một đôi khi vợ của Ẩn phải đi theo chồng, trong một
khoảng cách không xa để nhỡ Ẩn bị tóm, bà ta có thể báo động cho các
giao liên. Để chuyển tin tức, tài liệu từ thành ra mật khu, kể cả liên lạc

bằng vô tuyến điện với Trung ương cục miền Nam và Bộ tư lệnh quân
Bắc Việt, Ẩn được yểm trợ bởi hàng chục cán bộ quân báo. Trong số 45
cán bộ giao liên mang tài liệu của Ẩn ra mật khu, có 27 tên đã bị bắt và
bị giết chết.

Chúng tôi được một số thành viên trong đoàn công tác đặc biệt kể cho
nghe cách thức họ phát hiện các giao liên của Việt Cộng chuyển tin.
Chúng tôi thấy công việc chuyển tin của điệp viên cộng sản không đơn
giản như đã mô tả trên. Do đó, chúng không tin Phạm Xuân Ẩn đã
chuyển tin theo kiểu nói trên. Có lẽ những chuyện này là do người viết
phịa ra. Phạm Xuân Ẩn phải có những đường dây và những phương thức
khác để chuyển tin, nhưng Bộ Công an không muốn tiết lộ nên đã phịa
ra những câu chuyện nói trên...”.

Đọc những lời phản bác đó, tôi không khỏi mỉm cười. Lại càng thấy
nhiều chuyện thần kỳ, bất ngờ thông minh của tình báo Việt Nam, đã sử
dụng điều nghe phi lý mà lại hiệu quả, đến nỗi mà sự thật rành rành vẫn
có người không tưởng tượng nổi...

Kỳ 6: Những tranh cãi đến từ phương Tây

Phạm Xuân Ẩn (ngồi, bìa phải) với các đồng nghiệp ở văn phòng Tạp
chí Time.

Một người đảng viên cộng sản từ năm 1952 phải sống hoàn toàn một
cuộc đời khác, khá đơn độc.

Lúc nào cũng đeo sẵn thuốc độc ở cổ áo để phòng bị bắt là chết ngay -
Cuộc hy sinh ấy thật là kinh khủng.

Tiện đây tôi xin kể lại chuyến tôi và chị Phong Lan dẫn GS Larry
Berman vào ngày 11-10-2006 xuống tận nhà bà Ba, người đã chuyển tài
liệu của ông Ẩn giao cho. Giáo sư Larry đã phỏng vấn chính bà Ba, cách
bà chuyển tài liệu đi như thế nào. Bà Ba còn làm mẫu cho ông giáo sư
xem.

14. Nhân chứng sống

Giáo sư đã hỏi các câu hỏi sau: “Bà nghĩ gì về công việc và con người
ông Ẩn?”; “Trong quá trình làm việc, lúc nào gặp nguy hiểm nhất?”;
“Bà gặp ông Ẩn thời kỳ chưa có điện thoại, làm thế nào để có cuộc hẹn
kế tiếp?”; “Bà đã chuyển tin tức cho ai, như thế nào?”; “Có dấu hiệu gì
cấp báo cho Ẩn biết, chẳng hạn như có bẻ cành cây?”; “Có phải có lần đi
trên đường Đồng Khởi bà đánh rơi đồ nữ trang, Ẩn cúi xuống nhặt giùm
và đưa cho bà tài liệu về đường Chín Nam Lào, Chiến dịch Lam Sơn?”
v.v...

Bà Ba chẳng có vẻ gì là trả lời phỏng vấn, bà cứ trò chuyện kiểu hồn
nhiên của một người già không lễ nghi. “Làm tình báo khó khăn, trong
lòng giặc đâu cho ở yên. Tôi gặp ổng đều đều. Ổng trí thức. Lên xe trao
hàng, trò chuyện năm phút thôi đâu dám nói nhiều. Sai sót ổng phê.
Thương dữ lắm. Được một người vậy đâu có dễ, nhiều lúc giặc theo dõi,
phải đi tới đi lui cũng chưa đón đường gặp ổng, nếu mình bỏ đi thì coi
như hỏng việc. Thành ra tôi vẫn chờ quanh đó, mươi phút sau mới nói
tránh chỗ hẹn khác, và ông lên xe đi. Gặp ổng khó khăn lắm, phải đúng
giờ. Không ai biết nhà cửa ai. Gặp ngoài đường không. Hẹn nhau một
tháng ba kỳ, có ngày dự bị. Có khi hộp thơ, có khi chạy vô chợ, nói mấy

câu đi. Mấy chỗ vô xóm lao động dễ trà trộn nhưng không hợp dễ lộ vì
ổng sang trọng không vào xóm lao động được. Khi có bất thường thì đón
chỗ ổng chở con đi học. Thấy xe ông, đâu dám gọi. Phải xáp vô. Ngày
hẹn rủi không gặp, phải đi ngày dự bị. Vậy mà không có khi nào đứt
hết....”.

Từ cái ngày đầu tiên được giới thiệu đến gặp Phạm Xuân Ẩn vào năm
1961, ôm bó hoa và con búp bê đến nhà thờ Huyện Sỹ, đến nay bà đã
ngoài 90 tuổi.

15. Tranh cãi về việc giúp Trần Kim Tuyến ra đi

Một tình tiết gây nên tranh cãi là việc ông Ẩn cứu Giám đốc Sở nghiên
cứu Chính trị (thực chất là Sở Mật vụ thời Đệ nhất Cộng hòa miền Nam)
Trần Kim Tuyến.

Bạn đọc vào Google gõ “Phạm Xuân Ẩn” có thể tìm rất nhiều bài viết
của các nhà báo phương Tây viết về ông Ẩn và gần đây nhất, khi ông Ẩn
mất, có một bài của đài RFA phỏng vấn nhà báo Mỹ Dan Southerland.
Dan Southerland hiện là Tổng Giám đốc Chương trình Đài châu Á tự do.
Ông Dan Southerland dành hẳn một phần nói về tài năng, một phần nói
về “thất vọng và bất mãn”, một phần nói về tại sao Phạm Xuân Ẩn giúp
bác sĩ Trần Kim Tuyến rời khỏi Việt Nam.

Dan Southerland nhận định: “Có thể kết luận việc ông Ẩn nhiệt tình giúp
bác sĩ Trần Kim Tuyến ra khỏi Việt Nam (đêm 29-4) là chỉ thuần về ơn
nghĩa và tình bằng hữu, mà chuyện này có thể đã khiến ông mất sự tin
cậy của Hà Nội”.

Tôi không rõ nhận định “mất sự tin cậy...” có đúng không. Nhưng tôi đã
thầm kiểm tra bằng các phỏng vấn hai người chỉ huy của ông Ẩn, hai
người hoàn toàn đáng tin cậy về phẩm chất chính trị (mà tôi nghĩ nếu có
sự mất tin cậy thì trước hết phải là hai ông này mới có quyền quyết
định).

Đó là đại tướng Mai Chí Thọ, nguyên Ủy viên Bộ Chính trị và nguyên
Bí thư Trung ương Đảng Trần Quốc Hương, cả hai đều là những người
“Cộng sản bự”.

Đại tướng Mai Chí Thọ trả lời rất vắn tắt cũng như ông Mười Hương, có
vẻ như không có chuyện ly kỳ gì ở chi tiết này: Ẩn cứu Tuyến là một
biểu hiện rất đặc biệt, con người trung hậu như vậy nhất định sẽ thành
công trong sự nghiệp. Đó là nhân-quả. Đại tướng còn nói rộng ra nữa về
cuộc khủng hoảng lòng tin và nếu không quan tâm vấn đề con người đạo
đức, nhân văn mà lại còn phát triển theo tư bản chủ nghĩa thì thế nào
cũng vướng mắc vào hệ lụy của nó.

Ông Trần Quốc Hương thì đánh giá rất cao: “Có thể nói cán bộ lúc đó ở
nước mình không ai hiểu Mỹ bằng cậu Ẩn. Giả sử có bắt Tuyến cũng
không để làm gì. Cả bộ máy đối phương mình bắt hết rồi, tài liệu còn
đầy đủ cả. Ẩn xử trí thế là phải, đúng đạo lý”. Nhưng ông nói thêm:
“Không hiểu sao sau này không cho cậu ấy đi Mỹ. Bảo vệ cậu ấy, hay là
thế nào. Không có gì chính thức cả, nhưng tôi chỉ suy đoán mấy ông
lãnh đạo nào đó nhát. Về phía cá nhân, cũng có ông nghi cậu Ẩn chứ
không phải không có đâu!”.

Chiếc xe của Phạm Xuân Ẩn hiện đang trưng bày tại Bảo tàng
Quân đội ở Hà Nội. (ảnh trong bộ sưu tập cá nhân của Phạm Xuân Ẩn)

16. Có hay không “phức tạp thời hậu chiến”?

Những tranh cãi về Phạm Xuân Ẩn cũng thường đến khi xem xét cuộc
đời ông, một đoạn dài sau 1975. Trên trang BBC ngày 21-9-2006 khi
ông Ẩn vừa mất một ngày, cũng có bài “Phạm Xuân Ẩn - điều còn chưa
nói” cũng để ra một phần viết về “Phức tạp thời hậu chiến”. Trong đó có
câu: “Từ 1975 đến 1987 nhà chức trách đặt một lính gác bên ngoài nhà
của vị cựu điệp viên... ”. Thậm chí có tác giả đang sống ở Cali còn gọi
ông là “tướng hồi hưu sa cơ”...

Thông tin đầy tính suy diễn chủ quan như thế đã dấy lên cuộc tranh luận
của người đọc khắp nơi trên thế giới, thể hiện trong các đoạn comment
hưởng ứng sau các bài trên mạng. Người thì chua chát vì “sau chiến
tranh ông không được đối xử công bằng”. Thậm chí có người ký là
Trangpark còn “sỉ vả”: “Sao phải cấm tiếp xúc với người nước ngoài
nhỉ. Nếu điều này là thật thì Cộng sản thời ấy “gà” thật! Người ta đã mất
cả đời làm cho mình. Khi không làm nữa thì không tin tưởng”.

Có người ký Đăng Vân - Busan thì: “Tôi cho rằng phản ứng của CS là
bình thường. Chiến sĩ tình báo cũng đều phải chịu những thiệt thòi như
vậy”. Còn bạn Nguyễn Anh: “Tất cả các nhà tình báo đều phải trải qua
một thời kỳ kiểm tra khắt khe. Điều này là nguyên tắc bắt buộc của tất
cả các cơ quan tình báo trên thế giới, không riêng gì của Việt Nam”.

Trong cuốn “Điệp viên hoàn hảo”, giáo sư Berman cho biết: “Phạm
Xuân Ẩn nói với tôi, ông chưa bao giờ gọi đó là cuộc cải huấn. Phạm
Xuân Ẩn nói: “... Đó là một học viện chính trị. Tôi cần phải đến đó vì tôi
chẳng biết gì về chủ nghĩa Mác-Lênin và duy vật biện chứng. Tôi đã có
một cuộc sống khác trong suốt thời gian tôi thi hành nhiệm vụ bí mật
của mình. Cuộc sống đó giờ đây đã chấm dứt, tôi hiểu nhiều về hệ thống
Mỹ hơn là hệ thống này... Tôi đã cố gắng để là một học viên tốt, nhưng
do tôi đã biết quá nhiều, nên thay đổi là rất khó khăn”. “Giáo sư biết
không, đây là lần đầu tiên tôi sống dưới chế độ Cộng sản...”.

Tôi nghĩ, những dòng này là trung thực nhất. Khi tôi làm việc trò chuyện
với ông Ẩn, tôi có hỏi điều này - trong nghề báo gọi đó là câu hỏi nhạy
cảm - Tôi hỏi: Anh có buồn giận không khi còn có những hiểu lầm và
nghi ngờ sau rất nhiều năm cống hiến sinh tử như vậy? Ông thậm chí
chẳng mấy quan trọng khi nghe câu hỏi mà tôi cho là “ghê gớm” này.
Ông vừa dẩu môi huýt sáo với một chú chim ở trong cái lồng đang cầm
trên tay, vừa nói nhanh: Cái nghề nó vậy! Chỉ có bốn chữ đó thôi.
Không giải thích thêm. Thái độ bình thản này cho thấy một nhân cách
cao quý và hiểu đời của người thông thái. Không có lời nào bất mãn oán
thán, mà chỉ có trào lộng.
Thậm chí khi đọc đến dòng “Lần đầu tiên tôi sống dưới chế độ Cộng
sản” tôi cảm thấy đau lòng xót thương. Ông đã rất thật có lần nói với tôi
đại ý là lúc đó đến những từ chính trị, chức tướng, tên gọi thông dụng
của chế độ, ông cũng chưa biết dùng.

Kỳ 7: Trò chuyện với bà Thu Nhạn và lời cuối

Đây là một trong những bức ảnh được yêu thích của gia đình Phạm
Xuân Ẩn và Thu Nhạn

GS Larry Berman khẳng định: Trong 10, 15 năm qua, có rất ít người Mỹ
ghét VN. Nếu phải ghét thì lẽ ra người VN ghét Mỹ.

Tôi mừng vì cuộc chiến đã lùi lại phía sau. Ông Ẩn cũng mừng nói bây
giờ mình có thể nhắm mắt xuôi tay được rồi vì đã có được tình bạn giữa
hai dân tộc.

Trên tờ báo của Mỹ The Barnacle số ra ngày 14-5-1958 tức là cách nay
đúng nửa thế kỷ, có đăng bài viết bình luận phim của chàng sinh viên
báo chí Phạm Xuân Ẩn lúc đang học ở Orange Coast College. Tình cờ
hoặc có thể nói đó là một sự tiên báo của trời đất thế nào, chàng sinh
viên Ẩn giới thiệu bộ phim “Người Mỹ thầm lặng”.

Bài báo của ký giả Phạm Xuân Ẩn có cái tít: “Bộ phim đưa lại cái nhìn
không đúng về cuộc sống châu Á”.

Và sau này, ông Ẩn nói với GS Larry Berman: “Người Mỹ chẳng coi
lịch sử VN ra gì. Họ nghĩ họ hoạch định tương lai chúng tôi”. GS
Berman cho tôi biết: Sách của tôi sẽ trích câu này của ông Ẩn, đó là câu
nói có tính tổng kết về sự ngạo mạn của Hoa Kỳ.

17. Những tâm sự kiệm lời

Một câu hỏi khác nữa của GS Larry: Có nên để ông Ẩn đi hoạt động tiếp
bên Mỹ sau giải phóng hay là để ông ở lại thì tốt hơn?

Tôi nói quan điểm của mình: Về tài năng, nghề nghiệp, nếu ông Ẩn đi
nữa thì tôi tin là ông vẫn sẽ tiếp tục có chiến công lớn hơn. Lúc giải
phóng, vợ và bốn con ông đã đi trước rồi. Nhưng nếu nghĩ về khía cạnh
nhân đạo thì nên để ông được sống ở đất nước giải phóng. Về mặt con
người, nên để ông được hưởng cuộc đời bình thường như ông hằng ao
ước. Không nên “khai thác” quá mức, bắt một người hy sinh quá mức.

Câu chuyện vợ con ông đi di tản, rồi lại về, cũng là một câu hỏi. Tôi
muốn hỏi bà Thu Nhạn vợ ông nhưng bà không bao giờ trả lời chính
thức. Bà bảo: Chính bà cũng không biết, không dám biết sâu vào công
việc của ông. Là đề phòng lỡ bà có bị bắt, bị tra tấn đến chết đi nữa, có
muốn khai cũng chẳng biết gì nhiều mà khai.

Bà chỉ kể với cách tâm sự vào một ngày khi tôi và bác sĩ Bùi Lâm đến
thăm.

Lúc đó bà mới ngoài 30 mà đã bốn đứa con. “Đi đâu người ta cũng
tưởng năm chị em. Các gia đình khác đi di tản còn có ông chồng để khai
lo thủ tục giấy tờ, giao dịch. Tôi phải lo cả”.

Có khi bà phải nghe người ta nói tiếng Pháp, rồi bà trả lời bằng tiếng
Anh. Lo cuộc sống mới lạ xứ người cho bốn con nhỏ học hành, di chyển
luôn, bà ở Mỹ rồi sang Pháp. Chạy tới chạy lui xin phép cả Liên Hiệp
Quốc. Được sự giúp đỡ của bà Germaine Lộc Swanson và có lương của
chồng ở tòa báo Time nhưng bà đã phải lo toan vất vả.

Thậm chí khi ở Pháp chờ ngày về lại VN, bà cũng chuyển nhà cho gần
chợ có hàng hóa nông sản VN. Trời lạnh tới 10-12 độ nhưng bà thường
xuyên phải cho các con... đi bơi, vì những đứa trẻ tuổi sàn sàn chín,
mười, mười một không thể ngồi yên trong nhà mà không có hoạt động
gì.

Khi trở về cũng chỉ theo một bức điện ngắn gọn, đại ý là “về nước cùng
tất cả các con”. Đến lúc về lại Sài Gòn trong những năm sau giải phóng
còn chưa ổn định, danh tánh của chồng vẫn chưa được làm rõ trong chế
độ mới, các khủng hoảng kinh tế khiến nhiều người tìm mọi cách vượt
biển ra đi. Nhiều người biết bảo: Đến thăm bà Thu Nhạn, đến thăm... bà
điên đi! Người ta bán hết, lo tiền vàng để ra đi không được, bả đi thoát
cả năm mẹ con mà lại... tự dẫn xác về. Bà điên!

Phạm Xuân Ẩn để râu mép để tránh bị phát hiện
vào những thời điểm phải vào căn cứ.

18. Luôn là chính mình khi bị thử thách, ngờ vực

Tôi cũng được quen biết qua ông Ẩn, một người bạn thân của ông, cũng
là một nhà tình báo tài giỏi: ông Trần Ngọc Hiền. Ông là cán bộ quân
báo từ năm 1946. Người Huế, ông nội là thượng thư bộ Lễ. Em gái của
ông nội lấy cụ Phan Đình Phùng, bà nội là cháu nội Tôn Thất Thuyết.
Thời kháng chiến chống Mỹ, ông Hiền là chiến sĩ tình báo, bị địch bắt
và đã có cuộc đấu trí nổi tiếng với 21 chuyên gia của CIA.

Trong tài liệu của nhà văn Nguyễn Khải, có một đoạn liên quan đến ông
Hiền (được gọi là nhân vật Quang) như sau: “Tháng 4-1969 Quang bị
người của Tổng nha cảnh sát bắt ở một địa điểm gần Cầu Bông, do thay
đổi người liên lạc và người liên lạc mới đã bị bắt cùng với bản báo cáo
của Quang gửi ra “cứ”. Kẻ bày binh bố trận cho vụ bắt bó này là nguyên
ủy viên thường vụ thị ủy Huế thời đánh Pháp. Hắn tên là Chơn bị địch
bắt rồi đầu hàng, rồi làm đội trưởng đội điều tra của Tổng nha. Trong lần
thẩm vấn thứ nhất, Chơn đã nói thẳng: Chúng tôi giết anh làm gì, chúng
tôi sẽ để các đồng chí của anh giết anh. Nếu họ không giết, chỉ ngờ thôi
thì còn khốn nạn hơn cái chết nhiều”. Quang ngẫm nghĩ một lúc và trả
lời: Cái chuyện này thì tôi tin... Tôi có thể thua, thua hoàn toàn như anh
nói nhưng cái danh dự một trí thức cộng sản đi theo cách mạng sẽ mãi

mãi không bị hoen ố, trong bất kỳ hoàn cảnh nào”. (Trôi theo tự nhiên -
Kỳ 2)

Tôi đã biết ông Hiền do gặp ở nhà ông Ẩn. Mỗi dịp Tết về, tôi đều gửi
chút quà mừng tuổi không chỉ tới ông Ẩn mà bao giờ cũng gửi luôn cả
ông Hiền. Lúc đó ông Hiền đã bị bệnh ung thư và khi ông mất, tôi mới
biết ông cũng chịu những thiệt thòi oan khuất của nghề nghiệp.

Như nhà văn Nguyễn Khải đánh giá: Ông Hiền và ông Ẩn đều có những
đức tính tiêu biểu của tầng lớp trí thức VN thế kỷ 20, luôn là chính mình
khi phải đối mặt với những thử thách không chỉ từ phía địch và cả ở phía
ta khi tổ chức ngờ vực do những tin tức không chính xác hoặc cố tình
thêu dệt.

19. Nỗi buồn cuối cùng

Nguyễn Khải viết: “Đó là những chuyện thật buồn lúc cuối đời của
nhiều người làm cái nghề bạc bẽo là nghề tình báo. Viết về họ như một
nghĩa vụ, như lời cảm ơn của những thế hệ sau với những cống hiến
thầm lặng của họ cho sự tái sinh của Tổ quốc. Viết về họ là viết về nhiều
chuyện phải nghĩ thêm, phải nói tiếp”.

Tôi thích những dòng này như một lời cảm ơn nhà văn Nguyễn Khải đã
nói hộ tôi những suy nghĩ khi tôi tìm tòi viết về Phạm Xuân Ẩn và nhiều
nhân vật khác.

Đến hôm nay, khi đón Xuân Mậu Tý 2008, những người tôi kính trọng,
đồng thời cũng là những nhân vật trong sách báo tôi viết như đại tướng
Mai Chí Thọ, thiếu tướng Phạm Xuân Ẩn, điệp viên Hoàng Đạo, nhà
tình báo Trần Ngọc Hiền và nhà văn Nguyễn Khải, tất cả đều đã ra đi.
Tôi viết thêm phần hai “Những chuyện thật thà” này để tưởng nhớ họ và
cả những chiến sĩ vô danh khác mà tôi không thể biết hết.

TP Hồ Chí Minh, mùng 2 Xuân Mậu Tý 2008

Tái bút: 18 giờ chiều 5-5, khi kỳ cuối của loạt bài “Những chuyện thật
thà” này chuẩn bị lên khuôn, tôi chợt nhớ đến câu trả lời cuối cùng mà

ông Ẩn nói với tôi trên giường bệnh. Tôi đề nghị tòa soạn cho phép bổ
sung:

(Trích nhật ký):”Ông Ẩn buồn vì điều gì nhất? Vào 2003, tại BV Quân
đội 175, ông vào bệnh viện lần đầu trong đời (và lần thứ hai vào năm
2006, ông mất tại đó), tôi lại thăm. Ông còn vui vẻ kể rằng: Chẳng khi
nào chịu nằm bệnh viện trừ năm 1941 nằm hai ngày cắt amidal

Trong lúc nói vui đủ thứ chuyện, tôi hỏi: Đến bây giờ điều gì còn làm
anh phải buồn? Ông ngó qnanh và đáp khô khan: “Vào BV, dòm thấy
nhiều cảnh. Có người mẹ 38 tuổi, làm nghề trông người bệnh nuôi năm
đứa con. Đồng bào còn nhiều người nghèo. Tài giỏi, giàu có, tiến sĩ… kệ
cha anh! Nhưng anh không hiểu thế không được. Đừng phung phí. Buồn
là buồn ở chỗ còn dòm thấy cảnh đó. Nhắm mắt không yên tâm cái đó.
Thực tế khách quan đừng tránh né. Dòm tận đó mới động viên được
những đứa khác”.