agriculture diary 2078

qm=;+= hftsf] gfd pGdf]lrt jif{ l;kmfl/; ePsf] Ifq] sf/0f
!! भाष्कर @)$)-!(*#_
dWoklZrd t/fO{ यसको दानाको आकार सानो हुने हुनाले कृ षकहरुले यसको विकल्पमा अन्य ठूला दाना
!@ नेपाल २५१ @)$%-!(**_ भएको जातहरू पाएकाले यस खते ी गर्न छाडेकाले ।

!# अन्नपरू ्ण २ @)$%-!(**_ t/fO{ खरै ो सिन्दुरे तथा पात डढुवा रोगको प्रकोप बढी हुने र दानको आकार पनि अन्य जातहरूको
तलु नामा सानो हुने हुदँ ा कृ षकहरुले लगाउन छाडेकाले ।
v_ wfg kxf8 पहलंे ो सिन्दुरे र खरै ो सिन्दुरे रोगको प्रकोप बढी हुने हुनाले ।
qm=;+ hftsf] gfd
! आई आर ८ pGdfl] rt jif{ l;kmfl/; ePsf] Ifq] sf/0f
@)@% -!(^*_
@ आई आर २० t/fO{ / leqL dwz] विरलै लगाएको पाएको, रोग (ब्लाष्ट, ब्याक्टेरियल लिफ ब्लाइट, ब्राउन
# आई आर २२ @)@( -!(&@_ स्पट) सहन नसक्ने, डाँठ गभारो, ब्राउन प्लान्ट होपर लाग्ने गरेको, कम
$ आई आर २४ @)@( -!(&@_ उत्पादन, कहीबँ ाट माग नआएको, उत्पादन रोकिएकाले ।
% परवानीपरु १ s[lif tyf kzk' G5L 8fo/L @)&*@)#@ -!(&%_,, ,,
^ जया @)#) -!(&#_ t/fO{ / leqL dw]z
& चन्दिना- 145 - @)#) -!(&#_
* दरु ्गा @)#% -!(&*_ t/fO{ / leqL dw]z ,, ,,
( लक्ष्मी @)#^ -!(&(_
!) खजरु ा २ @)#^ -!(&(_ t/fO{ / leqL dwz] ,, ,,
!! मल्लिका @)$$-!(*&_
!@ वर्षे २ @)#(-!(*@_ t/fO{ / leqL dwz] ,, ,,
@)$$-!(*&_
t/fO{ ,, ,,

t/fO{ ,, ,,

t/fO{ / leqL dw]z ,, ,,

t/fO{ ,, ,,

dWoklZrd t/fO{sf] l;l~rt el" d ,, ,,

t/fO{ ,, ,,

t/fO{ / leqL dwz] ,, ,,

qm=;+ hftsf] gfd pGdfl] rt jif{ l;kmfl/; ePsf] Ifq] sf/0f
13 २-मन्जुश्री विरलै लगाएको, रोग (ब्लाष्ट, ब्याक्टेरियल लिफ ब्लाइट, ब्राउन स्पट) को
2058 प्रकोप भएको, डाँठको गभारो, ब्राउन प्लान्ट होपर लाग्ने, उत्पादन कम
s[lif tyf kzk' G5L 8fo/L @)&*भइरहके ो र कृ षकले विगत के ही वर्षदखे ि बीउ माग नगरिरहके ो
14 जानकी 2036 ,, ,,
- 146 -15 कञ्चन 2039 ,, ,,
16 हिमाली 2039 ,, ,,
17 चतै े-४ 2044 ,, ,,
18 तारा F1 (पञ्जीकरण 2068
विगतका लगातार ३ वर्षभन्दा बढी अवधिसम्ममा आयात नगरिएको
मात्र) 2068
,, ,,
19 सरु ज F1 (पञ्जीकरण 2068
मात्र) ,, ,,
2068
20 पथृ ्वी F1 (पञ्जीकरण ,, ,,
मात्र)
sf/0f
21 बैशाली F1 यो बीउ उत्पादन तथा वितरण प्रचलनमा नरहके ो साथै कृ षक तथा विभिन्न
(पञ्जीकरण मात्र) िनकायहरूबाट उक्त जातको बीउको माग पनि भएको पाइदँ नै र तोरी बाली
अत्यधिक परपरागसचे ित बाली भएकाले धरे ै जातहरूको उत्पादन गर्न
u_ tf/] L pGdf]lrt jif{ l;kmfl/; ePsf] If]q समस्या परिरहके ो छ ।

qm=;+ hftsf] gfd @)#& -!(*)_ ;Dk0" f{ t/fO{
! टाइप ९

3_ rgf pGdfl] rt jif{ l;kmfl/; ePsf] Ifq] sf/0f
qm=;+ hftsf] gfd @)#& -!(*)_
! त्रिशलु t/fO{ / leqL dwz] यो जातमा ओइलाउने रोग बढी दखे िएको र उत्पादन समते कम भएकाले कृ षकहरुबाट
धनषु जातको तलु नामा यो जातको बीउको माग कम भएको र कृ षकहरुले समते मन
ª_ e6df; नपराएको हुदँ ा यो जात लोप भएको हो ।
qm=;+ hftsf] gfd
! हिल pGdfl] rt jif{ l;kmfl/; ePsf] If]q sf/0f

r= ds} @)## -!(&^_ kxf8 यसमा पहलंे ो मोजाइक भाइरस रोग बढी भएको र उत्पादनमा क्रमिक रूपमा ह्रास हुदँ ै
qm=;+ जातको नाम गएको हुदँ ा यो जात कृ षकहरुले मन नपराएकाले क्रमिक रूपमा बीउ लोप हुदँ ै गएको हो ।
! ककनी पहलें ो
@ रामपरु १ s[lif tyf kzk' G5L 8fo/L @)&*pGdfl] rt jif{l;kmfl/; ePsf] Ifq]sf/0f
@)@# -!(^^_
# मकालु २- 147 - @)%@ -!((%_
pRr kxf8 -ns] _ Desirable genes of this variety is incorporated on Manakamana 2
@)$^ -!(*(_ and Hill Pool Yellow

klZrd t/fO{ / dWo It is white grain maize variety, which was released for TIT.
kxf8 Presently, there is virtually no demand for white grained maize in
TIT and thus it is preserved in cold store for future uses.

n'Dn] / kflv|af; If]q Two yellow grained maize variety Makalu 2 and Ganesh 2 were
released in 1989 for hills. Nevertheless, Ganesh 2 became popular
h:tf n]s / dWo kxf8 in the maize millete cropping system as compare to Makalu 2.

qm=;+ जातको नाम pGdf]lrt jif{ l;kmfl/; ePsf] Ifq] sf/0f
$ जानकी @)#% -!(&*_
% सर्लाही सते ो
@)#@ -!(&%_
s[lif tyf kzk' G5L 8fo/L @)&*

- 148 -
t/fO{ These two varieties were also white grain variety which were
released in late 70s since past few years, the market demand for
ka" L{ t/fO{ / leqL dw]z white grained in TIT is very limited. Therefore, the highly

desirable traits of these varieties were incorporated in
Manakamana 1 and Manakamana 3 which is highly popular
among farmers.
^ हटे ौंडा कम्पोजिट dWo kxf8, leqL dw]z, Farmers got better option and choice through Rampur composite,
@)@( -!(&@_ Manakamana 1 and Rampur 2 in place of Hetauda Composite for

a+;] L tyf 6f/ better yield and other desirable characters (Plant and Ear Height,

& रामपरु पहलंे ो @)@@ -!(^%_ t/fO{ / leqL dwz] Lodging Resistant, Disease Resistance etc.)
* बिग बोस @)^( -@)!@_ This variety was downy mildew disease susceptible and thus
Gff/fo0fL gbL k"js{ f replaced by Rampur composite which is DM tolerant/resistant.
leqL dw]z tyf t/fO{ This variety was released as a hybrid in Nepal, but hybrid as OP
seeds were found in the market that misled seed uses.

( ३० पी ३०, @)^& -@)!!_ dWodf~rn If]qsf] dWo The producer company stop to produce this variety so Nepalese
F1(पञ्जीकरण मात्र) kxf8 — jif]{ df;} d dealer of this variety request to denotify

!) ३० बि ११, F1 @)^& -@)!!_ t/fO{ — lxpFb] df};d
(पञ्जीकरण मात्र) dWodf~rn If]qsf] dWo The producer company stop to produce this variety so Nepalese
kxf8— jif{] df};dt/fO{ dealer of this variety request to denotify

!! पायोनियर—३७८५,F1 @)^( -@)!@_ — lxpbF ] df};d
(पञ्जीकरण मात्र) gf/fo0fL glb k"j{sf The producer company stop to produce this variety so Nepalese
leqL dWf]z tyf t/fO dealer of this variety request to denotify

qm=;+ जातको नाम pGdf]lrt jif{ l;kmfl/; ePsf] Ifq] sf/0f

!@ सपु र एम ९०० -F1 2067 विगतका लगातार ३ वरभ्ष न्दा बढी अवधिसम्ममा आयात नगरिएको
(पञ्जीकरण मात्र)
2067 ,,
!# डिके सी-७०७४ F1 2068 ,,
(पञ्जीकरण मात्र)

!$ टि सि एस-९६९6F1-
(पञ्जीकरण मात्र)

5_ df; hftsf] gfd l;kmfl/; jif{ l;kmfl/; ePsf] If]q sf/0f
कालु पहले ँ ो छिरबिरे रोगको संक्रमण धरे े भएको, कृ षकले यो जात
qm=;+ 2046 kxf8 लगाउन छाडिसके को, यो जातको विकल्पमा नयाँ दईु वटा
जातहरू (रामपरु मास र खजरु ा मास-१) भर्खरै सिफारिस भएको.
!
s[lif tyf kzk' G5L 8fo/L @)&*

- 149 -
h_ sfpnL l;kmfl/; jif{ l;kmfl/; ePsf] If]q sf/0f

qm=;+ hftsf] gfd 2066 विगतका लगातार ३ वर्षभन्दा बढी
१ ह्वाइटईजल्याण्ड F1 (पञ्जीकरण मात्र) अवधिसम्ममा आयात नगरिएको
2066
२ कासमिरे F1(पञ्जीकरण मात्र) 2066 ,,
३ स्नो क्वीन F1 (पञ्जीकरण मात्र) 2066
४ स्नो मार्च F1 (पञ्जीकरण मात्र) 2067 ,,
५ दवे ि १ F1 (पञ्जीकरण मात्र)
,,

,,

qm=;+ hftsf] gfd l;kmfl/; jif{ l;kmfl/; ePsf] If]q sf/0f
s[lif tyf kzk' G5L 8fo/L @)&*६ मनास्लु F1 (पञ्जीकरण मात्र)
७ ८०४ F1 (पञ्जीकरण मात्र) 2067 ,,
- 150 -८ ह्वाइट स्नो F1 (पञ्जीकरण मात्र) 2067 ,,
९ मघे ा F1 (पञ्जीकरण मात्र) 2069 ,,
2070 ,,
१० अल द राउण्ड F1 (पञ्जीकरण मात्र) 2070 ,,

em_ dn" f l;kmfl/; jif{ l;kmfl/; ePsf] Ifq] sf/0f

qm=;+ hftsf] gfd 2066 विगतका लगातार ३ वर्ष भन्दा बढी अवधि सम्ममा आयात
१ एनी सिजन OP (पञ्जीकरण मात्र) नगरिएको
2067
२ लङ् ह्वाइट मिनोङ F1(पञ्जीकरण मात्र) 2067 ,,
३ सिन्जिन F1 (पञ्जीकरण मात्र)
,,
`_ Kofh
l;kmfl/; jif{ l;kmfl/; ePsf] Ifq] sf/0f
qm=;+ hftsf] gfd
१ कास F1 (पञ्जीकरण मात्र) 2066 विगतका लगातार ३ वर्ष भन्दा बढी अवधि सम्ममा आयात
नगरिएको

6_ uf]ne8]+ f l;kmfl/; jif{ l;kmfl/; ePsf] Ifq] sf/0f
विगतका लगातार ३ वर्ष भन्दा बढी अवधि सम्ममा आयात
qm=;+ hftsf] gfd 2066 नगरिएको
१ यरू ेका F1 (पञ्जीकरण मात्र)
2066 ,,
२ साभरे ा F1 (पञ्जीकरण मात्र) 2066 ,,
३ जिको F1 (पञ्जीकरण मात्र) 2067 ,,
४ माधरु ी F1 (पञ्जीकरण मात्र) 2067 ,,
५ जमनु ा F1 (पञ्जीकरण मात्र) २०६७ ,,
६ वपेल F1 (पञ्जीकरण मात्र) 2069 ,,
७ जिना OP (पञ्जीकरण मात्र)
s[lif tyf kzk' G5L 8fo/L @)&*
7= ufhF / l;kmfl/; jif{ l;kmfl/; ePsf] Ifq] sf/0f
- 151 -
qm=;+ hftsf] gfd २०७० विगतका लगातार ३ वर्ष भन्दा बढी अवधि सम्ममा आयात नगरिएको
१ मस्काडे (पञ्जीकरण मात्र)

8_ aGbf

qm=;+ hftsf] gfd l;kmfl/; jif{ l;kmfl/; ePsf] If]q sf/0f

१ सपु रकोरोनेट F1 (पञ्जीकरण मात्र) 2066 विगतका लगातार ३ वर्षभन्दा बढी अवधिसम्ममा आयात नगरिएको
२ ग्रिन च्यालेन्जर F1 (पञ्जीकरण मात्र) 2066
३ एन वार्इ सि आर F1 (पञ्जीकरण मात्र) 2067 ,,
,,

qm=;+ hftsf] gfd l;kmfl/; jif{ l;kmfl/; ePsf] Ifq] sf/0f

४ सि जे एन-१२ F1 (पञ्जीकरण मात्र) 2069 ,,
५ एशिया क्रस F1 (पञ्जीकरण मात्र) 2069 ,,
s[lif tyf kzk' G5L 8fo/L @)&*
0f_ v;' fg{ L
- 152 -
qm=;+ hftsf] gfd l;kmfl/; jif{ l;kmfl/; ePsf] Ifq] sf/0f
१ सदु ्र F1 (पञ्जीकरण मात्र)
२ नैना F1 (पञ्जीकरण मात्र) 2069 विगतका लगातार ३ वर्षभन्दा बढी अवधिसम्ममा आयात नगरिएको
2070
,,

t_ e06f

qm=;+ hftsf] gfd l;kmfl/; jif{ l;kmfl/; ePsf] Ifq] sf/0f
१ अन्ना ८०६ F1 (पञ्जीकरण मात्र)
2066 विगतका लगातार ३ वर्षभन्दा बढी अवधिसम्ममा आयात नगरिएको

y_ l3/fn+} f

qm=;+ hftsf] gfd l;kmfl/; jif{ l;kmfl/; ePsf] Ifq] sf/0f

१ निशा ७७७ F1 (पञ्जीकरण मात्र) 2070 विगतका लगातार ३ वर्षभन्दा बढी अवधिसम्ममा आयात नगरिएको

b=sfFqmf]

qm=;+ hftsf] gfd l;kmfl/; jif{ l;kmfl/; ePsf] If]q sf/0f
१ मलिका ९९९ F1 (पञ्जीकरण मात्र)
2066 विगतका लगातार ३ वर्षभन्दा बढी अवधिसम्ममा आयात
नगरिएको

qm=;+ hftsf] gfd l;kmfl/; jif{ l;kmfl/; ePsf] Ifq] sf/0f
२ मनिषा F1 (पञ्जीकरण मात्र)
३ सालिनी F1 (पञ्जीकरण मात्र) 2066 ,,
४ रमिता F1 (पञ्जीकरण मात्र) 2066 ,,
५ पार्वती ४७८ F1(पञ्जीकरण मात्र) 2066 ,,
६ नेपा टुसी ००५ F1 (पञ्जीकरण मात्र) 2066 ,,
७ हिमालय F1 (पञ्जीकरण मात्र) 2066 ,,
८ हिरो F1 (पञ्जीकरण मात्र) 2067 ,,
९ जवु ोराज ४११ F1 (पञ्जीकरण मात्र) 2067 ,,
2067 ,,
१० कासिन्दा F1 (पञ्जीकरण मात्र) 2067 ,,
s[lif tyf kzk' G5L 8fo/L @)&*
w=ltt] s/]nf l;kmfl/; jif{ l;kmfl/; ePsf] If]q sf/0f
- 153 -
qm=;+ hftsf] gfd 2066 विगतका लगातार ३ वर्षभन्दा बढी अवधिसम्ममा आयात नगरिएको
2066
१ शिव F1 (पञ्जीकरण मात्र) 2066 ,,
२ सते ी ४४४ F1 (पञ्जीकरण मात्र) 2066 ,,
३ गंगा F1 (पञ्जीकरण मात्र) ,,
४ एन एस ४५३ F1 (पञ्जीकरण मात्र)

s[lif tyf kzk' G5L 8fo/L @)&*qm=;+ hftsf] gfdl;kmfl/; jif{l;kmfl/; ePsf] If]qsf/0f

- 154 -५ एन एस ४३१ F1 (पञ्जीकरण मात्र)2066 ,,
६ एन एस ४३३ F1(पञ्जीकरण मात्र) 2066 ,,

g_ a|f] sfpnL

qm=;+ hftsf] gfd l;kmfl/; jif{ l;kmfl/; ePsf] Ifq] sf/0f

१ ग्रीन डोम ११५ F1 2066 विगतका लगातार ३ वर्षभन्दा बढी अवधिसम्ममा आयात नगरिएको
(पञ्जीकरण मात्र) 2066
2066
२ ग्रीन डोम ८० F1 ,,
(पञ्जीकरण मात्र) ,,

३ ग्रिन पारासोल F1
(पञ्जीकरण मात्र)

k_ nfs} f

qm=;+ hftsf] gfd l;kmfl/; jif{ l;kmfl/; ePsf] Ifq] sf/0f

१ धारा F1 (पञ्जीकरण 2070 विगतका लगातार ३ वर्षभन्दा बढी अवधिसम्ममा आयात नगरिएको
मात्र)

km_ lrlr08f l;kmfl/; jif{ l;kmfl/; ePsf] If]q sf/0f

qm=;+ hftsf] gfd 2066 विगतका लगातार ३ वर्षभन्दा बढी अवधिसम्ममा आयात नगरिएको
१ हरियाली F1 (पञ्जीकरण मात्र)

a_ kf;n{ ]

qm=;+ hftsf] gfd l;kmfl/; jif{ l;kmfl/; ePsf] Ifq] sf/0f
१ सोइ सिम OP (पञ्जीकरण मात्र) विगतका लगातार ३ वर्षभन्दा बढी अवधिसम्ममा आयात
2066 नगरिएको
२ सलेरी उताह टल ग्रीन OP 2066
(पञ्जीकरण मात्र) ,,
l;kmfl/; jif{
e_ kf6] l3/f+n} f
2066
qm=;+ hftsf] gfd l;kmfl/; ePsf] If]q sf/0f
l;kmfl/; jif{ विगतका लगातार ३ वर्षभन्दा बढी अवधिसम्ममा आयात
१ भिसटे सि सि १६५ F1 (पञ्जीकरण नगरिएको
मात्र) 2067
s[lif tyf kzk' G5L 8fo/L @)&*
d_ kfsrf]o l;kmfl/; jif{
- 155 -
qm=;+ hftsf] gfd 2066 l;kmfl/; ePsf] If]q sf/0f
2067 विगतका लगातार ३ वर्षभन्दा बढी अवधिसम्ममा आयात
१ क्यान्टोङ् ह्वाइट OP नगरिएको
(पञ्जीकरण मात्र)

o_ rfOlgh aGbf

qm=;+ hftsf] gfd l;kmfl/; ePsf] If]q sf/0f
विगतका लगातार ३ वर्षभन्दा बढी अवधिसम्ममा आयात
१ विन्टर भिजिटर F1 नगरिएको
(पञ्जीकरण मात्र)
,,
२ एन ७ F1 (पञ्जीकरण मात्र)

s[lif tyf kzk' G5L 8fo/L @)&*

११.९ गुणस्तरीय बीउका विशेषताहरू एवं नेपालमा बीउको गुणस्तर कायम गर्ने तरिका
गुणस्तरयुक्त बीउबिजन भनेको के हो ?
गणु स्तरयकु ्त बीउ भन्नाले कु नै पनि बाली/जातको बीउको वशं ानगु त जातीय शदु ्घता, भौतिक शदु ्घता, उपयकु ्त
चिस्यान, राम्रो उमारशक्ति, रोग कीरा मकु ्त स्वस्थ, समान आकार प्रकार, चमकपन (चित्र १) आदि गणु हरू तोकिएको
मापदण्दअनसु ार कायम भएको हुनपु र्दछ । बीउको उत्पादन, संकलन, प्रशोधन, भण्डारण, प्याके जिङ र बिक्री वितरण
एवं ढुवानीको क्रममा बीउको गणु स्तर निरीक्षण तथा नियन्त्रणमा विशषे ध्यान परु ्ायउन सकिएन भने त्यस्ता गणु हरूमा
ह्रास हुन जान्छ । अतः गणु स्तरयकु ्त बीउ उपलब्ध गराउन बीउ उत्पादक, आयातकर्ता, विक्रे ता र बीउ बिजन गणु स्तर
नियन्त्रण गर्ने निकायको अहम् भमू िका रहन्छ ।

ef}lts z'4tf hftLo pdf/zlQm

;dfgtf lr:ofg
/

rdskg

hLljtkg

:jf:Yo cf]h; !))) bfgfsf]
tf}n

चित्र १. गुणस्तरीय बीउका विशेषताहरू (Seed quality attributes)

नेपालमा बीउको गुणस्तर कायम गर्ने तरिका
नेपालमा बीउबिजन ऐन, २०४५ (पहिलो सशं ोधन, २०६४) अनसु ार गणु स्तरीय बीउको उत्पादन तथा
बिक्री वितरणलाई नियमित एवं व्यवस्थित गर्न २ वटा प्रणालीहरु (बीउ प्रमाणीकरण र यथार्थ सङ् के तपत्र लगाउने )
अवलम्बन गरिएको छ । निम्न दईु तरिकाबाट उपलब्ध हुने बीउबिजनहरुलाई आधिकारिक गणु स्तरयकु ्त बीउ मान्न
सकिन्छ । बीउबिजन गणु स्तर नियन्त्रण के न्द्र र सातवटै प्रदशे मा क्षेत्रीय बीउबिजन प्रयोगशालाहरुले बीउ बाली खते
निरीक्षण, बीउ परीक्षण तथा बीउ प्रमाणीकरण र गणु स्तर नियन्त्रण कार्यमा सहयोग गर्ैद आइरहके ा छन् ।

१. बीउ प्रमाणीकरण (Seed Certification)
बीउ प्रमाणीकरण भनेको कु नै सिफारिस जातको बीउ उत्पादन तथा त्यस उप्रान्तका क्रियाकलापमा आवश्यक
रोहवरी र निगरानी राख्दै बीउको गणु स्तरीयताको ग्यारेन्टी गर्नका लागि अपनाइने एक कार्य प्रणाली हो । यसमा बीउ
गणु नियन्त्रण निकायले स्रोत बीउ, बीउ बाली, खलिहान, प्रशोधन के न्द्र, भण्डारण आदिको निरीक्षण गरी तयारी
बीउको नमनु ा परीक्षण गर्दछ र तोकिएको गणु स्तरको हदभित्र रहके ो बीउ लटमा प्रमाणपत्र जारी गर्नुका साथै बीउ
बोरामा निसानासहितको सङ् के तपत्र राखी सिलबन्दी गर्दछ । बीउ प्रमाणीकरण गर्ेन कार्य बीउबिजन ऐनअनसु ार

- 156 -

s[lif tyf kzk' G5L 8fo/L @)&*

स्वैच्छिक (Voluntary) छ । यस पद्धतिमा स्रोत बीउदखे ि लिएर उत्पादन पक्ष र बीउ थैलाबन्दीसम्म बीउ विशषे ज्ञको
निगरानीमा गरिन्छ । यस पद्धतिमा व्यवस्थित तरिकाबाट विभिन्न तहमा अनगु मन एवं परीक्षण गरी गराई खते मा बीउ
बालीको न्यूनतम स्तर र बीउबिजनको न्यूनतम स्तर भन्दा माथि रहके ो बीउलाई गणु स्तर अङ् कित प्रमाणीकरणको
ट्याग (संके त पत्र) लगाई बीउको ग्यारेन्टी दिइन्छ । यस पद्धतिमा तीन वर्गहरुको बीउलाई (मलू , प्रमाणित प्रथम,
प्रमाणित द्वितीय) मात्र बीउ प्रमाणीकरण निकायबाट प्रमाणित गराइन्छ भने स्राते बीउ (प्रजनन बीउ) लाई
प्रजननकर्ताबाट नै प्रमाणित गर्ेन व्यवस्था रहके ो छ ।
२. यथार्थ सङ् के तपत्र (Truthful Labeling)
यो पद्धति अनिवार्य (Compulsory) छ । यस प्रक्रियामा बीउ प्रमाणीकरणमा जस्तै हरेक पक्षमा बीउ प्रमाणीकरण
निकायका बीउ विशषे ज्ञहरुले प्राविधिक निरीक्षण गरिदनै । यस पद्धतिमा बीउ उत्पादक वा बीउ विक्रे ताले बीउको
गणु नियन्त्रणको हरेक पक्षमा आफ्नै बन्दोबस्तबाट गरेको हुन्छ । यस किसिमबाट उत्पादन गरिएको बीउ बिक्री गर्दा
उक्त बीउको थैलोमा सो बीउको गणु स्तर अनसु ार अङ् कित गरेको यथार्थ सङ् के तपत्र लगाएको हुनपु र्छ । बीउको
उमारशक्ति र भौतिक शदु ्धता बीउ गणु नियन्त्रण निकायले बीउ नमनु ा झिके र लिई जाँच गर्दछ र राष्ट्रिय बीउबिजन
समितिले तोके को हदभन्दा माथिको गणु स्तरिय बीउलाई यथार्थ सङ् के तपत्र लगाएर बिक्री वितरण गर्न सकिन्छ ।
यथार्थ सङ् के तपत्र पहलें ो रङको कागजमा कालो अक्षरले लेखके ो हुनपु र्दछ । साथै यस किसिमको बीउको गणु स्तर
सम्बन्धी जिम्मेवारी बीउ विक्रे ता वा बीउ उत्पादक नै हुन्छ । बीउको गणु नियन्त्रकले यस्ता सङ् के तपत्र लगाएर बिक्री
भइराखके ा बीउको नमनु ा लिई परीक्षण गरी राखके ो हुन्छ । यस्ता बीउमा न्युनतम स्तरभन्दा कम गणु को बीउ बिक्री
भई राखके ो खण्डमा बीउबिजन ऐनमा तोकिएबमोजिम रोक्का गरी सजाय हुन सक्छ । यथार्थ सङ् के तपत्रमा तपसिल
अनसु ारको विवरण भरी बीउको थैलो अनसु ारको साइजमा प्याकिङ गर्दा स्पष्ट दखे िने गरी थैलाभित्र हालेर मात्र
बीउको बिक्री वितरण गर्नुपर्दछ । यथार्थ सङ् के तपत्रको लम्बाई १३. ५ से.मि., र चौडाई ८.५ से.मि.को हुनपु र्छ ।

सङ् के तपत्रमा हुनुपर्ने विवरणहरु २. परीक्षण मिति
१. उत्पादन वर्ष ४. बालीको जात
३. बालीको नाम ६. शदु ्धता प्रतिशत (न्यूनतम)
५ उमारशक्ति प्रतिशत (न्यूनतम) ८. लोगो
७. बीउको तौल
९. सिफारिस क्षेत्र

स्रोतः बीउबिजन गणु स्तर नियन्त्रण के न्द्र, हरिहरभवन २०७७ ।

- 157 -

s[lif tyf kzk' G5L 8fo/L @)&*

!@= df6f]

१२.१ बिरुवाको एकीकृ त खाद्यतत्त्व व्यवस्थापनको अवधारणा
बिरुवालाई आवश्यक पर्ने सबै खाद्यतत्त्वहरू आवश्यकता अनरु ूप, न्यायोचित रूपमा उपलब्ध गराउन, रासायनिक
मलसहित प्राङ् गारिक मलहरूको सबै सम्भाव्य स्रोतहरूलाई अधिकतम उपभोगमा ल्याई बाली व्यवस्थापन, माटो
व्यवस्थापन र खाद्यतत्त्व व्यवस्थापनलाई टेवा दिदँ ै वातावरणमा न्यून असर पार्दै माटोको दिगो उर्वराशक्ति व्यवस्थापन
गर्ैद जाने प्रकृ यालाई एकीकृ त खाद्यतत्त्व व्यवस्थापन भनिन्छ । यो पद्धति खासगरी मलू ्यांकन, निर्णय र कार्ायन्वयनमा
आधारित हुन्छ । यो माटोको उर्वराशक्तिको दीरक्घ ालीन व्यवस्थापन गर्ेन भरपर्दो उपाय हो । साथै माटो, मल, पानी र
बालीको उचित व्यवस्थापनद्वारा जमिनबाट बढी तथा दिगो उत्पादन लिन सकिन्छ । कृ षकहरूमा पनि आफ्नो
खते बारीका लागि आफै ले परीक्षण गरी सो को मलू ्याङ् कनद्वारा निर्णय लिने क्षमतामा वदृ ्धि गराउँछ । यसले स्थानीय
तथा बाह्य स्रोतहरूको प्रभावकारी उपयोगद्वारा उत्पादन बढाउनकु ा साथै माटोको दिगोपनामा जोड दिदँ ै वातावरणको
सधु ार गर्ने मात्र नभई खाद्यतत्त्वहरूको सदपु योग तथा तिनको प्रभावकारिता बढाउन पनि मद्दत गर्दछ ।

एकीकृ त खाद्यतत्त्व व्यवस्थापनको अाधार

माटोको अवस्था १. माटोको बनु ोट तथा बनोट
२. माटोको पि.एच.
निर्णायक अवस्थाहरू ३. प्राङ् गारिक पदार्थ चहु ावट
• बजारको पहुचँ ४. भकू ्षय
• कामदारको उपलव्धता ५. खाद्यतत्त्वको उपलव्धता
• सामाजिक स्थिति ६. सकू ्ष्म जीवाणकु ो उपस्थिति
• प्राकृ तिक स्रोत
• परम्परागत ज्ञान र सीप एकीकृ त माटो व्यवस्थापन
खाद्यतत्त्व
खाद्यतत्त्व
व्यवस्थापन • भ–ू क्षय घटाउने
• गोठेमल/कम्पोष्ट मल • पि.एच. सन्तुलन गर्ने
• हरियोमल • प्राङ् गारिक पदार्थको सन्तुलन
• प्राङ् गारिक पदार्थ /बालीका • चहु ावट घटाउने
अवशषे व्यवस्थापन • खाद्यतत्त्वको उपलव्धता
• जैविक स्थिरीकरण बालीव्यवस्थापन बढाउने
• रासायनिक मल
• घरायसी फोहर • बाली चक्र • खनजोत व्यवस्थापन
• लक्षित उत्पादनको अनमु ान
• बालीले लिने खाद्यतत्त्वको
अनमु ान
• उपयकु ्त जातको छनौट
• अन्तरबाली प्रणाली
• रोप्ने समय र तरिका
• चिस्यानको व्यवस्था
• झारपात, रोगकीराको
व्यवस्थापन

- 158 -

s[lif tyf kz'kG5L 8fo/L @)&*

१२.२ रासायनिक मलखादहरू

मलको नाम पोषकतत्त्वहरू (प्रतिशतमा) जिंक
नाइट्रोजन फस्फोरस पोटास सल्फर
यरू िया $^ –
एमोनियम सल्फे ट @! –––
कम्प्लेसल @) @)–@%
कम्प्लिट !( ––– –
डि.ए.पि. !* –
सिंगल सपु र फस्फे ट – @) – – –
डबल सपु र फस्फे ट – –
ट्रिपल सफु र फस्फे ट – !( !) – –
म्युरेट अफ पोटास – –
जिकं सल्फे ट – $^ – – –
–
!^ – –

#@ – –

$* – –

– ^) –

– – @@–#%

आवश्यक क्षेत्रफलका लागि मलको मात्रा निकाल्न यो सतू ्र प्रयोग गर्न सकिन्छः
म लको मात्रा (के .जी.) = ––म–ल––म–ा––भ१–ए०–क–०–ो×–ख–क–ाद–×्य–त–खत्–त्–वक––ो–प्–रत–ि–श––त–म––ात–्र–ा –––

क) मल प्रयोग गर्ेन क्षेत्रफल (हके ्टरमा)
ख) प्रति हके ्टर सिफारिस मलको मात्रा

विभिन्न बालीनालीका लागि सिफारिस मलखाद मात्रा

बाली प्राङ् गारिक नाइट्रोजन फोस्फोरस पोटास आवश्यक रासायनिक मल
मल मे.टन/हे. कि.ग्रा./हे. कि.ग्रा./हे. कि.ग्रा./हे. कि.ग्रा/हे.
अदवु ा
सरु ्ती @$ #) #) ^) युरिया डि.ए.पि. म्यू.अ.पो
मास, मसरु ो, मङु !) #% @# ^)
बोडी, रहर $–^ @) @) @) 39.7 65.22 100.0
चना $–^ @) $) #)
के राउ $–^ @) $) @) 56.52 50.0 100.0
भटमास $–^ !% $) !)
किम्बु $–^ !) $) #) 26.47 43.48 33.33
तराईःसिञ्चित – #)) !$) !*)
असिञ्चित – !%) &) () 9.45 86.96 50.0
पहाडः सिञ्चित – @)) *) !@)
असिञ्चित – !)) $) ^) 9.45 86.96 33.33

86.96 16.67

86.96 50.0

533.1 304.3 300.0
266.5 152.2 150.0
366.7 173.9 200.0
183.4 86.96 100.0

- 159 -

s[lif tyf kz'kG5L 8fo/L @)&*

नोटः खते बारीमा प्रयोग गरिने गोठमल/कम्पोष्ठ मललाई खते बारीमा लामो समय घाम पानीमा नराखी मल माटाेमा
मिलाउनपु र्छ वा तरु ुन्तै खनजोत गर्न सम्भव नभएमा थपु ्रो बनाई स्याउलाले छोपी घामपानीबाट जोगाई पोषकतत्त्व
नष्ट हुनबाट बचाउनपु र्दछ ।

यरु िया मल बलौटे माटोमा सिफारिस मात्राको २५ प्रतिशत र अन्य माटामे ा ५० प्रतिशत जमिनको तयारीका समयमा
र बाँकी यरु ियाको मात्रा २-३ पटक गरी टप ड्रेसिङ गर्न सिफारिस गरिन्छ र फस्फोरस र पोटासयकु ्त मलको सम्पूर्ण
सिफारिस मात्रा जमिनको तयारिको समयमा प्रयोग गर्नुपर्दछ ।

स्राते ः s]GbL| o sl[ if ko| fu] zfnf, हरिहरभवन, @)&& ।

kmnkm" nsf lglDt dnvfb l;kmfl/; dfqf -kl| t af6] _

बोटको उमेर प्राङ् गारिक नाइट्रोजन फस्फोरस पोटास आवश्यक रासायनिक मल
वर्षमा मल कि.ग्रा. ग्राम ग्राम ग्राम ग्राम/बोट

१ @% –– – युरिया डि.ए.पि. म्यु.अ.पो
२ #) !)) %) @) –– –
३ $) !@% &% #)
४ %) !%) !)) $) 179.58 108.70 33.33
५ ^) @)) !%) %) 215.03 163.04 50.00
६ ^)–!)) #)) @)) &% 250.47 217.39 66.67
७ ^)–!)) $)) @)) !)) 321.36 326.09 83.33
८ र सो ^)–!)) %)) @)) !)) 500.95 434.78 125.00
भन्दामाथि 718.34 434.78 166.67
935.73 434.78 166.67

१२.३ विभिन्न पि.एच. तथा बुनोट (Texture) भएको माटोमा कृ षि चूनको प्रयोग

माटोको कृ षि चूनको सिफारिस मात्रा (के .जी./रोपनी)
पि.एच‍. पहाड तराई
मान बलौटे दोमट दोमट चिम्टाइलो दोमट बलौटे दोमट दोमट चिम्टाइलो दोमट

6.4 15 20 24 8 14 22

6.3 29 40 48 15 24 44

6.2 43 60 72 23 34 64
6.1 58 78 98 30 44 86
6.0 71 92 120 38 52 106

5.9 85 110 146 45 62 128
166 52 72 146
5.8 97 128 188 58 82 166

5.7 108 142

- 160 -

s[lif tyf kzk' G5L 8fo/L @)&*

माटोको कृ षि चूनको सिफारिस मात्रा (के .जी./रोपनी)
पि.एच‍. पहाड तराई
मान बलौटे दोमट दोमट चिम्टाइलो दोमट बलौटे दोमट दोमट चिम्टाइलो दोमट

5.6 119 158 208 64 90 184
5.5 130
5.4 140 170 230 70 100 200
5.3 150
5.2 160 188 252 76 110 220
5.1 169
5.0 176 204 274 81 118 238
4.9 184
4.8 191 218 294 86 126 254
4.7 199
4.6 205 228 314 91 136 270
4.5 210
240 334 96 142 286

252 354 101 150 302

262 374 106 158 316

272 390 111 166 330

280 406 115 174 340

290 420 120 180 350

– कृ षि चनू बाली लगाउनभु न्दा दईु /तीन हप्ता पहिले नै माटोमा प्रशस्त चिस्यानको प्रबन्ध गरी मिलाउनपु र्दछ ।
– रासायनिक मल र कृ षि चनू को प्रयोग एकै साथ नगरी फरक पारी मात्र प्रयोग गर्नुपर्दछ ।
– धरे ै अम्लीय अथवा pH कम भएको माटोमा कृ षि चनू को प्रयोग गर्दा सिफारिस मात्रालाई दईु पटक गरी प्रयोग

गर्दा लाभदायक हुन्छ ।
– कृ षि चनू माटो परीक्षण गरि सके पछि मात्र प्रयोग गर्नुपर्दछ ।

कृ षि चनू पाइने स्थान र सम्पर्क टेलिफोनः
दिग्विजय प्रोडक्स प्रा.ली. हटे ौडँ ा, फोन ०५७–५२७२२५, ९८५५०६८५१०
दउे राली उर्वरा कृ षि चनू तथा शक्ति ग्रिट उद्योग छत्ेदर उे राली धादिङ, घनेन्द्र कार्की ९८१५३०८०६७,

९७४२१११२७०

१२.४ माटो तथा रासायनिक मल विश्ेलषण गर्दा प्रति नमुना लाग्ने शुल्क
माटोको नमुना विश्लेषणः रासायनिक मल विश्ेलषणः प्राङ् गारिक मल विश्ेलषणः
माटोको पि.एच. रु १०।- कु ल नाईट्रोजन रु ३००।- पि.एच. रु १२।-
नाइट्रोजन रु ८०।- नाईट्रेट नाइट्रोजन रु ३००।- कु ल नाइट्रोजन रु ४५०।-
फस्फोरस रु १००।- एमोनिकल नाइट्रोजन रु १५०।- कु ल फस्फोरस रु ५००।-
पोटास रु ८०।- कु ल फस्फोरस रु ३००।- पोटास रु ४००।-
प्राङ् गारिक पदार्थ रु १००।- फ्याक्सनल फस्फोरस पानीमा चिस्यान रु २०।-
घलु नशील रु १२००।-

- 161 -

s[lif tyf kzk' G5L 8fo/L @)&*

माटोको नमुना विश्लेषणः रासायनिक मल विश्लेषणः प्राङ् गारिक मल विश्ेलषणः
बोरन रु ४००।- पोटास STTB रु २५२।- प्राङ् गारिक कार्बन रु १२०।-
जिकं रु २५०।- पोटास फ्लेम फोटोमिटर रु४००।-
आइरन रु २५०।-
कपर रु २५०।-
म्यागनीज रु २५०।-
मोलिब्डेनम रु ४००।-
माटोको टेक्सचर रु ३०।-

मुख्य मुख्य बालीहरु र उपयुक्त माटोको पि.एच.

खाद्यान्न बाली उपयुक्त पि.एच. तरकारी बाली उपयुक्त पि.एच. फलफू ल बाली उपयुक्त पि.एच.
धान आलु आपँ
5.0-6.5 4.5-7.5 5.5-7.0

मकै 5.5-7.5 कु रिलो 5.5-7.0 के रा 6.0-7.5

गहुँ 5.5-7.5 काँक्रो 6.0-7.5 सनु ्तला 5.5-6.5

कोदो 5.5-6.5 बन्दा 6.5-7.5 स्याउ 6.0-8.0

जौ 6.5-8.0 प्याज 6.5-7.5 किवीफल 5.0-6.5

फापर 5.5-7.0 मलु ा 6.0-7.4
काउली
6.5-7.5

पालङु ् गो 6.0-7.5

गोलभडंे ा 5.5-7.0

स्राते ः s]GbL| o sl[ if ko| fu] zfnf, हरिहरभवन @)&^।

विभिन्न बालीनालीका लागि सिफारिस मलखाद मात्रा आवश्यक रासायनिक मल
कि.ग्रा/हे.
बाली प्राङ् गारिक नाइट्रोजन फोस्फोरस पोटास
मल मे.टन/हे. कि.ग्रा./हे. कि.ग्रा./हे. कि.ग्रा./हे. युरिया डि.ए.पि. म्यु.अ.पो

धानः सिञ्चित ^ !@) $) $) 226.84 86.96 66.67
वर्णशकं र धान !) !%) %)
गहुःँ सिञ्चित ^ !@) %) $) 283.55 108.70 66.67
(तराई) ^ ^) #)
असिञ्चित (तराई) %) 218.34 108.7 83.33
गहुःसिञ्चित ^ !)) $) #) 104.92 65.22 50.0
(पहाड) ^ ^) #)
असिञ्चित (पहाड) $) 183.37 86.96 66.67
मकै ^ !@) ^) #) 104.95 65.22 50.0
वर्णसङ् कर मकै !) !%) ^)
$) 209.83 130.44 66.67
$) 275.05 130.5 66.67

- 162 -

s[lif tyf kzk' G5L 8fo/L @)&*

बाली प्राङ् गारिक नाइट्रोजन फोस्फोरस पोटास आवश्यक रासायनिक मल
मल मे.टन/हे. कि.ग्रा./हे. कि.ग्रा./हे. कि.ग्रा./हे. कि.ग्रा/हे.

जौ, ^ ^) #) #) युरिया डि.ए.पि. म्यु.अ.पो
फापर ^ #) #) @)
@) 104.9 65.2 50.00
@) 39.7 65.2 33.33
$)
कोदो ^ %) @) $) 91.68 43.48 33.33
लट्टे ^ $) @) ^) 70.0 43.5 33.33
$)
उखु मखु ्य बाली !) !%) ^) ^) 275.1 130.5 66.7
@)
उखु खटु ्टी बाली !) @)) ^) @) 383.8 130.5 66.7
@)
सादा जटु काे ^ ^) #) @) 104.9 65.2 100
तोसा जटु @) 69.9 43.5 66.7
^ $) @)

आलु @) !)) !)) 132.3 217.4 100

तोरी, ^ ^) $) 96.4 86.9 33.3
रायो ^ *) $) 139.9 86.9 33.3

सरू ्यमखु ी ^ ^) $) 96.4 86.9 33.3

तील/ झसु ते िल ^ $) #) 61.44 65.22 33.3

बदाम ^ $) ^) 9.5 86.9 33.3

स्राते ः df6f] lj1fg cg';Gwfg sG] b|, खुमलटार @)&& ।

/f;folgs dn -lgoGq0f_ cfbz] , @)%% sf] bkmf % -!_ cg;' f/sf] :k]l;lkmsz] gdf ePsf bx] fosf
%@ j6f /f;folgs dnx? dfq gk] fndf k7} f/L ug{ ;lsg]5 . gk] fndf /f;folgs dn k7} f/L ug{
rfxg] ;+:yfn] s[lif tyf kzk' G5L ljsf; dGqfnodf btf{ x'g' kb{5 .

क्र. सं. मलको नाम क्र. स.ं मलको नाम

Ammonium Molybdate Triple Super Phosphate (T.S.P) 16%
1 (NH4)6M07O24H2O 27 P2O5
Ammonium Phosphate Sulphate Urea (46-0-0)
2 (20-20-0) 28

Ammonium Phosphate Sulphate 29 Urea (46-0-0) Granular
3 Nitrate (20-20-0)

4 Ammonium Sulphate (21-0-0) 30 Urea Ammonium Phosphate (28-28-0)

Borax (Spdium Tetraborate) Zinc Heptahydrate (ZnSO4.7H2O)
5 (aNppal2iBca4Otio7.n10H2O) for soil 31

Calcium Ammonium Nitrate (25-0- Zinc Sulphate Mono-Hydrate
6 0) 32 (ZnSO4H2O)

- 163 -

s[lif tyf kzk' G5L 8fo/L @)&*

क्र. स.ं मलको नाम क्र. स.ं मलको नाम

Calcium Ammonium Nitrate (26-0- Boronated Single Super Phosphate
7 0) 33 (S.S.P) 16% P2O5 Granulated
8 Chelated Iron as Fe-EDTA 34 Calcium Nitrate

Chelated Zinc as Zn-EDTA DAP Fortified with Boron
9 35 (18:46:0:0.3)

10 Copper Sulphate (CuSO4.5H2O) 36 DAP fortified with Zinc(18:46:0:0.5)
11 Diammonium Phosphate (16-44-0) 37 Magnesium sulphate

Diammonium Phosphate (18-46-0) Mono-Potassium Phosphate (0:52:34)
12 38 (100% Water soluble)

13 Ferrous Sulphate (FeSO4.7H2O) 39 Neem Coated Urea (46-0-0)
Manganese Sulphate Nitrophoshate with Potash Fortified
14 40 with Boron (15:15:15:0.2B)

Mono Ammonium Phosphate 41 NPK 15-15-15
15 (11:52:0)

Mono Ammonium Phosphate 42 NPK 19-19-19 (100% Water soluble)
16 (12:61:0)

N.P.K. (10-26-26) Potassium Nitrate (13:0:45) (100%
17 43 Water soluble)

18 N.P.K. (12-32-16) 44 Rock Phosphate Powdered

19 N.P.K. (20-20-10) 45 Rock Phosphate mixed

20 Nitro Phosphate (20-20-0) 46 SSP fortified with Zinc

Potassium Chloride (Muriate of
21 Potash) (0-0-60) 47 Sulphur (90% Granular)

Potassium Chloride (Muriate of 48 Urea Briquets (46:0:0)
22 Potash) (Granular) (0-0-60)

23 Potassium Sulphate (0-0-50) 49 Zincated Urea

Single Super Phosphate (S.S.P.) गहुँ मल बेसल NPK mixed fertilizer
24 16% P2O5 Granulated 50 Fortified with Boron(10:20:10:0.2)
Single Super Phosphate (S.S.P.) धान मल बेसल NPK mixed fertilizer
25 16% P2O5 Powdered 51 Fortified with Zinc (20:20:20:1.0)
Solubor
26 f(oNraf2oBl4iOar7.s5pHra2yO+Na2B10O16.10H2O) मकै मल बेसल NPK mixed fertilizer
52 Fortified with Boron (10:20:20:0.3)

- 164 -

s[lif tyf kzk' G5L 8fo/L @)&*

रासायनिक मलमा अनदु ान
साना तथा सीमान्त कृ षकहरुलाई अनदु ानमा उपलब्ध गराउने रासायनिक मल (यरु िया, डिएपी र पोटास) कृ षि
सामाग्री कम्पनी लिमिटेड र साल्ट ट्रेडिङ कर्पोरेशन लिमिटेड मार्फ त आयात गरी उक्त कम्पनी/कर्पोरेशनले स्थानीय
तहको सिफारिसमा दर्ता भएका मल विक्रे ताहरुबाट अनदु ानको मल वितरण व्यवस्थापन निर्देशिका, २०७७ अनसु ार
उपलब्ध गराउने प्रावधान रहके ो छ । उक्त कम्पनी/कर्पोरेशनका शाखाहरुमा रासायनिक मलको अनदु ानित बिक्री
मलू ्य तपसिल अनसु ार कायम रहके ो छ ।
तपसिल
श्री कृ षि सामाग्री कम्पनी लिमिटेड/ साल्ट ट्रेडिङ कर्पोरेशन लिमिटेडका शाखा कार्यालयहरूमा
अनुदानित रासायनिक मलको मूल्य तालिका
युरिया मूल्य डि.ए.पि मूल्य पोटास मूल्य
क्र. प्रति बोरा प्रति बोरा
स.ं कार्यालयहरू प्रति बोरा रु. प्रति के जी रु. (५० प्रति के जी रु. (५० प्रति के जी
(५० के जी) रु. के जी) रु. के जी) रु.

1 विराटनगर 750 15 2200 44 1600 32

2 धनकु टा 835 16.7 2285 45.7 1685 33.7

3 इटहरी 776 15.52 2225 44.5 1625 32.5

4 इलाम 864 17.28 2314 46.28 1714 34.28

5 विर्तामोड 784 15.68 2234 44.68 1634 32.68

6 लहान 788 15.76 2238 44.76 1638 32.76

7 राजविराज 788 15.76 2238 44.76 1638 32.76

8 गाईघाट 799 15.98 2249 44.98 1649 32.98

9 वीरगंज 750 15 2200 44 1600 32

10 हेटौंडा 785 15.7 2235 44.7 1635 32.7

11 चपरु 790 15.8 2235 44.7 1640 32.8

12 भरतपरु 815 16.3 2240 44.8 1665 33.3

13 काठमाडौं 892 17.84 2341 46.82 1741 34.82

14 धलु ीखेल 897 17.94 2346 46.92 1746 34.92

15 त्रिशूली 877 17.54 2326 46.52 1726 34.52

16 गजरु ी 867 17.34 2316 46.32 1716 34.32

17 जनकपरु 802 16.04 2251 45.02 1651 33.02

18 ढल्केवर 799 15.98 2246 44.92 1649 32.98

19 सिन्धुली 824 16.48 2289 45.78 1665 33.3

20 सर्लाही 815 16.3 2265 45.3 1665 33.3

21 कलैया 760 15.2 2210 44.2 1610 32.2

22 पोखरा 867 17.34 2316 46.32 1716 34.32

- 165 -

s[lif tyf kzk' G5L 8fo/L @)&*

क्र. युरिया मूल्य डि.ए.पि मूल्य पोटास मूल्य
स.ं प्रति बोरा प्रति बोरा
कार्यालयहरू प्रति बोरा रु. प्रति के जी रु. (५० प्रति के जी रु. (५० प्रति के जी
(५० के जी) रु. के जी) रु. के जी) रु.

23 दमौली 852 17.04 2301 46.02 1701 34.02

24 पर्वत 887 17.74 2336 46.72 1736 34.72

25 स्याङ्जा 846 16.92 2296 45.92 1696 33.92

26 भैरहवा 750 15 2200 44 1600 32

27 तौलिहवा 796 15.92 2246 44.92 1646 32.92

28 पाल्पा 806 16.12 2256 45.12 1656 33.12

29 वाहादरु गन्ज 796 15.92 2246 44.92 1646 32.92

30 परासी 791 15.82 2246 44.92 1641 32.82

31 कावासोती 813 16.26 2245 44.9 1645 32.9

32 सरु ्ेखत 866 17.32 2316 46.32 1716 34.32

33 नेपालगन्ज 846 16.92 2296 45.92 1696 33.92

34 दाङ।घोराही 821 16.42 2271 45.42 1671 33.42

35 लमही 816 16.32 2266 45.32 1666 33.32

36 तलु सीपरु 826 16.52 2276 45.52 1676 33.52

37 गलु रिया 851 17.02 2326 46.52 1701 34.02

38 धनगढी 876 17.52 2326 46.52 1726 34.52

39 महेन्द्रनगर 881 17.62 2331 46.62 1731 34.62

40 डोटी 831 16.62 2281 45.62 1681 33.62

स्रोतः कृ षि तथा पशपु न्छी विकास मन्त्रालय, २०७७

- 166 -

तरकारी बालीका लागि सिफारिस मलखाद मात्रा

afnL kf| Ëfl/s dn d]=6g÷x=] gfO6f« h] g ls=u|f=÷x=] kf6] f; cfaZos /f;folgs dn ls=u|f÷x=]
kmf:] kmf]/; ls=uf| =÷x]= ls=u|f=÷ x=] o'l/of l8=P=lk= Do'=c=kf]

तरकारी बाली #@ &) %) $) 109.6 108.7 66.67

!#= t/sf/L v]tL k|ljlw tflnsf

qm= a]gf{ ;fg{] ;do dnvfb s=] hL=÷/f=] a]gf{ nufpg] b"/L aLp÷a]gf{ b/
; -;]=dL=_
afnL hft dWo kxf8 t/fO{ ÷a;]+ L -u|fd jf
r}t–a}zfv c;f/–>fj0f Do/' 6] 8\ofª × af]6 × ;+Vof_
pRr kxf8 -h7] –c;f/_ -ebf–} c;f]h_ sDkfi] 6 o/' Lof l8=P=kL= ckmKff6] f; 8\ofª af]6
rt} –c;f/ ;fpg–efb| efb–| c;f]h
s[lif tyf kzk' G5L 8fo/L @)&*
df3—>fjof c;fh] —d+l;/ c;f]h–dl+ ;/
- 167 -
! sfpnL vn' f ;nfx{ L lbkfnL df3—a}zfv h]7–efb| clGtd !%)) !) ^ $ $% $% @%)) a]gf{
l;l~rt
cuf6} ] hft -#)—$) u|fd_
sfpnL v'nf sf7df8f+} :yfgLo
l;l~rt dWo vd' nHofk' !%)) !) ^ $ ^) $% !*)) a]gf{
df;} dL hft -#) u|fd_
sfpnL vn' f 8f]Nkf :gfj] n !^
l;l~rt !%)) !) ^ $ ^) $% !*)) ag] f{
k5f}6] hft -#) uf| d_
sfpnL l;Ne/ sk ^), x\jfO6
xfOla8| km\nf;, xj\ fO6 sk– @))) !) ^ % $% $% !% uf| d
cuf}6] hft_

a]gf{ ;fg]{ ;do ag] f{ nufpg] b"/L
-;]=dL=_
qm= s[lif tyf kzk' G5L 8fo/L @)&*dnvfb s=] hL=÷/f]=aLp÷a]gf{ b/
;
- 168 -afnL hft Do/' 6] 8o\ fª × af6] × -uf| d jf
ckmKff6] f; 8o\ fª af6] ;V+ of_
pRr kxf8 dWo kxf8 t/fO{ ÷a+];L sDkfi] 6 o'/Lof l8=P=kL=

xj\ fO6 6k,/l] d, bj] L dWo >fj0f–efb| @))) !) ^ % ^) $% !% uf| d

!, :gf] 8f]d, ldNs j]

-dWo df};dL hft_

:gf] ldl:6s,d]3f c;fh] –kmfu'g @))) !) !) % &% &% !% uf| d

,Pg=P;–(), -!$))

Pg=P;=!)^ , :gf] la?jf_

8f]d, g]kf x\jfO6

-k5f}6] hft_

@ sfqF mf] lgGhf !&(, 8fOgi] 6L h7] –>fj0f kmfug' –h]7÷ kf}if–df3÷ !%)) & @ % &% &% !@% u|fd -!%)
# s]/fp
>fj0f–c;f]h c;f]h–dl+ ;/ la?jf_

dflngL,;flngL, an] L, ,, ,, ,, &% &% ,, ,,

gk] f 6';L

eQmk/' nf]sn ,, ,, ,, @)) @)) !)) u|fd

-!%) la?jf

Go' nfOg rq} –j}zfv >fj0f– dl+ ;/÷ c;f]h–sflt{s !%)) @ ^ ^) ^) @))) ,,

df3–kmfu'g

;nf{xL cfsn{] ,, ,, ,, ,, ,, ,, ,,

l;lSsd :yfgLo ,, ,, ,, &% &% !%))

a]gf{ ;fg]{ ;do dnvfb s]=hL=÷/f=] ag] f{ nufpg] b/" L aLp÷ag] f{ b/
-;=] dL=_
qm= afnL hft -u|fd jf
; Do/' 6] 8\ofª × af6] × ;+Vof_
pRr kxf8 dWo kxf8 t/fO{ ÷a]+;L sDkfi] 6 o/' Lof l8=P=kL= ckmKff6] f; 8\ofª af]6

$ v;' fg{ L Hjfnf, sdf{ &$&, g] r}q–j}zfv df3–kmfu'g efb–| c;fh] !%)) % % % ^) #) $))) a]gf{
-kL/f_]
kf x6 -#) uf| d_

Pg–P; !&)! r}q–jz} fv df3–kmfu'g efb–| c;fh] !%)) % % % $% #) ,,

Dffz{n r}q–jz} fv df3–kmfu'g efb–| c;f]h !%)) % % % ^) $% ,,

% ufhF / Go" s'/fb] f, h]7–;fpg efb|–dl+ ;/ c;fh] –sflt{s !%)) % % % #) !) #)) u|fd

s'/fb] f dfs{ ..

gflG6; ,, ,, ,, #) !) ,,
s[lif tyf kzk' G5L 8fo/L @)&*
^ uf]ne]+8f
- 169 -cUnf]hft
uf]ne8]+ f 8flnnf,;h[ gf, uf}/j r}q–h7] kmfu'g–efb| efb|–sflts{ !%)) !) ( $ &% $% %—& ufd|
xfr] fh] ft
%%%,

;o" { !!! ,, ,, , ^) $% ,,

Pg=l;=Pn=! ,, ,, , ^) $% ,,

/f]df j}zfv–h7] kmfug' –>fj0f efb|–df3 @))) !) !) &–% &% $% %—!) uf| d

Dffls;\ hi]7–>fj0f @))) !) !) &–% &% &% %—!) uf| d

l6 #) ,, @))) !) !) &–% &% $% %—!) uf| d

;'/Iff ,, @))) !) !) &–% &% &% %—!) u|fd

ldG6f] r}q –>fj0f @))) !) !) &–% &% ^) %—!) u|fd

Pg=P;=*!% kmfu'g–a}zfv @))) !) !) &–% ^) ^) %—!) uf| d

k;' f ?jL kmfu'g–>fj0f @))) !) !) &–% &% &% %—!) u|fd

cd?tf ,, @))) !) !) &–% &% &% %—!) uf| d

a]gf{ ;fg{] ;do ag] f{ nufpg] b"/L
-;]=dL=_
s[lif tyf kzk' G5L 8fo/L @)&*qm=dnvfb s=] hL=÷/f]=aLp÷ag] f{ b/
;
- 170 -afnL hft Do/' 6] 8\ofª × af6] × -u|fd jf
ckmKff6] f; 8\ofª af6] ;V+ of_
pRr kxf8 dWo kxf8 t/fO{ ÷a+];L sDkfi] 6 o/' Lof l8=P=kL=

uf]ne]+8f dgks]| ;, cldtf kmfug' –h]7 @))) !) !) &–% &% $% %—!) u|fd

dWod cUnf] / >fj0f

hft o'/s] f kmfu'g–r}q @))) !) !) &–% &% &% %—!) uf| d

Dffw/' L kmfu'g–h7] @))) !) !) &–% &% &% %—!) uf| d

& UofF 7ufk] L ;df| 6, gk] f an h7] –ebf} ;fpg–kmfug' c;fh] –kfi} f !%)) % # @=% @) @) $) u|fd

* l3/f+}nf sflGtk'/] az} fv–h]7 kmfu'g–h]7 df3–h7] %)) @ ! ! #)) #)) !)) u|fd -!@%

la?jf_

Go' gf/fo0fL, uLtf az} fv–h7] kmfu'g–h]7 df3–h7] @)) @)) ,,

( rD;/' l7dL rD;'/ kmfu'g– efb|–df3 c;fh] –d+l;/ ^)) $ @ @ @) @-# %))–!))) ,,

az} fv

!) r'sGb/ dw/' h]7–;fpg efb|–c;f]h c;fh–sflts{ !))) ^ $ @ $% !) @)) u|fd

!! lh/Lsf] ;fu lu|g :kfg, lug| je] h]7 –>fj0f >fj0f–kmfug' c;fh] –sflts{ ^)) ^ $ @ $% #) #) u|fd

!@ t/a'hf nIdL &$&, nIdL &^& kfi} f–kmfNu'g %)) # @ @ @)) !)) !@% u|fd

!# ltts] /]nf xl/of] s/]nf a}+zfv–h]7 kmfu'g–r}q df3–h]7 !%)) !) ^ # !%) !)) !)) uf| d

-!@% la?jf_

kfnL az+} fv–h]7 kmfug' –rq} df3–h]7 !%) !)) ,,

Pg P; $##, xL/f a}z+ fv–h]7 kmfu'g–h7] kfi} f–h7] !%) !)) ,,

qm= ag] f{ ;fg{] ;do dnvfb s]=hL=÷/f]= a]gf{ nufpg] b"/L aLp÷a]gf{ b/
; dWo kxf8 -;]=dL=_
afnL hft -u|fd jf
Do/' 6] 8o\ fª × af6] × ;V+ of_
pRr kxf8 t/fO{ ÷a+];L sDkf]i6 o'/Lof l8=P=kL= ckmKff6] f; 8o\ fª af6]

!$ kfnª' \uf] kf6g] a+}zfv–>fj0f efb–| df3 cflZjg– !))) ^ $ @ @) @–# %))–!)))
sflts{ u|fd

xl/kt] az+} fv–>fj0f efb|–df3 cflZjg– !))) ^ $ @ @) @–# ,,
sflt{s

!% Kofh /8] lqmof]n – c;fh] –kfi} f c;fh] –sflts{ !%)) !@ ( $ !% !) %)) uf| d
!^ km;L{ gfl;s %#
;'k/S] ; – kf}if–df3 d+l;/ –k'if !%)) !@ ( $ !% !) ,,
-:Sjf;_ c;f/] km;L{
s[lif tyf kzk' G5L 8fo/L @)&*u]| h'lsgL
!& jsN' nf :yfgLo
- 171 - nª\ uL| g
;gL xfp; c;fh] –kf}if c;fh] –sflt{s !%)) !@ ( $ !% !) ,,
;fG] 8f] le
:yfgLo az} fv–h7] kfi} f–df3 dl+ ;/ –ki' f !%)) !@ ( # !)) !)) !)) u|fd

a}zfv–h7] kmfNug' –rq} df3–h7] !%)) !@ ( # !)) !)) ,,

a}zfv–h7] kmfNu'g–rq} df3–h7] !%)) !@ ( # @)) @)) ,,

h]7–>fj0f df3–efb| !%)) !@ ( # @)) !)) ,,

h7] –>fj0f df3–efb| !%)) !@ ( # () () ,,

df3–efb| !%)) !@ ( # () () ,,

rq} –jz+} fv efb–| c;fh] c;fh] –sflts{ ^)) @ @ @ ^) #) #))) u|fd

a]gf{ ;fg]{ ;do a]gf{ nufpg] b"/L
-;=] dL=_
s[lif tyf kzk' G5L 8fo/L @)&*qm=dnvfb s=] hL=÷/f=]aLp÷a]gf{ b/
;
- 172 -afnL hft Do/' 6] 8o\ fª × af6] × -u|fd jf
ckmKff6] f; 8o\ fª af]6 ;V+ of_
pRr kxf8 dWo kxf8 t/fO{ ÷a]+;L sDkfi] 6 o'/Lof l8=P=kL=

!* aGbf ;'k/ lug| kmfu'g–az}+ fv >fj0f–efb| efb|–c;f]h !))) !@ ( $ ^) $% !*)) a]gf{

-@% uf| d_

;k' / sf/] fg] ]6 h7] –>fj0f rq} –c;fh] d+l;/–df3 !))) !@ ( $ $% #) #)))

-@% uf| d_,,

sf]kg x]ugdfs{6] h7] –>fj0f r}q–c;fh] d+l;/–df3 !))) !@ ( $ ^) $% !*))

, -@% uf| d_,

uL| g sf/] fg] ]6, lug| 6k h7] –>fj0f >fj0f–d+l;/ c;f]h–sflts{ !))) !@ ( $ $) $) #)))

-!% uf| d_

h]lgy,gk] f :6f/, gk] f h]7–>fj0f >fj0f–d+l;/ c;f]h–sflts{ !))) !@ ( $ $) $) #))) a]gf{

uL| g -!% uf| d_

6L ^@! h7] –>fj0f >fj0f–d+l;/ c;fh] –sflt{s !))) !@ ( $ $) $) #))) ag] f{

-!% uf| d_

UffN] 8]g jn h]7–>fj0f >fj0f–d+l;/ c;f]h–sflt{s !))) !@ ( $ $) $) #))) ag] f{

-!% u|fd_

!( af]8L vd' n tg] rq} –az} fv df3–kmfug' efb–| c;f]h ^)) $ ^ @ !@) #) @))) uf| d

;nfx{ L tg] ;fpg–efb| df3–kmfu'g efb|–c;f]h ^)) $ ^ @ !@) #) @))) ,,

rGbf| )$! cfiff9–ebf+} c;f]h–dl+ ;/ ^)) $ ^ @ &) &) !))),,

of8{ nu+ ;fpg–efb| cfiff9–ebf+} c;fh] –dl+ ;/ ^)) $ ^ @ &) &) !))),,

dfnk] f6g ! ;fpg–efb| cfiff9–ebf}+ c;f]h–dl+ ;/ ^)) $ ^ @ #) #) !%)) u|fd

qm= ag] f{ ;fg{] ;do dnvfb s=] hL=÷/f=] ag] f{ nufpg] b/" L aLp÷ag] f{ b/
; dWo kxf8 -;=] dL=_
afnL hft -uf| d jf
Do/' 6] 8\ofª × af]6 × ;+Vof_
lkl| dod sk| pRr kxf8 t/fO{ ÷a+];L sDkfi] 6 o'/Lof l8=P=kL= ckmKff6] f; 8\ofª af]6
u|Lg lkof
@) a|fs] fpnL Pe/]i6 lug| h]7–>fj0f >fj0f–df3 c;f]h–sflt{s %)) !( ( $ ^) $% %–!) ,,
;fs/' f, ;G] tfp/f]
gl' s{ kmfu'g–a+z} fv efb|–c;fh] efb|–c;fh] %)) !( ( $ $% #) %–!) ,,

Pg=P;= &(& h7] –>fj0f >fj0f–df3 c;fh] –sflts{ %)) !( ( $ ^) $% %–!) ,,

csf{ s]zj h]7–>fj0f >fj0f–sflts{ c;fh] –sflts{ %)) !( ( $ $% #) %–!) ,,

@! e06f ;nf{xL u|Lg h]7–>fj0f r}q–cfiff9 c;f]h–sflts{ !))) !) ( $ ^) $% !*))–@)))
ag] f{ -#) u|fd_
kk{n n+u
ns' L h7] –>fj0f rq} –cfiff9 c;fh] –sflts{ !))) !) ( $ ^) ^) !$))–!^))
a]gf{ -#) u|fd_
s[lif tyf kzk' G5L 8fo/L @)&*Soflnkmf]lgof j08/

- 173 - Pg=P;= ^#@, ;fu/
h]7–>fj0f rq} –cfiff9 c;f]h–sflt{s !))) !) ( $ ^) ^) !$))–!^)),,
-#) u|fd_

h]7–>fj0f rq} –cfiff9 c;f]h–sflts{ !))) !) ( $ ^) $% !*))–@))),,
-#) u|fd_

h]7–>fj0f rq} –cfiff9 c;fh] –sflt{s !))) !) ( $ ^) $% !*))–@))),,

rq} –h]7 r}q–cfiff9 efb–| sflt{s !))) !) ( $ ^) $% !*))–
@))),,

@@ e]8] v';fg{ L h]7–>fj0f kmfug' —rt} c;f]h–sflt{s !%)) !) % % ^) $% @))) a]gf{

-@%—#) u|fd_

h]7–;fpg kmfu'g–efb| c;fh] –sflts{ !%)) !) % % ^) $% @))) ag] f{

ag] f{ ;fg]{ ;do ag] f{ nufpg] b/" L
dWo kxf8 -;=] dL=_
s[lif tyf kzk' G5L 8fo/L @)&*qm=dnvfb s]=hL=÷/f]=aLp÷ag] f{ b/
;
- 174 - afnL hft Do/' 6] 8o\ fª × af6] × -u|fd jf
ckmKff6] f; 8o\ fª af]6 ;V+ of_
xj| fO6{ g]s pRr kxf8 t/fO{ ÷a;+] L sDkfi] 6 o/' Lof l8=P=kL=
ldgf] cnL{
@# d"nf Ko7" fg] /ftf] h7] –;fpg efb–| c;fh] efb|–sflt{s !))) !) ( # @) @) $))–%))uf| d
6fs] Lgf;L
$) lbg] h]7–;fpg >fj0f–slts{ efb|–sflts{ !))) !) ( # @) @) ,,
u|Lg g]s, lu|g jf]
:yfgLo h7] –;fpg h7] |–c;fh] efb–| sflts{ !))) !) ( # @) @) ,,
s;/' L
kfjt{ L h7] –;fpg h]7–| kmfug' d+l;/–df3 !))) !) ( # @) @) ,,
csf{ cgfdLsf
v'dn rf}8fkft h]7–;fpg sflts{ –kmfug' kmfu'g–rq} !))) !) ( # @) @) ,,

tfËv'jf h]7–;fpg sflts{ –kmfug' kmfug' –rq} !))) !) ( # @) @) ,,
Dffkmf{ rf}8fkft
@$ dy] L kmfug' –jz} fv efb–| dl+ ;/ c;f]h–dl+ ;/ ^)) ^ $ @ #) @–# %))–!))) ,,
@% /fdtfl] /ofF v'dn /ftfk] ft
@^ /fof] kmfug' –j}zfv efb–| dl+ ;/ c;fh] –dl+ ;/ ^)) ^ $ @ #) @–# %))–!))) ,,
:yfgLo
az}+ fv–h7] kmfug' –ebf+} df3–h7] ^)) ^ $ @ %) #) %))–!))) ,,
kmfu'g –ebf+} df3–h]7 ^)) ^ $ @ %) #) %))–!))) ,,
az+} fv–h]7 efb–| d+l;/ c;f]h–d;+ L/ !))) !) ( $ $% #) !) uf| d

kmfu'g– >fj0f–h]7 c;fh] –d+l;/ !))) !) ( $ %) %) !) uf| d
az} fv efb–| dl+ ;/ c;fh] –dl+ ;/ !))) !) ( $ $% #) !) u|fd

h]7–c;f/ efb|–dl+ ;/ c;fh] –d+l;/ !))) !) ( $ $% #) !) uf| d

@& n;g' kmfu'g– >fj0f–df3 c;fh] –sflt{s !%)) !@ !@ $ !% !% @%))) ,,
a}zfv

kmfu'g–
a}zfv

a}zfv–h]7

qm= ag] f{ ;fg{] ;do dnvfb s]=hL=÷/f]= a]gf{ nufpg] b"/L aLp÷ag] f{ b/
; dWo kxf8 -;=] dL=_ -u|fd jf
afnL hft Do/' 6] ;V+ of_
ckmKff6] f; 8o\ fª × af]6 ×
Pg=P;=$@!, sfj]/L pRr kxf8 t/fO{ ÷a+;] L sDkfi] 6 o/' Lof l8=P=kL= 8\ofª af6]

@* nfs} f cgdfn] kmfNug' –c;f/ k'if–h]7 !%)) @ ! ! @)) @)) !)) uf| d -!@%
kkn{ 6k
sf7df8f}+ /ftf] la?jf_
lqzn' L
emfu+] l;dL ! jz} fv–h]7 kmfu'g–rq} df3–h]7 !%)) @ ! ! @)) @)) ,,
P;-(
@( ;nud lxdfnL /fhdf h7] –;fpg >fj0f–kmfug' c;fh] –d+l;/ !))) $ ^ # #) #) !)) uf| d
#) l;dL Rff}df;]
Pn=la=#& -emfu+ ]_ h7] –;fpg >fj0f–kmfu'g c;f]h–d+l;/ !))) $ ^ # #) @) ,,
dlGb/
;;' fu rq} –jz} fv df3–kmfug' efb–| c;fh] ^)) $ ^ # !@) %) %))–!))) ,,
:yfgLo
hfkfgLh /ftf] kmfug' –r}q ;fpg efb|–c;f]h ^)) $ ^ # !@) #) @))) ,,
s[lif tyf kzk' G5L 8fo/L @)&*dl] / jfl;+6g %))
t/sf/L e6df; ! kmfug' –rq} ;fpg efb–| c;fh] ^)) $ ^ # !@) %) %))–!))) ,,
- 175 -
rfs] f,] 6:] 6L uL| g h7] –c;f/ kmfu'g–>fj0f c;f]h–dl+ ;/ ^)) $ ^ # &) &) %))–!))) ,,

rq} –az+} fv ;fpg efb|–c;fh] ^)) $ ^ # !@) %) %))–!))) ,,

h7] –c;f/ kmfug' –>fj0f c;f]h–dl+ ;/ ^)) $ ^ # &) &) %))–!))) ,,

h7] –c;f/ kmfu'g–>fj0f c;fh] –dl+ ;/ ^)) $ ^ # $% #) @))) ,,

#! :jL;rf8{ kmfug' –h7] >fj0f–df3 c;f]h–dl+ ;/ *)) !) ^ # $% #) !) ,,
#@ ;v/v08
h7] –c;f/ h7] –eb| sflts{ –dl+ ;/ !))) !) ^ @ $% $% @))) sl6Ë
## s'l/nf]
#$ t/sf/L h]7–c;f/ h]7–eb| c;f]h–dl+ ;/ !))) !) ^ @ $% $% @))) sl6Ë

e6df; h]7–>fj0f kmfug' –eb| !))) !@ ( # !)) ^) *)) af6]
#% kfsrf]O
df3–>fj0f c;f]h–sflts{ ^)) ^ ( # #) #) !))) u|fd=
;fu
kmfu'g–az} fv efb–| dl+ ;/ c;f]h–d;+ L/ !))) !) ( $ #) #) @) uf| d

आलु खेती प्रविधि तालिका
s[lif tyf kzk' G5L 8fo/L @)&*
/fK] g] ;do÷l;kmfl/; If]q dnvfb s]=hL=÷/f]kgL aLp b/ nufpg] afnL pTkfbg
- 176 - Do/' 6] s]=hL=÷ b/" L tof/ xg' d=] 6 ÷ /f]
qm= ;=+ hft t/fO{, leqL /f]kgL nfUg] lbg kgL
१ कु फिज्योति sDkf]i6 l8=P=kL= o"l/of ckm -;]=dL=_
pRr kxf8 dWo kxf8 dw;] , a;+] L / kf]6f; !))–!@) !–!=@%
&)×@%
vf]+r

फागनु /चतै ्र पौष /माघ !%)) !! & % &%–!))

२. कु फ्रिसिन्दूरी - - असोज-मसं िर !%)) !! & % &%–!)) &)×@% !!)–!#) ! =@%–!=%
पौष /माघ असोज-मसं िर !%)) !! & % &%–!)) &)×@% &)–() )=&%–!=))
३. डिजिरे - पौष /माघ - !%)) !! & % &%–!)) &)×@% !))–!@) ! =@%–!=%
पौष /माघ !%)) !! & % &%–!)) &)×@% !))–!@) ! =@%–!=%
४. जनकदबे फागनु /चतै ्र - - !%)) !! & % &%–!)) &)×@% !))–!@) ! =@%–!=%
पौष /माघ !%)) !! & % &%–!)) &)×@% !))–!@) !–!=@%
५. खमु लसेतो—१ - असोज-मसं िर !%)) !! & % &%–!)) &)×@% !))–!@) ! =@%–!=%
पौष /माघ असोज-मसं िर !%)) !! & % &%–!)) &)×@% !))–!@) !–!=@%
६ खमु लरातो —२ - पौष /माघ असोज-मसं िर !%)) !! & % &%–!)) &)×@% !))–!@) !–!=@%
पौष /माघ असोज-मसं िर !%)) !! & % &%–!)) &)×@% !))–!!) !–!=@%
७. खमु ललक्ष्मी फागनु /चतै ्र पौष /माघ असोज-मसं िर !%)) !! & % &%–!)) &)×@% !))–!@) !–!=@%
पौष /माघ असोज-मसं िर !%)) !! & % &%–!)) &)×@% !!)–!@) ! =@%–!=%
८. आई.पी.वाई. ८ असोज-मसं िर
—
९ खमु ल उज्वल फागनु /चतै ्र

१० खमु ल उपहार फागनु /चतै ्र

११ खमु ल विकास फागनु /चतै ्र

१२ कार्डिनल -

१३ एन.पि.आई१०६ फागनु /चतै ्र

बियाँबाट उत्पादित सिडलिंग ट्युबरबाट खायन आलु उत्पादन

qm= afnL hft /f]Kg] ;do÷l;kmfl/; Ifq] dnvfb s=] hL=÷/f]kgL lap b/ nufpg] afnL pTkfbg d=] 6
;=+ s]=hL÷ b"/L tof/ x'g ÷ /fk] gL
t/fO,{ leqL Do/' ]6 /fk] gL -;]=dL=_ nfUg] lbg
pRr kxf8 dWo kxf8 dw];, a;} L / sDkfi] 6 l8=P=kL= o'l/of ckm

vf]+r kf]6f;

!= cfn' 6L=kL=P;= !, kmfNug' ÷rq} kfi} f ÷df3 c;fh] —d+l;/ !% s=] hL= !! & % @%–#) &)×@% !))–!!) ! =@%–!=%
6L=kL=P;= @

बियाँबाट सिडलिंग ट्युबर उत्पादन

/fK] g] ;do÷l;kmfl/; Ifq] dnvfb s=] hL=÷/fk] gL nufpg] l;8lnu+ pTkfbg
b/" L 6o\ a' / s=] hL= ÷
qm= afnL hft dWo t/fO,{ leqL Do"/]6 laofFb/ -uf| d_ tof/ x'g aul{ d6/
;+= kxf8 dw];, a+];L sDkf]i6 l8=P=kL= o"l/of ckm -;]=dL=_ nfUg] lbg

/ vf]+r kf]6f;
s[lif tyf kzk' G5L 8fo/L @)&*pRr kxf8

- 177 - @%×$ !))–!!) $–%
!= cfn' 6L=kL=P;=!, kmfNug' ÷rq} kfi} f c;f]h—d+l;/ % s=] hL= !& !@ !& % u|fdn] @% au{
ld6/nfO{ k'Ug]
6L=kL=P;=@ ÷df3

आलुको बियाँबाट खायन आलुखेती (बेर्ना सारेर) TPS

/f]Kg] ;do÷l;kmfl/; If]q dnvfb s=] hL=÷/fk] gL ag] f{ ;fg{] afnL pTkfbg
b/" L tof/ xg' d=] 6 ÷
qm= afnL hft pRr kxf8 dWo kxf8 t/fO,{ leqL Do'/]6 laofFb/ nfUg] lbg /f]kgL
;+= dwz] , a+;] L sDkf]i6 l8=P=kL= ol' /of ckm -u|fd_÷/f]kgL -;=] dL=_

/ vfr+] kf]6f;

!= cfn' 6L=kL=P;=!, kmfNu'g÷r}q kfi} f c;f]h—dl+ ;/ !%)) !! & % % uf| d ^)×@) !))–!!) !–!=%

6L=kL=P;=@ ÷df3

तरकारी बालीहरुमा उपयुक्त माटोको पि.एच. s[lif tyf kzk' G5L 8fo/L @)&*उपयुक्त पि.एच.
तरकआारीलबु ाली $=%– &=%
कु रिलो- 178 - %=%– &=)
काँक्रो ^=)– &=%
^=%– &=%
बन्दा ^=%– &=%
^=)– &=$
प्याज ^=%– &=%
मलू ा ^=)– &=%
काउली %=%– &=)
पालङु ् गो
गोलभडें ा

मसला बाली उत्पादन प्रविधि तालिका

nufpg] ;do dnvfb nufpg] b/" L

qm= sDkf]i6 gf= km= kf=] ag] f{÷ aLp afnL tof/ pTkfbg
;+ -8f]sf] / -s]=hL= / -s=] hL= -s]=hL= /
afnL hft pRr dWo kxf8 t/fO{ /f]kgL_ /f]kgL_ / /f]kgL_ /fk] gL_ af6] b]lv nfOg bl] v dfqf xg' nfUg] -s]=hL= / s}lkmot
kxf8 af]6 nfOg{ / /f]kgL_ cjwL /fk] gL_

!= cn+}rL /fd;fO{ h7] – h7] – >fa0f %)–^) % # # !=@–!=%ld !=@–!=%ld ^^&–!)$! ltg aif{ #)–$) # a]gf{ / vf8n
>fa0f ag] f{ -;V' vf_ -l;kmfl/; hft_

uf]n;fO{ ,, ,, – ,, ,, ,, ,, !=@–!=%ld !=@–!=%ld ^^&–!)$! ,, ,, ,, ,,

ag] f{

8Da/;fO{ – ,, – ,, ,, ,, ,, !=@–!=%ld !=@–!=%ld ^^&–!)$! ,, ,, ,, ,,

a]gf{

;fpg] h]7 – ,, – ,, ,, ,, ,, !=@–!=%ld !=@–!=%ld ^^&–!)$! ,, ,, ,, ,,

>fa0f a]gf{

nufpg] ;do dnvfb nufpg] b/" L

qm= sDkf]i6 gf= km= kf]= ag] f÷{ aLp afnL tof/ pTkfbg
;+ -8f]sf] / -s]=hL= / -s=] hL= -s]=hL= /
afnL hft pRr dWo kxf8 t/fO{ /f]kgL_ /fk] gL_ / /fk] gL_ /fk] gL_ af6] bl] v nfOg b]lv dfqf x'g nfUg] -s]=hL= / sl} kmot
kxf8 af]6 nfOg{ / /fk] gL_ cjwL /fk] gL_

@= cbj' f sk/' sf]6 kmfNug' – kmfNu'g –rq} kmfNug' ^)–&) $ @=% @=% #);]=ld #);]=ld @@%–#)) &–(dlxgf !)))–!%)) -pGdf]lrt
cb'jf—!, rq} –rq} % ## s=] hL hft_
sk/' sf]6 & & #=%
cbj' f–@ #) ;l] d @% ;]=ld !))–!%) *–!) dlxgf @)))–@@)) -kr| lnt hft_
s]=hL
#= a;] f/ sk'/sf]6 xn] r}q–az} fv r}q–az} fv rq} –az} fv ^)–&)
bf] !, sk/' @% ;]= lDf @%;] ld %) s=] lh= (–!)dlxgf !)))–!%)) -kr| lnt hft_
sf]6 xn]bf] @

$= n;g' rfOlgh >fj0f efb–| cflZjg — *)–()

%= n;'g :yfgLo c;f]h c;f]h – sflt{s— %)–^) % @=% # !%;]= lDf &—* @%—#) $–^dlxgf ^))—!)))
–sflt{s sflts{ d+l;/ ;=] lDf ;]= lDf
s[lif tyf kzk' G5L 8fo/L @)&*
@=%ld @=%ld #%))—%))) # aif{
- 179 - ag] f{ # ag] f{
^= d/Lr :yfgLo — >fj0f >fj0f $)–%) * # !=$ / vf8n &%—!)) ;'s] -l;kmfl/; hft_
kGo/' –! sf] dnsf] !÷# efu

klxnf] aif,{ @÷#
efu bf];f| ] aif{

&= lh/f cf/=h8] –!( – – c;f]h $)–%) !=% !=% !=) af6] #) ! s]=hL $ dlxgf #)–#% -l;kmfl/;
lh= l;–! –sflts{ ;]=ld hft_

Kofhsf] ;]6af6 ufgf] pTkfbg

qm= afnL hft ;6] pTkfbg 8Nnf pTkfbg dnvfb nufpg] b"/L -;=] dL=_ aLp a]gf{ pTkfbg pTkfbg s}lkmot
;=+ -s]=hL=÷/fk] gL_ b/ lng] ;do -s=] hL=_

sDkf]i6 gf= km= kf]= af6] ×af]6 8o\ f8 × 8\of8= -s]=hL=_ -lbg_

!= Kofh Pg—%# c;fh] —sflt{s !% c;f/—>fj0f e/ !))) ^ % % !% @) @)–#) &) !%)) –@%))

स्रोतः राष्ट्रिय आलु तरकारी तथा मसला बाली विकास के न्द्र, खमु लटार ललितपरु ,२०७७

s[lif tyf kz'kG5L 8fo/L @)&*

१३.२ पोष्टहार्भेष्ट

ताजा कृ षि उपजहरूको भण्डारणको मापदण्ड तथा उपजलाई सरु क्षित राख्न सकिने अवधि
बजारको मागबमोजिमको परिपक्व अवस्थामा लिइएको बाली खाँदा स्वादिलो हुने, तरकारी तथा फलफू लहरुलाई
बारीबाट भर्खरै टिपेको जस्तो ताजा अवस्थामा राखी भण्डारण अवधि लम्व्याउँदा हतारमा सस्तोमा बेच्नुपर्ेन बाध्यता
नपर्ेन; बजारको मागबमोजिमको परिपक्व अवस्थामा लिइएको बाली खाँदा स्वादिलो हुने, बिक्री गर्ेन अवधि बढाउन
सकिने, रुप, स्वाद र बास्ना कायम रहने; उपजको गणु स्तरमा विश्वसनीयता बढ्ने; आकर्षक हुने भएकाले स्तरीय
उत्पादनलाई सले ार, रष्टिक, शनू ्य शक्ति वा कोल्डस्टोरमा राखी बालीको बजारीकरण अवधि बढाउन आवश्यक
सर्तहरु तल दिइएका छनः्

क्र. बालीको नाम भण्डारण गर्ने उपयुक्त बरफ बन्ने अनुमानित
स.ं उपयुक्त तापक्रम आद्रता तापक्रम, freezing भण्डारण
(प्रतिशत) point (डि.से.) अवधि
१ साग (डि.से.) ()–(% ७–१४ दिन
) ()–(*
२ हरियो के राउ )=! ()–(% – )=^ १–२ हप्ता
) (*–!))
३ टाटे सिमी ) (%–(* १–२ हप्ता
*%–(%
४ गाजर &–!) *%–() – !=$ ६–८ महिना
%–!)
५ भडे े खरु ्सानी !)–!@ () –)=& २–३ हप्ता
६ हरियो खरु ्सानी !)–!% (%
७ करेला &–!) %)–&) – )=& २–३ हप्ता
!@–!% *%–()
८ खर्वुजा *–!) ()–(% २–३ हप्ता
!)–!@ ()–(%
९ जकु ीनी फर्सी !)–!% ^%–&) – )=$ २–३ हप्ता
१० स्थानीय फर्सी ()–(%
) – )=% १–२ हप्ता
११ पाके को टमाटर !)–!#
– )=* २ – ३ महिना
१२ रामतोरीयाँ
– )=% १–३ हप्ता
१३ आलु (वर्षे)
१४ प्याज (सकु े को) १–२ हप्ता
१५ गोलभडंे ा (छिप्पेको
– )=* १०–१४ दिन
अवस्था)
१६ लसनु (सकु े को) –)=* १–८ महिना
१७ ताजा अदवु ा
१८ चम्सुरको साग –)=% २–५ हप्ता
१९ कु रिलो
२० भण्टा ) ^%–&) –)=* ६–७ महिना
!# ^% ६ महिना
२१ मलू ा )
@=% ((–!)) – )=@ २–३ हप्ता
!)–!@ (%–!)) –)=^ २–३ हप्ता
) ()–(% –)=* १–२ हप्ता
(%–!)) – )=& १–२ महिना

- 180 -

s[lif tyf kz'kG5L 8fo/L @)&*

क्र. भण्डारण गर्ने उपयुक्त बरफ बन्ने अनुमानित
स.ं बालीको नाम उपयुक्त तापक्रम आद्रता तापक्रम, freezing भण्डारण
(प्रतिशत) point (डि.से.) अवधि
२२ काउली (डि.से.) (%–(* – )=* ३–४ हप्ता
२३ बन्दा ) (%–!))
२४ ब्रोकाउली ) (%–!)) – )=( २–३ महिना
२५ पालङु ् गो ) (%–!))
२६ सखरखण्ड ) *%–(% – )=^ १०–१४ दिन
२७ काँक्रो *%–()
!#–!% – )=# १०–१४ दिन
!)–!@
– !=# ४–७ महिना

– )=% १०–१४ दिन

स्रोतः राष्ट्रिय आलु, तरकारी तथा मसलाबाली विकास के न्द्र, खुमलटार ललितपुर, २०७७

!#=# ;/sf/L kmfd{ / s]Gbd| f pTkflbt t/sf/L aLpsf] dN" o–;"rL

(मिति २०६७/५/३१ मा निर्धारण गरिएको)

क्र. तरकारी जात प्रति के .जी. मलू ्य (रु.)
सं. मलू बीउ उन्नतबीउ

1 काउली काठमाडौं स्थानीय 1540 720

डोल्पाली स्नोबल 1540 720

किबो जाइन्ट 1540 800

सर्लाही दिपाली 1540 715

ज्यापू 2000 1000

2 बन्दा सबै जात (O.P.) 1000 715

3 ब्रोकाउली सबै जात (O.P.) 1540 715

4 ग्याँठकोपी व्हाईट भियाना 1540 715

5 मलू ा मिनो अर्लि 500 300

चालिस दिने 500 300

प्युठाने रातो 500 300

ह्वाईट नेक 500 300

टोकिनासी 800 600

6 सलगम पर्पलटप 500 250

काठमाडौं रातो 600 250

7 गाजर न्यू कु रोडा 1400 1000

नान्टीस 1400 650

- 181 -

s[lif tyf kz'kG5L 8fo/L @)&*

क्र. तरकारी जात प्रति के .जी. मलू ्य (रु.)
सं. मलू बीउ उन्नतबीउ
स्थानीय
8 चकु न्दर स्थानीय 1500 200
पाटने
9 चम्सुर हरियो 1500 150
मार्फा चौडा पात
10 पालङु ् गो खमु ल चौडा पात 1000 250
खमु ल रातो पात
मनकामना 1000 200
ताङ् खवु ा
11 रायो ससु ाग 1500 600
ग्रेट लेक
स्थानीय 1000 300
त्रिशलू ी
चौमासे 1000 300
कन्टेन्डर
प्रोभाइडर 1000 500
खमु ल तने/सर्लाही तने
आर्के ल 1000 300
एन.एल.पि.
12 स्वीसचार्ड सिक्किम लोकल 735 300
13 जिरीको साग ग्रे जकु िनी
14 बकु ल्ला भक्तपरु स्थानीय/कु सलु े 735 200
15 लहरे सिमी कान्तिपरु े /पसु ा चिल्लो
स्थानीय 500 200
16 झ्याङ् गे सिमी कोयम्बटुर लङ् ग
पषु ा दोमौसमी 500 300
17 तने बोडी स्थानीय
18 के राउ स्थानीय 500 300
पि.एस.पि.एल.
19 स्कवास 500 200
20 काँक्रो
21 घिरौंला 500 200
22 चिचिण्डो
23 करेला 500 200

24 फर्सी 500 150
25 लौका
500 150

500 300

3000 1500

5000 3000

3000 2150

2000 1500

3000 1500

3000 1200

2000 1200

3000 2000

3000 1500

- 182 -

s[lif tyf kzk' G5L 8fo/L @)&*

क्र. तरकारी जात प्रति के .जी. मलू ्य (रु.)
स.ं मलू बीउ उन्नतबीउ
स्थानीय
26 कु भिण्डो सगु र बेबी 2000 1200
स्थानीय
27 तरबजु ा सबै जात (O.P.) 3000 1500
अकबरे
28 खरबजु ा क्यालिफोर्निया वण्डर 3000 1500
सबै जात (O.P.)
29 पिरो खरु ्सानी मनप्रेकस 3000 2000
सबै जात (O.P.)
हाइब्रिड सिर्जना 6000 5500
सबै जात (O.P.)
30 भडंे े खरु ्सानी कसरु ी 9050 4100
31 भण्टा स्थानीय
स्थानीय 9700 1500
32 गोलभडें ा स्थानीय
रेड क्रियोल 9700 2000
नासिक रेड
नासिक ५३ 9700 3500
एग्री फाउन्ड डार्क रेड 105000
मरे ी वाशिङ् गटन स्थानीय  
सबै जात (O.P.)
33 रामतोरियाँ टि.पि.एस. 600 300
34 मथे ी सबै जात
सबै जात 1000 400
35 धनियाँ सबै जात
36 सपु 1000 400
37 प्याज
500 300

700 400

2000 1100

1000 500

1000 400

2000 1000

38 कु रिलो 4000 2000
39 चाइनिज बन्दा
1000 600
40 आलकु ो बीयाँ
41 अदवु ा - 25000
42 बेसार
- 100
43 अलैंची
- 100

- 15000

- 183 -

!$= kmnkmn"
s[lif tyf kzk' G5L 8fo/L @)&*
!$=! kmnkmn" vt] L k|ljlw tflnsf
- 184 -क) वर्षे फलफू ल
मलखाद/फलदिने बोट (वार्षिक)
क्र. फलफू लको लगाउने दूरी बिरुवा प्राङ् गारिक म्युरेट फल टिप्न तयार हुने उत्पादन
स.ं नाम जातहरू (मिटर) सखं ्या/ मल (के . डि. ए. युरिया अफपोटास समय मे.ट. /हे
रोपनी पि. ग्राम (ग्राम)
जी.) (ग्राम)
१ आपँ अगौटे–बम्बई ग्रीन, बम्बई (#!=#) !$##=*$ !!##=## फलको भटे ्नोतिरबाट
एलो, गोपालभोग, सकु तारा, !)–!@x !)–!@, % jf]6 %) पहले ँ ो रङ चढी एक दईु *–!)
xfr] f hft % jf]6
गलु ाबखास फल पाके र झर्न सरु ु गरेपछि
मध्य-दशहरी, मालदह, cd|kfnLsf] nflu (जठे –भदौ) वा फल टिपी
*x*
मल्लिका, अम्रपाली पानीमा डुबाउँदा डुब्यो भने
पछौटे-चौसा, कलकत्तिया, फल टिप्ने बेला भयो भन्ने
सीपिया, अबेह्यात । बझु ्नुपर्दछ ।

२ लिची अगौटे-दशे ी, अर्लिवेदाना, !) × !) &–* %) $#$=&* !!#$=@@ !)))=) बोक्रोको बाहिरी रङ &–*
३ के रा मजफु रपरु हरियोबाट रातोमा परिणत
मध्य-शाही, परू ्वी, चाइना, भई बोक्रामा भएको
रोजसन्टेड काँडाहरू नरम भएपछि
पछौटे-कसवा, लेट, बेदाना, (जेठ–श्रावण) फल टिप्नु
कलकत्तिया पर्दछ ।
वसराईड्वार्फ , हरिछाल, cUnf] hft @–# %)–%% @% @#(=!# #$!=@! $!^=^& कोसाका पाटाहरू परू ा भई !%–@)
रोबष्टा, विलियम हाइब्रिड, x @–# !@% पषु ्ट र फलको आकार गोलो
मोलभोग, चिनिचम्पा, xfr] f] hft @ x र रङ गाढा हरियोबाट
स्थानीय, मङु ्ग्रे, ढुसरे । @ हल्का हरियाे भएपछि फल
टिप्नु पर्दछ ।

बिरुवा मलखाद/फलदिने बोट (वार्षिक)
क्र. फलफू लको लगाउने दूरी सखं ्या/ प्राङ् गारिक म्युरेट फल टिप्न तयार हुने उत्पादन
स.ं नाम जातहरू (मिटर) रोपनी मल (के . डि. ए. युरिया अफपोटास समय मे.ट. /हे
पि. ग्राम (ग्राम)
जी.) (ग्राम)
४ भइु कँ टहर जायन्टक्यु, कव्नि, मोरिसस kl| t Aof8 @ !))) @%)) !&#=(! #@@=@% @^^=^& बोक्राको रङ हल्का पहलें ो @)–@%
र फे दको ३–४ घरे ामा
५ मवे ा nfOg Aof8sf] s]=hL=÷x]= पहले ँ ो दाग चढे पछि
६ अम्बा
७ रुखकटहर b"/L &%–() आखँ ्लाका भतु ्ला खरै ो

;]=dL=, nfOg खकु ु लो भएपछि (आषाढ-

^) x af6] #) भदौ) फल टिप्नुपर्दछ ।

;]=ld= !@% @)–@% %$#=$* ##)=*! *##=## फलमा हल्का पहले ँ ो रङ !%–@)
वाशिटं न, हनिड्य,ु कोयमवटुर, @ x @ चढेपछि फल टिप्नुपर्दछ ।
सिंगापरु पिकं , रांचीड्वार्फ , पौष
डेलिसियस, सोलो
लखनउ –४९, इलाहावाद ^–&x ^–&
सफे दा, रेडफ्लेस, सिडलेस,
s[lif tyf kzk' G5L 8fo/L @)&*

- 185 -
चितिदार, के .जि.–१ र स्थानीय !% $) #@^=)( %@$=%& %))=) फलमा हल्का पहले ँ ो रङ &–!@
जात । बढेपछि र नरमपना
रुद्राक्षी, सिंगापरु , करुबाराका, !@–!% x !@– आएपछि (श्रावण-कार्त्तिक)
पने ीवाराका, स्थानीय फल टिप्नु पर्दछ ।
!%
#–$ %) ^%@=!& !)$(=!% $))=) तरकारीको लागि बीउ !%–@)
नछिप्पिएसम्म कलिला
फल टिप्ने, फल परिपक्व
हुन ९०-११०दिन लाग्छ,
फललाई हातले
थपथपाउँदा गहिरो आवाज
आएपछि (जेठ-भदौं) फल
टिप्नुपर्दछ ।

मलखाद/फलदिने बोट (वार्षिक)
s[lif tyf kzk' G5L 8fo/L @)&*क्र. फलफू लकोलगाउने दूरीबिरुवाप्राङ् गारिकम्युरेटफल टिप्न तयार हुनेउत्पादन
स.ं नाम जातहरू (मिटर) सखं ्या/ मल (के . डि. ए. युरिया अफपोटास समय मे.ट. /हे
- 186 - रोपनी पि. ग्राम (ग्राम)
जी.) (ग्राम)
८ अमला बनारसी, चकै या, कन्चन, %–^x %–^ !%–@) $) !)*^=(^ @@^=*# *##=## फलको बोक्राको रङ हरियो (–!@
फ्रन्सीस, कृ ष्ण र स्थानीय वा हल्का पहले ँ ो, चिल्लो र
जातहरू पारदर्शी राता थोप्लाहरू
प्रष्ट हुदँ ै गएपछि (कार्तिक–
माघ) फल टिप्नुपर्दछ ।
९ एभोकाडो फु र्ट, इथिन्जर, रिड, ह्यास, *–!) x *–!) ^ $) !^#=)$ #&)=(* ###=## ध्यू फल क्लाइमके ्टेरिक *–!)
टोपाटोपा फल भएको हुदँ ा फल टिपे
पछि ४–५ दिन राख्नु
पर्दछ । फलमा जात
अनसु ारको रङ चढी परू ्ण
विकसित फल भएपछि
(भदौ–कार्तिक) फल टिप्नु
पर्दछ ।
१० मके ाडेमियानट के उहाउ, काकी, इकै का, किउ ^ x ^ !#–!% %) @!&=#( #$(=&@ ###=## भाद्रको अन्तिम हप्तादखे ि @–#
परिपक्व फलहरू झर्न सरु ु
भएपछि सम्पूर्ण फलहरू
टिप्नुपर्दछ ।
११ स्ट्रबेरी न्योहो, ओनो 8o\ fªbl] v 8\ofª !%)) @@%)) )=)) (&=*# !$!=^& फलको आधादखे ि तीन !@–!%
चौथाइ भागमा रातो रङको
() ;=] dL= af]6 s=] hL=÷x]= विकास भएपछि फल टिप्नु

#)–$% ;=] dL=

बिरुवा मलखाद/फलदिने बोट (वार्षिक)
क्र. फलफू लको लगाउने दूरी सखं ्या/ प्राङ् गारिक म्युरेट फल टिप्न तयार हुने उत्पादन
स.ं नाम जातहरू (मिटर) रोपनी मल (के . डि. ए. युरिया अफपोटास समय मे.ट. /हे
पि. ग्राम (ग्राम)
जी.) (ग्राम)
पर्दछ । एक पटक नपाक्ने
हुदँ ा पटक–पटकगरी टिप्नु
पर्दछ । (कार्तिक–चतै ्र)
१२ बयर उम्रान, गोला, चोचल, !% $) $#$=&* (!^=*@ ###=## हावापानीअनसु ार कार्तिक/ (–!@
बनारसी, नाजकु , कै थली $–^ x $–^ मसं िर दखे ि फागनु /चतै ्र

महिनामा फल परिपक्व
हुन्छन् । फलको बोक्रा
सनु ौला पहले ँ ो वा खरै ो रङ
s[lif tyf kzk' G5L 8fo/L @)&*चढेपछि फल टिप्नु पर्दछ ।

- 187 -
१३ सपु ारी छलिया, मोहितनगर, कामरुप, # x # %) @% #@^=)( $!%=** *##=## फल लागेको ६–८ !–@
मगं ला महिनापछि फल परिपक्व
हुन्छ । फलहरू चम्किलो र
रातो पहले ँ ो भएपछि टिप्नु
पर्दछ । (जठे –अषाढ)
१४ नरिवल अग्लोजात – वसे ्टकोष्टटल, cUnf] hft !$ @% $#$=&* %$&=@^ %%=)) फल लागेको करिब १२
फिजी, एस.एस.ग्रीन, सान &=%–( x&=%–( महिना पछि फल परिपक्व
रामोन, फिलिपिनो, लगनु ा xf]rf] hft हुन्छ र ताजा प्रयोगको
होचो जात –लंका द्विप लागि हो भने परिपक्व फल
अण्डामन ड्वार्फ , ^=%–&x ^=%–& मा पानीको मात्र कम

मलखाद/फलदिने बोट (वार्षिक)
s[lif tyf kzk' G5L 8fo/L @)&*क्र. फलफू लकोलगाउने दूरीबिरुवाप्राङ् गारिकम्युरेटफल टिप्न तयार हुनेउत्पादन
स.ं नाम जातहरू (मिटर) सखं ्या/ मल (के . डि. ए. युरिया अफपोटास समय मे.ट. /हे
- 188 - रोपनी पि. ग्राम (ग्राम)
जी.) (ग्राम)
चने ी, रेजिया, ड्वार्फ ग्रीन, हुन्छ । ताजाको प्राको
ड्वार्फ ओरेनज, कोकोनिनो, लागि भने १० महिनामा
नलु ेका
फल टिप्नुपर्दछ । (जठे -
आषाढ)

१५ बेल मिर्जापरु ी, कागजी गाण्डा, lah' la?jf – %–* %) &#) !*) ^*) फल लागेको करिब आठ @)–#)
कागजी इटावा, कागजी !) x!) sndL महिनामा फल परू ्ण रूपमा
बनारसी la?jf– * x* पाक्दछ । फल पाक्दा गाडा
हरियोबाट हल्का हरियो र

गदु ी हल्का पहलें ोबाट
गाडा पहले ँ ो भएपछि फू ल
टिप्नुपर्छ ।

१६ सापोटा कालीपत्ति, क्रिके टबल, !) x!) % $) @)) &% @)) झसु झर्नु थालेपछि फलको !%–@)
बरु ीपत्ती आदि बाहिरी बोक्रा कोट्याउँदा
सेतो दधू आउन छोडेपछि
फल टिप्नुपर्छ ।

(ख)हिउँदे फलफू ल

nufpg] Ps dnvfb÷kmn lbg] af6] -jflif{s_ pTkfbg
b"/L d=] 6g
qm= kmnkmn" sf] hftx¿ -ld6/_ /f]kgLdf k|fËfl/s l8=P=lk= o'l/of Do/' 6] ckm kmn l6Kg tof/ x'g] ;do ÷x]=
;+= gfd nufpg] dn -uf| d_ -u|fd_ kf]6f;
la?jf -uf| d_
-s=] hL=_

१. स्याउ बढी चिसो चाहिने –गोल्डेन ^x^ !% %) $#$=&* ^((=$# !##=## फलको आकार उमरे , स्वादको अनसु ार *–!)
फलको रङमा (रातो, पहले ँ ो, हरिया)े
डेलिसियस, रेड डेलिसियस, रोयल

डेलिसियस, रिच ए रेड डेलिसियस, परिवर्तन भएपछि असार-असोजसम्म

जोनाथन, मकै न्टस, रोमब्युटी, ग्रानी फल दिप्नुपर्दछ ।
स्मिथ, मध्य चिसो चाहिने – क्रिस्पिन,

काट्जा, रेडजनु , कक्स ओरेनज
पिपिन, कम चिसो चाहिने – अन्ना,
s[lif tyf kzk' G5L 8fo/L @)&*
२. नास्पाती भरे िड, नाओयी
- 189 - बढी चिसो चाहिने ( यरु ोपियन जात) ^–* x
वार्टलेट, अन्जुव्यूरेहार्डी, कनफरेन्स ^–* !% %) $#$=&* ^((=$# ^^=^& फलको रङ हरियोबाट अलि अलि !)–!%
आदि । कम चिसो चाहिने – फर्पिङ पहलें ो वा खरै ो फु स्रोमा परिणत भएपछि
(श्रावण-असोज) फल टिप्नुपर्दछ ।
(स्थानीय) मध्य चिसो चाहिने होसइु ,
चोजरु ो, सिन्को (जापानिज)
३. ओखर थिनसेल, हार्टले, एशले, !)–!@x ^ %) $#$=&* ^((=$# ###=## फलको बाहिरी बोक्रा फु टी के ही फल #–$
फ्लाङ् गकवेट, पायने झर्न थालेपछि (भदौ-असोज) फल
!)–!@ टिप्नुपर्दछ ।

४. आरु अगौटे – ओरायन, स्प्रिङटाइम, %–^ x %–^ !% @% #@^=)( %*(=&( !%)=)) फलको आकार बढेर फल हल्का हरियो ^–&
आर्मगोल्ड । मध्य – फ्रे न्चअर्लि, वा रातोमा परिणत भई अलि नरम
भएपछि (जठे -श्रावण) फल टिप्नुपर्दछ ।
रेडहाभने , टेक्सास एलो ल्फोरिडास
पछौटे –पेरीग्रीन, अल्वर्टा, जलु ाई
अल्वर्टा

Ps dnvfb÷kmn lbg] af]6 -jflifs{ _
s[lif tyf kzk' G5L 8fo/L @)&*nufpg]pTkfbg
qm= kmnkm"nsf] hftx¿ b"/L /fk] gLdf k|fËfl/s l8=P=lk= ol' /of Do'/]6 ckm kmn l6Kg tof/ xg' ] ;do d=] 6g
- 190 -;+= gfd -ld6/_ nufpg] dn -uf| d_ -uf| d_ kf]6f; ÷x]=
la?jf -u|fd_
-s=] hL=_

%= cf?av8f cuf6} ] – uL| guh] , d}ynL, kmdf{;] f %–^ x %–^ !% @% @!&=#( #$(=&@ @%)=)) kmnx¿ kl/kSj x'g] ;do hft ^–&
dWo – k/] Lkf];f, Jo'6L, a/as} ,
k5f6] ] – ;Gtf/fh] f cg;' f/ km/s kb5{ . kmnsf] /ª

uf9f un' fjL, ub' Lsf] /ª clncln

/ftf] kxFn] f] x'g yfnk] l5 -h7] –>fj0f_

kmn l6Kg'kb5{ .

^= s6;' 6fGhfjf, ofdf6fj] f;], Oas' L, *x* * %) $#$=&* ^((=$# ###=## hftcg';f/ efb|bl] v sflQs{ dlxgf &
Ol;h'rL, df]l/jf;,] r'sj' f, ;Dd kmnx¿ emg{ ;?' u/k] l5 kmn
rfOlgh l6Kg] ug'k{ b{5 .

&= xnj' fj]b kmo' ", lh/f] -6/f{] gxg' ] hft_, %–^ x %–^ !% @% #@^=)( $!%=** $!^=^& efb|–sflts{ dlxgfdf kmnx¿df ^–&
*= vk' fg{ L !% hftLo u'0fcg';f/ /u+ sf] ljsf;
hG] hLdf/f] (Pollinizer Variety), eO;{ sk] l5 kmn l6Kg'kb{5 .

lx/ftfgg] f;L, -6/f{] xg' ] hft_

;fs/kf/f, s};f, Go" Sof;n, ^x^ @% @!&=#( #$(=&@ *#=## h]7 dlxgfdf hftcg';f/sf] /ª r9L ^–&
-sd lr;f] rflxg]_ cln g/d xg' yfnk] l5 kmnx¿
l6Kgk' b5{ .
(= sfuhL abfd gfgkf/]n, gN] k; cN6f« , 6S] ;f;, %–^ x %–^ !%
!) x !) ^ @% #*)=$# ^!@=)) @(!=^& ebf–} c;fh] dlxgfdf kmnsf] Aflx/L !–@
ld;g af]qmf km6' \g yfnk] l5 kmn l6Kgk' b{5 .

!)= nK;L :yfgLo @% %$#=$* %$*=@) @%)=)) sflts{ –dl+ ;/ dlxgfdf kmnx¿ x]bf{ !)–!%
xNsf xl/of] kxnF] f] ePkl5 kmn
l6Kgk' b{5 .

nufpg] Ps dnvfb÷kmn lbg] af]6 -jflif{s_ pTkfbg
b"/L d]=6g
qm= kmnkm"nsf] hftx¿ -ld6/_ /fk] gLdf k|fËfl/s l8=P=lk= ol' /of Do'/]6 ckm kmn l6Kg tof/ x'g] ;do ÷x=]
;+= gfd nufpg] dn -uf| d_ -uf| d_ kf]6f;
!)–!@ x la?jf -u|fd_ *–(
!)–!@ -s]=hL=_

!!= rR' r] cf]v/ dxfg, rfS] 6f, df]xs . ^ %) $#$=&* ^((=$# ###=## kmnsf] jf]qmf km'6L k|fsl[ ts

?kdf kmn em5g{ ttk\ Zrft\

;+sng ug]{ . ebf–} c;fh]
dlxgfdf kmn kfs]/ emg{ ;'? u/]

!@= cgf/ a]bfgf, sfGwf/L, u0f]z, l;Gwl' / %x % kl5 kmn l6Kgk' b5{ .
of, db[ n' f . !% @% %$#=$* *&$=@( $!^=^& cgf/sf] kmn gg\SnfOd]S6]l/s ^–*

ePsf] xb'F f kl/kSj ePkl5 l6Kg'
s[lif tyf kzk' G5L 8fo/L @)&*
kb5{ . kmnx¿ kxnF] f] / aLp /ftf]
- 191 - ePkl5 l6Kgk' b5{ . kmnx¿nfO{

cf+n} fn] xfGbf wft'sf] cfjfh
cfPkl5 ->fj0f–cflZjg_ kmn

l6Kgk' b{5 .

!#= cu+ /' :6'jg] , cf]nlDkof, lxd/8 @–# x @–# %) #) &^)=*& @$%=&% $!^=^& kmnsf] /ª r9L u'lnof] ePkl5 !%–@)
hftcg';f/ sx] L ;t] f], kx]n+ f jf
l;8n];, Sofx] f], d:sf6 j]nL P, $ x % @% kf/bzL{ ePkl5 -c;f/–efb|_ kmn
l6Kg'kb{5 .
SofDa]n cnL{, akm]nf], 8n] fa]/ .

!$= lsjL km" |6 cfln;g, x=] –jf8{ -kfy] L_ 6f] ^ x $ @) #) !)) @)) !)) sflt{s–dl+ ;/, em;' emg{ yfn]kl5
df/] L-efn_] kmn l6Kg'kb{5 .

Ps dnvfb÷kmn lbg] af]6 -jflif{s_
s[lif tyf kzk' G5L 8fo/L @)&*nufpg]pTkfbg
qm= kmnkmn" sf] hftx¿ b/" L /f]kgLdf kf| Ëfl/s l8=P=lk= ol' /of Do'/6] ckm kmn l6Kg tof/ x'g] ;do d=] 6g
- 192 -;+= gfd -ld6/_ nufpg] dn -uf| d_ -uf| d_ kf6] f; ÷x=]
la?jf -uf| d_
-s]=hL=_

!%= ht} 'g kG] 8f]lngf,] Solggf], sf/] fl6gf , * x * * @% #%) !&% !&% kmndf /ª r8L kl/jt{g eP/
(Olive) km| f]G6fo] cfbL
kmnsf] u0' f:t/ /fd|f] ;do kf/]/

l6Kg'k5{ .

(ग) सनु ्तला जात फलफू लहरु

Ps dnvfb÷kmn lbg] af6] -jflif{s_ pTkfbg
d]=6g
qm= kmnkm"nsf] hftx¿ nufpg] b/" L /f]kgLdf kf| Ëfl/s 8L=P=kL= ol' /of Do'/]6 ckm kmn l6Kg tof/ xg' ;do ÷x=]
;=+ gfd -ld6/_ nufpg] dn -u|fd_ -u|fd_ kf]6f;
la?jf -uf| d_
-s=] hL=_

! ;G' tnf wgs6' f :yfgLo, kf]v/f %–^ x %–^ !% –@) %) %$#=$* *&$=@( *##=## kmnsf] af]qmfsf] /ª xl/ofj] f6 kxn]+ f], (–!@

:yfgLo, lsGgf,] of]lzbf $–% -u?] _ kxF]nf] ePkl5 / /;df
kf]ªsfg, d/s6-
u'lnof]kgf a9]kl5 e08f/0fsf nflu
hfkfgLh_, cf]tf kf]
%)Ü /ª r9]kl5 / tfhf kmnsf]
ªsfg, pG;' -cf]
nflu &%Ü /ª r9]kl5 sflQ{s–
lsr'jf;],
d+;L/df kmn l6Kgk' b{5 .
ldofuffjfjf;]_, yfO{

tfGhfl/g .

Ps dnvfb÷kmn lbg] af]6 -jflifs{ _ pTkfbg
d=] 6g
qm= kmnkmn" sf] hftx¿ nufpg] b"/L /fk] gLdf kf| Ëfl/s 8L=P=kL= o'l/of Do/' ]6 ckm kmn l6Kg tof/ x'g ;do ÷x]=
;+= gfd -ld6/_ nufpg] dn -u|fd_ -u|fd_ kf]6f;
la?jf -uf| d_
-s]=hL=_

@ hg' f/ :yfgLo h'gf/, gfe]n %–^ x%–^ !% –@) %) %$#=$* *&$=@( *##=## kmnsf] af]qmfsf] /+u *) Ü jf ;f] !)–!$
# sfutL eGbf a9L /ª a9]kl5 / /;df
cf/] ]gh, jfl;Ë6g gfe] u'lnof]kgf a9k] l5 sflQ{s–d+l;/df
kmn l6Kgk' b5{ .
n, ofl] zbf gfen] , tf/
@% %) $#$=&* ^((=$# %%=)) kmnsf] afq] mfsf/] ª xl/ofj] f6 k/fn &–*
Ssf] Go;" ]n/ . h:tf] kxnF] f]df kl/0ft ePkl5 /
kmnn] k0" f{ cfsf/ lnPkl5 cflZjg–
dS] ;Lsg, agf/;L / $–% x $–% kfi} f ;Dd kmn l6Kgk' b{5 .

:yfgLo ;g' sfutL

s[lif tyf kzk' G5L 8fo/L @)&*$ nd] ggk] fnL cldnf], o'/s] f % x %
-lgj'jf_
- 193 - /fp08, o'/s] f cjnª,
!% %) $#$=&* ^((=$# %%=)) kmnsf] af]qmfsf] /ª xl/ofa] f6 k/fn &–*
ln;jg, kGt–! h:tf] kxnF] fd] f kl/0ft ePkl5 /

kmnn] k0" f{ cfsf/ lnPkl5 cflZjg–
kf}if ;Dd kmn l6Kg'kb5{ .

%= ef]u6] yfO{ -;t] f] ub' L_ / %–^ x %–^ !% %) %$#=$* *&$=@( *##=## kmnsf] af]qmfsf] /ª xl/ofaf6 k/fn &–*
^ d'Gtnf :yfgLo 5gf}6 -/ftf] # x $ h:tf] kx]Fnfd] f kl/0ft ePkl5
u'bL_ sflts{ –kfi} f ;Dd kmn l6Kgk' b{5 .
Hffkflgh ufn] f]
#) –$) %) %)) @%) %)) Uff9f ;G' tnf /ª r9k] l5 df3 – $ – %
kmfu'gdf kmn l6Kgk' 5{ .

& Hofld/ ;]tL Hofld/, sfnL ^ x % !% %) %)) @%) %)) Uff9f ;G' tnf /ª r9k] l5 kfi} f – !@–!%

Hofld/ df3df l6Kgk' 5{ .

s[lif tyf kzk' G5L 8fo/L @)&*

१४.२ फलफू ल बिरुवाहरूको सरकारी मूल्य सचू ी
विभिन्न फलफू ल बिरुवाहरूको सरकारी मलू ्य सचू ी (मिति २०७६/०६/०६ बाट लागू हुने गरी )

(क) फलफू लको कलमी बिरुवा उमेर (वर्ष) उचाइ (फिट) सशं ोधित मूल्य (रु.)

सि.नं. फलफू लको नाम 1-2 2-3 70|-
१ स्याउ (Apple) 1-2
२ स्याउ (Apple) (M-9 मा कलमी गरिएको) 1-2 2-3 100|-
३ नासपाती (Pear) 1-2
४ आरु (Peach) 1-2 2-3 70|-
५ आरुवखडा (Plum) 1-2
६ स्विट चरे ी (Sweet Cherry) 1-2 2-3 50|-
७ खरु ्पानी (Apricot) 1-2
८ कागजी बदाम (Almond) 1-2 2-3 50|-
९ जापानी हलवु ावेद (Persimmon) 1-2
१० ठूलो कटुस (Chest Nut) 1-2 2-3 100|-
११ दाँते ओखर (Walnut) 1-2
१२ चचु ्चे ओखर (Picanut) 1-2 2-3 50|-
१३ लप्सी (Monbin) 1-2
१४ किवीफ्रु ट (Kiwifruit) 1-2 2-3 60|-
१५ सनु ्तला (Mandarin) 1-2
१६ जनु ार (Sweet Orange) 1-2 2-3 60|-
१७ कागती (Acid Lime) 1-2
१८ भोगटे (Pummelo) 1-2 2-3 100|-
१९ निबवु ा (Lemon/Hill Lemon) 1-2
२० चाक्सी (Sweet Lime) 1-2 1-2 100|-
२१ विमिरो (Citron) 1-2
२२ मनु ्तला (Kamquat) 1-2 1-2 100|-
२३ आपं (Mango) (अवेहयात) 1-2
२४ आपं (Mango) (आम्रपाली, मल्लिका) 1-2 2-3 75|-
२५ आपं (Mango) (अन्य जात) 1-2
२६ लिची (Litchi) 1-2 1-2 100|-
२७ अम्वा (Guava) 1-2
२८ एभोकाडो (Avocado) 1-2 1.5-2.5 45|-
२९ अमला (Gooseberry) 1-2
३० सपोटा (Sapota) 1.5-2.5 45|-

1.5-2.5 45|-

1.5-2.5 45|-

1.5-2.5 45|-

1.5-2.5 45|-

1.5-2.5 45|-

1-2 75|-

1.5-3 100|-

1.5-3 100|-

1.5-3 75|-

1.5-2 75|-

1.5-2 50|-

1.5-3 100|-

1.5-3 50|-

1.5-2 50|-

- 194 -