ลายผ้าอัตลักษณ์ประจำจังหวัดสุราษฎร์ธานี ผ้ายกลายราชวัตรโคม

๑. ผา้ ยกทท่ี อสรา้ งลวดลายอยา่ งอสิ ระ ชา่ งทอสามารถสรา้ งลวดลาย
บนผืนผ้าด้วยการเสริมเส้นพิเศษได้อย่างอิสระ ไม่มีข้อจำ�กัดอันใดให้ต้องคำ�นึง
ถงึ อกี ซง่ึ พบวา่ สว่ นใหญส่ รา้ งลวดลายดว้ ยการเสรมิ เสน้ พงุ่ พเิ ศษ ทง้ั ชนดิ ทเี่ สรมิ
เข้าไปเป็นช่วงเป็นจังหวะ และชนิดท่ีเสริมเส้นพุ่งพิเศษเข้าไปยาวต่อเน่ืองกัน
ตลอดหนา้ ผ้า มเี พยี งสว่ นนอ้ ยที่เสรมิ เสน้ พิเศษเพ่ือสร้างลวดลายท้งั เสน้ ยนื และ
เส้นพุง่

ผา้ เชด็ ปากยกไหม ลายพรรณพฤกษา
48

ผ้าน่งุ ยกไหมเชิงทอง แบบมีเชิงไม่มีกรอบ ส่วนท้องผ้าและลายชุดกรวยเชิง

เป็นลายพรรณพฤกษา จดั แสดง ณ พิพิธภัณฑสถานแห่งชาติ ไชยา

49

ผา้ นงุ่ ยกแบบมเี ชงิ ไมม่ กี รอบ ถวายเป็นผ้าห่อคัมภีร์ วัดสมุหนิมิต ตำ�บลพุมเรียง

อ�ำ เภอไชยา จังหวัดสรุ าษฎร์ธานี ส่วนท้องผ้าเป็นลายพรรณพฤกษา

50

ผา้ ทรงยกไหมเชงิ ทอง แบบมกี รอบมเี ชงิ สว่ นทอ้ งผา้ เปน็ ลายพรรณพฤกษ น�ำ มา

จัดวางประกอบกบั ลายสงั เวียนและลายชดุ กรวยเชิงลายกระหนก ซึง่ จดั เปน็ ลวดลายชั้นสูง
สำ�หรบั ใช้ในกิจการของราชสำ�นกั จัดเกบ็ รักษาในพระราชฐานชั้นใน พระบรมมหาราชวัง

ผา้ ทรงยกไหมเชงิ ทอง แบบมกี รอบมเี ชงิ สว่ นทอ้ งผา้ เปน็ ลายพรรณพฤกษา น�ำ มา

จัดวางประกอบกบั ลายสังเวียนและลายชดุ กรวยเชิงลายกระหนก ซึ่งจดั เป็นลวดลายชั้นสงู
ส�ำ หรับใช้ในกิจการของราชสำ�นัก จดั เก็บรักษาในพระราชฐานชั้นใน พระบรมมหาราชวัง

51

ผา้ นงุ่ ยกทองแบบมกี รอบมเี ชงิ ลายกระหนกประกอบลายเทพนม

จัดแสดง ณ พิพิธภัณฑสถานแห่งชาติ พระนคร

52

ผา้ นงุ่ ยกทองแบบมกี รอบมเี ชงิ ลายกระหนก

จดั แสดง ณ พิพิธภณั ฑสถานแห่งชาติ พระนคร

53

ผา้ นงุ่ ยกไหมแบบมเี ชงิ ไมม่ กี รอบ ลายกระหนก

จัดเกบ็ รกั ษาในพระราชฐานชั้นใน พระบรมมหาราชวงั

54

ผา้ นงุ่ ยกไหมแกมทองแบบมกี รอบมเี ชงิ ลายกระหนกประกอบ
ลายพรรณพฤกษาและลายเรขาคณติ

55

ผา้ นงุ่ หรอื พระภษู าทรงยกทองแบบมกี รอบมเี ชงิ

ท้องผ้าลายครฑุ ยดุ นาคประกอบลายกระหนก

56

ผา้ นงุ่ ยกทองแบบมกี รอบมเี ชงิ ลายราชสหี ์

ประกอบลายพรรณพฤกษา ลายกระหนกและลายเทพนม ตระกลู ศิวายพราหมณ์
มอบให้พิพิธภัณฑสถานแห่งชาติ ไชยา

57

ผ้าเชด็ ปากยกลายเทพนม
58

ผ้านงุ่ ยกทองแบบมีกรอบมีเชิงลายเทพนม ประกอบลายกระหนก
59

ผ้านุ่งยกทองแกมไหมแบบมีกรอบมีเชิงลายเทพนม ประกอบลาย
กระหนก จัดแสดง ณ พิพิธภัณฑสถานแห่งชาติ ไชยา
60

๒. ผา้ ยกทท่ี อสรา้ งลวดลายดว้ ยการใชร้ ปู สเ่ี หลย่ี มขนาดเลก็ ประกอบกนั
ผ้ายกชนิดน้ีมีชื่อเรียกเฉพาะว่า “ผ้ายกเจ็ดสี” เน่ืองจากกรรมวิธีหลักในการ
สรา้ งลวดลายเกดิ จากการทอเสรมิ เสน้ พุ่งพเิ ศษเข้าไปเป็นจงั หวะเป็นช่วง ท�ำ ให้
ช่างทอสามารถเลอื กทอสอดเส้นไหมเข้าไปไดห้ ลากสีสันตามต้องการ

ผ้านุ่งยกทองแกมไหมแบบมีกรอบมีเชิงลายเทพนม ประกอบ
ลายกระหนก จัดแสดง ณ ต�ำ หนกั พระเจ้าบรมวงศ์เธอ พระองค์เจ้าอรไทเทพกัญญา

พระราชวงั ดสุ ิต

61

ผ้านงุ่ ยกไหมแกมทองแบบมีกรอบมีเชิง ลายกระหนก

จัดเก็บรักษาในพระราชฐานช้ันใน พระบรมมหาราชวัง

ผ้านุ่งยกไหมแกมทองแบบมีเชิงไมม่ ีกรอบ ลายกระหนก

จดั แสดง ณ พิพิธภณั ฑสถานแห่งชาติ พระนคร

62

ผ้านงุ่ ยกไหมแกมทองแบบมีเชิงไมม่ ีกรอบ ลายกระหนก

จัดแสดง ณ พิพิธภัณฑสถานแห่งชาติ พระนคร

63

๓. ผ้ายกท่ีทอสร้างลวดลายทับลงไปบนพ้ืนผ้าลายตาราง เป็นการ
ทอเสริมเส้นพุ่งพิเศษเข้าไปเพื่อสร้างลวดลายให้มีความสัมพันธ์กับพื้นผ้าลาย
ตาราง ก่อให้เกิดเป็นผ้ายกที่มีลวดลายโดยรวมคล้ายกับตารางส่ีเหล่ียมแนว
ตะแคง ในท�ำ นองเดยี วกับรัว้ ราชวตั รก้ันขอบเขตมณฑลพิธี จงึ มชี อ่ื เรียกเฉพาะ
ว่า “ผ้ายกตาราชวตั ร”

ผ้ายกตาราชวัตรโคมหรือราชวัตรดอกใหญ่ จัดแสดง ณ ตำ�หนักพระเจ้า

บรมวงศ์เธอ พระองค์เจ้าอรไทเทพกญั ญา พระราชวังดสุ ิต

64

ผ้ายกตาราชวัตรเลวหรือราชวตั รดอกเล็ก

จัดแสดง ณ พิพิธภัณฑสถานแห่งชาดิ วัดมชั ฌิมาวาส สงขลา

ผา้ ยกตาราชวัตรเลวหรือราชวตั รดอกเลก็

จัดแสดง ณ ต�ำ หนักพระเจ้าบรมวงศ์เธอ พระองค์เจ้าอรไทเทพกญั ญา พระราชวงั ดสุ ิต

65

ผา้ ยกตาราชวัตรทรงเครื่อง จัดแสดง ณ ตำ�หนักพระเจ้าบรมวงศ์เธอ พระองค์เจ้า

อรไทเทพกัญญา พระราชวังดสุ ิต

66

ผา้ ยกตาราชวตั รโคมหรอื ราชวตั รดอกใหญ่ ฝมี อื ชา่ งทอสรุ าษฎรธ์ านี
ในสมยั ปจั จุบัน

67

การทอผ้ายกลายราชวัตรโคม

การทอผ้ายกลายราชวัตรโคม หรือลายราชวัตรดอกใหญ่ ตาม
แบบอย่างที่สืบทอดมาในจังหวัดสุราษฎร์ธานีน้ัน ทอด้วยเนื้อผ้า ๒ ตะกอ
หรือผ้าลายขัด มีตะกอลายจำ�นวน ๕ ตับ โดยการจัดเตรียมเส้นยืน
สีอ่อนสลบั กับสเี ข้ม เช่น ดำ�-ขาว เขยี ว-เหลือง ชมพู-มว่ ง เป็นต้น ในอัตราส่วน
๖ : ๒ เสน้ ยกตัวอยา่ งหากตอ้ งการทอผา้ ยกไหมตาราชวัตรโคมใหไ้ ด้สมี ว่ งแกม
ชมพู ใหใ้ ช้เส้นไหมยนื สมี ่วง ๖ เส้น สลบั กบั เส้นไหมยนื สีชมพู ๒ เส้น ใช้เสน้ ไหม
ส�ำ หรบั เป็นเสน้ พุ่งส่วนเน้อื ผา้ สมี ว่ งและสีชมพหู รอื แดงอ่อน เสน้ ไหมสว่ นท่ีเปน็
ลายยกหรอื เส้นพงุ่ พเิ ศษใหใ้ ช้สชี มพู เริ่มทอตะกอตบั ที่ ๑ ดังน้ี
๑. ทอเน้อื ผ้าดว้ ยเสน้ ไหมพุ่งสมี ว่ ง ๑ เส้น
๒. ทอเส้นพงุ่ พิเศษหรอื ลายยกสชี มพู ๑ เสน้
๓. ทอเนอื้ ผา้ ด้วยเส้นไหมพุง่ สมี ่วง ๑ เสน้
๔. ทอเส้นพุ่งพิเศษหรือลายยกสชี มพู ๑ เส้น
๕. ทอเน้ือผา้ ดว้ ยเสน้ ไหมพุง่ สมี ่วง ๑ เส้น
๖. ทอเนอ้ื ผา้ ด้วยเส้นไหมพุ่งสชี มพูหรือแดงอ่อน ๒ เสน้
ท�ำ ซา้ํ ตั้งแต่ ๑. - ๖. อีกหนงึ่ ครั้ง จึงเปลี่ยนไปทอตะกอตบั ท่ี ๒ โดยท�ำ
แบบเดยี วกบั ทอตะกอตบั ที่ ๑ ทอไปจนครบ ๕ ตบั จงึ ทวนกลบั โดยการทอตะกอ
ตับท่ี ๔ ไปหาตะกอตับที่ ๑ จึงจะได้ลายราชวัตรครบเตม็ โคม ๑ โคม ท�ำ ดังน้ี
ไปจนกระท่ังได้ผา้ ท่ีมีความยาวตามต้องการ

68

ผงั ลายผา้ ยกลายราชวัตรโคม หรือลายราชวตั รดอกใหญ่

ตามแบบอย่างที่สืบทอดมาในจงั หวดั สรุ าษฎร์ธานี

69

โครงสรา้ งลายผา้ ในรปู แบบราชวัตรหรือตารางสีเ่ หลีย่ มแนวตะแคง
70

เอกสารอา้ งอิง
ธรี พันธ์ุ จนั ทร์เจรญิ . (๒๕๓๖). การศกึ ษาบทบาทและความส�ำ คัญของผ้ายก
นครศรีธรรมราชและผา้ ยกพมุ เรยี ง ระหวา่ ง พ.ศ. ๑๓๒๕ - ๒๔๕๓.
สารนิพนธ์หลักสูตรปริญญาศิลปศาสตรบณั ฑิต. กรงุ เทพฯ : ภาควิชา
โบราณคดี คณะโบราณคดี มหาวิทยาลัยศลิ ปากร.
ธรรมทาส พานชิ . (๒๕๑๕). พนมทวารวดี ศรวี ิชยั . พระนคร : ส่ือการคา้
พระบาทสมเดจ็ พระจลุ จอมเกลา้ เจา้ อยู่หัว. (๒๕๐๖). พระราชหตั ถเลขาเรื่อง
เสด็จประพาสแหลมมลายู. พระนคร : โรงพมิ พค์ รุ สุ ภา.
พระบาทสมเดจ็ พระจุลจอมเกล้าเจา้ อยหู่ ัว. (๒๕๐๗). ระยะทางเสดจ็ พระราช
ดำ�เนินประพาสทางบก ทางเรือ รอบแหลมมลายู รัตนโกสนั ทรศก
๑๐๗ เลม่ ๑. พระนคร : โรงพมิ พค์ ุรุสภา.
พระราชพงศาวดารกรุงรัตนโกสนิ ทร์ ฉบับหอสมดุ แห่งชาต.ิ (๒๕๐๖).
พระนคร : คลังวิทยา.
ราชบัณฑติ ยสถาน. (๒๕๔๒). พจนานุกรม. กรงุ เทพฯ : ส�ำ นักพิมพไ์ ทยวัฒนา
พาณชิ ย์.
วบิ ลู ย์ ล้สี ุวรรณ (๒๕๓๐). ผา้ ไทย. กรุงเทพฯ : อมรนิ ทรพ์ รนิ้ ต้งิ กรปุ๊ .
วมิ ล ด�ำ ศร.ี (๒๕๒๖). มองเศรษฐกจิ และสงั คมนครศรธี รรมราชจากวรรณกรรม
: รายงานการสัมมนา ประวตั ิศาสตร์นครีธรรมราช ครงั้ ที่ ๒.
กรุงเทพฯ : กรงุ สยามการพมิ พ์.
สมเดจ็ พระเจา้ บรมวงศ์เธอ เจา้ ฟ้าฯ กรมพระยาภาณุพนั ธวุ งศว์ รเดช.
(๒๕๐๔). ชีวิวัฒน.์ พระนคร : โรงพิมพ์คุรุสภา.

71

สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระยานริศรานวุ ดั ติวงศ์ และสมเดจ็ พระเจา้
บรมวงศเ์ ธอ กรมพระยาด�ำ รงราชานุภาพ. (๒๕๐๔). สาสน์ สมเด็จ
เลม่ ๑๔. พระนคร : โรงพมิ พ์ครุ สุ ภา.
อุบลศรี อรรถพันธุ์ (๒๕๒๙). รายงานวจิ ัยการศกึ ษาเร่ืองการทอผ้าไหม
พมุ เรยี ง. สงขลา : สถาบนั ทกั ษณิ คดศี กึ ษามหาวทิ ยาลยั ศรนี ครนิ ทรวโิ รฒ
สงขลา.
72

การพฒั นาต่อยอดและยกระดับ
ผา้ ยกลายราชวัตรโคม

โดย ชมรมแมบ่ ้านมหาดไทยจงั หวดั สรุ าษฎรธ์ านี
และมหาวิทยาลัยราชภฏั สรุ าษฎรธ์ านี

73

74

75

76

77

ลายผ้าอัตลักษณ์ประจำ�จังหวัดสุราษฎร์ธานี
ผา้ ยกลายราชวัตรโคม

ผู้จดั พมิ พ์ มหาวิทยาลยั ราชภัฏสุราษฎร์ธานี

ทป่ี รึกษา ผศ.ดร.วัฒนา รตั นพรหม
ดร.สมปราชญ์ วุฒจิ ันทร์

ผเู้ ขยี น นายธรี พนั ธุ์ จนั ทร์เจริญ

คณะทำ�งาน ดร.นันทพิ า บษุ ปวรรธนะ
ดร.อัญชลี แสงอาวุธ
ดร.แกล้วทนง สอนสงั ข์
น.ส.นิทัศ ไหมจ้ยุ
น.ส.เนตรชนก สขุ เจริญ
น.ส.จนั ทร์จริ า เศรษฐพลอย
น.ส.อุทุมพร ศรีวเิ ศษ
นางกัญญาภทั ร คงเรือง

ปที พ่ี ิมพ์ พ.ศ. ๒๕๖๕

พิมพ์ที ่ เค.ท.ี กราฟฟคิ การพมิ พ์ และบรรจุภณั ฑ์

สำนกั ศิลปะและวฒั นธรรม มหาวิทยาลัยราชภฏั สุราษฎรธ านี
๒๗๒ ม.๙ ต.ขนุ ทะเล อ.เมอื ง จ.สรุ าษฎรธานี ๘๔๑๐๐