MODUL BAHASA JAWA KELAS 3

Ayo Gladen

Isinana ceceg – ceceg ing ngisor iki miturut teks ing dhuwur!
1. Wacan ing dhuwur ira – irahane yaiku ....
2. Mangsa ketiga ditengeri kanthi kahanan lemah ....
3. Waktu mangsa ketiga para tani podho bingung amarga sawahe
padha ....

Tes Formatif

Wangsulana pitakon ing ngisor iki!
1. Kepriye tanda – tandane musim ketiga?
2. Apa akibate musim ketiga kanggo manungsa?

47

Pawulangan 7
Tujuan Pembelajaran

Melalui teks yang dibacakan guru siswa dapat :
1. Ngidentifikasi gambar tentang musim dengan teliti
2. Nyebutkan gambar tentang musim dengan benar
3. Njelaskan gambar tentang musim dengan benar
4. Nganalisis gambar tentang musim dengan benar
5. Nulis cerita berdasarkan gambar tentang musim
Ayo ngamati gambar

Ayo Gladen
Wangsulana pitakon – pitakon ing ngisor iki miturut gambar ing dhuwur!

1. Apa bedane gambar no 1 karo no 2?
2. Apa wae ciri – cirine gambar no 1?
3. Apa wae ciri – cirine gambar no 2?

48

Ringkesan Materi

Mangsa iku ing Indonesia ana 2 musim yaiku mangsa ketiga lan
mangsa rendeng. Mangsa ketiga ciri - cirine lemahe mletek, banyu
angel. Mangsa rendeng saben dina udan tetuwuhan seger.

Tes Formatif

Gatukno gambar ing sisih tengen karo tembung ing sisih kiwo!

Mangsa
Rendeng

Mangsa
Ketiga

49

GLADHEN WULANGAN 2

Pitakon ing ngisor iki wangsulana sing patitis, kanthi milih siji
wangsulan sing paling bener!

1. Nalika mangsa ketiga akeh warga sing ...
A. Kangelan golek banyu resik
B. Angel golek pangan
C. Kena bencana pageblug

2. Ing ngisor iki sing ora kalebu mupangate wit – witan yaitu ....
A. Nyegah udan
B. Ngasilake oksigen
C. Nyengkerem lemah

3. Sing bisa ditindakake masyarakat kanggo nanggulangi larang banyu
yaitu ...
A. Jaga lestarine lingkungan lan nandur wit – witan
B. Ora mbuang rereget ing gorong – gorong
C. Nebangi wit – witan neng alas

4. Rini lan Dimas diajak bapake plesir.
Tembung plesir tegese ....
A. Dolan
B. Rekreasi
C. Preian

5. Ing Indonesia iku ana 2 mangsa yaiku ...
A. Mangsa rendeng lan mangsa ketiga
B. Mangsa ketiga lan mangsa panas
C. Mangsa semi lan mangsa rendeng

6. Tanda – tandane musim rendeng yaiku ....
A. Lemah teles
B. Lemah mletek
C. Kali asat

50

7. Akibate musim ketiga kanggo manungsa yaiku ....
A. Banjir
B. Kangelan banyu
C. Got podo mampet

8. Kegiatan gambar iki ditindakake waktu ....
A. Ketiga
B. Rendeng
C. Panas

9. Cuaca neng daerah gunung yaiku ....
A. Panas
B. Gugur
C. Adem

10. ing gunung cocok ditanduri ....
A. pari
B. palawija
C. sayuran

51

52

53

Peta Konsep Modul

54

55

56

Pawulangan 1
Tujuan Pembelajaran

Sawise ngamati teks lan kartu tembung, murid-murid bisa:

1. Ngematake kartu tembung
2. Ngidentifikasi jinise tembung
3. . Nyebutake jinise tembung
4. Njelasake jinise tembung
5. Nganalisis jinise tembung
6. Maca karangan

Ayo Ngematake

Mlayu Pinter sang Omah
Mulane Adhuh aku banter
siji lampu
maca Wit witan

57

Ringkesan Materi

Jinise tembung iku ana 10 yaiku :
1. Tembung aran ( kata benda ) contone : meja, buku, lemari lan
wit-witan
2. Tembung kriya (kata kerja ) contone : maca, mlayu, nggambar,
nyusul
3. Tembung katrangan ( kata keterangan ) contone : banter,
adoh, suwe, cepet
4. Tembung kahanan ( Kata sifat )contone : kendel, pinter, isinan,
sabar
5. Tembung cacah ( kata bilangan ) contone : siji, loro, setengah
6. Tembung ancer-ancer ( kata depan ) contone : ing, saka,
menyang
7. Tembung sesulih ( kata ganti contone : aku, kowe, dheweke,
bukumu
8. Tembung panyilah ( kata sandhang) contone : si, sang, para
9. Tembung panggandheng ( kata sambung ) contone :tuladhane,
sebab, mulane, awit
10. Tembung panyeru ( akata seru ) contone : wah, adhuh, hah, eh

58

Ayo wacanen
59

Pawulangan 2

Tujuan Pembelajaran

Sawise ngamati teks lan kartu tembung, murid-murid bisa:
1. Ngematake kartu ukara, kartu paragraf,
2. Ngidentifikasi polane ukara
3. Nyebutake polane ukara
4. Njelasake polane ukara
5. Nganalisis polane ukara
6. Ngrungokake katrangan ngenani polane
7. Nyusun ukara

Ayo Ngematake

Mengko bengi ing alun alun ana pameran
Ana kegiyatan apa ing alun-alun mengko bengi ?
Mengko bengi nontona pameran ing alun –alun!

60

Ringkesan Materi

Miturut isine, jinise ukara iku ana 3 yaiku:
a. Ukara andharan (kalimat berita )
Tuladhane : Mengko bengi ing alun alun ana pameran
b. Ukaara pitakon (kalimat Tanya )
Tuladhane : Ana kegiyatan apa ing alun-alun mengko bengi ?
c. Ukara prentah ( kalimat perintah )
Tuladhane : Mengko bengi nontona pameran ing alun –alun!

ukara kang nanggo pola JWL
J = jejer
W = Wasesa
L = Lesan

tuladhane!
1. Basumi mangan duren.
Basumi = jejer
Mangan = wasesa
Duren = lesan
2. Kartika maca Koran.
Kartika = jejer
Maca = wasesa
Koran = lesan

61

Tes Formatif
udalen ukara neng ngisor iki!

1. Bapak dhahar roti.
Jejer =
Wasesa =
Lesan =

2. Wulan mundut tahu.
Jejer =
Wasesa =
Lesan =

3. Budiman nulis layang.
Jejer =
Wasesa =
Lesan =

Susunen tembung acak dadi ukara sing bener!
4. Sega – mangan- pithik = …..
5. Suket – Saji – ngarit = ……

62

Pawulangan 3
Tujuan Pembelajaran

Sawise ngamati teks lan kartu tembung, murid-murid bisa:
1. Ngematake teks lan nemukake ide pokok jroning
paragraph
2. Nyebutake ide pokok jroning paragraph
3. Njelasake ide pokok jroning paragraph
4. Nganalisis ide pokok jroning paragraf
5. Nulisake ide pokok jroning paragraf
Ayo Ngematake

63

Ringkesan Materi
Gagasan pokok yaiku gagasan pokok utawa gagasan pokok kang dadi
dhasare paragraf wacan. Tegese, gagasan pokok minangka dhiskusi pokok
sajrone ngandharake sawijine paragraf. Ing siji paragraf mung ana siji gagasan
pokok.
Kanggo nemtokake ide pokok paragraf sajrone wacan, yaiku maca ukara-
ukara ing paragraf siji-siji kanthi tliti. Banjur nemtokaken ukara pokok kang dadi
jejere ukara kang wigati sajrone paragraf, banjur dadi gagasan pokok paragraf
kasebut.

Tes Formatif

64

Pawulangan 4

Tujuan Pembelajaran

1. Ngematake kartu kata
2. Nyebutake tembung njroning kartu kata
3. Njelasake warangkane karangan
4. Nganalisis Warangkane karangan
5. Ngrangkai warangkane karangan

Ayo Ngematake

1. tuku Bocah-bocah bensin ing pom
mundhut
= Bocah-bocah tuku bensin ing pom.

2. sepedhah sesuk awan bapak

= Bapak mundhut sepedhah sesuk awan.

Ringkesan Materi

1. Warangka karangan yaiku rangkaian ide-ide sing disusun secara
sistematis, logis, jelas, terstruktur, lan teratu.

2. Sing kudu digatekake sak durunge nggawe karangan :
- Topik lan permasalahan
- Judul
- Tujuan nggawe karangan
- Kerangka karangan
- Isi lan garis besare karangan

3. Manfaat nyusun karangan yaiku :
- Nggampangake penulis nyusun karangan ingkang lengkap
- Ngindari isi tulisan metu saka tujuan awal
- Ngindari penggarapan sebuah topik
- Nggampangake penulis nggoleki materi tambahan

65

Tes Formatif

Wangsulana pitakon ing ngisor iki kanthi patiti!
1. Apa sing diarani warangka karangan ?

Wangsulan : ............................................
2. Apa sing kudu digatekake sak durunge nggawe karangan ?

Wangsulan : ............................................
3. Apa manfaate nyusun karangan ?

Wangsulan : .............................................

66

Pawulangan 5

Tujuan Pembelajaran

1. Ngematake teks “Ngirit Energi”
2. Nyebutake unsur-unsur karangan njroning teks “Ngirit Energi”
3. Njelasake ide-ide pokok teks “Ngirit Energi”
4. Nganalisis isi teks “Ngirit Energi”
5. Ngrangkai karangangn sederhana

Ayo Ngematake

Ringkesan Materi

67

1. Unsur-unsur karangan yaiku :
- Gagasan /ide
- Ukara utama
- Ukara pendukung
- Konjungsi (tembung panyambung)

2. Ide pokok yaiku ide utama /inti bahasan saka paragraf.
3. Pokok pikiran sebuah paragraf ana ing kalimat utama.

Tes Formatif
Wangsulana pitakon ing ngisor iki kanthi patiti!
1. Sebutna unsur-unsur karangan njroning teks “ Ngirit Energi” !

Wangsulan : ............................................
2. Sebutna ide-ide pokok njroning teks “Ngirit Energi” !

Wangsulan : ............................................

68

Pawulangan 6

Tujuan Pembelajaran

1. Ngematake teks “Ngirit Energi”
2. Nyebutake unsur-unsur karangan njroning teks “Ngirit Energi”
3. Njelasake ide-ide pokok teks “Ngirit Energi”
4. Nganalisis isi teks “Ngirit Energi”
5. Ngrangkai karangangn sederhana

Ayo Ngematake

ing ngirit listrik dipateni TV lan
ngomah radio
yen ora
supaya ora dideleng amrih mbayare
boros murah

TES FORMATIF

Tembung-tembung ing nduwur gawenen ukara sing sederhana wae (tembung-
tembunge bisa koktambahi dhewe) ! Sawise dadi ukara banjur susunen supaya
dadi karangan sederhana !

Tulisen ide pokok saben paragraph!
Paragraph 1 ……………………………………………………….
Paragraph 2………………………………………………………..
Paragraph 3………………………………………………………

69

GLADHEN WULANGAN 3

A. Pitakon ing ngisor iki wangsulana sing patitis, kanthi milih siji
wangsulan sing paling bener!

1. Sing diarani pengiritan energi yaiku….
a. Nyuba penganggone energi
b. Ngodot penganggone energi
c. Nambah penganggone energi

2. Pengiritan energi tujuwane kanggo….
a. Ngrusak lestarine bumi
b. Nyuba umure bumi
c. Ndawakne umure bumi

3. Pengiritan energi bisa ditindakake ing….
a. Kantor-kantor pemerintah
b. Ngendi-endi panggonan
c. Omah sing ana listrike

4. Apa sebabe awake dhewe kudu ngirit listrik?.....
a. Jalaran listrik iku mujudake energi.
b. Jalaran energi listrik cacahe akeh
c. Jalaran akeh wong ora duwe listrik

5. Gas karbondhioksidah kuwi bisa njarani dumadine apa?
a. Bisa njalari energi ing ndoya tambah awet
b. Bisa njalari dumadine pemanasan gobal
c. Bisa njalari energi listrik tansaya entek

6. Tembung meja,buku,lemari lan wit-witan iku kalebu jinise tembung….
a. Aran
b. Kahanan
c. Kriya

7. Adhik ngombe antimo.
Ukara ing ndhuwur nggunakake lesan….
a. Sebab
b. Antimo
c. Adhik

70

8. Darti nggarap Matematika
Ukara ing ndhuwur nggunakake jejer…..
a. Matematika
b. Darti
c. Nggarap

9. Sing kalebu tembung kahanan yaiku…
a. Meja
b. Maca
c. Banter

10. sing kalebu tembung ancer-ancer yaiku ….
a. Saka
b. Dheweke
c. Mulane

B. Soal ing ngisor iki garapen manut prentahe!

11. Sebutno jinis-jinise tembung!..................

12. Sebutno jinise ukara!.....................

13. Gawea tuladha ukara pitakon siji wae!..................

14. Gawe ukara nganggo tembung ing ngisor iki:
a. Ing sekolahan………………………
b. Jalaran during mangan……………

15. Ukara ing ngisor iki udhalen manut polane!

a. Bapak maos koran ing ruwang tamu.

Bapak =……………………

Maos =……………………

Koran =……………………

b. Bu guru ora ngasta tas jalaran arep rapat.

Bu guru =……………………

Ora ngasta =……………………

Tas =……………………

71

WULANGAN
4

72

Peta Konsep Modul

73

74

75

Pawulangan 1

Tujuan Pembelajaran

Sawise ngamati kartu aksara legena, murid-murid bisa:
1. Ngidentifikasi aksara legena ( , , , , ) kanthi teliti.
2. Nyebutake aksara legena ( , , , , ) kanthi tepat.
3. Njelasake aksara legena ( , , , , ) kanthi bener.
4. Nganalisis aksara legena ( , , , , ) kanthi teliti.
5. Maca aksara legena ( , , , , ) kanthi bener.

Aksara Legena

Aksara legena yaiku aksara jawa sing durung kawuwuhan sandhangan (i, u, e,
o) lan pasangan.

Kapetik saka internet: https://quizizz.com/admin/quiz/6074ee7ff3af66001b01a7e6/aksara-jawa-
legena-kelas-3

76

Ayo Ngidentifikasi Aksara legena ha, na, ca, ra, ka

Ayo nyebutake aksara legena ha, na, ca, ra, ka
Gatekna Aksara legena ha, na, ca, ra, ka!

Aksara diwaca ha
Aksara diwaca na
Aksara diwaca ca
Aksara diwaca ra
Aksara diwaca ka

Ayo Nganalisis aksara legena ha, na, ca, ra, ka

Coba gatekna aksara legena ing ngisor iki!
Aksara karo aksara
Aksara karo aksara
Aksara karo aksara
Aksara karo aksara

77

Isinen titik-titik ngisor iki! Cara Macane
... ...
No Akasara Legena ra na
1 ... ...
... na
2 ...

...

3

4

...

Nyusun aksara legena ha, na, ca, ra, ka
Gatekna Aksara legena ha, na, ca, ra, ka!

Coba susunen aksara lengena kuwi dadi 3 tembung!
1. ...................................................................................
2. ...................................................................................
3. ...................................................................................

Ayo maca aksara legena ha, na, ca, ra, ka

diwaca ana diwaca kana
diwaca cara diwaca rana

78

Tes Formatif diwaca ....
diwaca ....
Ayo diwaca tembung ing ngisor iki!

diwaca ....
diwaca ...

79

Pawulangan 2
Tujuan Pembelajaran

Sawise ngamati kartu aksara legena, murid-murid bisa:
1. Ngidentifikasi aksara legena ( , , , , ) kanthi teliti.
2. Nyebutake aksara legena ( , , , , ) kanthi tepat.
3. Njelasake aksara legena ( , , , , ) kanthi bener.
4. Nganalisis aksara legena ( , , , , ) kanthi teliti.
5. Nulis aksara legena ( , , , , ) kanthi bener.

Ayo Ngidentifikasi Aksara legena ha, na, ca, ra, ka

80

Ayo nyebutake aksara legena ha, na, ca, ra, ka
Gatekna Aksara legena ha, na, ca, ra, ka!

Aksara diwaca ha
Aksara diwaca na
Aksara diwaca ca
Aksara diwaca ra
Aksara diwaca ka

Ayo njelasake aksara legena ha, na, ca, ra, ka
Coba jelasake carane nulis aksara legena ha, na, ca, ra, ka ngisor iki!

Ayo nganalisis aksara legena ha, na, ca, ra, ka

[[Coba gatekna carane nulis aksara legena ha, na, ca, ra, ka ngisor iki!

No Tulisan Legena Diwaca
1 ... ...

2

... ... ca na

3
... ... ra

81

Nyusun aksara legena ha, na, ca, ra, ka
Gatekna Aksara legena ha, na, ca, ra, ka!

Coba susunen aksara lengena kuwi dadi 3 tembung!
1. ...................................................................................
2. ...................................................................................
3. ...................................................................................

Ayo nulis aksara legena ha, na, ca, ra, ka

Salinen aksara legena ha, na, ca, ra, ka

.... .... .... .... .... ....
.... .... .... .... .... ....
.... .... .... .... .... ....
.... .... .... .... .... ....
.... .... .... .... .... ....
nara ditulis .....
cara ditulis .....

82

Tes Formatif

Ayo nulis Aksara Legena!
1. naraka ditulis .....
2. karana ditulis .....
3. acara ditulis .....
4. ranaka ditulis .....

83

Pawulangan 3

Tujuan Pembelajaran

Sawise ngamati kartu aksara legena, murid-murid bisa:
1. Ngidentifikasi aksara legena ( , , , , ) kanthi teliti.
2. Nyebutake aksara legena ( , , , , ) kanthi tepat.
3. Njelasake aksara legena ( , , , , ) kanthi bener.
4. Nganalisis aksara legena ( , , , , ) kanthi teliti.
5. Maca aksara legena ( , , , , ) kanthi bener.

Ayo Ngidentifikasi Aksara legena da, ta, sa, wa, la

Ayo nyebutake aksara legena da, ta, sa, wa, la

Gatekna Aksara legena da, ta, sa, wa, la! Aksara diwaca wa

Aksara diwaca da

Aksara diwaca ta Aksara diwaca la

Aksara diwaca sa

84

Ayo Nganalisis aksara legena da, ta, sa, wa, la
Coba gatekna aksara legena ing ngisor!

Aksara karo aksara
Aksara karo aksara
Aksara karo aksara
Aksara karo aksara

Isinen titik titik ngisor iki! Cara Macane
... ...
No Akasara Legena wa ....
1 ... ...
sa wa
2

...

3

4 ...
...

Nyusun aksara legena da, ta, sa, wa, la
Gatekna Aksara legena da, ta, sa, wa, la!

85

Coba susunen aksara lengena kuwi dadi 3 tembung!
1. ...................................................................................
2. ...................................................................................
3. ...................................................................................

Ayo maca aksara legena da, ta, sa, wa, la

diwaca dawa diwaca tawa
diwaca sawa diwaca lawa

Coba hubungake antara aksara latin lan aksara legena iki!

Aksara Jawa Aksara Latin

Sawa

Tawa

Dawa

Lawa

86

Tes Formatif

Ayo di waca tembung ing ngisor iki!

diwaca .... diwaca ....

diwaca ... diwaca ....

87

Pawulangan 4
Tujuan Pembelajaran

Sawise ngamati kartu aksara legena, murid-murid bisa:
1. Ngidentifikasi aksara legena ( , , , , ) kanthi teliti.
2. Nyebutake aksara legena ( , , , , ) kanthi tepat.
3. Njelasake aksara legena ( , , , , ) kanthi bener.
4. Nganalisis aksara legena ( , , , , ) kanthi teliti.
5. Nulis aksara legena ( , , , , ) kanthi bener.
Ayo Ngidentifikasi Aksara legena da, ta, sa, wa, la

88

Ayo nyebutake aksara legena da, ta, sa, wa, la

Gatekna Aksara legena da, ta, sa, wa, la! Aksara diwaca wa

Aksara diwaca da

Aksara diwaca ta Aksara diwaca la

Aksara diwaca sa

Ayo njelasake aksara legena da, ta, sa, wa, la
Coba jelasake carane nulis aksara legena da, ta, sa, wa, la ngisor iki!

Ayo nganalisis aksara legena da, ta, sa, wa, la

Coba gatekna carane nulis aksara legena da, ta, sa, wa, la ngisor iki!

No Tulisan Legena Diwaca
1 .... ....

2

... ... la da

3
... ...

4

... ... ta

89

Nyusun aksara legena da, ta, sa, wa, la
Gatekna Aksara legena da, ta, sa, wa, la!

Coba susunen aksara lengena kuwi dadi 3 tembung!
1. ...................................................................................
2. ...................................................................................
3. ...................................................................................

Ayo nulis aksara legena da, ta, sa, wa, la

Salinen aksara legena da, ta, sa, wa, la

.... .... .... .... .... ....
.... .... .... .... .... ....
.... .... .... .... .... ....
.... .... .... .... .... ....
.... .... .... .... .... ....
lawa ditulis .....
data ditulis .....

90

Tes Formatif

Salinen nganggo aksara legena ! Aksara Legena

 Isenena nganggo aksara legena
No Aksara Latin

1. sawa

2. data

3. sala

4. lata

91

Pawulangan 5

Tujuan Pembelajaran

Sawise ngamati kartu aksara legena, murid-murid bisa:
1. Ngidentifikasi aksara legena ( , , , , ) kanthi teliti.
2. Nyebutake aksara legena ( , , , , ) kanthi tepat.
3. Njelasake aksara legena ( , , , , ) kanthi bener.
4. Nganalisis aksara legena ( , , , , ) kanthi teliti.
5. Nulis aksara legena ( , , , , ) kanthi bener.

Ayo Ngidentifikasi Aksara legena pa,dha, ja, ya, nya nyanyaa,
ra, ka

Ayo nyebutake aksara legena pa,dha, ja, ya, nya

Gatekna Aksara legena pa, dha, ja, ya, nya!

Aksara diwaca pa Aksara diwaca ya

Aksara diwaca dha Aksara diwaca nya

Aksara diwaca ja

92

Ayo njelasake aksara legena pa,dha, ja, ya, nya
Coba jelasake carane nulis aksara legena pa,dha, ja, ya, nya ngisor iki!

Ayo nganalisis aksara legena pa,dha, ja, ya, nya

Coba gatekna carane nulis aksara legena pa,dha, ja, ya, nya ngisor iki!

No Tulisan Legena Diwaca
1 ... ...

2

... ... ja ya

3
... ... pa

Nyusun aksara legena pa,dha, ja, ya, nya
Gatekna Aksara legena pa,dha, ja, ya, nya!

93

Coba susunen aksara lengena kuwi dadi 3 tembung!
1. ...................................................................................
2. ...................................................................................
3. ...................................................................................

Ayo nulis aksara legena pa,dha, ja, ya, nya

Salinen aksara legena pa, dha, ja, ya, nya

Jaya ditulis Paja ditulis

Dhapa ditulis Paya ditulis

Tes Formatif

Salinen nganggo aksara legena !
 Isenena nganggo aksara legena

No Aksara Latin Aksara Legena

1. padha

2. dhapa

3. nyapa

4. Jayanya

94

Pawulangan 6

Tujuan Pembelajaran

Sawise ngamati kartu aksara legena, murid-murid bisa:
1. Ngidentifikasi aksara legena ( , , , , ) kanthi teliti.
2. Nyebutake aksara legena ( , , , , ) kanthi tepat.
3. Njelasake aksara legena ( , , , , ) kanthi bener.
4. Nganalisis aksara legena ( , , , , ) kanthi teliti.
5. Nulis aksara legena ( , , , , ) kanthi bener.

Ayo Ngidentifikasi Aksara legena ma, ga, ba,tha, nga
nyanyaa, ra, ka

Ayo nyebutake aksara legena ma, ga, ba,tha, nga
Gatekna Aksara legena ma, ga, ba, tha, nga!

Aksara diwaca ma Aksara diwaca tha

Aksara diwaca ga Aksara diwaca nga

Aksara diwaca ba

95

Ayo njelasake aksara legena ma, ga, ba,tha, nga
Coba jelasake carane nulis aksara legena ma, ga, ba,tha, nga ngisor iki!

Ayo nganalisis aksara legena ma, ga, ba,tha, nga

Coba gatekna carane nulis aksara legena ma, ga, ba,tha, nga ngisor iki!

No Tulisan Legena Diwaca

1
... ...

2

... ... ba tha

3
... ... ba

Nyusun aksara legena ma, ga, ba,tha, nga
Gatekna Aksara legena ma, ga, ba,tha, nga!

96