แผนภูมิก้างปลา

º·¤ÇÒÁÇªÔ Ò¡Òà 4

     
  
 
⌫     
 
   


จากตอนทแ่ี ลว้ (ตอนท่ี 5) ผเู้ ขยี นไดน้ ำเสนอเครอ่ื งมอื ใน 1. Genba = สถานทจ่ี รงิ
การวิเคราะห์หาสาเหตุรากเหง้า (Root Cause) โดยใช้เครื่องมือ 2. Genbutsu = ของจรงิ
คอื แผนภมู ทิ ำไม ทำไม (Why Why Chart) ในเลม่ น้ี (ตอนท่ี 6) 3. Genjitsu = สถานการณจ์ รงิ /ขอ้ มลู จรงิ
ผเู้ ขยี นใครข่ อแบง่ ปนั ประสบการณใ์ นการใชเ้ ครอ่ื งมอื อกี ชนดิ หนง่ึ 4. Genri = หลกั การทางทฤษฎี
ในการวเิ คราะหห์ าสาเหตรุ ากเหงา้ ของปญั หา นน่ั กค็ อื ผงั กา้ งปลา 5. Gensoku = ระเบยี บกฎเกณฑ์
(Fish Bone Diagram) ดงั จะสรปุ ใหต้ อ่ ไปน้ี 3) 5 ทำไม (5 Why)

ก. แนวคดิ (Concept) ค. เครอ่ื งมอื (Tool) คอื
1) แกป้ ญั หาทส่ี าเหตุ (รากเหงา้ ) ผังก้างปลา (Fish Bone Diagram) หรือแผนผังสาเหตุ
2) มคี วามเปน็ เหตเุ ปน็ ผล
3) สาเหตนุ น้ั ตอ้ งแกไ้ ขได้ และผล(CauseandEffectDiagram)หรอื แผนผงั อชิ กิ าวา่ (Ishikawa
Diagram) ซง่ึ กค็ อื เครอ่ื งมอื เดยี วกนั นน้ั เอง
ข. วธิ กี าร (Method)
1) ใชก้ ารระดมสมองอยา่ งฟรแี ละอสิ ระ จะเหน็ วา่ ผเู้ ขยี นเนน้ แนวคดิ และวธิ กี ารหลกั ๆ เหมอื นกนั
2) บรหิ ารดว้ ยขอ้ เทจ็ จรงิ (Management By Facts) โดย กบั แผนภมู ทิ ำไม ทำไม (Why Why Chart) จะแตกตา่ งกต็ รงเปน็
เครื่องมือคนละชนิดเท่านั้น แต่การนำมาใช้และผลที่ได้ออกมาก็
หลกั การของ 5G (5 จรงิ หรอื 5 GEN) คอื ถือเป็นเครื่องมือช่วยในการวิเคราะห์สาเหตุ (Cause Analysis)

MANAGEMENT BEST PRACTICES September - October 2002

เพอ่ื ใหท้ ราบ หรอื ใหไ้ ดส้ าเหตรุ ากเหงา้ (Root Cause) เพอ่ื การแกไ้ ข รปู แบบ/โครงสรา้ ง เปน็ อยา่ งไร ?
และป้องกันปัญหาต่อไปเหมือนกัน ซึ่งผู้คิดค้นและพัฒนามา
ใชค้ อื ศาสตราจารย์ ดร.คาโอรุ อชิ กิ าวา่ (KAORU ISHIKAWA) ดร.อิชิกาว่า เสนอว่ารูปแบบพื้นฐานของแผนผังสาเหตุ
ผซู้ ง่ึ ไดร้ บั การยอมรบั วา่ เปน็ บดิ าควิ ซซี ี (QCC) ของประเทศ และผลนม้ี ี 3 ประการดว้ ยกนั คอื
ญี่ปุ่น และได้แพร่หลายและเกิดประโยชน์อย่างมากในการ
นำไปบริหารคุณภาพงานและคุณภาพชีวิตของมนุษย์มาจน 1. การวเิ คราะหก์ ารกระจาย (Dispersion Analysis)
ถงึ ปจั จบุ นั 2. การจำแนกตามกระบวนการผลติ

แผนผงั สาเหตแุ ละผล/แผนผงั อชิ กิ าวา่ /ผงั กา้ งปลา คอื อะไร ? (Process Classification) และ
3. การกำหนดรายการสาเหตุ (Cause Enumeration)
“Cause and Effect Diagram : A Diagram which
shows the relation between a quality characteristic and fac- จาก 3 รูปแบบนี้นำไปเขียนเป็นแผนผังได้อีกมากมาย
tors” แปลวา่ “แผนผงั สาเหตแุ ละผล : ผงั ทแ่ี สดงความสมั พนั ธ์ ซึ่งผู้เขียนไม่ขอแสดงรายละเอียดทั้งหมด แต่จะเสนอโครงสร้าง
ระหวา่ งคณุ ลกั ษณะทางคณุ ภาพกบั ปจั จยั ตา่ งๆ (ทเ่ี กย่ี วขอ้ ง)” โดยทว่ั ไปทน่ี ยิ มใชก้ นั ซง่ึ ประกอบดว้ ยสว่ นประกอบสำคญั 2 สว่ น
คอื
“Cause and Effect Diagram : A Diagram that shows
the systematic relationship between a fixed result and the 1.สว่ นหวั ปลา เปน็ ขอ้ สรปุ ผลของสาเหตทุ ก่ี ลายเปน็ ตวั
related causes” แปลวา่ “แผนผงั สาเหตแุ ละผล : คอื แผนผงั ท่ี ปญั หา
แสดงถึงความสัมพันธ์อย่างมีระบบระหว่างผลที่แน่นอนประการ
หนง่ึ กบั สาเหตตุ า่ งๆ ทเ่ี กย่ี วขอ้ ง” 2.สว่ นโครงกระดกู และกา้ งปลาทเ่ี ปน็ ตวั ปลา ซง่ึ จะ
เปน็ ทร่ี วบรวมปจั จยั อนั เปน็ สาเหตขุ องปญั หา ดงั รปู ท่ี 1

ตามความนยิ ม : จะเขยี นหวั ปลาอยทู่ างขวามือ และตัว
ปลา(หางปลา) อยทู่ างซา้ ยมอื

รปู ท่ี 1 โครงสรา้ งของผงั กา้ งปลา

V V คณุ สมบตั /ิ คณุ ลกั ษณะ/
V V ตอ่ ปญั หาทเ่ี กดิ ขน้ึ

V V สาเหตรุ อง ผล
สาเหตยุ อ่ ย

สาเหตหุ ลกั

สาเหตุ

MANAGEMENT BEST PRACTICES September - October

ขน้ั ตอนการสรา้ งผงั กา้ งปลา

สำหรบั การคน้ หาสาเหตโุ ดยทว่ั ไป จะมขี น้ั ตอนดงั ตอ่ ไปน้ี

1ขน้ั ท่ี : กำหนดลกั ษณะคณุ ภาพทเ่ี ปน็ ปญั หาเปน็ หวั ปลา โดยนยิ มเขยี นไวท้ างขวามอื ดงั น้ี

ปัญหาหรือผล
V
2ขั้นที่ : เขยี นกา้ งปลาจากซา้ ยไปขวา โดยเรม่ิ จากกระดกู สนั หลงั กอ่ นV

V V

กระดูกสันหลัง หวั ปลา

3ขน้ั ท่ี : เขยี นสาเหตหุ ลกั เตมิ ลงบนกระดกู สนั หลงั ทง้ั บนและลา่ ง

V
VV

V
V

V กา้ งปลา
V สาเหตหุ ลกั

(อาจมมี ากกวา่ หรอื นอ้ ยกวา่ 4 สาเหตกุ ไ็ ด)้

MANAGEMENT BEST PRACTICES September - October 2002

4ขน้ั ท่ี : ใสก่ า้ งรองและสาเหตรุ องลงในกา้ งหลกั ของสาเหตหุ ลกั

กา้ งรอง สาเหตรุ อง

V V V V
VV V
V
V V
V
V
V

V V

5ขน้ั ท่ี : ใสก่ า้ งยอ่ ยและสาเหตยุ อ่ ยลงไปในกา้ งรองไลต่ อ่ ไปจนถงึ สาเหตรุ ากเหงา้

กา้ งยอ่ ย

สาเหตยุ อ่ ย 1

V

สาเหตยุ อ่ ย 2
สาเหตรุ อง
V
V
V

V
V

6ขั้นที่ : พจิ ารณาทบทวนวา่ การใสก่ า้ งปลาและสาเหตเุ ปน็ ไปตามหลกั การและสมั พนั ธต์ ามระดบั ชน้ั

หรอื ไม่ ถา้ ไมก่ ใ็ หใ้ สแ่ ละเตมิ ลงไปใหค้ รบถว้ น

7ขั้นท่ี : ใสค่ วามถข่ี องปญั หา (หวั ปลา) แลว้ กระจายความถล่ี งไปแตล่ ะสาเหตุ (กา้ งปลา) ใหค้ รบถว้ น

ถูกต้อง

8ขั้นที่ : เติมชื่อของผังก้างปลาให้ถูกต้อง หรือประดับตกแต่งให้สวยงามน่าอ่านตลอดจนอ่านออก

และเข้าใจ พร้อมที่จะนำไปใช้วิเคราะห์หาสาเหตุรากเหง้าเพื่อนำไปสู่การแก้ไขและป้องกันปัญหาต่อไป

MANAGEMENT BEST PRACTICES September - October

หมายเหตุ : ขน้ั ตอนการสรา้ งผงั กา้ งปลานผ้ี เู้ ขยี นได้ Why Why ?1111111111222222222233333333334444444444555555555566666666667777777777888888888899999999990000000000111111111122222222223333333333 Fish Bone
กำหนดขึ้นมาเองเพื่อประโยชน์ในการถ่ายทอดและ Chart Diagram
ฝกึ ฝนใหก้ บั บคุ ลากรในองคก์ รแหง่ การเรยี นรู้ (Learn-
ing Organization ; LO) ในการบรหิ ารคณุ ภาพทว่ั ทง้ั
องคก์ ร (Total Quality Management ; TQM) ทผ่ี า่ น
มาจนถงึ ปจั จบุ นั

จากประสบการณ์ตรงผู้เขียนขอยืนยันว่า Root Cause
เครอ่ื งมอื ในการวเิ คราะหห์ าสาเหตรุ ากเหงา้ 2 ชนดิ คอื
แผนภูมิทำไม ทำไม (Why Why Chart) กอ่ นจากกนั ในฉบบั น้ี ผเู้ ขยี นใครข่ อนำเสนอตวั อยา่ งของ
ซง่ึ ไดน้ ำเสนอในเลม่ ทแ่ี ลว้ (ตอนท่ี 5) และผงั กา้ งปลา ผังก้างปลาในการวิเคราะห์สาเหตุของปัญหาที่คนไทยไม่
(Fish Bone Diagram) ซง่ึ นำเสนอในเลม่ น้ี (ตอนท่ี 6) ค่อยตรงต่อเวลา ดังรูปที่ 2 เป็นตัวอย่างคร่าวๆ เพื่อการเรียนรู้
นน้ั กอ่ ใหเ้ กดิ ประโยชนแ์ กผ่ ใู้ ชใ้ นแงท่ ว่ี า่
(โปรดอา่ นตอ่ หนา้ ถดั ไป) “แลว้ พบกนั ในฉบบั หนา้
1) จะทำให้เป็นคนที่คิดกว้าง/ คิดไกล/
คิดให้รอบคอบ (Lateral Thinking/ Reflective ตอนท่ี 7 ครบั !!!”
Thinking)

2) เปน็ คนทค่ี ดิ อยา่ งมเี หตมุ ผี ล (Logical
Thinking)

3) เปน็ คนทค่ี ดิ อยา่ งเปน็ ระบบ (System-
atic Thinking)

4) ยอมรับฟังความคิดเห็นของคนอื่น/
เคารพในความเปน็ มนษุ ยข์ องคนอน่ื (Human Re-
spect)

5) แก้ไขและป้องกันปัญหาได้อย่างมี
ประสทิ ธภิ าพและเกดิ ประสทิ ธผิ ลเตม็ ทเ่ี นอ่ื งจาก
แกป้ ญั หาทส่ี าเหตรุ ากเหงา้ (Root Cause)

.................... และอน่ื ๆ อกี มากมาย .................

MANAGEMENT BEST PRACTICES September - October 2002

รปู ท่ี 2 : ผงั กา้ งปลาแสดงการวเิ คราะหป์ ญั หาทค่ี นไทยไมค่ อ่ ยตรงเวลา (ยงั ลงรายละเอยี ดไมค่ รบถว้ น) วเิ คราะหโ์ ดยนายพนพ เกษามา

MANAGEMENT BEST PRACTICES ไม่รู้เวลานัดหมาย จงใจ / ประชด หลงลืม

หลงลมื ไมม่ มี าตรการปอ้ งกนั การหลงลมื
V ไมแ่ จง้ ลว่ งหนา้
คา่ นยิ มทไ่ี มด่ ี
ไมม่ ผี รู้ บั ผดิ ชอบ เรง่ รบี
ไมไ่ ดจ้ ดั ทำกำหนดการ

V
V V V V V ไมไ่ ดจ้ ดั ทำ/จดั หา
V
V
V
V
VV
V
V ไมเ่ หน็ ความจำเปน็
ไมม่ งี บประมาณ
Vขาดการวางแผนทด่ี ี V
V
 September - October VVมอี คต/ิ ขดั แยง้ คนไทย
V
V V V V ไมค่ อ่ ยตรงตอ่
เวลา
V ไมม่ กี ารบอก/สอน
มกี ารปลกู ฝงั ทไ่ี มด่ ี V ไมม่ กี ารอบรม
ไมเ่ หน็ ความสำคญั /จำเปน็ หรอื เรยี นรู้ ไมท่ ราบความ V V ไมม่ ผี ลกระทบตอ่ ตนเอง
เดอื ดรอ้ น/เสยี หาย V ไมไ่ ดจ้ ดั ทำ
ไมม่ กี ารฝกึ ฝน
ไมเ่ หน็ ตวั อยา่ ง ไมม่ คี นทำ
ไมม่ บี ทลงโทษ
ค่านิยม/วัฒนธรรมไม่ดี ขาดการวางแผน/วินัยที่ดี ไม่เห็นความสำคัญ/ประโยชน์