หน่วยการเรียนรู้ที่ 2 บทเสภาสามัคคีเสวก ตอน วิศวกรรมา

บทเสภา

สามัคคเี สวก

ชนั้ มธั ยมศกึ ษาปที ี่ 2

#ภาษาไทยไมจ่ ๊กั เดยี ม

ผู้ประพันธ์

พระบาทสมเด็จพระมงกฎุ เกลา้ เจ้าอยหู่ วั
(รัชกาลท่ี 6)

ลักษณะคาประพันธ์ คอื

กลอนเสภา เป็นกลอนท่ีแตง่ ขนึ้ เพื่อ

เล่านิทานเป็นทานอง โดยใช้ “กรับ” เป็น
เครื่องประกอบจงั หวะ

#ภาษาไทยไม่จกั๊ เดียม

ทีม่ าของเรอ่ื ง

สาเหตุท่ีรัชกาลท่ี 6 ทรงพระราช
นิ พน ธ์ บ ท เส ภ า ส า มั ค คี เส วก น้ี
พระองค์ได้อธิบายว่าในระหว่างทรง
พักผ่อนท่ีพระราชวังสนามจันทร์ได้มี
การจดั งานเลี้ยงกัน

#ภาษาไทยไมจ่ ั๊กเดยี ม

ทมี่ าของเรอ่ื ง

เจ้าพระยาธรรมาธิกรณาธิบดีทูลขอให้
พระองค์คิดการเล่นอย่างหนึ่ง พระองค์จึงคิด
ผูกระบาสามัคคีเสวกขึ้นโดยไม่มบี ทรอ้ ง มแี ต่
พณิ พาทย์บรรเลง ในระหว่างพักตอนการเล่น
ระบา จึงทรงพระราชนิพนธ์บทเสภาข้ึนสาหรับ
ขับระหว่างตอน เพอื่ ให้พิณพาทย์ไดพ้ ักบา้ ง

#ภาษาไทยไม่จ๊กั เดยี ม

บทเสภาสามคั คีเสวก เป็นบทเสภาขนาดสนั้ มี 4 ตอน ดงั น้ี

บทเสภา ตอนท่ี 1 กจิ การแหง่ พระนนที
ตอนที่ 2 กรีนิรมิต (กะ-ร-ี นิ-ระ-มิด)
สามัคคีเสวก ตอนที่ 3 วศิ วกรรมา (วดิ -สะ-วะ-กนั -มา)
ตอนที่ 4 สามัคคีเสวก (สา-มัก-ค-ี เส-วก)

#ภาษาไทยไมจ่ ัก๊ เดียม

ตอนท่ี 1 กิจการแห่งพระนนที

กล่าวสรรเสริญพระนนทีว่าเป็นเทพเสวกท่ีถือเป็น
แบบอย่างท่ีดี ในการทาหน้าที่รับใช้พระอิศวรอย่างซื่อสัตย์
เช่น แปลงเปน็ โคอุสุภราชให้พระอศิ วรประทบั เมื่อเสร็จหน้าท่ี
กก็ ลับเป็นเทพดังเดิม

การจับระบามีเร่ืองราวว่าพระอิศวรและพระอุมาเสด็จ
ออกให้เทวดาเฝ้า ขณะน้ันมียักษ์ไล่จับนางฟ้า พระนนทีได้
ทาหน้าที่ปราบยักษ์ ชาระความและขับไล่ไป จากนั้นพระ
อนิ ทรแ์ ละทา้ วจตโุ ลกบาลจึงออกมาเฝ้าพระอิศวร

#ภาษาไทยไม่จกั๊ เดยี ม

ตอนท่ี 2 กรนี ริ มิต (กะ-ร-ี น-ิ ระ-มิด)

กล่าวสรรเสริญพระคเณศ เทพเจ้าแห่งศิลปวิทยา

เป็นผู้สร้างช้างตระกูลต่าง ๆ จับระบาโดยช้าง

8 ตระกูล ซ่ึงประจาทิศทั้ง 8 ถวายบังคมพระ

ค เ ณ ศ แ ล้ ว เ ริ ง ร ะ บ า ยั ก ษ์ อ อ ก ม า ไ ล่ จั บ ช้ า ง

พระคเณศสู้กับยักษ์ และขับไล่ยักษ์ไปได้

พระคเณศจึงมอบช้างให้ทา้ วโลกบาลและมีกระบวน

แห่พระยาช้างเผอื ก #ภาษาไทยไมจ่ ั๊กเดยี ม

ตอนท่ี 3 วิศวกรรมา (วิด-สะ-วะ-กนั -มา)

กล่าวสรรเสริญพระวิศวกรรม เทพผู้ให้
กาเนิดการกอ่ สร้างและการชา่ งนานาชนดิ

การแสดงระบาเร่ิมด้วยพระวิศวกรรม
ออกมารา นางวิจิตรเลขาออกมาราทาท่าวาด
ภาพและพระรูปการมาราทาท่าปั้นรูป ปดิ ท้าย
ดว้ ยระบานพรตั น์

#ภาษาไทยไมจ่ ั๊กเดยี ม

ตอนที่ 4 สามคั คเี สวก (สา-มกั -ค-ี เส-วก)

กล่าวถึงความสามัคคีในหมู่ราชเสวกให้ยึด
ม่ันจงรักภักดี แล้วจับระบาราชเสวก 28 หมู่
แต่งกายเต็มยศเดินแถวสวนสนามจนครบ
จากนั้นทุกคนออกมาร้องเพลงแสดงความ
จงรักภกั ดี

#ภาษาไทยไมจ่ ๊ักเดียม

เน้อื หาท่ใี ชเ้ รยี นระดับช้ัน ม.2 มี 2 ตอน ได้แก่

ตอนที่ 3 วศิ วกรรมา ตอนท่ี 4 สามคั คีเสวก

บทเสภา

สามัคคีเสวก

ตอนที่ 3 วศิ วกรรมา (วดิ -สะ-วะ-กัน-มา)

๏ อนั ชาติใดไร้ศานติสขุ สงบ ถอดความ
ต้องมวั รบราญรอนหาผอ่ นไม่
ณ ชาตนิ ั้นนรชนไมส่ นใจ ช า ติ ใ ด ที่ มี ศึ ก ส ง ค ร า ม
ในศิลปะวไิ ลละวาดงาม ฯ แผ่นดินไม่มีความสงบสุข ประชาชน
ยอ่ มไม่มีจิตใจสนใจความงดงามของ
๏ แตช่ าตใิ ดร่งุ เรอื งเมืองสงบ ศลิ ปะ แต่หากประเทศใด (ชาติใด)
วา่ งการรบอรพิ ลอนั ล้นหลาม บ้านเมืองสงบสุขปราศจากสงคราม
ยอ่ มจานงศิลปาสงา่ งาม ประชาชนก็จะทานุบารุงศิลปกรรม
เพอื่ อรา่ มเรอื งระยับประดับประดา ฯ ต่าง ๆ ใหเ้ จรญิ รุ่งเรอื ง

#ภาษาไทยไมจ่ ั๊กเดยี ม

๏ อันชาตใิ ดไร้ช่างชานาญศิลป์ ถอดความ
เหมอื นนารินไรโ้ ฉมบรรโลมสงา่
ใครใครเห็นไม่เปน็ ทีจ่ าเรญิ ตา ช า ติ ใ ด ที่ ป ร า ศ จ า ก ช่ า ง ศิ ล ป์ ก็
เขาจะพากนั เยย้ ให้อบั อาย
เปรียบเสมือนหญิงสาวที่ไม่มีความงาม
๏ ศลิ ปกรรมนาใจใหส้ ร่างโศก
ชว่ ยบรรเทาทกุ ขใ์ นโลกใหเ้ หอื ดหาย ไม่เป็นที่ต้องตาต้องใจใคร มีแต่จะถูก
จาเริญตาพาใจใหส้ บาย
อีกรา่ งกายก็จะพลอยสขุ สราญ ฯ เยาะเยย้ ใหไ้ ด้อาย

ศิลปกรรมน้ันช่วยทาให้จิตใจคลาย

เศร้าช่วยทาให้ความทุกข์หมดไป ทาให้

จิตใจของเรามีความสุข ซ่ึงจะส่งผลให้

ร่างกายแขง็ แรงไปด้วย #ภาษาไทยไม่จ๊กั เดยี ม

๏ แมผ้ ู้ใดไมน่ ยิ มชมสงิ่ งาม ถอดความ
เมอื่ ถงึ ยามเศร้าอุราน่าสงสาร
เพราะขาดเครื่องระงับดับราคาญ หากว่าใครไม่เห็นคุณค่าความงาม
โอสถใดจะสมานซ่ึงดวงใจ ของศิลปะ เม่ือต้องเผชิญความทุกข์ก็ไม่มีส่ิง
ใด มาเป็นยาช่วยสมานบาดแผลของจิตใจได้
๏ เพราะการชา่ งน้ีสาคัญอันวเิ ศษ เขาเหล่าน้ันจึงเป็นคนที่น่าสงสารยิ่งนัก
ทุกประเทศนานาทั้งน้อยใหญ่
จงึ ยกยอ่ งศิลปกรรมน์ น้ั ทัว่ ไป เพราะการช่างศิลป์สาคัญเช่นนี้นานา
ศรวี ิไลวิลาศดเี ป็นศรเี มอื งฯ ประเทศจึงนิยมยกย่องคุณค่าของศิลปะและ
ความสามารถของช่างศิลป์ว่าเป็นเกียรติยศ
ความรงุ่ เรอื งของแผน่ ดนิ

#ภาษาไทยไม่จ๊กั เดียม

ถอดความ

๏ ใครดถู ูกผชู้ านาญในการชา่ ง คนท่ไี มเ่ หน็ คณุ ค่าของศิลปะก็เหมอื น
ความคิดขวางเฉไฉไม่เข้าเร่อื ง คนป่าคนดง ป่วยการอธิบาย พูดด้วยก็จะ
เหมือนคนป่าคนไพรไมร่ ุ่งเรอื ง เปลืองน้าลายเสีย แต่ประเทศไทยของเรานั้น
จะพูดดว้ ยนัน้ ก็เปลืองซึ่งวาจา เหน็ คณุ คา่ ของงานชา่ งศลิ ป์

#ภาษาไทยไม่จกั๊ เดยี ม

๏ แต่กรงุ ไทยศรวี ิไลทันเพอ่ื นบา้ น ถอดความ
จง่ึ มชี ่างชานาญวเิ ลขา
ทั้งชา่ งปน้ั ชา่ งเขยี นเพียรวชิ า แต่ประเทศไทยของเรานั้นเห็น
อกี ช่างสถาปนาถกู ทานอง คุณค่าของงานช่างศิลป์ จึงมีช่างท่ีมี
ความชานาญในงานช่างศิลป์ท่ีงดงาม
๏ ทั้งชา่ งรปู พรรณสุวรรณกจิ เช่น ช่างปั้น ช่างเขียน ช่างสถาปัตย์
ชา่ งประดษิ ฐร์ ัชดาสง่าผอ่ ง ชา่ งทองรูปพรรณ ช่างเงิน ช่างถม และ
อีกชา่ งถมลายลักษณะจาลอง ช่างอัญมณี
อกี ชา่ ชองเชงิ รตั นประกร ฯ
#ภาษาไทยไมจ่ ๊ักเดยี ม

๏ ควรไทยเราช่วยบารุงวชิ าชา่ ง ถอดความ
เครอ่ื งสาอางแบบไทยสโมสร
ช่วยบารุงช่างไทยให้ถาวร เราคนไทยควรสนับสนุนงาน
อยา่ ใหห้ ยอ่ นกวา่ เขาเราจะอาย ช่างศิลป์ไทยให้ก้าวหน้ารุ่งเรืองอย่า
ให้ดอ้ ยากว่านานาประเทศ
๏ อันผองชาติไพรัชชา่ งจัดสรร
เปน็ หลายอยา่ งต่างพรรณเขา้ มาขาย เราจะได้ไม่ต้องซื้อส่ิงของต่างๆ
เราต้องซ้ือหลากหลากและมากมาย จากประเทศอื่น ซ่ึงเป็นการใช้จ่าย
ต้องใชท้ รพั ยส์ ุรุ่ยสรุ า่ ยเป็นกา่ ยกอง ฯ อยา่ งส้ินเปลอื ง

#ภาษาไทยไม่จกั๊ เดยี ม

๏ แมพ้ วกเราชาวไทยต้ังใจช่วย ถอดความ
เอออานวยช่างไทยใหท้ าของ
ช่างคงใฝใ่ จผูกถูกทานอง ห าก เร าคนไท ยต่ าง ช่ว ย
และทาของงามงามข้นึ ตามกาล สนับสนุนช่างไทยให้สร้างสรรค์งาน
ศิลปะ ช่างคงมีกาลังใจที่จะสร้างสรรค์
๏ เราชว่ ยชา่ งเหมือนอยา่ งชว่ ยบา้ นเมอื ง งานศิลปะท่ีงดงาม การที่เราส่งเสริม
ไดป้ ระเทืองเทศไทยอนั ไพศาล ช่างศิลปะไทยจงึ เทา่ กับได้ช่วยพัฒนา
สมเปน็ เมอื งใหญโ่ ตมโหฬาร ช า ติ ใ ห้ เ จ ริ ญ พั ฒ น า อ ย่ า ถ า ว ร
พอไมอ่ ายเพอ่ื นบ้านจ่ึงจะดี ฯ ทดั เทยี มนานาประเทศ

#ภาษาไทยไม่จก๊ั เดยี ม

วิเคราะห์คณุ ค่า ๑. คุณคา่ ด้านเนอื้ หา

ความสาคญั ของศลิ ปะ มีเน้อื หาทแ่ี สดงให้เหน็ ถงึ ความสาคัญของศิลปะทมี่ ปี ระโยชน์ทง้ั

ตอ่ ตนเอง และประเทศชาติ ดงั ตัวอย่าง

๏ ศิลปกรรมนาใจให้สร่างโศก ช่วยบรรเทาทุกข์ในโลกใหเ้ หอื ดหาย
จาเริญตาพาใจใหส้ บาย อีกรา่ งกายก็จะพลอยสขุ สราญ ฯ
ทกุ ประเทศนานาท้ังนอ้ ยใหญ่
๏ เพราะการช่างน้ีสาคญั อนั วิเศษ ศรวี ไิ ลวิลาศดีเปน็ ศรีเมืองฯ
จึงยกยอ่ งศิลปกรรมน์ ้ันทัว่ ไป

จากตวั อย่างนจี้ ะเหน็ คณุ คา่ ของศลิ ปะวา่ ชว่ ยบรรเทาความทกุ ขโ์ ศก ศิลปะชว่ ยใหส้ บายตาสบายใจ มี

ความสขุ ใจ และยงั เปน็ ศรีแกช่ าตบิ า้ นเมอื ง #ภาษาไทยไมจ่ ๊ักเดยี ม

วเิ คราะห์คุณคา่ ๑. คณุ คา่ ด้านเนอื้ หา #ภาษาไทยไม่จั๊กเดยี ม

ความสาคญั ของศลิ ปะ มีเนอื้ หาที่แสดงให้เห็นถึงความสาคัญของศลิ ปะท่มี ีประโยชนท์ ง้ั

ตอ่ ตนเอง และประเทศชาติ ดังตวั อยา่ ง

๏ แตก่ รุงไทยศรีวิไลทนั เพอื่ นบ้าน จ่ึงมีช่างชานาญวเิ ลขา
ทง้ั ชา่ งป้นั ชา่ งเขียนเพียรวชิ า อีกชา่ งสถาปนาถูกทานอง
ช่างประดษิ ฐร์ ัชดาสงา่ ผอ่ ง
๏ ทง้ั ช่างรปู พรรณสุวรรณกจิ อีกชา่ ชองเชิงรตั นประกร ฯ
อกี ช่างถมลายลักษณะจาลอง

จากตวั อยา่ งนจี้ ะเหน็ คณุ คา่ ของศลิ ปะวา่ ศลิ ปะและงานชา่ งเปน็ สง่ิ ทแี่ สดงใหเ้ หน็ ถงึ ความเจรญิ รุ่งเรอื งของ
ชาตบิ ้านเมอื งและมชี า่ งมากฝมี อื เชน่ ชา่ งปน้ั ช่างเขยี น ชา่ งกอ่ สรา้ ง ช่างทอง ช่างเงิน ชา่ งถม และชา่ งอญั มณี

วเิ คราะหค์ ณุ คา่ ๑. คณุ ค่าดา้ นเนอ้ื หา

ความสาคญั ของศลิ ปะ บทเสภาจบดว้ ยการเชญิ ชวนใหค้ นไทยช่วยกันส่งเสรมิ งานชา่ ง

เพอื่ ใหบ้ า้ นเมืองเจรญิ รุง่ เรอื งทดั เทยี มอารยประเทศ ดงั ตวั อย่าง

๏ แม้พวกเราชาวไทยตง้ั ใจช่วย เอออานวยชา่ งไทยใหท้ าของ
ชา่ งคงใฝใ่ จผกู ถกู ทานอง และทาของงามงามข้ึนตามกาล
ได้ประเทืองเทศไทยอันไพศาล
๏ เราช่วยชา่ งเหมือนอย่างช่วยบ้านเมือง พอไมอ่ ายเพ่ือนบ้านจ่ึงจะดี ฯ
สมเป็นเมอื งใหญโ่ ตมโหฬาร

#ภาษาไทยไม่จ๊ักเดยี ม

วเิ คราะห์คณุ คา่ ๒. คณุ คา่ ด้านวรรณศลิ ป์

การใชโ้ วหารเปรยี บเทียบเชิงอปุ มา ดงั ตัวอยา่ ง

๏ อันชาติใดไร้ช่างชานาญศลิ ป์ เหมอื นนารินไร้โฉมบรรโลมสงา่
๏ เหมอื นคนป่าคนไพรไม่รงุ่ เรือง จะพดู ด้วยนั้นก็เปลืองซ่งึ วาจา

#ภาษาไทยไมจ่ ๊กั เดยี ม

วเิ คราะหค์ ณุ ค่า ๒. คุณคา่ ดา้ นสงั คม

สะท้อนวฒั นธรรมด้านศิลปกรรมของไทย

ซ่ึงเป็นงานศิลปะที่ควรค่าแก่การอนุรักษ์ โดยยกตัวอย่างงาน
ช่างศิลป์ไทย เช่น ช่างป้ัน ช่างเขียน ช่างก่อสร้าง ช่างทอง ช่างเงิน
ช่างถม และช่างอัญมณี สิ่งเหล่านีล้ ้วนแต่เปน็ คุณค่าทางวัฒนธรรมที่
ตกทอดมาจากบรรพบุรษุ ชนรุ่นหลงั ควรศึกษา และสบื สานต่อไป

#ภาษาไทยไม่จ๊กั เดยี ม