ถอดคำประพันธ์-เรื่องกาพย์พระไชยสุริยา

ถอดคำประพันธ์

กำพย์เรอ่ื งพระไชยสุริยำ

จดั ทำโดย
ครูลดั ดำ สนิ ทพจน์

ถอดคำประพันธเ์ รอ่ื งกำพย์พระไชยสุรยิ ำ 1

กำพยพ์ ระไชยสรุ ยิ ำมเี น้อื เร่อื งอยำ่ งนทิ ำน กำรเลำ่ เรอื่ งจะเร่มิ จำกมำตรำตัวสะกดแรก
อย่ำงแม่ ก กำ ไลต่ ำมมำตรำไปจนถงึ แมเ่ กยเปน็ มำตรำสดุ ท้ำย โดยแม่ ก กำ ส่วนแรกจะแต่ง
ดว้ ยกำพย์ยำนี ๑๑ และกำพย์ฉบัง ๑๖ ประกอบดว้ ยบทนำจำกกวี บรรยำยเหตกุ ำรณท์ เ่ี กดิ ขึ้น
ในเมือง จนถึงตอนทพ่ี ระไชยสุรยิ ำและพระนำงสุมำลีต้องรอนแรมในปำ่

กำพย์ยำนี ๑๑

๏ สะธุสะจะขอไหว้ พระศรไี ตรสรณำ

พ่อแม่แลครูบำ เทวดำในรำศี

๏ ข้ำเจ้ำเอำ ก ข เข้ำมำตอ่ ก กำ มี

แก้ไขในเทำ่ น้ี ดมี ิดอี ย่ำตรีชำ

เรม่ิ ด้วยบทนำจำกกวี กำรแสดงควำมเคำรพนบนอบครูบำอำจำรยแ์ ละสง่ิ ศักดสิ์ ิทธ์ิ

๏ จะร่ำคำต่อไป พอล่อใจกมุ ำรำ

ธรณีมีรำชำ เจำ้ พำรำสำวะถี

๏ ชอื่ พระไชยสุรยิ ำ มสี ุดำมเหสี

ชอื่ วำ่ สุมำลี อยูบ่ รุ ีไม่มภี ัย

๏ ข้ำเฝ้ำเหล่ำเสนำ มกี ิริยำอชั ฌำศยั

พ่อคำ้ มำแตไ่ กล ไดอ้ ำศัยในภำรำ

๏ ไพรฟ่ ้ำประชำชี ชำวบุรีกป็ รีดำ

ทำไรเ่ ขำไถนำ ไดข้ ำ้ วปลำแลสำลี

จำกน้ันจงึ เลำ่ ถงึ พระไชยสรุ ยิ ำและพระนำงสมุ ำลซี ง่ึ ปกครองเมอื งสำวัตถี บำ้ นเมอื ง

สงบสุขรม่ เยน็ เหลำ่ ขำ้ รำชกำรกป็ ฏบิ ัตหิ น้ำท่ีเปน็ อยำ่ งดี มีกำรตดิ ต่อคำ้ ขำยกับพอ่ คำ้ จำกตำ่ ง

แดน ชำวเมืองก็ประกอบอำชีพเกษตรกรรมได้ผลผลติ ดีและมีควำมสุขโดยถว้ นหนำ้

๏ อยู่มำหมู่ข้ำเฝำ้ กห็ ำเยำวนำรี

ที่หน้ำตำดีดี ทำมโหรที เ่ี คหำ

๏ คำ่ เช้ำเฝ้ำสีซอ เข้ำแต่หอล่อกำมำ

หำได้ใหภ้ รยิ ำ โลโภพำให้บ้ำใจ

๏ ไม่จำคำพระเจ้ำ เหไปเข้ำภำษำไสย

ถอื ดมี ีขำ้ ไทย ฉอ้ แต่ไพร่ใส่ขือ่ คำ

๏ คดที ่มี ีคู่ คอื ไกห่ มเู จ้ำสุภำ

ใครเอำข้ำวปลำมำ ใหส้ ุภำกว็ ่ำดี

๏ ท่ีแพแ้ กช้ นะ ไม่ถอื พระประเวณี

ข้ฉี อ้ กไ็ ด้ดี ไล่ด่ำตีมอี ำญำ

๏ ทซ่ี ื่อถือพระเจ้ำ ว่ำโง่เงำ่ เตำ่ ปปู ลำ

ผเู้ ฒ่ำเหล่ำเมธำ ว่ำใบบ้ ้ำสำระยำ

๏ ภิกษุสมณะ เหลำ่ กล็ ะพระสธรรม

2

คำถำวำ่ ลำนำ ไปเรร่ ำ่ ทำเฉโก
๏ ไมจ่ ำคำผใู้ หญ่ ศรี ษะไมใ้ จโยโส
ทดี่ ีมอี ะโข
๏ พำรำสำวะถี ขำ้ ขอโมทนำไป
ดดุ ื้อถอื แต่ใจ ใครไม่มีปรำณใี คร
๏ ผู้ทีม่ ฝี ีมอื
ไลค่ วำ้ ผำ้ ทคี่ อ ทใี่ ครได้ใส่เอำพอ
๏ ข้ำเฝ้ำเหลำ่ เสนำ ทำดุด้ือไมซ่ ือ้ ขอ
ถอื นำ้ ร่ำเข้ำไป อะไรล่อกเ็ อำไป
๏ หำได้ใครหำเอำ มิได้วำ่ หมขู่ ำ้ ไท
ผ้ทู ี่มอี ำญำ แตน่ ำ้ ใจไมน่ ำพำ
๏ ผปี ่ำมำกระทำ ไพรฟ่ ้ำเศร้ำเปล่ำอรุ ำ
นำ้ ป่ำเข้ำธำนี ไลต่ ีดำ่ ไมป่ รำณี
๏ ขำ้ เฝ้ำเหลำ่ เสนำ
ชบี ำล่ำลไ้ี ป มรณกรรมชำวบุรี
ก็ไม่มที ่ีอำศยั
หนีไปหำพำรำไกล
ไม่มใี ครในธำนี

อยู่มำวันหนง่ึ เหลำ่ เสนำข้ำรำชกำรกเ็ รมิ่ จัดปำรต์ ม้ี โหรีในบ้ำน มีกำรจดั หำหำหญิงสำว
มำบำรงุ บำเรอตนจนหมกมุน่ อย่แู ตใ่ นกำม โลภมำกและไม่ซอ่ื ตรงต่อภรรยำ รับตดิ สินบนคดี
ควำมตำ่ ง ๆ ผู้คนเลิกนับถอื พระเจ้ำ พระภิกษุกห็ ันไปใชม้ นตด์ ำและไสยเวทย์ ผ้นู ้อยลบหลู่ไม่
ฟงั คำผ้ใู หญ่ เมอื งสำวตั ถจี งึ เริ่มวนุ่ วำย เกิดกำรฉกชิงวิ่งรำว ขำ้ รำชกำรถอื น้ำพิพัฒสตั ยำแต่วำ่
จติ ใจกลบั ไมซ่ ือ่ ตรง ประชำชนไรท้ ี่พ่ึงพำ เมื่อศีลธรรมของผู้คนในเมอื งเสื่อมลง ผีป่ำก็บนั ดำล
ให้เกดิ อำเพศทำใหน้ ้ำทว่ มเมืองครงั้ ใหญ่ ประชำชนลม้ ตำย ไมม่ ที อ่ี ยู่อำศยั และต้องลภ้ี ัยออก
จำกเมือง

กำพยฉ์ บัง ๑๖ พำพระมเหสี
๏ พระไชยสุริยำภมู ี นำรที ่ีเยำว์
มำท่ใี นลำสำเภำ เสนเี สนำ
๏ ข้ำวปลำหำไปไมเ่ บำ
กเ็ อำไปในเภตรำ วำยุพยเุ พลำ
๏ เฒ่ำแก่ชำวแม่แซ่มำ ค่ำเช้ำเปลำ่ ใจ
กม็ ำในลำสำเภำ
๏ ตมี ำ้ ล่อช่อใบใส่เสำ
สำเภำก็ใช้ใบไป
๏ เภตรำมำในนำ้ ไหล

3

ท่ใี นมหำวำรี รำชำนำรี
๏ พสุธำอำศัยไมม่ ี เหรำปลำทู
อย่ทู พี่ ระแกลแลดู วำยพุ ำคลำไคล
๏ ปลำกะโห้โลมำรำหู เปล่ำใจนัยนำ
มอี ยู่ในนำ้ คลำ่ ไป ใครรู้คดี
๏ รำชำวำ้ เหว่หฤทัย
มำในทะเลเอกำ ว่ำพระมหำ
๏ แลไปไม่ปะพสุธำ แผไ่ ปใหญ่โต
โพล้เพล้เวลำรำตรี
๏ รำชำว่ำแกเ่ สนี ข้ำพเจำ้ เขำ้ ใจ
วำรีนเ้ี ทำ่ ใดนำ ใหญ่โตมโหฬำร์

๏ ข้ำเฝ้ำเล่ำแกร่ ำชำ ใคร่รู้คดี
วำรีนีไ้ ซร้ใหญ่โต พอพระสุริใส
๏ ไหลมำแต่ในคอโค ยอ่ ท้อรอรำ
มโหฬำร์ลำ้ นำ้ ไหล
๏ บำลมี ไิ ด้แก้ไข สกณุ ำถำไป
ผ้ใู หญ่ผู้เฒำ่ เล่ำมำ จำของ้อปลำ
๏ ว่ำมพี ระยำสกณุ ำ
กำยำเทำ่ เขำคีรี ใกลห้ รอื ว่ำไกล
๏ ชอ่ื วำ่ พระยำสำภำที มิไดไ้ ปมำ
วำรนี ้โี ตเทำ่ ใด ลำปลำจรลี
๏ โยโสโผผำถำไป
จะใกล้โพล้เพลเ้ วลำ
๏ แลไปไมป่ ะพสธุ ำ
ชวี ำก็จะประลัย
๏ พอปลำมำในน้ำไหล
อำศัยท่ีศีรษะปลำ
๏ ชะแง้แลไปไกลตำ
ว่ำขอษมำอภยั
๏ วำรีท่เี รำจะไป
ขำ้ ไหว้จะขอมรคำ
๏ ปลำวำ่ ข้ำเจำ้ เยำวภำ
อำศยั อยตู่ ่อธรณี
๏ สกณุ ำอำลยั ชวี ี

สูท่ ภ่ี ูผำอำศัย 4

๏ ข้ำเฝ้ำเลำ่ แกภ่ วู ไนย พระเจ้ำเข้ำใจ

ฤทยั ว้ำเหวเ่ อกำ

พระไชยสุรยิ ำจึงพำพระนำงสมุ ำลีข้ึนเรอื สำเภำ ขนเสบยี ง ผู้คน และขำ้ รบั ใช้เพ่อื ลภ้ี ยั

ออกจำกเมืองสำวตั ถี เรือแล่นไปในทะเลกวำ้ งวันแลว้ วันเล่ำกไ็ ม่พบแผน่ ดิน เมอ่ื ถำมเหลำ่

เสนำถึงควำมกวำ้ งของทะเลกไ็ มม่ ีใครตอบได้ ผทู้ ีร่ วู้ ่ำทะเลกวำ้ งใหญเ่ พียงใดก็มแี ต่พญำสมั พำ

ที ซึง่ เปน็ พญำนกขนำดใหญเ่ ท่ำนน้ั แม้กระทงั่ นกและปลำทอี่ ยูใ่ นทะเลนนั้ กย็ งั เด็กมำก ไม่รู้

เชน่ กนั วำ่ ทะเลกว้ำงใหญเ่ พียงไหน เรือแล่นไปในทะเลเรือ่ ย ๆ ทัง้ สองพระองคท์ อดถอน

พระทัยและร้สู กึ วำ้ เหว่เป็นอยำ่ งมำก

๏ จำไปในทะเลเวรำ พำยุใหญ่มำ

เภตรำก็เหเซไป

๏ สมอกเ็ กำเสำใบ ทะลุปรุไป

น้ำไหลเข้ำลำสำเภำ

๏ ผนี ้ำซ้ำไต่ใบเสำ เจำ้ กรรมซำ้ เอำ

สำเภำระยำคว่ำไป

๏ รำชำคว้ำมืออรไท เอำผ้ำสะไบ

ต่อไวไ้ มไ่ กลกำยำ

๏ เถำ้ แกช่ ำวแมเ่ สนำ น้ำเข้ำหูตำ

จระเข้เหรำคร่ำไป

๏ รำชำนำรีร่ำไร มกี รรมจำใจ

จำไปพอปะพะสธุ ำ

๏ มีไมไ้ ทรใหญ่ใบหนำ เขำ้ ไปไสยำ

เวลำพอค่ำรำไร

เรือสำเภำแล่นไปจนเจอกับพำยใุ หญพ่ ดั จนเรือแตกกระจำย ผนี ำ้ กเ็ ข้ำมำซำ้ เติมทำให้

เรอื ล่มและอบั ปำงลง พระไชยสุริยำควำ้ มือพระนำงสุมำลแี ละใช้ผ้ำสไบมำตอ่ เข้ำไว้กับตวั เพ่ือ

ไม่ใหพ้ ลดั ออกจำกกัน สว่ นคนอ่ืน ๆ ก็จมนำ้ ถกู จระเข้และตัวเหรำคำบไปกิน ในเวลำค่ำพระ

ไชยสรุ ยิ ำและพระนำงสมุ ำลจี ึงพบกบั แผ่นดนิ พบตน้ ไทรและได้อำศยั เป็นท่ีนอน

กำพยส์ รุ ำงคนำงค์ ๒๘

๏ ขน้ึ ใหมใ่ น กน ก กำ วำ่ ปน ระคนกันไป

เอ็นดูภธู ร มำนอนในไพร มณฑลตน้ ไทร แทนไพชยนต์สถำน

๏ ส่วนสุมำลี วันทำสำมี เทวีอยงู่ ำน

เฝำ้ อยูด่ ูแล เหมอื นแต่ก่อนกำล ให้พระภูบำล สำรำญวญิ ญำณ์

๏ พระชวนนวลนอน เขญ็ ใจไม้ขอน เหมือนหมอนแมน่ ำ

ภธู รสอนมนต์ ใหบ้ ่นภำวนำ เย็นค่ำร่ำว่ำ กนั ปำ่ ภัยพำล

๏ วนั นั้นจนั ทร มดี ำรำกร เป็นบรวิ ำร 5

เห็นสน้ิ ดินฟ้ำ ในป่ำท่ำธำร มำลคี ลีบ่ ำน ใบกำ้ นอรชร

๏ เยน็ ฉำ่ น้ำฟ้ำ ช่ืนชะผกำ วำยพุ ำขจร

สำรพันจนั ทนอ์ นิ รืน่ กลนิ่ เกสร แตนต่อคลอรอ่ น ว้ำว่อนเวยี นระวัน

๏ จนั ทรำคลำเคลอื่ น กระเวนไพรไก่เถื่อน เตือนเพอื่ นขำนขนั

ปูเ่ จำ้ เขำเขิน กเู่ กรน่ิ หำกนั สนิ ธพุ ลุ ่นั คร้ืนครั่นหว่ันไหว

๏ พระฟื้นตน่ื นอน ไกลพระนคร สะท้อนถอนทัย

เชำ้ ตร่สู รุ ิยน ข้นึ พน้ เมรุไกร มกี รรมจำไป ในป่ำอำรัญ

บทตอ่ มำเปน็ แม่กนและมแี ม่ ก กำ ผสมเพอ่ื ให้เด็ก ๆ ได้ทบทวนตวั สะกดที่เรยี นไปแล้ว

เหตกุ ำรณ์เลำ่ ถงึ พระไชยสุริยำและพระนำงสมุ ำลตี ้องอำศัยและนอนในป่ำ พระนำงสมุ ำลกี ็

ถวำยงำนปรนนิบตั ิดูแลใหพ้ ระไชยสุริยำไดร้ บั ควำมสะดวกสบำย ทัง้ สองพระองคใ์ ช้ขอนไม้

นอนแทนหมอน เมื่ออยใู่ นป่ำที่เตม็ ไปดว้ ยอันตรำย พระไชยสรุ ยิ ำจึงสอนพระนำงสมุ ำลีสวด

มนตเ์ พ่ือป้องกันภัย จำกนน้ั จึงเป็นกำรบรรยำยทิวทศั นแ์ ละควำมสวยงำมของปำ่ ในยำมคำ่ คนื

จนกระท่ังรงุ่ เช้ำ พระไชยสรุ ิยำและพระนำงสุมำลจี ึงเรม่ิ ออกเดนิ ทำงต่อไปในป่ำ

กำพย์ฉบัง ๑๖ ท้ังกนปนกัน
๏ ขน้ึ กงจงจำสำคัญ ตลงิ ปลิงปริงประยงค์
รำพันม่ิงไม้ในดง หล่นเกล่อื นเถื่อนทำง
๏ ไกรกร่ำงยำงยูงสูงระหง
คนั ทรงสง่ กลน่ิ ฝ่ินฝำง เหมอื นอย่ำงนำงเชญิ
๏ มะมว่ งพวงพลองช้องนำง เริงรอ้ งก้องเสียง
กินพลำงเดนิ พลำงหวำ่ งเนนิ ฟังเสียงเพียงเพลง
๏ เห็นกวำงยำ่ งเยอ้ื งชำเลืองเดิน เพียงฆ้องกลองระฆงั
พระแสงสำอำงข้ำงเคยี ง พระยำลอคลอเคยี ง
๏ เขำสงู ฝูงหงส์ลงเรยี ง เพลินฟังวงั เวง
สำเนยี งน่ำฟังวงั เวง คำงแขง็ แรงเริง
๏ กลำงไพรไก่ขนั บรรเลง
ซอเจง้ จำเรยี งเวียงวงั
๏ ยงู ทองรอ้ งกะโตง้ โหง่ ดงั
แตรสงั ขก์ งั สะดำนขำนเสียง
๏ กะลงิ กะลำงนำงนวลนอนเรียง
แอ่นเอีย้ งอโี กง้ โทงเทง
๏ ค้อนทองเสยี งร้องป๋องเป๋ง
อีเกง้ เรงิ ร้องลองเชงิ
๏ ฝงู ละมง่ั ฝงั ดนิ กนิ เพลงิ

ยนื เบง่ิ บ้ึงหนำ้ ตำโพลง 6

๏ ปำ่ สงู ยงู ยำงช้ำงโขลง องึ คะนึงผงึ โผง

โยงกนั เลน่ น้ำคล่ำไป

บทต่อมำแต่งด้วยตัวสะกดในแมก่ ง พรอ้ มทบทวนแม่กนไปดว้ ย บทนีบ้ รรยำยธรรมชำติ

และกล่ำวถึงพรรณไม้และสัตว์ในป่ำ ต้นไม้ท่ีอยู่ในบทน้ี เช่น ต้นไกร ต้นกร่ำง ต้นยำงยูง ต้น

ตะลิงปลิง ต้นมะปริง ต้นประยงค์ ต้นคันทรง ฝ่นิ ต้นฝำง ต้นมะม่วง ต้นพลวง ต้นพลอง และ

ต้นช้องนำง สัตว์ท้ังหลำยเช่น กวำง หงส์ ไก่ป่ำ นกยูงทอง นกกะลิง นกกะลำง นกนำงนวล

ไก่ฟ้ำพญำลอ นกนำงแอ่น นกเอ้ียง นกอีโก้ง นกค้อนทอง อีเก้ง ละมั่ง และช้ำง ก็เดินเล่นและ

สง่ เสยี งร้องกนั อยู่ในปำ่

กำพย์ยำนี ๑๑

๏ ขนึ้ กกตกทุกข์ยำก แสนลำบำกจำกเวียงไชย

มนั เผือกเลือกเผำไฟ กินผลไม้ได้เปน็ แรง

๏ รอนรอนออ่ นอัสดง พระสุริยงเยน็ ยอแสง

ช่วงดงั นำ้ ครัง่ แดง แฝงเมฆเขำเงำเมรุธร

๏ ลิงค่ำงครำงโครกครอก ฝูงจง้ิ จอกออกเห่ำหอน

ชะนวี ิเวกวอน นกหกร่อนนอนรงั เรยี ง

๏ ลกู นกยกปกี ป้อง อำ้ ปำกร้องซอ้ งแซ่เสียง

แม่นกปกปกี เคยี ง เลี้ยงลกู ออ่ นป้อนอำหำร

๏ ภูธรนอนเนนิ เขำ เคียงคลึงเคล้ำเยำวมำลย์

ตกยำกจำกศฤงคำร สงสำรนอ้ งหมองพกั ตรำ

๏ ยำกเย็นเหน็ หนำ้ เจ้ำ สรำ่ งโศกเศร้ำเจ้ำพ่ีอำ

อยวู่ ังดงั จันทรำ มำหมน่ หมองละอองนวล

๏ เพอื่ นทกุ ขส์ ุขโศกเศรำ้ จะรักเจ้ำเฝ้ำสงวน

มงิ่ ขวญั อย่ำรญั จวน นวลพักตร์นอ้ งจะหมองศรี

๏ ชวนช่นื กลนื กลำ้ กล่นิ มิรู้สิน้ กลิ่นมำลี

คลงึ เคล้ำเยำ้ ยวนยี ที่ทกุ ข์ร้อนหยอ่ นเย็นทรวง

ในแม่กก เลำ่ ถงึ ควำมลำบำกของพระไชยสุรยิ ำและพระนำงสมุ ำลีทต่ี อ้ งรอนแรมในป่ำ

กนิ เผือก มันเผำ และผลไมเ้ ปน็ อำหำร ท่ำมกลำงบรรยำกำศน่ำวงั เวงของปำ่ ยำมเยน็ ที่เตม็ ไป

ดว้ ยฝงู ลงิ ค่ำงและฝูงสุนัขจิง้ จอก ทงั้ สองพระองค์นอนเคยี งกนั อยูบ่ นเนินเขำ พระไชยสุริยำ

รสู้ ึกสงสำรพระนำงสุมำลีเปน็ อย่ำงมำกทต่ี อ้ งมำตกระกำลำบำก พร้อมปลอบใจและสัญญำวำ่

จะดแู ลพระนำงเป็นอย่ำงดี

กำพย์ยำนี ๑๑ เสียงคร้นื ครน่ั ชนั้ เขำหลวง
๏ ขึน้ กดบทอศั จรรย์

7

นกหกตกรงั รวง สัตวท์ ้ังปวงง่วงงุนโงง

๏ แดนดินถิ่นมนษุ ย์ เสียงดังดจุ เพลิงโพลง

ตึกกวำ้ นบ้ำนเรือนโรง โคลงคลอนเคลื่อนเขย้อื นโยน

๏ บำ้ นชอ่ งคลองเล็กใหญ่ บำ้ งตื่นไฟตกใจโจน

ปลุกเพือ่ นเตือนตะโกน ลกุ โลดโผนโดนกนั เอง

๏ พิณพำทย์ระนำดฆ้อง ตะโพนกลองรอ้ งเปน็ เพลง

ระฆังดงั วังเวง โหง่งหง่ำงเหง่งเกง่ ก่ำงดงั

๏ ขนุ นำงต่ำงลกุ ว่งิ ทำ่ นผู้หญิงว่งิ ยดุ หลัง

พลั วนั ดันตงึ ตงั พล้งั พลัดตกหกคะเมน

๏ พระสงฆล์ งจำกกฏุ ิ ว่งิ อุดตลุตฉดุ มอื เณร

หลวงชีหนีหลวงเถร ลงโคลนเลนเผน่ ผำดโผน

๏ พวกวดั พลัดเขำ้ บ้ำน ลำ้ นตอ่ ลำ้ นซำนเซโดน

ตน้ ไมไ้ กวเอนโอน ลิงค่ำงโจนโผนหกหนั

๏ พวกผีทป่ี ั้นลูก ติดจมกู ลูกตำพลนั

ขิกขกิ ระริกกนั ปั้นไม่ทนั มนั เดือดใจ

๏ สององค์ทรงสังวำส โลกธำตหุ วำดหวน่ั ไหว

ตนื่ นอนออ่ นอกใจ เดินไมไ่ ดใ้ หอ้ ำดรู

บทต่อมำแตง่ ด้วยแมก่ ด และมแี มก่ น แมก่ งร่วมดว้ ยเพ่ือให้ไดท้ บทวนตัวสะกดเชน่ เดิม

บทน้ีเป็นบทอัศจรรย์ แสดงฉำกร่วมรักระหว่ำงพระไชยสุรยิ ำและพระนำงสุมำลี โดยกวไี ม่ได้

กลำ่ วถงึ หรือบรรยำยเหตกุ ำรณ์โดยตรง แตใ่ ชก้ ำรพรรณนำภำพธรรมชำตริ อบ ๆ ท่ีอตุ ลตุ

วุน่ วำย และแตกต่ำงไปจำกเดิมแทน

กำพย์ยำนี ๑๑ พระดำบสบูชำกณู ฑ์
๏ ขนึ้ กบจบแมก่ ด พูนสวสั ดิ์สัตถำวร
ผำสกุ รุกขมลู เององคอ์ ิงพงิ สิงขร
๏ ระงบั หลบั เนตรนง่ิ
เหมอื นกบั หลับสนทิ นอน สังวรศีลอภญิ ญำณ
๏ บำเพง็ เลง็ เห็นจบ พน้ื พิภพจบจักรวำล
สวรรคช์ นั้ วมิ ำน
๏ เขำ้ ฌำนนำนนบั เดือน ท่ำนเห็นแจง้ แหลง่ โลกำ
จำศลี กินวำตำ ไม่เขยอ้ื นเคลอื่ นกำยำ
๏ วนั นัน้ คร้ันดนิ ไหว เปน็ ผำสุกทุกเดือนปี
เล็งดูรู้คดี เกิดเหตุใหญใ่ นปถพี
๏ ประกอบชอบเป็นผดิ กำลกิณสี ี่ประกำร
สำมญั อนั ธพำล กลับจริตผดิ โบรำณ
ผลำญคนซ่ือถือสัตยธ์ รรม์

๏ ลกู ศิษยค์ ิดลำ้ งครู ลกู ไม่รู้คณุ พอ่ มนั ๘
สอ่ เสยี ดเบียดเบยี นกนั ลอบฆ่ำฟันคือตัณหำ
๏ โลภลำภบำปบ่คิด โจทกจ์ ับผิดริษยำ
อุระพสธุ ำ ป่วนเปน็ บ้ำฟ้ำบดบัง

๏ บรรดำสำมัญสตั ว์ เกดิ วิบัติปตั ตปิ ำปัง

ไตรยคุ ทกุ ขตรัง สังวจั ฉระอวสำน

ในแม่กบ กวีกลำ่ วถงึ พระฤำษีบูชำไฟท่ีอำศัยอยู่ในปำ่ จำกกำรบำเพ็ญเพียรยำวนำนทำ

ให้พระฤำษีเปน็ ผรู้ ู้แจ้ง เห็นควำมเป็นไปตำ่ ง ๆ ในโลกและจักรวำล เม่ือเกดิ แผ่นดินไหวและ

อำเพศครัง้ ใหญ่ในเมอื งสำวัตถี พระฤำษีก็ร้วู ำ่ เหตเุ หล่ำนี้เกดิ จำก ‘กำลกณิ ี ๔ ประกำร’ ไดแ้ ก่

๑. กำรเห็นผิดเป็นชอบ คนช่ัวทำร้ำยคนดี

๒. ลกู ศิษยค์ ดิ ล้มลำ้ งครูอำจำรย์ ลกู ไม่รู้บุญคณุ พ่อแม่

๓. กำรเบยี ดเบียน ฆ่ำฟันกันเองเพ่ือผลประโยชนส์ ่วนตน

๔. โลภมำกและมีจิตรษิ ยำไม่เกรงกลัวบำป

กำพยฉ์ บัง ๑๖ เอ็นดภู บู ำล
๏ ขึ้นกมสมเดจ็ จอมอำรย์ กลอกกลับอปั รยี ์
ผูผ้ ่ำนพำรำสำวะถี น่ิงนัง่ ต้ังใจ
๏ ซื่อตรงหลงเลห่ เ์ สนี บอกขอ้ มรณำ
บุรีจงึ ลม่ จมไป บำปกรรมนำตน
๏ ประโยชนจ์ ะโปรดภูวไนย จะไดไ้ ปสวรรค์
เลอื่ มใสสำเร็จเมตตำ กลอกกลบั อปั รำ
๏ เปลง่ เสยี งเพียงพณิ อนิ ทรำ อิม่ หนำสำรำญ
คงมำวนั หนง่ึ ถึงตน
๏ เบียนเบียดเสียดส่อฉ้อฉล ขับรำจำเรียง
ไปทนทุกข์นับกปั กลั ป์ สิ่งใดใจหวงั
๏ เมตตำกรณุ ำสำมญั
เปน็ สุขทุกวันหรรษำ
๏ สมบัติสตั วม์ นษุ ยค์ รุฑำ
เทวำสมบตั ชิ ัชวำล
๏ สขุ เกษมเปรมปรดี ์ิวมิ ำน
ศฤงคำรหอ้ มลอ้ มพรอ้ มเพรยี ง
๏ กระจับปี่สีซอทอ่ เสียง
สำเนียงนำงฟำ้ นำ่ ฟงั
๏ เดชะพระกุศลหนหลงั

ไดด้ ังมงุ่ มำดปรำรถนำ ๙
๏ จรงิ นะประสกสีกำ
เบ้ืองหนำ้ จะได้ไปสวรรค์ สวดมนตภ์ ำวนำ
๏ จบเทศนเ์ สร็จคำรำพนั พระองค์ทรงธรรม์
ดน้ ดนั้ เมฆำไคล
๏ ขน้ึ เกยเลยกล่ำวท้ำวไท ฟังธรรมนำ้ ใจ
เลือ่ มใสศรทั ธำกล้ำหำญ ตดั หว่ งบว่ งมำร
๏ เห็นภัยในขนั ธสนั ดำน
สำรำญสำเรจ็ เมตตำ จดั จบี กลีบชะฎำ
๏ สององค์ทรงหนังพยัคฆำ กองกูณฑอ์ คั คี
รกั ษำศลี ถือฤๅษี
๏ เชำ้ คำ่ ทำกจิ พิธี เอนองคล์ งนอน
เปน็ ที่บชู ำถำวร เหนอ่ื ยยำกพำกเพียร
๏ ปถพเี ป็นที่บรรจถรณ์ เสวยสขุ ทกุ วนั
เหนอื ขอนเขนยเกยเศยี ร
๏ คำ่ เชำ้ เอำกรำดกวำดเตยี น
เรียนธรรมบำเพง็ เคร่งครัน
๏ สำเร็จเสร็จไดไ้ ปสวรรค์
นำนนับกปั กลั ป์พทุ ธันดร

ในแมก่ ม พระฤำษีสงสำรพระไชยสุริยำและพระนำงสุมำลที ่หี ลงกลเหลำ่ เสนำที่
ประพฤติมิชอบจนบ้ำนเมืองลม่ จมไป พระฤำษจี งึ เสด็จมำโปรดท้งั สองพระองคใ์ หเ้ มตตำกรุณำ
และหมนั่ ทำแตค่ วำมดี เพ่ือท่ีภำยภำคหน้ำจะไดไ้ ปสวรรค์ พระไชยสุรยิ ำและพระนำงสมุ ำลไี ด้
ฟังดงั น้ันกร็ ้สู กึ เลอื่ มใส จงึ ออกบวชบำเพ็ญธรรม และได้ไปเสวยสุขบนสวรรคใ์ นทำ้ ยท่สี ดุ

กำพย์ฉบงั ๑๖ ไวห้ วังสงั่ สอน
๏ ภุมรำกำรุญสนุ ทร หนนู ้อยค่อยเพยี ร
เดก็ อ่อนอันเยำว์เล่ำเรียน
๏ ก ข ก กำ ว่ำเวียน ไมเ้ รียวเจียวเหวย
อ่ำนเขียนผสมกมเกย หยกิ ซ้ำช้ำเขียว
๏ ระวงั ตัวกลวั ครหู นูเอย๋ เรียงเรียบเทียบทำ
กูเคยเข็ดหลำบขวำบเขวียว
๏ หนั หวดปวดแสบแปลบเสียว
อยำ่ เทย่ี วเลน่ หลงจงจำ
๏ บอกไวใ้ หท้ รำบบำปกรรม

แนะนำให้เจ้ำเอำบุญ ๑๐

๏ เดชะพระมหำกำรญุ ใครเห็นเปน็ คุณ

แบ่งบญุ ใหเ้ รำเจำ้ เอย ฯ.

บทส่งท้ำยของกวเี ล่ำถงึ จุดประสงคใ์ นกำรแตง่ กำพย์พระไชยสรุ ิยำทต่ี ง้ั ใจใหเ้ ปน็ ตำรำ

อำ่ นเขยี นสำหรับเดก็ พร้อมสงั่ สอนใหต้ ั้งใจศึกษำ รูจ้ ักเกรงกลัวครูอำจำรย์ แนะนำเรอื่ งบุญ

บำป และหำกผใู้ ดเห็นวำ่ กำพย์เร่ืองพระไชยสรุ ยิ ำน้มี ีประโยชนก์ ็ขอใหแ้ บง่ บุญน้ันใหก้ วีด้วย

คุณค่ำและขอ้ คิดจำกกำพย์พระไชยสรุ ยิ ำ

นอกจำกจะเป็นบทเรียนเขยี นอ่ำนสำหรบั เดก็ ท่ีสนกุ สนำน สอดแทรกคณุ ธรรมและคำ

สอนทำงศำสนำ กำพยพ์ ระไชสรุ ยิ ำยังมคี ุณค่ำในแง่อืน่ ๆ อกี มำก เช่น

๑. สะทอ้ นรปู แบบของหนงั สือสำหรับเด็กหัดอำ่ นเขียนในสมัยรตั นโกสินทรต์ อนตน้ เม่อื

อำ่ นจบจะไดเ้ รยี นรู้ฉนั ทลกั ษณ์ของกำพยย์ ำนี ๑๑ กำพย์ฉบงั ๑๖ และกำพยส์ รุ ำงคนำงค์ ๒๘

ได้เรยี นรูต้ ัวสะกดครบทกุ มำตรำ ท้งั แม่ ก กำ แมก่ น แมก่ ง แมก่ ก แมก่ ด แม่กบ แมก่ ม และแม่

เกย

๒. สะทอ้ นคำ่ นิยมกำรเคำรพพระรัตนตรัย พอ่ แม่ และครูบำอำจำรย์ ดังท่ีปรำกฎในบท

นำน้ี

๏ สะธสุ ะจะขอไหว้ พระศรีไตรสรณำ

พ่อแมแ่ ลครบู ำ เทวดำในรำศี

๓. สะท้อนอจั ฉริยภำพของกวใี นกำรแตง่ บทเรียนทส่ี นุกและคำนงึ ถงึ ลำดับกำรเรียนรู้

ของผเู้ รียน เชน่ กำรทบทวนตัวสะกดในมำตรำก่อนหน้ำ กำรสอดแทรกข้อคิดและคติธรรมลง

ไปในบทเรียน ซึ่งทงั้ หมดนี้ปรำกฏอย่ใู นเส้นเร่อื งหลักต้งั แต่ต้นจนจบเรอ่ื งอย่ำงเปน็ ธรรมชำติ

๔. มกี ำรประมวลพรรณไมแ้ ละชือ่ สตั ว์ปำ่ มำใหเ้ ดก็ ๆ ได้ร้จู ัก เช่น

๏ ไกรกร่ำงยำงยงู สงู ระหง ตลิงปลงิ ปรงิ ประยงค์

คนั ทรงส่งกลิน่ ฝิ่นฝำง

๏ เหน็ กวำงย่ำงเยอ้ื งชำเลอื งเดนิ เหมอื นอยำ่ งนำงเชิญ

พระแสงสำอำงข้ำงเคยี ง

๕. มีกำรใชว้ รรณศลิ ปโ์ ดยใช้ภำพพจน์ประเภทสัทพจน์ (เลยี นเสียงธรรมชำต)ิ ทำให้

ผอู้ ำ่ นไดย้ นิ เสยี งธรรมชำติ เช่น

๏ ยูงทองร้องกะโตง้ โห่งดงั เพียงฆอ้ งกลองระฆัง

แตรสังขก์ งั สะดำนขำนเสยี ง

๏ คอ้ นทองเสียงร้องปอ๋ งเปง๋ เพลินฟังวงั เวง

อเี ก้งเรงิ รอ้ งลองเชิง

๖. มกี ำรเลน่ สมั ผสั พยญั ชนะเพือ่ ควำมไพเรำะ เช่น

๏ วนั นั้นจันทร มดี ำรำกร เปน็ บริวำร

เหน็ สน้ิ ดินฟำ้ ในปำ่ ทำ่ ธำร มำลคี ลีบ่ ำน ใบกำ้ นอรชร

๑๑

นอกจำกน้ีกำพยเ์ ร่ืองพระไชยสรุ ยิ ำยังแฝงแนวคิดและประเดน็ อน่ื ๆ อยำ่ งศำสนำและ
กำรเมืองไวใ้ นเนื้อเรอ่ื งดว้ ย และอีกควำมโดดเดน่ ทเ่ี รำมองขำ้ มไปไมไ่ ดก้ ็คอื กำรใช้กำพย์พระ
ไชยสรุ ยิ ำเป็นบทสวดในกำรสวดโอ้เอ้วหิ ำรรำย ซง่ึ เปน็ กำรสวดทีม่ มี ำต้งั แต่สมัยอยธุ ยำ เดมิ ที
กำรสวดโอ้เอว้ หิ ำรรำยนั้นใชม้ หำชำติคำหลวงเป็นบทสวด จนกระทง่ั ในรชั สมัยของ
พระบำทสมเด็จพระจอมเกล้ำเจ้ำอยู่หัว (รัชกำลท่ี ๔) ก็ไดม้ กี ำร สวดรอบศำลำรำยรอบพระ
อุโบสถในวดั พระศรรี ัตนศำสดำรำมทัง้ ๑๒ ศำลำ ซ่งึ กรมธรรมกำร (หนว่ ยงำนทรี่ ับผิดชอบ
กำรสวดในขณะนนั้ ) มจี ำนวนข้ำรำชกำรในกรมคอ่ นขำ้ งนอ้ ย และผู้ฟงั ก็ไม่คอ่ ยสนใจกำรสวด
เทยี บมูลบทนัก รัชกำลท่ี ๔ จึงโปรดเกล้ำให้นักเรยี นโรงทำนมำสวดตำมหนงั สอื กำพย์เร่ืองพระ
ไชยสุริยำของสุนทรภู่ กำรสวดโอเ้ อ้วหิ ำรรำยจงึ ใช้กำพย์เรอ่ื งพระไชยสุริยำเปน็ บทสวดมำ
จนถงึ ทกุ วนั น้ี