3.1 ความหมายของ สญัลกัษณ ์ พ ิ กดัทางด้าน รูปทรง GD&T 3.3 กรอบควบคุมสัญลักษณ์ ความคลาดเคลื่อน (Feature control frame) 3..2 สัญลักษณ์อ้างอ ิ ง หรือดาตั้ม (Datum) 3.4 สัญลักษณ์ ความคลาดเคลื่อน (GD&T Symbols) 3.5 สัญลักษณ์การปรับปรุง (Modifier Symbols)
ความหมายของสญ ั ลก ั ษณ ์ พ ิ กด ัทางด้านรูปทรงGD&T ปัจจุบันอุสาหกรรมการผลิตผลิตภัณฑ์ที่มี ส่วนประกอบหลายชิ้น เช่นอุตสาหกรรมยาน ยนต์ เครื่องจักรกลเครื่องใช้ไฟฟ้า ชิ้นส่วน เครื่องกลการประกอบชิ้นส่วนแต่ละชิ้นจะ ยากหรือง่ายขึ้นอยู่กับขนาดและรูปร่างของ ชิ้นงาน 3.1
ขนาดและสัญลักษณ์ GD&T จะถูกก าหนดลงไปที่ Feature และ Feature of Size เป็นหลัก โดยจะมีการก าหนด ขนาดและสัญลักษณ์ GD&T ดังต่อไปนี้ 1. การควบคุมรูปทรง (Form Control) 2. การควบคุมการจัดวางทิศทาง (Orientation Control) 3. การควบคุมการจัดวางต าแหน่ง (Location Control) 4. การควบคุมขนาด (Size Control)
Feature คือ การระบุส่วนต่าง ๆ ทางกายภาพ ของชิ้นส่วนเช่น ผิวของรู ผิวของร่อง ผิว ทรงกระบอก หรือชิ้นส่วนสี่เหลี่ยม (ผิวเรียบสอง ผิว) Feature of Size (FOS) คือการบอกขนาดของ พื้นผิวทรงกระบอก พื้นผิวทรงกลม หรือพื้นผิว ระนาบคู ขนาน หรือระยะทางระหว างผิวทั้ง สองที่ขนานกัน -การก าหนดขนาดระหว างผิวเรียบสองด าน ผิวของรู -การก าหนดขนาดผิวเดียว รัศมีโค ง–
การกําหนดสัญลักษณ พ ิ กดัทางด าน รูปทรง GD&T ลงบนแบบงาน Drawing จะ แยกออกเป น 2 ส วน คือในส วนของ ผิวอ างอิงหรือดาตั้ม (Datum) และกรอบ ควบคุมสัญลักษณ ความคลาดเคลื่อน (Feature control frame) 3.2 สัญลักษณ์อ ้ างอ ิ งหร ื อดาตั้ม (Datum) สัญลักษณ อ างอ ิ งหรือดาตั้ม (Datum) คือ จุด เส น ระนาบหรือพื้นผิวที่ใช้ในการ อ้างอิงการวัดต าแหน่งของขนาดต่างๆที่ท าให้ การผลิตชิ้น ส่ วนมีความสมบูรณ ทังในด านรูปร าง ขนาด และต าแหน่งหรือระยะ
3.3 กรอบควบคุมสัญลักษณ์ความคลาดเคลื่อน กรอบควบคุมสัญลักษณ์ความคลาดเคลื่อน (Feature control frame) มีลักษณะเป็นกรอบ สี่เหลี่ยมผืนผ้าถูกแบ่ง ออกเป็นช่อง ๆ จ านวน ช่องที่แบ่งนั้นขึ้นอยู่กับความต้องการในการใช้ งาน ซึ่งมีความกว้างของกรอบสี่เหลี่ยมเท่ากับ 2h และความยาวขึ้นอยู่กับจ านวนช่องที่แบ่ง
กรอบควบคุมสัญลักษณ์ความคลาดเคลื่อนที่ ใช้ในการเขียนแบบเพื่อควบคุมรูปลักษณ์ ของชิ้นงานเพื่อท าการผลิต จะถูกแบ่ง ออกเป็น 3 ส่วนคือ 1. ส่วนท ี่1 ในช่องแรกส าหรับเขียนคุณลักษณะทาง เลขาคณิตของรูปลักษณ์(Geometric Characteristic Symbols) คือการเขียนสัญลักษณ รูปลักษณ ของ ชิ้นงานที่ต องการเน นในกระบวนการผลิต
2. ส่วนท ี่2 ในช่องที่ 2 เป็นการก าหนดค่าความเผื่อและสัญลักษณ์ ปรับปรุงชิ้นงาน (Modifier Symbols) คือช่องที่ 2 นี้ส าหรับก าหนดค่าพิกัด ความเผื่อส าหรับการผลิตเช่นถ้าในแบบงานไม่ได้ก าหนดค่าพิกัดความเผื่อ ลงในแบบงานเราก็จะใช้ค่าพิกัดความเผื่อในช่องที่ 2 นี้ในการผลิต กล่าวคือ ถ้าในแบบงานก าหนดขนาดของเพลา 15 มม. โดยไม่มีพิกัดความเผื่อ ก ากับเพิ่ม 3. ส่วนท ี่3 ในช่องที่ 3 และ 4 บางครั้งอาจจะมีช่อง 3 อย่างเดียว บางครั้ง มีทั้งช่อง3และ4 หรืออาจจะมีทั้งช่อง3,4 และ 5 ก็ได้ขึ้นอยู่กับการใช้งานซึ่ง ในส่วนนี้จะเป็นการแสดงผิวอ้างอิง (Datum Reference) ดังนั้นส่วนที่ 3 นี้ จะสัมพันธ์กับส่วนที่ 1
3.4 สัญลักษณ์ความคลาดเคลื่อน (GD&T Symbols) พ ิ กดัความคลาดเคล ื่อน คือความเบี่ยงเบนทาง ด านรูปทรง (Form Deviation) ความเบี่ยงเบนด านทิศทาง (Orientation Deviation) ความ เบี่ยงเบนในการจัดต าแหน ง (Location Deviation) และความเบี่ยงเบนของขนาด (SizeDeviation) ลักษณ์ควบคม ุ รป ู ร่างรป ู ทรง (Geometic Characteristic Symbols) หรือจะเรียกสั้น ๆ ว่า Characteristic symbols ถูกแบ่งการ ใช้งานออกเป็น 5 กลุ่ม
1. ความตรง (Straightness) 2. ความราบ (Flatness) 3. ความกลม (Circularity หรือ Roundness) 4. ความเป็นทรงกระบอก (Cyindricity) กล่ม ุ ท ี่1 การควบคุม รูปทรง (Form) ประกอบด้วย
กลุ มที่2 การควบคม ุ การจดวางท ิ ศทาง (Orientation) ประกอบด วย 1. ความขนาน (Parallelism) 2. ความเป นมุม (Angularity) 3. ความตั้งฉาก (Perpendicularity/Squarenes s)
กลุ มที่3 การควบคุมการเบี่ยงเบเนื่อง จากการหมุน (Runout) ประกอบด วย 1. ความเบี่ยงเบนเนื่องจากการหมุน ในแต ละระนาบ (Circular Runout) 2. ความเบี่ยงเบนเนื่องจากการ หมุนทั้งหมด (Total Runout)
1. รูปโครงร างของเส นใดๆ (Profile of a Line) 2. รูปโครงร างของพ ื น ้ ผ ิ ว ใดๆ (Profile of a Surface) กล่ม ุ ท ี่4 การควบคม ุ โครงร่างผ ิ ว (Profile) ประกอบด้วย
1. ความคลาดเคลื่อนของตาํแหน่ง (Tolerance of Position) 2. ความร่วมศน ู ย ์(Concentricity) 3. ความสมมาตร (Symmetry) กล่ม ุ ท ี่5 การจัดวางตาํแหน่ง (Location) ประกอบด้วย
3.5 สัญลักษณ์การปรับปรุง(Modifier Symbols) สัญลักษณ์ปรับปรุงเป็นสัญลักษณ์ที่มี ข้อก าหนดพิเศษ ในการวิเคราะห์ประเภท ของการควบคุม พิกัดความคลาดเคลื่อนหรือ ดาตั้มอ้างอิง ซึ่งสัญลักษณ์ปรับปรุงจะถูก เพิ่มในกรอบควบคุมความคลาดเคลื่อนใน ส่วนที่เป็น การก าหนดค่าความคลาดเคลื่อน และในส่วนของดาตั้มอ้างอิงเท่านั้น
สภาวะเนื้อวัสดุ (Material Condition) สภาวะเนื้อวัสดุจะพิจารณาจากปริมาณ เนื้อวัสดุของชิ้นงาน ที่เปลี่ยนไปจากการ ก าหนดขนาดและค่าพิกัด ความคลาด เคลื่อนที่ระบุไว้ในแบบงาน สภาวะของ เนื้อวัสดุแบ่งออกเป็น 3 สภาวะ คือ 1. สภาวะเนื้อวัสดุมากที่สุด 2. สภาวะวัสดุน้อยที่สุด 3. สภาวะที่ไม่ค านึงถึงเนื้อวัสดุ
สภาวะทีไม มีแรงภายนอกมากระทํา (Free State)สภาวะที่ไม มีแรงภายนอกมากระท า เป็น เงื่อนไขการควบคุมและตรวจสอบขนาด หรือรูป ราง รูปทรงของชิ้นงานในสภาวะที่ไม มีแรงจาก ภายนอกที่เกิดจากการจับยึดชิ้นงาน ระนาบสัมผัส (Tangent Plane) สัญลักษณ์การ ปรับปรุงระนาบสัมผัส ใช้ส าหรับการเปลี่ยนการ วิเคราะห์รูปทรง การจัดวางทิษทาง และการ ควบคุมโครงร่าง การควบคุมพื้นผิว ไปเป็นการ ควบคุมระนาบสัมผัสด้านนอกของพื้นผิว
การฉายพ ิ กดัความคลาดเคล ื่อน (Projected Tolerance) การฉายพิกัดความ คลาดเคลื่อน เป็นการเปลี่ยนขอบเขตพิกัดความ คลาดเคลื่อนของการควบคุมความ คลาดเคลื่อน ของต าแหน่ง ที่ใช้ในการควบคุมระนาบกลาง หรือ แกนกลาง ในเนื้อวัสดุไปเป็นขอบเขตพิกัด ความคลาด เคลื่อนที่ใช้ควบคุมระนาบกลาง การควบคม ุ พ ื น ้ ผ ิ วต่อเน ื่อง (Continuous Feature)การควบคุมขนาด หรือ การควบคุมรูปทรง ของพื้นผิวแต่ละสัญลักษณ์ จะเป็นการควบคุมเฉพาะผิวนั้นซึ่งในบางกรณี การประกอบงานเป็นแบบต่อเนื่องระหว่าง พื้นผิวตั้งแต่ 2 พื้นผิวขึ้นไป
การควบคม ุ แบบอ ิ สระ (Independency Principle) ตามกฏข้อที่ 1 ถ้าในแบบงาน ก าหนดเฉพาะขนาดและพิกัดความคลาดเคลื่อนเพียงอย่างเดียว พื้นผิวที่เกิดความ เบี่ยงเบนทางด้านรูปทรงจะต้องไม่ล ้าขอบเขตชิ้นงานที่อยู่ในสภาวะเนื้อวัสดุมากที่สุด ถ้าต้องการยกเลิกกฎข้อที่ 1 สามารถท าได้โดย ก าหนดสัญลักษณ์การควบคุมแบบอิสระ 1 ลงใน แบบงาน จะเป็นการยกเลิกการควบคุมผิวพื้นผิว ของชิ้นงานด้วยขอบเขตของชิ้นงานที่อยู่ใน สภาวะเนื้อวัสดุมากที่สุด