BUKU TEKS SAINS TAHUN 5

ASAH MINDA

Jawab soalan yang berikut dalam buku latihan Sains.
1. Apakah yang dimaksudkan dengan kemandirian spesies?

A. Keupayaan haiwan melindungi anaknya.
B. Haiwan berhijrah ke tempat lain apabila tiada makanan.
C. Keupayaan haiwan untuk mengekalkan spesiesnya bagi
mengelakkan kepupusan.
D. Haiwan mempunyai tingkah laku khas untuk mencari pasangan.
2. Kenal pasti haiwan-haiwan yang berikut dan ciri-ciri khas haiwan tersebut
untuk melindungi diri daripada musuh.
(a) (b) (c) (d)

3. Padankan penyataan yang berikut dengan haiwan yang betul.

bertelur banyak

mengeramkan telur

telur berlendir

4. Bagaimanakah haiwan yang berikut memastikan anaknya terus hidup?
(a) (b) (c)

91

5. Perhatikan situasi di bawah dan jawab soalan yang berikut:

Seekor kucing cuba menangkap seekor
cicak tetapi kucing itu hanya berjaya
menangkap hujung ekor cicak tersebut.

(a) Pada pendapat kamu, adakah kucing telah berjaya menangkap cicak
tersebut? Berikan inferens terhadap jawapan kamu.

(b) Apakah tingkah laku khas cicak untuk melindungi diri daripada kucing?

(c) Bagaimanakah tingkah laku ini dapat melindungi cicak?

(d) Berikan contoh haiwan lain yang mempunyai tingkah laku khas seperti cicak.

6. Nyatakan maksud bagi setiap istilah yang berikut.

pengeluar rantai makanan siratan makanan

7. Rajah di bawah menunjukkan siratan makanan dalam suatu habitat.

JKL

MNO

(a) Bina tiga rantai makanan berdasarkan hidupan dalam habitat ini.
(b) Berapakah bilangan haiwan omnivor dalam siratan makanan ini?
(c) Jika semua Hidupan K musnah akibat wabak penyakit, ramalkan kesan
terhadap populasi Hidupan N dan Hidupan O.
(d) Apakah sumber tenaga utama, pengeluar dan pengguna dalam habitat ini?
(e) Berdasarkan rajah, ramalkan apakah Hidupan K, Hidupan L, Hidupan N
dan Hidupan O?
(f) Apakah kepentingan hubungan makanan antara hidupan?

92

Un it TUMBUH-TUMBUHAN

Lihat pokok teratai ini. Bagaimanakah pokok teratai
ini membiak di dalam kolam?
Lihat juga pokok dandelion ini. Mengapakah
biji benih dandelion terbang apabila ditiup angin?

Bagaimanakah tumbuh-tumbuhan
mengekalkan spesiesnya?

SEKOLAH KEBANGSAAN SINAR 93

MELINDUNGI DIRI DARIPADA MUSUH SEKOLAH KEBANGSAAN SINAR

Tumbuh-tumbuhan memiliki pelbagai ciri khas untuk
melindungi dirinya daripada musuh bagi memastikan
kemandirian spesiesnya.

Bagaimanakah ciri-ciri khas ini dapat melindungi
tumbuh-tumbuhan daripada diganggu oleh musuhnya?

Mari kita lihat situasi Melia dan adiknya ketika di kebun datuk mereka.

Aduh, tajamnya Hati-hati, adik. Duri tajam
duri buah durian ini! ini dapat melukakan musuh
yang memakannya.

Berduri tajam durian nanas

Atuk, apakah itu?

Ini getah pokok nangka. pokok nangka
Getah ini melekit untuk
menghindarkan musuh
daripada memakannya.

94 Mengeluarkan getah

4.1.1 pokok betik

Eh, gatalnya!

Daun buluh yang berbulu pokok buluh pokok labu
halus menyebabkan rasa
gatal. Jangan sentuh Berbulu halus
daun buluh itu.

Bahaya! Jangan petik bunga
itu. Pokok alamanda beracun
pada daun, batang, akar dan
bunganya. Racun itu dapat
menyebabkan keracunan
atau kematian.

pokok alamanda pokok pong-pong

Beracun 95

Eh, busuknya!

pokok jeremin

Itu pokok jeremin. Daunnya berbau pokok bunga tahi ayam
busuk supaya tidak diganggu oleh
musuhnya. Berbau busuk

Berduri tajam, mengeluarkan getah, berbulu halus, beracun
dan berbau busuk ialah ciri-ciri khas tumbuh-tumbuhan untuk melindungi
dirinya daripada musuh bagi memastikan kemandirian spesiesnya.

Nyatakan ciri-ciri khas yang HAWA
terdapat pada bunga pakma untuk
melindungi diri daripada musuh.

bunga pakma

INFO SAINS

Pokok jeremin juga dikenali sebagai
pokok penghalau nyamuk. Pokok
ini biasanya ditanam di sekeliling
rumah. Bau yang dibebaskan oleh
daunnya tidak disukai oleh nyamuk.

96

pokok jeremin

AKTIVITI RIA PERISAI
TUMBUH-TUMBUHAN

ALAT DAN BAHAN Pensel, bekas, 25 keping kad gambar
tumbuh-tumbuhan yang mempunyai ciri-ciri
khas yang berbeza dan nota berpelekat.

LANGKAH-LANGKAH

1. Bergerak ke setiap stesen secara berkumpulan.

2. Di stesen pertama, perhatikan 3. Tuliskan jawapan pada nota

gambar yang disediakan berpelekat dan masukkannya

dan kenal pasti ciri-ciri khas yang ke dalam bekas.

dimiliki oleh tumbuh-tumbuhan

dalam gambar untuk melindungi diri

daripada musuh.

4. Ulang Langkah 1 hingga Langkah 3 5. Setelah selesai bergerak ke setiap
bagi setiap stesen seterusnya. stesen, ketua kumpulan akan
mengambil bekas jawapan dari
satu stesen.

6. Bincangkan jawapan yang 7. Bina satu peta pemikiran daripada
terdapat di dalam bekas. hasil perbincangan.

(a) Bagaimanakah ciri-ciri khas yang dimiliki oleh tumbuh-tumbuhan dalam
gambar dapat melindungi diri daripada musuh?

(b) Berikan contoh tumbuh-tumbuhan lain yang mempunyai ciri-ciri
khas yang sama dengan ciri-ciri khas yang telah dikenal pasti.

NOTA Sediakan 25 keping gambar tumbuh-tumbuhan
GURU yang mempunyai ciri-ciri khas yang berbeza.
Letakkan alat dan bahan di setiap stesen.

4.1.1, 4.13 97

MENYESUAIKAN DIRI DENGAN IKLIM DAN PERUBAHAN MUSIM
Tumbuh-tumbuhan mempunyai ciri-ciri
khas untuk menyesuaikan diri dengan iklim
dan perubahan musim bagi memastikan
kemandirian spesiesnya.

Panasnya
cuaca di sini.

Saya suka cuaca
seperti ini.

Kuatnya angin
bertiup!

Saya tidak
bimbang.

Bagaimanakah tumbuh-tumbuhan HAWA
menggunakan ciri-ciri khasnya untuk
98 menyesuaikan diri dengan iklim
4.1.2 dan perubahan musim?

Mari kita fahami ciri-ciri khas tumbuh-tumbuhan yang berikut untuk
menyesuaikan diri dengan iklim dan perubahan musim.

MUSIM ANGIN KENCANG

Saya pokok kelapa. Saya Saya pokok ru. Saya
mempunyai batang mempunyai batang
mudah lentur dan daun dan ranting mudah
berpecah-pecah yang lentur serta daun
dapat mengurangkan berbentuk jarum yang
rintangan angin kencang. dapat mengurangkan
rintangan angin kencang.
pokok kelapa
pokok ru
IKLIM PANAS DAN MUSIM KERING

Saya pokok kaktus. Saya dapat hidup
dalam iklim panas dan musim kering. Daun
saya terubah suai menjadi duri untuk
mengelakkan kehilangan air. Batang saya
dapat menyimpan air dan akar saya
yang panjang pula dapat bergerak jauh
ke dalam tanah untuk menyerap air.

pokok kaktus 99

Saya pokok tomato. Batang
dan daun saya yang berbulu
halus dapat mencegah daripada
kehilangan air ketika cuaca panas.

pokok tomato

Saya pokok kunyit. Saya menggulungkan
daun ketika cuaca panas untuk
mengelakkan kehilangan air.

pokok kunyit
Saya pokok keladi. Saya
mempunyai daun berlilin
untuk mengelakkan kehilangan
air yang terlalu banyak ketika
cuaca panas.
100 pokok keladi

Saya pokok getah. Saya pokok getah
hanya perlu meluruhkan
daun untuk mengelakkan
diri daripada kehilangan
air ketika cuaca panas dan
musim kering.

IKLIM SEJUK

Saya pokok mapel. Saya
mempunyai kulit yang
tebal pada bahagian batang
untuk melindungi diri dalam
iklim sejuk.

pokok mapel

101

daun berbentuk jarum

Pokok pain mempunyai ciri-ciri khas untuk pokok pain kulit yang tebal
hidup dalam musim angin kencang, cuaca
panas dan cuaca sejuk. Berdasarkan ciri-ciri
khas yang dinyatakan, bagaimanakah pokok
pain menyesuaikan diri dengan iklim dan
perubahan musim?

Batang mudah lentur, daun berpecah-pecah, daun berbentuk jarum,
daun yang terubah suai menjadi duri, batang yang menyimpan air,
akar yang panjang, berbulu halus, menggulungkan daun, daun berlilin,
meluruhkan daun dan kulit yang tebal ialah ciri-ciri khas tumbuh-tumbuhan
untuk menyesuaikan diri dengan iklim dan perubahan musim bagi memastikan
kemandirian spesiesnya.

Pokok bunga kertas akan meluruhkan daun
ketika cuaca panas dan musim kering. Mengapa?

HAWA

pokok bunga kertas

INFO SAINS

Kulit yang tebal pada batang tumbuh-tumbuhan dapat
melindungi air yang diserap oleh tumbuh-tumbuhan tersebut
daripada membeku akibat iklim sejuk melampau.

102

AKTIVITI RIA P O S K A D D I G I T A L

ALAT DAN BAHAN Komputer dan capaian Internet.
LANGKAH-LANGKAH

1. Layari Internet untuk mencari maklumat tentang ciri-ciri khas yang ada
pada tumbuh-tumbuhan untuk melindungi diri daripada musuh.
2. Muat turun maklumat dan gambar tersebut.

3. Berbekalkan gambar dan maklumat 4. Simpan poskad digital yang telah
yang telah dimuat turun, hasilkan dihasilkan ke dalam folder.
poskad digital.

5. Muat naik poskad digital ke dalam
aplikasi Google Classroom.

Perihalkan ciri-ciri khas yang ada pada tumbuh-tumbuhan untuk
menyesuaikan diri dengan iklim dan perubahan musim dalam
gambar yang dipilih untuk poskad kamu.

4.1.2, 4.1.3 103

PENCARAN BIJI BENIH ATAU BUAH

Tumbuh-tumbuhan memencarkan biji benih atau buah melalui pelbagai cara
untuk memastikan kemandirian spesiesnya. Mari kita ikuti kisah biji benih
pokok keembung dan induknya untuk mengetahui cara tumbuh-tumbuhan
memencarkan biji benih atau buahnya.

Di situ kamu dipencarkan. POP!!!
Tumbuhlah dengan sihat anakku.
Selamat pagi,
anakku.

Selamat pagi, ibu.

Siapakah mereka? Mereka ialah buah
Apakah yang angsana. Mereka
sedang berlaku dipencarkan ke tempat
kepada mereka? yang lebih jauh dari
pokok induknya.

104 4.2.1, 4.2.2,
4.2.3, 4.2.4

Hai, bagaimanakah kamu
dapat dipencarkan ke sini?

Saya dipencarkan melalui
angin jauh dari pokok induk saya.

Dipencarkan melalui angin.

Ciri-ciri biji benih atau buah:

sayap • kecil. • nipis.
buah angsana
• ringan. • struktur bersayap.

• berbulu halus.

Hai, buah kelapa!
Bagaimanakah
kamu dipencarkan?

Oh, saya dipencarkan
melalui air!

sabut Dipencarkan melalui air.

Ciri-ciri biji benih atau buah:
• kulit yang berlilin.
• sabut yang berongga.

buah kelapa 105

Hai, siapakah kamu?

Saya biji benih rambutan. Isi saya
sudah dimakan oleh monyet yang
kemudiannya memencarkan saya di sini.

Dipencarkan melalui haiwan dan manusia.

Ciri-ciri biji benih atau buah:
• isi buah yang boleh dimakan.
• warna buah yang menarik.
• bau yang harum.

buah rambutan

Eh, apakah yang Itu ialah biji benih
terlekat pada bulu pepulut. Biji benih
badan arnab itu? pepulut dipencarkan
melalui haiwan.

Dipencarkan melalui haiwan dan manusia.

Ciri-ciri biji benih atau buah:
• kecil.
• ringan.
• bercangkuk.

106

biji benih pepulut

Ah, lenggai saya ini
mengering dan merekah!

Wah, adik-beradik saya
semakin bertambah!

Dipencarkan melalui mekanisme letupan.
Ciri-ciri biji benih atau buah:
• lenggai mengering.
• lenggai merekah.
biji benih pokok keembung

Sekarang, kamu semua telah mengetahui bahawa
tumbuh-tumbuhan dipencarkan dengan cara yang
berbeza. Ada yang dipencarkan melalui angin, air,
haiwan dan manusia serta mekanisme letupan.

Setelah kamu mengikuti kisah biji benih pokok 107
keembung dan induknya, nyatakan cara
tumbuh-tumbuhan memencarkan biji benih
atau buahnya.

HAWA NOTA Lenggai ialah kulit biji benih yang keras
GURU yang memecah apabila matang.

Semua biji benih dan buah dipencarkan dengan cara yang berbeza
untuk memastikan kemandirian spesiesnya.
Tumbuh-tumbuhan memencarkan biji benih atau buahnya melalui
angin, air, haiwan dan manusia serta mekanisme letupan.

Cara pencaran biji
benih atau buah

HAWA

Berpandukan ciri-ciri yang telah
diterangkan, ramalkan cara biji benih
atau buah ini dipencarkan.

buah manggis

dandelion

buah nipah buah getah

Tumbuh-tumbuhan perlu memencarkan biji benih atau buahnya jauh
daripada induknya. Apakah cara pencaran yang dapat memencarkan
biji benih atau buah paling jauh daripada pokok induk? Mengapa?

108

KEPENTINGAN KEMANDIRIAN SPESIES HAIWAN DAN TUMBUH-TUMBUHAN
Pelbagai hidupan saling bergantung untuk
mengekalkan keseimbangan alam.

HAWA

Tumbuh-tumbuhan merupakan sumber makanan kepada hidupan lain seperti haiwan dan manusia.
Haiwan dan manusia pula membekalkan baja atau nutrien kepada tumbuh-tumbuhan melalui proses
pereputan. Hanya sebahagian daripada najis haiwan dan manusia dapat dijadikan baja.

Hidupan seperti haiwan dan manusia menyumbang kepada kemandirian spesies
tumbuh-tumbuhan dengan membantu memencarkan biji benih dan buah tumbuh-tumbuhan.

Haiwan membina sarang daripada tumbuh-tumbuhan untuk mendapatkan perlindungan.
Tumbuh-tumbuhan juga membekalkan oksigen kepada hidupan lain ketika proses fotosintesis.

Interaksi antara hidupan mengekalkan 4.2.1, 4.2.2, 109
4.2.3, 4.2.4
keseimbangan alam. Apakah yang akan

berlaku sekiranya tumbuh-tumbuhan tidak

HAWA

mampu memastikan kemandirian spesiesnya?

AKTIVITI RIA BIJI BENIH
DAN CARA PENCARAN
ALAT DAN BAHAN
Pen penanda, pita pelekat
dan kertas mahjung.

LANGKAH-LANGKAH

1. Bincangkan hubung kait antara ciri 2. Bina peta pemikiran yang sesuai

biji benih dengan cara pencaran. untuk pengurusan grafik.

3. Paparkan hasil kerja di hadapan kelas. 4. Bentangkan hasil kerja
di hadapan kelas.

Apakah hubung kait antara ciri biji benih atau buah dengan
cara pencarannya?

Buah durian mempunyai duri yang tajam untuk melindungi
dirinya daripada haiwan dan manusia. Namun begitu,
haiwan dan manusia juga ialah agen pencaran bagi
buah durian ini. Mengapa?

110

4.2.2, 4.2.4

SANTAI SAINS LETUPAN LENGGAI
BIJI BENIH

Hasilkan satu simulasi pencaran biji benih melalui mekanisme letupan
dengan menggunakan corong turas, pensel yang tajam, pita pengukur,
sebiji belon dan 100 g manik.

LANGKAH-LANGKAH

1. Masukkan bahagian hujung 2. Masukkan 100 g manik ke dalam
corong turas ke dalam belon. belon dengan menggunakan
corong turas.

3. Tiup belon sehingga besar 4. Cucuk belon dengan menggunakan
dan ikat belon tersebut. pensel yang tajam.

5. Ukur jarak manik yang tersebar
dari tempat belon dipecahkan.

4.2.1, 4.2.2, 111
4.2.3, 4.2.4

IMBAS KEMBALI

1. Tumbuh-tumbuhan mempunyai ciri-ciri khas untuk melindungi diri
daripada musuh. Ciri-ciri khas tersebut adalah seperti yang berikut:

• berduri tajam. • beracun.
• mengeluarkan getah. • berbau busuk.
• berbulu halus.

2. Ciri-ciri khas tumbuh-tumbuhan untuk menyesuaikan diri dengan iklim
dan perubahan musim adalah seperti yang berikut:

(a) musim angin kencang
• batang mudah lentur.
• daun berpecah-pecah.
• daun berbentuk jarum.

(b) iklim panas dan musim kering • batang menyimpan air.
• daun terubah suai menjadi duri. • berbulu halus.
• akar yang panjang. • daun berlilin.
• menggulungkan daun. • daun berbentuk jarum.
• meluruhkan daun.

(c) iklim sejuk
• kulit yang tebal.

3. Cara pencaran dan ciri-ciri biji benih atau buah adalah seperti yang berikut:

(a) melalui angin (b) melalui air
• kecil. • kulit yang berlilin.
• nipis. • sabut yang berongga.
• ringan.
• struktur bersayap.
• berbulu halus.

(c) melalui haiwan dan manusia (d) melalui mekanisme letupan
• isi buah yang boleh dimakan. • lenggai mengering.
• warna buah yang menarik. • lenggai merekah.
• bau yang harum.
• bercangkuk.
• kecil.
• ringan.

112

ASAH MINDA

Jawab soalan yang berikut dalam buku latihan Sains.

1. Perhatikan tumbuh-tumbuhan di bawah. Nyatakan ciri-ciri khas yang ada
pada tumbuh-tumbuhan ini untuk melindungi diri daripada musuh.

(a) (b) (c)

pokok keladi pokok jeremin pokok jelatang

2. Berdasarkan situasi yang diberikan, nyatakan ciri-ciri khas yang ada pada
tumbuh-tumbuhan di bawah untuk menyesuaikan diri dengan iklim

dan perubahan musim.

(a) (b)

Pokok buluh Pokok pain dapat
dapat hidup hidup dalam
di tempat yang cuaca sejuk.
berangin kencang.

3. Tumbuh-tumbuhan yang berikut mempunyai cara pencaran biji benih atau
buah yang berbeza. Nyatakan cara pencaran tersebut.

(a) (b) (c) (d)

biji benih bendi biji benih pepulut biji benih dandelion biji benih teratai

113

4. Perhatikan gambar buah di bawah.

(a) Apakah ciri-ciri khas yang terdapat pada biji
benih atau buah betik untuk dipencarkan?
(b) Ramalkan cara pencaran bagi biji benih

atau buah betik.

buah betik

5. Jawab teka-teki tentang cara biji benih atau buah ini dipencarkan.
Kemudian, ramalkan biji benih atau buahnya.

(a) Di dalam air terapungnya saya, Cara pencaran biji benih atau buah:
Kulit berlilin dan licin pula; ––––––––––––––––––––––––––––––

Sabut berongga isi udara, Ramalan biji benih atau buah:
Bolehkah teka siapa saya? ––––––––––––––––––––––––––––––

(b) Warna menarik menawan hati, Cara pencaran biji benih atau buah:
Berbau harum tidak terperi; ––––––––––––––––––––––––––––––

Isi dimakan enak sekali, Ramalan biji benih atau buah:
Tekalah saya empunya diri. ––––––––––––––––––––––––––––––

(c) Di dalam lenggai saya berada, Cara pencaran biji benih atau buah:

Lenggai mengering matang tandanya; ––––––––––––––––––––––––––––––

Apabila merekah tercampaklah saya, Ramalan biji benih atau buah:
Marilah teka siapakah saya?
––––––––––––––––––––––––––––––

(d) Kecil dan ringan, bercangkuk pula, Cara pencaran biji benih atau buah:
Tidak menarik pada warnanya; ––––––––––––––––––––––––––––––

Tidak berisi dalam buahnya, Ramalan biji benih atau buah:
Cubalah teka siapakah saya? ––––––––––––––––––––––––––––––

(e) Bersaiz kecil dan ringan pula, Cara pencaran biji benih atau buah:
Bersayap dan nipis begitu rupa; ––––––––––––––––––––––––––––––

Terbang melayang jauh perginya, Ramalan biji benih atau buah:
Cubalah teka siapakah saya? ––––––––––––––––––––––––––––––

114

Un it ELEKTRIK

Eh, mengapakah televisyen
ini tidak dapat dihidupkan?

Ana, cuba kamu lihat. Ada Walaupun satu mentol
satu mentol yang rosak. lampu perayaan itu telah
rosak, mentol yang lain
masih menyala.

Perhatikan situasi di atas. Mengapakah situasi ini berlaku?

115

SUMBER TENAGA ELEKTRIK

Kita menggunakan tenaga elektrik dalam kehidupan harian. Tenaga elektrik
digunakan untuk menghasilkan cahaya, haba, bunyi dan menggerakkan
sesuatu objek. Apakah sumber yang menghasilkan tenaga elektrik?

STESEN JANA KUASA

Stesen jana kuasa seperti stesen jana kuasa angin, stesen jana kuasa
ombak dan stesen jana kuasa hidroelektrik menggunakan tenaga kinetik
untuk menggerakkan turbin dan menjanakan tenaga elektrik.

SEL SURIA

Sel suria menukarkan tenaga cahaya matahari
kepada tenaga elektrik. Sel suria digunakan
pada alat seperti satelit dan kalkulator.

116

5.1.1

SEL KERING DINAMO AKUMULATOR PENJANA

Sel kering Apabila tayar Akumulator Penjana
menyimpan tenaga berputar, roda kecil menukarkan menukarkan
kimia. Tenaga pada dinamo turut tenaga kimia tenaga kimia
kimia ditukarkan berputar. Dinamo kepada tenaga daripada bahan
kepada tenaga menukarkan elektrik. Akumulator api fosil kepada
elektrik untuk tenaga kinetik digunakan untuk tenaga elektrik.
menggerakkan kepada tenaga menggerakkan
alat seperti kereta elektrik yang dapat kenderaan
mainan. Sel kering menyalakan lampu bermotor seperti
sering digunakan pada basikal. kereta.
kerana saiznya kecil
dan mudah dibawa.

Jelaskan contoh sumber
tenaga elektrik.

NOTA Tenaga daripada cahaya matahari
GURU juga dikenali sebagai tenaga suria.

117ZAKI

LITAR BERSIRI DAN LITAR SELARI

Mentol dan komponen elektrik boleh disambungkan dalam litar elektrik
dengan dua jenis susunan, iaitu bersiri atau selari.

LITAR BERSIRI
Dalam litar bersiri, setiap mentol disusun dalam bentuk satu rantai.

sel kering

satu rantai litar elektrik

suis mentol

Berdasarkan susunan litar yang telah kamu
pelajari, berapakah laluan arus elektrik yang
mengalir dalam litar bersiri dan litar selari?

Litar bersiri mempunyai satu laluan untuk arus elektrik mengalir.

satu laluan arus elektrik

118

5.2.1

Perhatikan litar bersiri dan litar selari di bawah. Apakah perbezaan ZAKI
antara susunan mentol secara bersiri dengan susunan mentol
secara selari dalam litar elektrik yang lengkap?

LITAR SELARI

Dalam litar selari, mentol disusun dalam bentuk cabang yang selari
antara satu sama lain.

sel kering

cabang litar elektrik pertama

suis mentol cabang litar elektrik kedua
suis mentol yang terletak secara
selari dengan cabang litar
elektrik pertama

Litar selari mempunyai lebih daripada satu laluan untuk arus
elektrik mengalir.

laluan arus
elektrik pertama

laluan arus
elektrik kedua

119

LAKARAN MENGGUNAKAN SIMBOL

Dalam rajah litar, simbol elektrik digunakan untuk ZAKI
mewakili komponen pada suatu litar elektrik.

Mari kita lihat simbol bagi komponen
yang terdapat pada litar elektrik.

KOMPONEN SIMBOL
Sel kering

1 sel kering

Suis 2 sel kering

suis terbuka suis tertutup suis terbuka
Mentol suis tertutup

Lakaran menggunakan simbol lebih mudah difahami dan dapat
menunjukkan sambungan komponen elektrik yang lebih jelas
berbanding dengan gambar komponen elektrik sebenar.

120 5.2.2

Mari kita lakar rajah 1. Lakarkan simbol sel kering.
litar bersiri ini.

2. Kemudian, lakarkan simbol mentol. 3. Lakarkan sambungan sel kering
dengan mentol secara lurus. Akhir
sekali, letakkan simbol suis.

Bagaimanakah saya
hendak melakar litar
selari pula?

1. Lakarkan cabang litar elektrik 2. Kemudian, lakarkan cabang
yang pertama. litar elektrik kedua secara selari.

121

AKTIVITI RIA MELAKAR RAJAH
LITAR ELEKTRIK
ALAT DAN BAHAN MENGGUNAKAN SIMBOL

Susunan litar bersiri dan litar selari,
pensel, kertas A4 dan pembaris.

LANGKAH-LANGKAH

1. Perhatikan susunan litar 2. Secara bergilir, lakarkan simbol
bersiri. Kemudian, lakarkan simbol bagi setiap sel kering, suis dan mentol
sel kering pada kertas A4. yang terdapat dalam litar bersiri.

3. Sambungkan semua simbol 4. Ulang Langkah 1 hingga Langkah 3
komponen dengan simbol wayar dengan menggunakan susunan litar
penyambung secara lurus. selari pula.

5. Kongsikan hasil lakaran gambar rajah simbol komponen litar elektrik
kumpulan kamu di hadapan kelas.

(a) Jelaskan semua simbol komponen elektrik yang telah dilakarkan.
(b) Bandingkan kedudukan komponen sebenar dengan kedudukan

simbol komponen yang dilakar pada kertas. Adakah sambungan
komponen pada lakaran berjaya ditunjukkan dengan jelas?

122 5.2.2, 5.2.7 NOTA Guru akan menyediakan susunan litar bersiri
GURU dan litar selari.

KECERAHAN MENTOL

Apakah perbezaan dari segi kecerahan pada mentol yang disusun
secara bersiri dengan mentol yang disusun secara selari?

C

A B D
Litar Bersiri Litar Selari

Wah, nampaknya mentol yang disusun secara selari menyala lebih
cerah berbanding dengan mentol yang disusun secara bersiri!

Mengapakah mentol yang disusun
dalam litar selari menyala lebih cerah?

Litar bersiri mempunyai satu laluan
untuk arus elektrik mengalir. Semua
mentol akan berkongsi arus elektrik.
Keadaan ini menyebabkan nyalaan
Mentol A dan Mentol B kurang cerah
A B berbanding dengan mentol yang
disusun secara selari.

Litar selari mempunyai lebih daripada satu laluan
untuk arus elektrik mengalir. Jumlah tenaga elektrik
C yang mengalir melalui setiap laluan adalah sama.
Keadaan ini menyebabkan nyalaan Mentol C
dan Mentol D lebih cerah berbanding dengan mentol
D yang disusun secara bersiri.

123

5.2.3

KECERAHAN MENTOL

TUJUAN Menyiasat hubungan antara jenis litar dengan
kecerahan mentol.

ALAT DAN BAHAN Empat mentol, empat pemegang mentol, empat sel
kering, empat pemegang sel kering, dua suis

dan wayar penyambung berklip buaya.

LANGKAH-LANGKAH

1. Bina satu litar bersiri dengan 2. Kemudian, bina satu litar selari
menggunakan dua mentol. juga dengan menggunakan
dua mentol.

3. Tutup suis pada kedua-dua litar 4. Perhatikan kecerahan mentol pada
pada masa yang sama. kedua-dua litar.

(a) Apakah pemerhatian kamu terhadap kecerahan mentol dalam
aktiviti ini? Jelaskan.

(b) Apakah kesimpulan yang dapat dibuat berdasarkan pemerhatian kamu?

Ozair menyusun lima mentol pada dua susunan litar yang berbeza. Mentol
dalam litar yang manakah menyala dengan lebih cerah? Mengapa?

124 Litar A Litar B

5.2.3, 5.2.7

FAKTOR YANG MEMPENGARUHI KECERAHAN MENTOL

DALAM LITAR BERSIRI
BILANGAN SEL KERING

Dapatkah kita jadikan mentol
dalam litar bersiri ini menyala
dengan lebih cerah?

Jika kita tambah Mari kita uji hipotesis ini
bilangan sel kering, dengan menjalankan
tentu mentol akan satu eksperimen.
menyala dengan
lebih cerah.

1. Tujuan
Menentukan faktor yang mempengaruhi kecerahan mentol
dalam litar bersiri.

2. Penyataan masalah
Adakah bilangan sel kering mempengaruhi kecerahan mentol
dalam litar bersiri?

3. Hipotesis
Semakin bertambah bilangan sel kering, semakin bertambah kecerahan
mentol dalam litar bersiri.

4. Pemboleh ubah
• dimanipulasikan: bilangan sel kering.
• bergerak balas: kecerahan mentol.
• dimalarkan: bilangan mentol dan jenis litar.

5. Alat dan bahan

Tiga mentol, tiga pemegang mentol, enam sel kering,

enam pemegang sel kering, tiga suis dan wayar 5.2.3, 5.2.4, 5.2.5 125
penyambung berklip buaya.

6. Langkah-langkah
(a) Bina tiga litar bersiri seperti yang berikut:

(i) Litar bersiri pertama dibina dengan menggunakan satu mentol
dan satu sel kering.

(ii) Litar bersiri kedua dibina dengan menggunakan satu mentol
dan dua sel kering.

(iii) Litar bersiri ketiga dibina dengan menggunakan satu mentol
dan tiga sel kering.

(b) Kemudian, tutup suis ketiga-tiga litar secara serentak.
(c) Perhatikan kecerahan mentol dan catatkan pemerhatian ke dalam jadual.

7. Data

Bilangan sel kering Kecerahan mentol

1 paling cerah cerah kurang cerah
2
3

8. Kesimpulan
(a) Hipotesis (diterima/tidak diterima).

(b) Semakin _____ bilangan sel kering, semakin _____ kecerahan mentol.

BILANGAN MENTOL

Melia, pada pendapat kamu, adakah kecerahan mentol dalam
litar bersiri akan bertambah jika bilangan mentol ditambah?

Tidak, Chan. Pada pendapat saya, kecerahan mentol dalam
litar bersiri akan berkurang jika bilangan mentol bertambah.

Mari kita jalankan eksperimen ini sekali

lagi untuk membuktikan hipotesis di atas.

126

DALAM LITAR SELARI
BILANGAN SEL KERING

Adakah perubahan bilangan
sel kering mempengaruhi kecerahan
mentol dalam litar selari?

Bagaimanakah Kecerahan mentol dapat diubah dengan pertambahan
kecerahan mentol bilangan sel kering. Pertambahan bilangan sel kering
pada litar selari akan memberikan lebih tenaga elektrik kepada litar. Lebih
dapat diubah? banyak arus elektrik yang mengalir pada setiap cabang
litar akan menyebabkan mentol menyala lebih cerah.

Semakin bertambah
bilangan sel kering,
semakin bertambah
kecerahan mentol
dalam litar selari.

satu sel kering dua sel kering tiga sel kering

Litar A Litar B Litar C

Berdasarkan rajah Litar A, Litar B dan Litar C, jalankan 127
eksperimen untuk menyiasat adakah bilangan sel kering
mempengaruhi kecerahan mentol dalam litar selari?

BILANGAN MENTOL Saya tidak fikir begitu, Ravi
kerana litar selari mempunyai
Ana, pada pendapat lebih daripada satu laluan
kamu, adakah untuk arus elektrik mengalir.
kecerahan mentol Oleh itu, jumlah tenaga elektrik
dalam litar selari akan yang mengalir pada setiap
berkurang jika bilangan cabang juga adalah sama.
mentol bertambah?
Kamu boleh jalankan
Saya setuju dengan kamu, Ana. eksperimen untuk
Apabila bilangan mentol membuktikan
bertambah, kecerahan mentol hipotesis tersebut.
tidak berubah dalam litar selari.

satu mentol dua mentol tiga mentol

Wah, mentol dalam Litar A
ketiga-tiga litar selari
ini menyala dengan Litar B
kecerahan yang sama!
Eksperimen ini membuktikan
bahawa kecerahan mentol Litar C
dalam litar selari tidak berubah
jika bilangan mentol bertambah.

Apakah kesimpulan kamu tentang faktor
yang mempengaruhi kecerahan mentol
dalam litar bersiri dan litar selari?

128

SUIS DITUTUP, SUIS DIBUKA

Ravi membina litar bersiri. Dia meletakkan dua suis pada litar tersebut
untuk melihat keadaan mentol apabila suis-suis itu ditutup atau dibuka.

Bagaimanakah keadaan mentol
jika saya buka atau tutup suis-suis
pada litar bersiri ini?

Suis X dibuka Suis Y ditutup Suis X ditutup Suis Y dibuka

Mengapakah kedua-dua mentol dalam litar bersiri ini
tidak menyala jika satu daripada suisnya dibuka?

Apabila satu daripada Suis X atau Suis Y pada litar
bersiri dibuka, kedua-dua mentol tidak akan menyala
kerana litar tersebut telah menjadi litar tidak lengkap
dan arus elektrik tidak dapat mengalir melaluinya.

129

5.2.6

Chan menguji keadaan mentol apabila satu daripada suis dibuka
atau ditutup pada litar selari yang dibinanya.

Mengapakah satu daripada mentol ini masih
menyala walaupun satu daripada suis
dalam litar selari ini telah dibuka?

Suis X dibuka A Suis X ditutup A

Suis Y ditutup B Suis Y dibuka B

Apabila Suis X pada cabang litar Apabila Suis Y pada cabang litar
elektrik pertama dibuka, Mentol A elektrik kedua dibuka, Mentol B pada
pada cabang litar tersebut tidak cabang litar tersebut tidak menyala
menyala kerana litar telah menjadi kerana litar telah menjadi litar tidak
litar tidak lengkap dan arus elektrik lengkap dan arus elektrik tidak dapat
tidak dapat mengalir melaluinya. mengalir melaluinya.

Mentol B pada cabang litar elektrik Mentol A pada cabang
kedua masih menyala kerana litar elektrik pertama
arus elektrik masih dapat mengalir masih menyala kerana
pada cabang litar tersebut. arus elektrik masih dapat
mengalir pada cabang
130 litar tersebut.

TUTUP SUIS, BUKA SUIS

TUJUAN Menyiasat hubungan antara keadaan suis
dengan keadaan mentol.

ALAT DAN BAHAN Enam mentol, enam pemegang mentol, empat sel
kering, empat pemegang sel kering, enam suis

dan wayar penyambung berklip buaya.

LANGKAH-LANGKAH

1. Bina litar bersiri dengan 2. Bina litar selari dengan menggunakan
menggunakan tiga mentol dan tiga mentol dan tiga suis. Labelkan
tiga suis. Labelkan setiap mentol setiap mentol sebagai D, E, F dan suis
sebagai A, B, C dan suis sebagai sebagai S4, S5, S6.
S1, S2, S3.

3. Tutup suis pada kedua-dua litar pada masa yang sama.

4. Kemudian, buka dan tutup suis seperti arahan dalam jadual di bawah
dan catatkan pemerhatian kamu.

Litar Keadaan suis Keadaan mentol
S1 S2 S3 ABC
Litar ditutup dibuka dibuka tidak menyala tidak menyala tidak menyala
bersiri dibuka ditutup dibuka
dibuka dibuka ditutup DE F
Litar S4 S5 S6
selari ditutup dibuka dibuka
dibuka ditutup dibuka
dibuka dibuka ditutup

(a) Nyatakan keadaan mentol jika suis S1 ditutup manakala S2 dan S3 131
dibuka. Berikan inferens terhadap pemerhatian kamu.

(b) Mentol yang manakah akan menyala jika suis S5 ditutup manakala
S4 dan S6 dibuka?

5.2.6, 5.2.7

FAKTOR YANG MEMPENGARUHI PENGGUNAAN
TENAGA ELEKTRIK

Tenaga elektrik menjadikan kehidupan kita lebih mudah dan selesa.
Penggunaan peralatan elektrik secara tidak berhemah menyebabkan
penggunaan tenaga elektrik yang tinggi. Kita perlu menanggung kos tenaga
elektrik yang digunakan. Penggunaan tenaga elektrik secara berhemah
dapat mengurangkan bil elektrik bulanan kita.

Menggunakan kipas berbanding
dengan penyaman udara.

Menutup suis lampu
semasa tidur.

Tidak membiarkan peralatan Tidak membiarkan peti sejuk
elektrik terpasang jika tidak terbuka untuk jangka masa
digunakan. yang lama.

132

5.3.1

Apakah faktor yang mempengaruhi
penggunaan tenaga elektrik?

Petunjuk:
Jenis peralatan elektrik yang digunakan
Tempoh penggunaan peralatan elektrik

INFO SAINS

Teknologi hijau ialah kaedah penghasilan produk atau pengeluaran yang mampan,
dengan menggunakan sumber yang boleh dikitar semula, bersifat mesra alam dan
tidak menyebabkan pencemaran alam sekitar. Contoh aplikasi teknologi hijau adalah
dengan menggunakan lampu diod pancaran cahaya (light-emitting diode, LED) untuk
pencahayaan yang menjimatkan tenaga elektrik.

Mengurangkan penggunaan
pemanas air semasa mandi.

lampu LED lampu lampu filamen

kalimantang

padat

Menggunakan lampu jimat tenaga
seperti lampu LED dan lampu kalimantang
padat berbanding dengan lampu filamen.

XYZ 789

Nyatakan amalan yang dapat menjimatkan
penggunaan tenaga elektrik dalam situasi di atas.

133

MENGANALISIS
AKTIVITI RIA P E N G G U N A A N T E N A G A

ELEKTRIK DI RUMAH

ALAT DAN BAHAN Salinan bil elektrik bulanan.

LANGKAH-LANGKAH

Jumlah Bayaran (RM)
500 Bil Elektrik
400
300

200
100

0 Mac Bulan

April Mei

1. Kumpulkan bil elektrik kediaman 2. Perhatikan jumlah bil yang perlu
seorang rakan kamu untuk dibayar pada setiap bulan.
beberapa bulan yang lalu. Bina carta palang berdasarkan
maklumat yang dikumpulkan.

Gunakan peralatan
elektrik yang
cekap tenaga

dan menjimatkan.

Jemur pakaian CARA Padam lampu
di bawah cahaya MENJIMATKAN yang tidak
matahari berbanding PENGGUNAAN digunakan.
dengan menggunakan
TENAGA Gunakan kipas
alat pengering angin berbanding
pakaian. ELEKTRIK
dengan
penyaman udara.

Tanggalkan plag Tutup pintu
peralatan peti sejuk

elektrik yang setelah
tidak digunakan. digunakan.

3. Dapatkan maklumat tentang cara 4. Cadangkan cara-cara untuk
penggunaan peralatan elektrik menjimatkan penggunaan tenaga
di rumah tersebut secara temu elektrik di kediaman tersebut
bual atau lawatan. dalam bentuk peta pemikiran.

Nyatakan cara-cara untuk mengurangkan penggunaan
tenaga elektrik di sesebuah kediaman.

134

5.3.1, 5.3.4

KECUAIAN PENGENDALIAN PERALATAN ELEKTRIK

Kebakaran ini berlaku
akibat litar pintas.

Elektrik mempunyai pelbagai kegunaan. Walau bagaimanapun, kecuaian
dalam pengendalian peralatan elektrik adalah sangat berbahaya.
Yang berikut ialah contoh kecuaian dalam pengendalian peralatan elektrik.

Renjatan elektrik

Menyentuh suis atau peralatan Memasukkan objek bersifat
elektrik dengan tangan yang konduktor elektrik ke dalam soket.
lembap atau basah.
135

5.3.2

Litar pintas

Menggunakan peralatan elektrik Membuat penyambungan yang
dengan wayar yang rosak. berlebihan pada satu soket.

Kebakaran

Tidak mengendalikan peralatan Membiarkan peralatan elektrik
elektrik dengan betul. dicas terlalu lama.

Siti menutup mentol lampu di biliknya dengan menggunakan
tuala untuk mendapat cahaya yang lebih malap. Berdasarkan
perbuatan Siti, apakah kesan yang akan berlaku?

136

MENGENDALIKAN PERALATAN ELEKTRIK DENGAN SELAMAT
Apabila kita terkena arus elektrik secara berlebihan, kita akan mengalami
kecederaan dan boleh membawa maut. Oleh itu, kita perlulah mengamalkan
langkah-langkah keselamatan ketika mengendalikan peralatan elektrik.

Bagaimanakah kita boleh menggunakan
peralatan elektrik dengan selamat?

Peralatan elektrik yang rosak hendaklah dibaiki oleh
pihak yang bertauliah.

Pastikan tangan kering semasa menyentuh suis. 137

5.3.3

Sambungkan hanya satu plag pada satu soket.

Suis pada soket perlu dimatikan sebelum mencabut plag daripada soket.

Wayar yang rosak perlu digantikan dengan wayar yang baharu.

138

KAD KESELAMATAN
AKTIVITI RIA D A N P E N J I M A T A N

TENAGA ELEKTRIK

ALAT DAN BAHAN Komputer, capaian Internet, gunting, gam,
kad manila dan pita pelekat.

LANGKAH-LANGKAH

1. Kenal pasti peralatan elektrik 2. Dengan menggunakan komputer
di sekolah kamu, seperti di kantin, dan Internet, cari maklumat tentang
makmal komputer dan pusat langkah keselamatan dan cara
sumber. Tandakan lokasi yang penjimatan tenaga elektrik ketika
mempunyai peralatan elektrik mengendalikan peralatan elektrik.
dengan menggunakan pita pelekat. Cetak maklumat yang diperoleh.

3. Guntingkan kad manila menjadi 4. Lekatkan kad yang dihasilkan
kad-kad kecil. Tampalkan di lokasi yang telah ditandakan.
maklumat pada kad manila untuk Bentangkan hasil kerja kumpulan
menghasilkan kad keselamatan kamu kepada kumpulan yang lain.
dan penjimatan tenaga elektrik.

Jelaskan langkah-langkah keselamatan yang perlu dipatuhi 139
semasa mengendalikan peralatan elektrik.

5.3.3, 5.3.4

SANTAI SAINS K U I Z P A P A N L I T A R

Hasilkan kuiz papan litar dengan Kuiz papan litar
menggunakan kad keras, kertas
berwarna, klip kertas, pita pelekat,
wayar penyambung berklip buaya,
sel kering, mentol, pemegang sel
kering, penebuk lubang dan gam.

LANGKAH-LANGKAH

1. Sediakan soalan dan 2. Tebuk lubang di bahagian 3. Masukkan klip kertas
jawapan kuiz secara bertulis atas kad. pada setiap sisi kad yang
atau bercetak di atas kertas mempunyai soalan
berwarna. Tampalkan
soalan dan jawapan di atas dan jawapan.
kad keras secara rawak.

4. Bina litar elektrik dengan 5. Masukkan bahagian mentol 6. Sambungkan klip kertas
menggunakan wayar ke dalam lubang dari pada soalan dengan klip
penyambung berklip buaya belakang kad. Lekatkan kertas pada jawapan yang
seperti gambar di atas. dengan pita pelekat. betul dengan menggunakan
wayar penyambung
di bahagian belakang kad.

7. Sentuhkan hujung klip buaya
pada klip kertas di bahagian
soalan. Sentuh hujung klip
buaya yang lain pada klip

140 kertas di bahagian jawapan.