ปกิณกะ พิพิธภัณฑสถานแห่งชาติ อุบลราชธานี

ป กิ ณ ก ะ | ๔ ๘

ไ ม้ ฉ ลุ ล า ย พ ร ร ณ พ ฤ ก ษ า
ประดั บอาคาร

ป กิ ณ ก ะ | ๔ ๙

หน้าต่าง
บานกระท้งุ

ม ร ด ก ภู มิ ป ญ ญ า ข อ ง ไ ท ย

หน้าต่างบานกระทุ้ง คอื หนา้ ต่างบาน
เ ล็ ก ที ซ้ อ น อ ยู่ ใ น บ า น ห น้ า ต่ า ง ป ก ติ
เปนภูมิปญญาด้านสถาปตยกรรม
ของไทย มีประโยชน์สําหรับระบาย
อากาศในยามทไี มส่ ามารถเปดหนา้ ตา่ ง
ปกตไิ ดเ้ ตม็ บาน เชน่ ชว่ งบา่ ยทมี แี ดดสาด
เขา้ อาคาร ชว่ งฝนตก หรอื ยามฤดหู นาว
ทีผู้อยู่อาศัยไม่ต้องการรับลมเต็มที
เปนต้น

ป กิ ณ ก ะ | ๕ ๐

หน้าต่ างบานกระทุ้ง

ป กิ ณ ก ะ | ๕ ๑

การปู พืนไม้อาคารพิพิธภัณฑ์

ม ร ด ก ภู มิ ป ญ ญ า ใ น ตั ว อ า ค า ร ศ า ล า ก ล า ง จั ง ห วั ด
ค ว า ม สั ม พั น ธ์ ร ะ ห ว่ า ง ตั ว อ า ค า ร กั บ ฤ ดู ก า ล

ป กิ ณ ก ะ | ๕ ๒

การปูพนื ไม้
อาคาร

ลักษณะภูมิประเทศของจังหวัดอุบลราชธานี ทาํ ให้มีลักษณะภูมิอากาศทีมี
ฤดูกาลถึง ๓ ฤดู และทัง ๓ ฤดูกาลนันมีความแตกต่างอย่างมากทังด้านอุณภูมิและ
ความชืน ซึงผู้สร้างอาคารศาลากลางนันก็มีความรู้ด้านลักษณะภูมิอากาศของจังหวัด
อบุ ลราชธานแี ละตระหนกั รใู้ นขอ้ จาํ กดั ของวสั ดทุ นี าํ มาสรา้ งอาคารโดยเฉพาะวสั ดทุ นี าํ มาปู
พื นอาคารทีต้องมีความคงทนแข็งแรง นันก็คือไม้เนือแข็งโดยธรรมชาติของไม้นัน
เมอื พบความรอ้ นและแหง้ กจ็ ะหดตวั แตห่ ากพบความชนื กจ็ ะขยายตวั ดว้ ยเหตนุ ผี สู้ รา้ งอาคาร
จงึ ใชเ้ ทคนคิ การปูพืนอาคาร ๒ ลกั ษณะ ตามการใช้ประโยชน์ คือ ภายนอกอาคาร ไดแ้ ก่
ระเบยี งโดยรอบทตี อ้ งสมั ผสั ทงั แดดและฝนนนั ผสู้ รา้ งไดใ้ ชเ้ ทคนคิ การปพู ืนแบบเวน้ ระยะหา่ ง
เผอื ไมข้ ยายตวั ยามฤดฝู น ซงึ หากปพู ืนจนสนทิ กนั เมอื ไมโ้ ดนความชนื แลว้ ขยายตวั จะทําให้
พืนไม้เบียดตัวจนแตกเสียหาย ดังนันจึงจําเปนทีต้องปูพืนแบบเว้นระยะห่าง นอกจากนี
ระยะหา่ งของพืนไมท้ จี ะเกดิ ขนึ ในยามฤดรู อ้ นนนั กจ็ ะเปนตวั ชว่ ยระบายความรอ้ นจากดา้ นลา่ ง
อาคาร สว่ นการปพู ืนไมภ้ ายในหอ้ งของตวั อาคารนนั แมจ้ ะปพู ืนไมช้ ดิ ขนึ แตก่ ไ็ มส่ นทิ ดเี พราะ
เผอื ระยะการขยายตวั ของไมเ้ ชน่ กนั แตม่ กี ารเวน้ ชอ่ งวา่ งเผอื ไมข้ ยายตวั ทเี ลก็ กวา่ แลว้ ใชผ้ า้
ชุบนําชันอัดจนแน่นช่องเพื อปองกันแมลงขึนมารบกวน นับเปนอีกหนึงภูมิปญญาใน
การกอ่ สรา้ งอาคารทีสัมพันธ์กบั ฤดูกาลของจงั หวัดอบุ ลราชธานี

ป กิ ณ ก ะ | ๕ ๓

การออกแบบเครอื งใชส้ าํ หรบั อาคาร
ศาลากลางจังหวัดอุบลราชธานี

โตะ๊ ทํางานของสมุหเทศาภบิ าล ปจจุบันพิพิธภัณฑสถานแหงชาติ อุบลราชธานี
สําเร็จราชการมณฑล ยังเก็บรักษาเคร่ืองใชสําหรับศาลากลางจังหวัด
อบุ ลราชธานี - ผวู้ า่ ราชการ อบุ ลราชธานที ที่ รงคณุ คา ไวจ ํานวนหนงึ่ ซง่ึ หนง่ึ ในนน้ั คอื
จังหวดั อบุ ลราชธานี โตะทํางานของสมุหเทศาภิบาลสาํ เร็จราชการ
มณฑลอุบลราชธานี - ผูวาราชการอุบลราชธานี
โดยโตะตัวนี้มีการแกะสลักลวดลายชอบัวสาย
ซง่ึ สอดคลอ งกบั นามเมอื งอบุ ลราชธานี สนั นษิ ฐานวา
เครื่องใชชุดน้ีสรางข้ึนพรอมกับการสรางอาคาร
ศาลากลางหลังนี้ นอกจากโตะตัวน้ีแลวยังมี
เคร่ืองใชที่เขาชุดกันอีก ๒ อยาง คือ เกาอ้ี และ
ตใู สเ อกสาร โดยเครอ่ื งใชท งั้ ๒ อยา งนน้ั ปจ จบุ นั
เกบ็ รักษาในคลงั โบราณวัตถุมไิ ดนํามาจดั แสดง

ป กิ ณ ก ะ | ๕ ๔

โตะ๊ ทํางานของสมุหเทศาภบิ าลสําเร็จราชการ
มณฑลอุบลราชธานี - ผู้ว่าราชการจังหวดั
อุบลราชธานี

ป กิ ณ ก ะ | ๕ ๕

ล า ย แ ก ะ ส ลั ก ป ร ะ ดั บ โ ต๊ ะ ทํา ง า น
ของสมหุ เทศาภบิ าลสําเร็จราชการ
มณฑลอบุ ลราชธานี - ผวู้ า่ ราชการ
จงั หวัดอบุ ลราชธานี

ป กิ ณ ก ะ | ๕ ๖

๙.บทส่งท้ าย
เ ก็ บ ส รุ ป เ รื อ ง เ ล่ า จ า ก

“เหลียวหลัง แลหนา้
ทัศนาพพิ ธิ ภัณฑ์”

ก้ า ว เ ข้ า สู่ ท ศ ว ร ร ษ ที ๔
ข อ ง พิ พิ ธ ภั ณ ฑ ส ถ า น แ ห่ ง ช า ติ อุ บ ล ร า ช ธ า นี :

พ ลั ง ข อ ง ก า ร เ ป ลี ย น แ ป ล ง สู่ แ ห ล่ ง เ รี ย น รู้
ข อ ง ชุ ม ช น ใ น ค ริ ส ต์ ศ ต ว ร ร ษ ที ๒ ๑
โ ด ย มิ ต ต ท รั พ ย์ ผุ ด

ป กิ ณ ก ะ | ๕ ๗

ชวี ประวตั ขิ องอาคารพพิ ธิ ภณั ฑสถานแหง ชาติ อบุ ลราชธานี มคี วามนา สนใจ
ไมแ พช วี ประวตั ขิ องบคุ คลสาํ คญั แตจ ะโดดเดน มากกวา ตรงทอ่ี าคารพพิ ธิ ภณั ฑสถาน-
แหง ชาติ อบุ ลราชธานี มคี วามตอ เนอื่ งยนื ยาวมากกวา ชวี ติ ของใครคนใดคนหนงึ่
โดยเฉพาะอยา งยง่ิ อาคารพพิ ธิ ภณั ฑสถานแหง ชาติ อบุ ลราชธานไี ดเ ปน ประจกั ษพ ยาน
พฒั นาการทางการเมอื งและวฒั นธรรมของจงั หวดั อบุ ลราชธานี และประเทศไทย
ไปในเวลาเดยี วกนั จนกระทง่ั เปลย่ี นแปลงหนา ทรี่ บั ใชส งั คมเปน พพิ ธิ ภณั ฑสถานแหง ชาติ
เพ่ือการเรยี นรูม รดกทางวัฒนธรรมในครสิ ตศ ตวรรษที่ ๒๑

อาคารพพิ ธิ ภณั ฑสถานแหง ชาติ อบุ ลราชธานี เกดิ ขนึ้ จากแนวคดิ การสรา ง
สถานทรี่ าชการสมยั ใหมท เี่ ปน ศนู ยก ลางการตดิ ตอ ประสานงานระหวา งราชสํานกั
กรงุ เทพฯกบั รฐั บาลมณฑลเทศาภบิ าลในภมู ภิ าคทเี่ กดิ ขนึ้ ตามนโยบายการปฏริ ปู
การปกครองแบบมณฑลเทศาภิบาล พ.ศ. ๒๔๓๕ ในรัชสมัยพระบาทสมเด็จ
พระจุลจอมเกลาเจาอยูหัว รัชกาลท่ี ๕ นับวานโยบายดังกลาวไดใหกําเนิด
สถานทท่ี เ่ี รยี กวา “ทวี่ า การขา หลวงประจํามณฑล” หรอื “ศาลาวา การรฐั บาลภมู ภิ าค”
แทนการใช “โฮงหลวง” หรือพระตําหนักที่ประทับของเจาผูปกครองเมือง
ซงึ่ เปน ทว่ี า ราชการเมอื งและราชอาณาจกั รมาตงั้ แตส มยั ของพระปทมุ วรราชสรุ ยิ วงศ
(เจา คาํ ผง) ในชว งปลายครสิ ตศ ตวรรษท่ี ๑๘ ซง่ึ ใชเ ปน ทงั้ ทปี่ ระทบั ของเจา ผปู กครอง
และวา ราชการเมอื งอาคารทส่ี รา งขน้ึ ใหมต ามรปู แบบสถาปต ยกรรมทแ่ี พรห ลาย
รว มสมยั กบั อาคารสถานทร่ี าชการในกรงุ เทพมหานคร“ศาลารฐั บาลมณฑลอบุ ลราชธาน”ี นี้
สรา งขน้ึ เมอื่ ป ๒๔๖๑ ในรชั สมยั พระบาทสมเดจ็ พระมงกฎุ เกลา เจา อยหู วั รชั กาลที่ ๖
ในพนื้ ทซ่ี ง่ึ เดมิ เปน ทด่ี นิ ของลกู หลานเจา ผปู กครองมาแตอ ดตี ซงึ่ พระเจา บรมวงศเ ธอ
กรมหลวงสรรพสทิ ธปิ ระสงค ขา หลวงตา งพระองค สําเรจ็ ราชการมณฑลลาวกาว
ทรงขอมาจากหมอมเจียงคํา ชุมพล ณ อยธุ ยาเพื่อใชเ ปน ทส่ี าธารณประโยชน
สําหรับกอ สรางเปน สถานท่รี าชการ

ป กิ ณ ก ะ | ๕ ๘

ในป ๒๔๗๖ ไดเ กดิ การตง้ั การปกครองแบบจงั หวดั แทนทก่ี ารปกครองราชอาณาจกั รแบบมณฑล
อาคารศาลารัฐบาลมณฑลอุบลราชธานีจึงทําหนาที่เปนศาลากลางจังหวัดอุบลราชธานีจวบจนถึง
ป ๒๕๑๑ ซง่ึ จงั หวดั อบุ ลราชธานไี ดส รา งศาลากลางหลงั ใหมข นึ้ บรเิ วณใกลเ คยี งแลว ยา ยหนว ยงาน
ราชการตาง ๆ ออกไปอยูที่ศาลากลางหลังใหม แลวกําหนดใหอาคารศาลากลางจังหวัดหลังเดิม
ใชเปนที่วา การอําเภอเมอื งอบุ ลราชธานีและหนวยงานราชการขนาดเล็กมาโดยตลอด

การขยายตวั ของจงั หวดั อบุ ลราชธานที ง้ั ทางดา นประชากรและระบบเศรษฐกจิ จงึ จาํ เปน ตอ งยา ย
สถานที่ท่ีวาการอาํ เภอเมืองอุบลราชธานีออกไป ดังนั้น ในป ๒๕๒๖ จังหวัดอุบลราชธานีจึงมอบ
อาคารที่วาการอําเภอเมืองอุบลราชธานีหลังนี้ใหกรมศิลปากรทาํ การซอมแซมบูรณะเพื่อใชจัดตั้ง
เปนพิพิธภัณฑสถานแหงชาติประจําจังหวัด ตามประกาศในราชกิจจานุเบกษา เลมที่ ๑๐๓
ตอนท่ี ๒๐๔ เมอ่ื วนั ท่ี ๒๐ พฤศจกิ ายน ๒๕๒๙ ประกาศใหพ พิ ธิ ภณั ฑสถานแหง ชาติ อบุ ลราชธานี
เปน พพิ ธิ ภณั ฑสถานแหงชาติ

ป กิ ณ ก ะ | ๕ ๙

ภายหลังจากการบูรณะซอมแซมและจัดแสดงโบราณวัตถุเสร็จส้ินแลวกรมศิลปากร
ไดกราบบังคมทูลเชิญสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารีเสด็จพระราชดําเนิน
เปด พพิ ธิ ภณั ฑสถานแหง ชาติ อบุ ลราชธานี เมอื่ วนั ท่ี ๓๐ มถิ นุ ายน ๒๕๓๒ อาคารพพิ ธิ ภณั ฑสถานแหง ชาติ
อุบลราชธานี ถือเปนอาคารท่ีมีคุณคาทางสถาปตยกรรมของจังหวัดอุบลราชธานี ไดรับรางวัล
อาคารอนุรักษศิลปกรรมดีเดนในป ๒๕๓๒ จากสมาคมสถาปนิกสยามในพระบรมราชูปถัมถ
และกรมศลิ ปากรไดป ระกาศขนึ้ ทะเบยี นเปน โบราณสถาน เมอ่ื วนั ท่ี ๑๐ ตลุ าคม ๒๕๔๔

ตามแนวคดิ การศกึ ษาประวตั ศิ าสตรส ถานทหี่ รอื สถานานสุ รณ (lieux de mémoire)
ของ นักประวัติศาสตรสาํ นักอันนาลสปแยร นอรา (Pierre Nora) อาจชวยเปนแสงสวาง
นําทางการศึกษาอาคารพิพิธภัณฑสถานแหงชาติ อุบลราชธานี ใหกลับฟนคืนชีวิตเลาเรื่องราว
ในอดีตใหคนปจจุบัน ไดรับรูอยางนาตื่นตาไดอีกคร้ัง อยางนอยประสบการณมากกวารอยป
ของอาคารหลังนี้นาจะทําให เราเขาใจชวงหัวเล้ียวหัวตอทางการเมืองของอุบลราชธานี
จากการปกครองตามแนวคิดราชอาณาจักรในปลายคริสตศตวรรษที่ ๑๘ มาสูการปกครอง
แบบมณฑลเทศาภิบาลและการปกครองในรูปแบบจังหวัดในปจจุบัน นอกจากน้ี การศึกษา
ทางดานวัฒนธรรมของตัวอาคารก็ยังเปนเร่ืองท่ีนารูไมนอย หากไมนับรวมสถาปตยกรรม
ทม่ี ลี กั ษณะเฉพาะแลว วศิ วกรรมการกอ สรา งอาคารในสมยั รชั กาลท่ี ๖ กเ็ ปน สง่ิ ทน่ี า คน หาไมแ พก นั
แตห ากเราตอ งการรจู กั ชวี ติ ประจําวนั ของผคู นทแ่ี วะเวยี นเปลยี่ นหนา เปลยี่ นรนุ เปลย่ี นกลมุ สงั คม
เขา ใชอ าคารน้ี เราอาจตอ งใชห ลกั ฐานแวดลอ มชว ยสรา งอดตี ทม่ี ชี วี ติ ใหก ลบั มาอกี ครงั้ เหลา อาคาร
ที่เคยเปนรานรวง โรงแรม สถานท่ีราชการตาง ๆ วัดวาอารามท่ีอยูบริเวณรายรอบ แหลงน้าํ
ชมุ ชน โดยเฉพาะทงุ ศรเี มอื งและตลาดของเมอื ง ลว นแลว แตส ามารถบอกเลา เรอ่ื งราวทน่ี า สนใจ
เก่ยี วกบั ชีวประวตั ขิ องอาคารพพิ ิธภัณฑสถานแหง ชาติ อบุ ลราชธานี ใหเหน็ มติ ิอนื่ ๆ มากยงิ่ ข้นึ

อาคารพพิ ธิ ภณั ฑสถานแหง ชาติ อบุ ลราชธานี เปน อาคารรปู สเี่ หลย่ี มผนื ผา แบง เปน สองตอน
ประตหู นา เชอ่ื มดว ยมขุ ยน่ื ออกมาก ดา นบนของมขุ ทาํ เปน หนา บนั มชี อื่ “ศาลากลางจงั หวดั อบุ ลราชธาน”ี
อาคารหันหนาไปทางทิศเหนือออกสูลานกวางของทุงศรีเมือง ตัวอาคารเปนชั้นเดียว ยกพื้นสูง
กออิฐถือปูนและปูพื้นอาคารท้ังหลังดวยไม ภายในประกอบดวยหองโถงใหญตั้งอยูตรงกลาง
ลานสี่เหลี่ยมภายในของอาคารมีหองขนาดเล็กรายรอบและใชระเบียงทางเดินรอบเปนวงกลม
เชอ่ื มโยงหอ งตา ง ๆ ของอาคาร หลงั คาเปน ทรงปน หยามงุ กระเบอ้ื ง ตดิ กบั อาคารหลกั ยงั มอี าคาร
เปดโลง ใชจดั แสดงโบราณวตั ถกุ ลางแจง

ป กิ ณ ก ะ | ๖ ๐

ป กิ ณ ก ะ | ๖ ๑

ปจจบุ ันพิพธิ ภณั ฑสถานแหง ชาติ อุบลราชธานี ไดใ ชเทคโนโลยที ันสมยั ในการนําเสนอประวตั ศิ าสตร
ของพื้นที่อุบลราชธานีและภาคตะวันออกเฉียงเหนือ โดยแบงออกเปนหองจัดแสดงนิทรรศการช่ัวคราว
หอ งสมยั กอ นประวตั ศิ าสตร หอ งวฒั นธรรมทวารวดี หอ งวฒั นธรรมเขมรโบราณ และหอ งวฒั นธรรมรตั นโกสนิ ทร
แตล ะหอ งมโี บราณวตั ถทุ ง่ี ดงามและหายากมาจดั แสดง มแี ผน ปา ยอธบิ ายสน้ั ๆ พรอ ม QR CODE ใหโ หลด
รายละเอียดของโบราณวัตถุเพ่ิมเติม ส่ิงน้ีสะทอนใหเห็นถึงการกลายสถานภาพของพิพิธภัณฑสถาน
ในความหมายของสถานที่เก็บและอนุรักษโบราณวัตถุ ที่มีความสําคัญ กลายเปนแหลงเรียนรูของชุมชน
ทชี่ มุ ชนตอ งเอาใจใสมาศกึ ษาเพือ่ ความเขาใจความเปนมาของบา นเมืองและภูมสิ ถานที่ตนเองอยอู าศัย

ป กิ ณ ก ะ | ๖ ๒

ในทศวรรษที่ ๔ ของพิพิธภัณฑสถานแหงชาติ อุบลราชธานี ส่ิงท่ีเปนความคาดหวัง
ของชมุ ชนในความหมายทก่ี วา งทสี่ ดุ ตง้ั แตอ บุ ลราชธานี ภาคตะวนั ออกเฉยี งเหนอื ประเทศไทย
มาจนถงึ ภมู ภิ าคลมุ นาํ้ โขง ทต่ี อ งการเหน็ คอื ประการแรก การมสี ว นรว มของชมุ ชนในกระบวนการ
สรางองคความรูทางโบราณคดีและประวัติศาสตรกอนที่โบราณวัตถุตาง ๆ จะเขามาจัดแสดง
ในพิพิธภัณฑ เชน การมีสวนติดตามและแสวงหาโบราณวัตถุ การสํารวจขุดคน การโหวตวัตถุ
ที่เปน Highlight ของชุมชนท่ีผูชมพลาดไมได เปนตน หรือแมกระท่ังการระดมทุนเพื่อพัฒนา
พพิ ธิ ภณั ฑสถานแหง ชาติ อบุ ลราชธานี ใหค รอบคลมุ พนั ธกจิ แหลง เรยี นรชู มุ ชนใหร อบดา นมากขนึ้
ประการท่ีสอง การสะทอนอัตลักษณที่แทจริงของพิพิธภัณฑสถานแหงชาติ อุบลราชธานี
ซงึ่ แตกตา งจากพพิ ธิ ภณั ฑสถานแหง ชาตอิ นื่ ๆ เพราะจรงิ ๆ แลว พพิ ธิ ภณั ฑสถานแหง ชาติ อบุ ลราชธานี
สามารถเปนกระจกสะทอนใหเห็นมิติของอุบลราชธานี ภาคตะวันออกเฉียงเหนือ ประเทศไทย
ภูมิภาคลุมนํ้าโขง และสังคมโลก ไดในเวลาเดียวกัน ประการสุดทาย การเพ่ิมพื้นที่จัดแสดง
เกี่ยวกับวัฒนธรรมลานชางต้ังแตสมัยพระปทุมวรราชสุริยวงศ (เจาคาํ ผง) มาจนถึงการปรับตัว
สวู ฒั นธรรมกรงุ เทพฯ และอบุ ลราชธานใี นมติ นิ านาชาติ ตง้ั แตส มยั สงครามโลก ทง้ั นเี้ พอื่ ใหผ ชู ม
ไดเหน็ ถึงความตอ เนื่องต้ังแตส มยั กอนประวตั ิศาสตรมาจนถงึ ชีวติ ปจจุบนั ของพวกเขาในวันน้ี

พลงั การเปลย่ี นแปลงในยคุ ดจิ ทิ ลั จะผลกั ดนั ใหช มุ ชนรสู กึ ถงึ การเปน สว นหนง่ึ ของประวตั ศิ าสตร
ความเปนมาของชุมชนของตนเอง ไปจนถึงการเปนสวนหน่ึงของการเรียนรูตลอดชีวิตของผูคน
หลากหลายรนุ อายแุ ละกลมุ สงั คมทงั้ ทอี่ ยใู กลแ ละไกล สงิ่ นค้ี งเปน ภาพรา งของพพิ ธิ ภณั ฑสถานแหง ชาติ
อบุ ลราชธานี ในทศวรรษที่ ๔ ท่กี าํ ลงั กลายเปน ภาพจรงิ อยางไมน านเกินรอ

ป กิ ณ ก ะ | ๖ ๓

บรรยากาศทีสงบ ร่มรืนของพิพิธภณั ฑสถานแหง่ ชาติ อบุ ลราชธานี
ซึงเหมาะกบั การเปนแหล่งเรียนรู้ของชุมชน

สนับสนุนโดย

สํา นั ก ง า น ส่ ง เ ส ริ ม บ ริ ห า ร ง า น วิ จั ย
บ ริ ห า ร วิ ช า ก า ร แ ล ะ ทํา นุ บาํ รุ ง ศิ ล ป วั ฒ น ธ ร ร ม

ม ห า วิ ท ย า ลั ย อุ บ ล ร า ช ธ า นี