MONGOLIIN_ULAMJLALT_ANGAAKH_UKHAAN

Ðåäàêöèéí çºâëºë

Ерөнхий эрхлэгч: Б.Дагвацэрэн, Академич, АШУ-ны доктор, профессор
Орлогч эрхлэгч: Ш.Болд, Академич, АШУ-ны доктор, профессор
Нарийн бичгийн дарга: Б.Энхжаргал, Зүү төөнө заслын тэргүүлэх зэрэгтэй эмч

Ãèø¿¿ä: Õîëáîî áàðèõ õàÿã:

1. Ч. Чимэдрагчаа, АУ-ны доктор, Утас: 99111418, 99160125
профессор Имэйл хаяг:
[email protected]
2. Л. Цэрэндулам, ЭЗУ-ны доктор, [email protected]
профессор

3. Д. Цэрэндагва, МАУА гишүүн, АУ-ны
доктор, профессор

4. М. Амбага, АШУ-ны доктор,
профессор

5. С. Сээсрэгдорж, АУ-ны доктор,
профессор

6. Д. Цэнд-Аюуш, АУ-ны доктор, дэд
профессор

7. Д. Хишгээ, ЭЗУ-ны доктор

8. Б. Ууганбаяр, АУ-ны доктор

9. П. Молор-Эрдэнэ, АУ-ны доктор

10. Д. Шинэтуяа, АУ-ны магистр, Зүү
төөнө заслын тэргүүлэх зэргийн их эмч

11. Н. Занди АУ-ны доктор, УАУ-ны ахлах
зэргийн их эмч

12. Б. Дэжидмаа, АУ-ны доктор

13. А. Төгөлдөр, БУ-ны доктор

14. Э. Дэлгэрмаа, АУ-ны доктор

15. С. Мөнхбат, IT инженер

Journal of Traditional Mongolian Medicine

Òîâ÷ òàíèëöóóëãà

Монголын Уламжлалт Анагаах Ухаан сэтгүүл Ñýòã¿¿ëèéí òîâ÷ ìýäýýëýë
нь 2013 оны 6 сард анхны дугаараа хэвлэн Сэтгүүлийн нэр:
нийтэлсэн. Тус сэтгүүл нь Олон Улсын Стандарт Монголын Уламжлалт Анагаах Ухаан
Цуврал Дугаар буюу ISSN 2309-7639 (International Сэтгүүлийн хураангуй нэр:
Standard Serial Number) дугаар авч, Номхон Далайн МонУламАС
Баруун Бүсийн Анагаах Ухааны Сэтгүүлүүдийг Сэтгүүлийн нэрийн товчлол:
Индексжүүлэх Байгууллагад (Western Pacific Region МУАС
Index Medicus)-т албан ёсоор бүртгэгдсэн билээ. Хэвлэгдсэн:
2013.06 сар
Иймээс тус сэтгүүлд хэвлэн нийтлэгдсэн эрдэм Өгүүллийн давтамж:
шинжилгээний бүтээлийн Англи хураангуй нь Улирал тутам
www.wprim.org цахим хайлтын системд бүртгэгдэж Сэтгүүлийн эрхлэгч:
олон улсын түвшинд танигдах боломжтой боллоо. Б.Дагвацэрэн, Академич
Сэтгүүлийг эрхлэх байгууллага:
Мөн тус сэтгүүлийн хураангуй нь www. Уламжлалт Анагаах Ухааны Эмч,
mongolmed.mn цахим хуудсанд тавигдах тул Судлаачдын Нийгэмлэг
сэтгүүлд хэвлэн нийтлэгдсэн бүтээлүүдтэй та бүхэн Ямар хэл дээр хэвлэгддэг:
энэхүү цахим хуудсуудаар дамжуулан танилцах Mонгол (англи товчлолтой)
боломжтой юм. ISSN:
2309-7639
Цаашид бид онлайнаар бүтээлээ илгээх Улсын бүртгэлийн дугаар:
тогтолцоо руу шилжихээр зорилго тавин ажиллаж 9073010146
байна. Энэ нь цаг хугацаа хэмнэсэн дэвшилтэт Захиалгын дугаар:
технологи болох юм.
Өгүүллийн чиглэлүүд:
Түүнчлэн манай сэтгүүл өмнөх дугаараас эхлэн Уламжлалт анагаах,
төгсөлтийн дараах кредит сургалтыг явуулж эхлээд Биоанагаах, Эмнэлзүй, Эмзүй,
байна.
MeSH (NLM):
Тус сэтгүүлд хэвлэн нийтлэгдэх эрдэм
шинжилгээний бүтээлүүд нь Arial фонтын, 12 SC (SCI):
хэмжээтэй үсгээр, мөр хоорондоо Single, тал Электрон хаяг:
бүрээс 2 см зайтайгаар А4 хэмжээтэй цаасан дээр [email protected]
бичигдсэн байна. [email protected]
Индексжүүлэлт/ хавтас:
Өгүүллээ хянуулахаар явуулахдаа А4 хэмжээтэй Western Pacific Region Index Medicus
нэг нүүр бүтээлийг 10000 төгрөгөөр тооцож
хянуулсан төлбөрийг тушаана.

Өгүүллээ хянуулаад хэвлэхийг зөвшөөрсөн
тохиолдолд А4 хэмжээтэй нэг нүүр бүтээлийг
10000 төгрөгөөр тооцож хэвлэн нийтлэх төлбөрийг
тушаана.

Зар сурталчилгаа: Өнгөтөөр А4-ын нэг нүүр
500,000 төгрөг, А5-ын нэг нүүр 250,000 төгрөг

Төлбөр тушаах данс: Хаан банк 502 090 9447.
Монголын Уламжлалт Анагаах Ухаан Сэтгүүл

Гүйлгээний утга: Өгүүлэл хянуулах төлбөр
(эсвэл өгүүлэл хэвлүүлэх төлбөр)

Зохиогчид зориулсан зааврыг зөрчсөн
тохиолдолд хянах, хэвлэн нийтлэх боломжгүй
болохыг анхаарах.

2 Óëàìæëàëò Àíàãààõ Óõààíû Ýì÷ Ñóäëàà÷äûí Íèéãýìëýãèéí àëáàí ¸ñíû ñýòã¿¿ë

ÌÌîîííããîëûí Óëàììææëëààëëòò ÀÀííààããààõ Óõààí

Ðåäàêöèéí çóðâàñ ÀÃÓÓËÃÀ
Ñóäàëãàà, шинжилгээ
5

6 Хэрээн нүдэн (Asparagus cochinchinesis) ба нарийн цахилдаг (Iris
tenuifolia)-ийн хорон чанарын судалгаа
Э.Мөнгөнцэцэг, Г.Мөнхзул, Г.Нарангэрэл, Ж.Алдармаа

9 Уламжлалт эм найруулах аргын зарим онцлог, судалгааны үр дүн
Д.Амарзаяа, Ч.Чимэдрагчаа, Д. Цэнд-Аюуш, З.Оюун, Б.Дагвацэрэн

12 Этанолын архаг хордлого үүсгэсэн хархны нейротрансмиттерийн
өөрчлөлтөнд алкуремон бэлдмэлийн үзүүлсэн үр дүн
Ж.Бат-Эрдэнэ, Б.Саранчимэг, Ч.Чимэдрагчаа

17 Brain Concussion and Summary of Traditional Mongolian Massaging Methods
to Treat Brain Concussion
Dagvatseren.B, Amarzaya.D, Uuganbayar.B, Bodikhuu.D, Tselmeg.D

25 Дарву -5 уламжлалт эмийн уушгины хурц үрэвслийн үед TNF α цитокины
хэмжээнд үзүүлсэн нөлөө
Н.Гүнжидмаа, Б.Дэжидмаа, Н.Оюунцэцэг, Ч.Чимэдрагчаа

23 Азийн жамъянмядаг ургамлын стандартчлалын үзүүлэлтүүдийг
тодорхойлсон дүн
Э.Сугаржав, Ц.Нямдэмбэрэл, Г.Цэрэнханд , Ч.Чимэдрагчаа

26 Монгол догор (Caryopteris Mongolica Bunge)-ын шээс ялгаруулах үйлдэл
Г.Нарангэрэл, Н.Халиун, Б.Дагвацэрэн

29 Гүргэм-13 эмийн элэг хамгаалах нөлөөг судалсан дүн
Г.Мөнхзул, Б.Ууганбаяр, Б.Дэжидмаа, Ч.Чимэдрагчаа

35 Харханд үүсгэсэн уушгины цочмог үрэвслийн эмгэг загварын үеийн IL-10,
IL-1β цитокины хэмжээнд Лидэр-7 тангийн үзүүлсэн нөлөө
Б.Дэжидмаа, Ч.Эрдэнэчимэг, Ч.Чимэдрагчаа

39 Туршилтын амьтанд үүсгэсэн үений үрэвслийн эмгэг загварт уламжлалт
эм Жонлон-5-ын үзүүлэх нөлөө
П.Даваадулам, Б.Ууганбаяр, Г. Мөнхзул, С.Олдох

45 Нойргүйдлийн хам шинжийг зүүгээр эмчлэх нь
Т.Болормаа, Б.Лагшмаа

49 Энгийн буржгар (Thalictrum simplex) ургамлын бөөр хамгаалах, шээс хөөх
үйлдлийг судалсан байдал
Ц.Таванцэцэг, Л.Дашиймаа

53 Харханд үүсгэсэн архины шалтгаант тэнэгрэлийн эмгэг загварт Ночог-6
найрлагын үзүүлэх үр нөлөөг туршин гистологи шинжилгээгээр үнэлсэн нь
Г.Жаргалсайхан, С.Сээсрэгдорж, Б.Рэгзэдмаа, А.Мягмаржав, Б.Энхжаргал

57 Нүүрний гоо сайхны усан зүүнд ийлдсийг хэрэглэх нь
Г.Саранцэцэг, Г.Цэнд-Аюуш, Н.Мөнхбат, Т.Болормаа, Г.Орлон, С.Оюунбилэг

Óëàìæëàëò Àíàãààõ Óõààíû Ýì÷ Ñóäëàà÷äûí Íèéãýìëýãèéí àëáàí ¸ñíû ñýòã¿¿ë 3

Journal of Traditional Mongolian Medicine

Зөвлөгөө, практик 67 Өндөр зоосон цэцэг (Inula helenium L), эмийн бамбайн (Valeriana officinalis L)
Монгол Улсын Үндэсний Фармакопейн өгүүлэл боловсруулсан судалгаа
Мэдээлэл Ц.Нямдэмбэрэл, Э.Сугаржав., З.Оюун., Ч.Чимэдрагчаа
сурталчилгаа
71 Мамба дацанд суралцах дэг жаяг болон эмч, маарамба, оточ нэрийн
Үргэлж залуугаараа агуулга, мөн чанарыг тодруулах нь
Т.Цэцэгдарь, Л.Наранзаяа, Б.Батзориг, Ш.Болд

75 Академич Ц.Хайдав багштантай ажилласан монголын сүүлчийн
маарамбуудыг тодруулан тогтоох нь
Б.Батзориг, Л.Наранзаяа, Т.Цэцэгдарь, Ш.Болд

80 Хэлмэгдсэн маарамбуудын сахил, давхар зэрэг дэв, цолыг тайлбарлах нь
Л.Наранзаяа, Т.Цэцэгдарь, Ш.Болд

85 Монголын уламжлалт анагаах ухааны хүүхдийн өвчин судлал түүнийг
хөгжүүлэх асуудал
Т.Туруунаа, Х.Улаан-Од, Ш.Болд

89 Нийгмийн эрүүл мэнд ба монголчуудын эрүүл амьдрах ухаан
Б.Билгүүнсар, Ш.Болд

92 Жамбалчойжиданзанпэрэнлэйн эм найрлагын бүтээл дэх нүдний өвчний
жорын задаргаа
Г.Энхжин, Ш.Болд

96 Монгол анагаах ухааны бүлээн зүү заслын өвчин анагаах зарчим ба
эмчилгээний үйлдлийн тухай өгүүлэх нь
Чен ен Сүн, Лу Жиюн, Ү чи Жү

100 4QZT -4АВ оношилгоо эмчилгээний аппаратыг практикт хэрэглэх зөвлөмж
Ж.Батноров, М.Мягмардорж, Б.Энхжаргал

102 Уламжлалт Анагаах Ухааны зүү заслын хөгжлийн түүхэн дэх шинэ арга
Acupotomology.
Ц.Оджаргал

105 Шүд авахуулах эмчилгээний үед зүүгээр мэдээ алдуулан үр дүнг тооцсон нь
М.Мягмардорж, Т.Хонгорзул, Ж.Батноров, Д.Амарзаяа

107 Зөгийгөөр эмчлэхийн гайхамшиг
Д.Тогтох-Эрдэнэ, Д.Отгонтогтох

109 2016 оны Нобелийн шагнал
Б.Жавхлан

111 Ганцаар чадагчийн гайхамшиг
Ш.Болд

115 Чихрийн шижин
Ц.Мөнхтуул, Д.Уранзаяа, Ч.Чимэдрагчаа

116 Иогийн аргаар бие цэвэрлэх
Н.Занди

4 Óëàìæëàëò Àíàãààõ Óõààíû Ýì÷ Ñóäëàà÷äûí Íèéãýìëýãèéí àëáàí ¸ñíû ñýòã¿¿ë

Ìîíãîëûí Óëàìæëàëò Àíàãààõ Óõààí

Редакцийн зурвас

ЭРҮҮЛ МЭНДИЙН БОДЛОГО БА УЛАМЖЛАЛТ АНАГААХ УХААН



Дэлхийн даяаршил, уур амьсгалын өөрчлөлт, эдийн засгийн хүндрэлтэй
байдал, байгалийн гамшигт үзэгдлийн давтамж, хамрах цар хүрээ нэмэгдэж
улмаар хүн амын эрүүл мэндэд сөргөөр нөлөөлж, эрүүл мэндийн салбарт
багагүй ачаалал, дарамт учруулж байна. Энэхүү дарамт ачааг хөнгөлөх,
эрүүл мэндэд үзүүлэх нөлөө, эрүүл мэндийн салбарт учирч болох эрсдлийг
бууруулахад бидний өвөг дээдсийн үлдээсэн мэдлэгийн их өвийн нэгээхэн
хэсэг Монголын уламжлалт анагаах ухаан чухал үүрэг гүйцэтгэнэ гэдэг нь 1990
оноос хойш сэргээгдэн хөгжсөн Монголын уламжлалт анагаах ухаан түүхэн
хөгжил, олсон амжилт баттай харууллаа.

Хүний эрүүл, эмгэг байдлыг шинжлэх, оношлох, өвчин эмгэгийг эмчлэх,
түүнээс урьдчилан сэргийлэх, амьдралын чанарыг дээшлүүлэх, эрүүл мэндэд
халгаат хүчин зүйлийн нөлөөллийг бууруулах болон эрүүл мэндийн албаны
удирдлага-менежментийг боловсронгуй болгох, эрүүл мэндийн даатгалын
сангаас төлж байгаа тусламж үйлчилгээний зардлыг салбар харгалзахгүй
тэгшитгэхэд чиглэсэн манай орны нөхцөлд хамгийн тохиромжтой, дэвшилтэт
аргуудыг багтаасан бодлого боловсруулан хэрэгжүүлэх нь өнөөгийн эрүүл
мэндийн тогтолцооны амин чухал асуудал болсоор байна.

Дээр дурдсан бодлогын оновчтой шийдлийг олж хэрэгжүүлж чадваас
хүн амын эрүүл мэндийг бэхжүүлэх, өвчин эмгэгээс урьдчилан сэргийлэх,
зонхилон тохиолдож буй өвчин эмгэгийг эрт илрүүлж, урхаггүй эмчлэн
эдгэрүүлэх аргуудыг эрүүл мэндийн байгууллагын үйл ажиллагаа болон хүн
амын амьдрал, ахуйд нэвтрүүлэх замаар эрүүл монгол үндэстэн хөгжин дэвших
үндсийг бүрдүүлэх явдал байх болно. Үүнд Монголын уламжлалт анагаах
ухааны мэдлэг, хуримтлуулсан туршлага шийдвэрлэх үүрэг гүйцэтгэнэ. Гагцхүү
судлан гаргаж, бодлого болгон хэрэгжүүлэх л үлдээд байна.

ДЭМБ-аас дэлхийн улс орнуудын эрүүл мэндийн тусламжийн бүрэлдэхүүнд
УАУ-ны эзлэх байр суурийг харгалзан:

1. Нэгдмэл тогтолцоо;

2. Агуулсан тогтолцоо;

3. Уян хатан тогтолцоон гэсэн хэлбэр байж болохыг зөвлөсний дагуу чухам
аль тогтолцоо Монголд хэрэгтэйг судлан түүнийгээ сонгон авч дээр дурдсан
тулгамдсан асуудлуудыг яаралтай шийдэх боломжтой юм.

1990 оноос өнөөг хүртэл ЭМЯ-д ганц мэргэжилтэн ахмад настан, нөхөн
сэргээх, хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэдийн асуудлыг хавсрага болгон уламжлалт
анагаах ухааныг хариуцаж ирснийг өөрчлөн шинээр боловсруулсан төрийн
бодлогод тусгагдсан уламжлалт анагаах ухааныг хөгжүүлэх заалтыг хэрэгжүүлэх
нэгжийг бий болгон ажиллах нь ихээхэн ач холбогдолтой юм. Нөгөө
талаас ДЭМБ-ын зөвлөмжид буй нэгдмэл тогтолцоо нь уламжлалт анагаах
ухааны хөгжилд хамгийн тохирсон хувилбар бөгөөд бид эрдэм шинжилгээ,
үйлдвэрлэл, эмнэлэг, сургалтыг нэг дор цогцлоосон их сургуулийн статусын
хэмжээнд шатлан өргөжиж чадваас дотоодын тулгамдсан асуудлыг шийдэж
чадахаас гадна гадаад Монгол Улсын нэр хүндийг уламжлалт анагаах ухааны
мэдлэгээр өндөрт өргөх, эх орноо сурталчлах хамгийн тулхтай зөв гарц нь
болох учиртай юм.

Ингэж чадсанаар эрүүл мэндийн салбарт олох амжилтын үндэс нь уламжлалт
анагаах ухааны хөгжлийн үзүүлэлт байх болно.



Óëàìæëàëò Àíàãààõ Óõààíû Ýì÷ Ñóäëàà÷äûí
Íèéãýìëýãèéí тэргүүн, АУ-ны доктор, профессор

Ч.ЧИМЭДРАГЧАА

Óëàìæëàëò Àíàãààõ Óõààíû Ýì÷ Ñóäëàà÷äûí Íèéãýìëýãèéí àëáàí ¸ñíû ñýòã¿¿ë 5

Journal of Traditional Mongolian Medicine

СУДАЛГААНЫ ӨГҮҮЛЭЛ

Хэрээн нүдэн (Asparagus cochinchinesis) ба нарийн цахилдаг
(Iris tenuifolia)-ийн хорон чанарын судалгаа

Э.Мөнгөнцэцэг1, Г.Мөнхзул1, Г.Нарангэрэл2, Ж.Алдармаа2
1УАУТХ-ийн Эмийн үйлдвэр

2УАУТХ-ийн Эрдэм шинжилгээний төв

Toxicity Study of the Asparagus Cochinchinesis and Iris Tenuifolia

Mungentsesteg E1, Munkhzul G1, Narangerel G2,Aldarmaa J2,
1Institute of Traditional Medicine and Technology, Pharmacy of Production

2Institute of Traditional Medicine and Technology, Center of Science

Abstract
Background: Asparagus and Iris are famous Mongolian medicinal plants
used for treatment of different diseases. Bioactive compounds from the medic-
inal herbs were reported to possess antioxidant and anti-inflammatory activities
and there are rare reports of the toxicity in pharmacological action of herbs.
Research goal: The aim of this study is to investigate acute and sub-chronic
toxicity.
Materials and Methods: 70% ethanol extracts of herbs were used. The
lethal dose at 50% (LD50) was calculated according to Prozorovskii method.
The acute toxicity test was used increasing doses of the extract (0.2, 0.4, 0.6,
0.8, 1 ml per mice). Sub-chronic toxicity was used two doses of the extract
(0.35 and 1 g/kg) and parameters analyzed over 20 days during the test. After
anesthesia, blood samples were collected for hematological and biochemical
analysis. To assess chronic toxicity of the extracts, animals were divided into
four groups and injected daily for 21 days as follows. Group I, injected with
saline for 21 days. Group 2, injected with Asparagus cochinesis (350mg/kg or
1g/kg). Group 3 animals received an extract from Iris teniufolia (250 mg/kg).
Results: In the acute toxicity study, the LD50 value of the extract from As-
paragus cochinchinensis was 3.78 g/kg (i.p) and for the extract of Iris teniufo-
lia acute toxicity was a LD50=1.6 g/kg. No significant changes were noticed in
body weights of treated animals. In the hematological and biochemical analyses
there were a decrease the levels of ALT, AST and ALP and increased levels of
RBC and WRC counts in whole blood. The extract of Asparagus cochinchinensis
at dose of 350 mg/kg after chronic injection lower levels of ALT, AST, ALP
enzymes and total protein compared with the control group I. It increases levels
of albumin, bilirubin, cholesterol and glucose in blood serum. By hematological
analyses, the extract elicited increase in the level of hematological parameters
such as white blood cells and red blood cells count in whole blood. Likewise,
treatment of the Iris teniufolia extract at dose 250 mg/kg induced decrease in
the levels of ALT, AST, ALP and bilirubin. The extract of Iris teniufolia increased
the level of biochemical parameters in blood serum such as glucose, cholester-
ol, and total protein. Hematological parameters are increased by extract of Iris
teniufolia.
Conclusion: The results demonstrated that the ethanol extract from Aspar-
agus cochinchinensis an Iris tenuifolia did not show significant toxicity.

6 Óëàìæëàëò Àíàãààõ Óõààíû Ýì÷ Ñóäëàà÷äûí Íèéãýìëýãèéí àëáàí ¸ñíû ñýòã¿¿ë

Ìîíãîëûí Óëàìæëàëò Àíàãààõ Óõààí

СУДАЛГААНЫ ҮНДЭСЛЭЛ

Полифенолт нэгдлүүд хүчтэй антиоксидант бүлэг тус бүрээс 5 толгой амьтныг авч нойрсуулан
болон эс хамгаалах үйлдэл үзүүлдэг (Yondim цусыг авч биохимийн үзүүлэлтийг (холестерин,
K.A. 2002). Тухайлбал: фенолт нэгдлүүд зүрх глюкоз, АСАТ, АЛАТ, АЛП) болон гематологийн
судасны хомсролын үед эсийг хамгаалах нөлөө үзүүлэлт ( эритроцит, лейкоцит) тогтоосон.
үзүүлдэг (Galleano M, 2010). Мөн дархлааны
систем (Franova S, 2010), бөөрний системийн Судалгааны үр дүн
(Buffoli B 2005) үйл ажиллагааны засах нөлөөтэй
болох нь тогтоогджээ. Хэрээн нүдний хурц хорон чанар ЛД50=3.78
г/кг, нарийн цахилдгийн хурц хорон чанар
Хэрээн нүдэн (Asparagus) нь ЛД50=1.6 г/кг болох нь тогтоогдсон.

спиростанолын гликозид, сарсапогениний Хэрээн нүдний хагас цэвэршүүлсэн
бэлдмэлийг 350 мг/кг тунгаар 21 хоног
гликозид, аспарасапонин I-II, аспарагозид хэрэглэсний дараах цусан дахь биохимийн
үзүүлэлтийг судлав. Бэлдмэл амьтны цусан дахь
A,B,C,D,E,F,G,H,I,β-ситостерол гэсэн биологийн энзимүүдийн хэмжээг физиологийн уусмал
хэрэглэсэн хяналтын бүлгийн үзүүлэлттэй
идэвхт нэгдлийг агуулдаг. Уламжлалт анагаах харьцуулахад аланинаминотрансфераза (АЛАТ)
16.46%-иар, аспартатаминотрансфераза (ACAT)
ухаанд ходоодны үрэвсэл хоол шингэхгүй 14.25%-иар, алкалинфосфатаза (ALP) 22,11%-
иар тус бүр бууруулсан (Хүснэгт-1).
болох, бөөр, давсагны өвчин, үе мөчний өвчинд
Нарийн цахилдгийн хагас цэвэршүүлсэн
хэрэглэнэ. Бие тэнхрүүлж залуу болгох үйлдэлтэй бэлдмэлийг 350 мг/кг тунгаар 21 хоног
хэрэглэсний дараа хяналтын бүлгийн үзүүлэлттэй
гэжээ. Хэрээн нүдэн ургамал уламжлалт жорын харьцуулахад аланинаминотрансфераза (АЛАТ)
6.35%-иар, аспартатаминотрансфераза (ACAT)
найрлагат өндөр давтамжтай ордог байна. 32.51%-иар, алкалинфосфатазе (ALP) 7,27%-
иар энзимүүдийн хэмжээ тус бүр багассан ба
Нарийн цахилдаг (Iris tenuifolia Pall) үндсэндээ АСАТ-ийн хэмжээ эрс ялгааны магадлалтайгаар
их хэмжээний флавоноид, үрэндээ линолын багассан (Хүснэгт-1).
хүчил 63.9%, олеиний хүчил оролцсон 9.5%
өөхөн тост агуулдаг. Уламжлалт анагаах ухаанд Хүснэгт 1. Хэрээний нүд, нарийн цахилдгийн хандыг
яс, үе мөч, бөөрний халуун, элдэв бэртэнг, хэвлийн хөндийд 21 хоног тарьсны дараа ферментийн
хорхойн өвчнийг туулгах, шарх анагаах, бөөр идэвхжилтэнд үзүүлэх нөлөө
давсагны өвчинд хэрэглэдэг ба савны хавдарт
тустай. Орчин үед эмнэл зүйн практикт Нефромон
шингэн эм (MNS 5099-2001) хэрэглэгдэж байна.

Биологийн идэвхт нөлөө нь харьцангуй
бага судлагдсан нарийн цахилдаг (Iris tenuifo-
lia) ба хэрээний нүд (Asparagus Cochinchinesis)
ургамлуудын хурц болон архаг хорон чанарыг
судлахыг зорилоо.

№ Бүлэг АЛАТ (U/L) АСАТ(U/L) ALP(U/L)

СУДАЛГААНЫ МАТЕРИАЛ: 1 Хяналт физ. 135.45 ±10.6 215.72 ± 15.2 192.5 ± 11.4
уусмал
Амьтны болон туршилт явуулах нөхцөл:
2 Х. нүд 350 113.15 ± 6.1 184.96 ± 149.93 ± 6.2
Туршилтанд нас бие гүйцсэн 22-26гр жинтэй мг/кг 12.5
цагаан хулгана хэрэглэсэн. Амьтныг 12 цагийн 206.5 ±
турш гэрэлтэй, 210С-ийн температуртай өрөө, 3 Н.цахилдаг 126.86 ± 5.1 145.58 ± 10.8
хоол ба усаа чөлөөтэй хэрэглэх боломжтой 250 мг/кг 10.6 *
саванд байв. Лабораторийн нөхцөлд 7 хоногийн
турш амьтныг дасгасны дараа туршилтанд Тайлбар: * P<0.05 – хяналтын 1-р бүлгийн үзүүлэлтийг
оруулсан. 7-8 толгой амьтан туршилтын нэг 2; 3-р бүлгийн бэлдмэл хэрэглэсэн амьтны биохимийн
бүлэгт байхаар хуваан саванд байрлуулсан. өөрчлөлттэй харьцуулсан үнэлгээ.

Судалгааны ёс зүй: Судалгаанд ЭМЯ-ны Хэрээний нүд ургамлаас цэвэршүүлсэн
харъяа ёс зүйн хороогоор 2014 оны 10-р сард бэлдмэл 350 мг/кг тунгаар хэрэглэсний дараа
зөвшөөрөгдсөн арга зүй хэрэглэсэн. Туршилтын хяналтын бүлгийн үзүүлэлттэй харьцуулахад
явцад Ёс зүйн дүрэм, шаардлагыг баримталж цусан дахь нийт уураг 3.1%-иар бууруулж,
ажилсан болно. альбумин 6.57%-иар, билибурин 30.76-иар тус
бүр нэмэгдүүлсэн (Хүснэгт-2).
Судалгааны арга
Харин нарийн цахилдгаас цэвэршүүлсэн
Прозоровкий Б.В (1978) аргаар хурц хорон бэлдмэл 250 мг/кг тундаа хяналтын бүлэгтэй
чанар, Хабриева Р.У аргаар архаг хорон чанар харьцуулахад цусан дахь нийт уургийг 0.77%-
(2005)-ыг судалсан. Туршилтын 21 дахь хоногт

Óëàìæëàëò Àíàãààõ Óõààíû Ýì÷ Ñóäëàà÷äûí Íèéãýìëýãèéí àëáàí ¸ñíû ñýòã¿¿ë 7

Journal of Traditional Mongolian Medicine

иар, альбумины хэмжээг 5.5%-иар тус бүр үзүүлэлтүүд хяналтын бүлгийн амьтны үзүүлэлтэй
ихэсгэж, билибуриний хэмжээг 21.53%-иар харьцуулахад хүчтэй өөрчлөгдөөгүй болно.
багасгасан (Хүснэгт-2). Туршилтын явцад үхсэн амьтан бүртгэгдээгүй.

Хүснэгт 2. Хэрээний нүд, нарийн цахилдгийг Хүснэгт 3. Хэрээний нүд, нарийн цахилдгийн хандыг
хэвлийн хөндийд 21 хоног тарисны дараа цусан дахь 21 хоног тарьсны дараа цусан дахь эритроцит, лейкоцит,
уургийн агууламжинд үзүүлэх нөлөө холестерин, глюкозын агууламжинд үзүүлсэн нөлөө

Бүлэг Эритроцит/ Лейкоцит Холестерин Глюкозе
U/L/ ммол/Л
/U/L/ ммол/Л 5.35 ± 0.8

№ Бүлэг Нийт уураг Альбумин Билибурин 1.Хяналт 7.89 ± 1.5 10.32 ± 12.6 0.85 ± 0.03 6.11 ± 0.98
физ.уусмал
1 Хяналт физ. 71.18 ± 2.6 24.5 ± 1.05 0.65 ± 0.05 5.88 ± 1.2
уусмал 2. Х. нүд 1.15 ± 0.25
350 мг/кг 8.4 ± 1.3 12.25 ± 1.9 *

2 Х. нүд 350 мг/кг 69 ± 2.1 26.11 ± 0.7 0.85 ± 0.12 3.Н.цахилдаг
250 мг/кг
3 Н.цахилдаг250 70.63 ± 25.87 ± 0.51 ± 0.1 8.1 ± 1.07 14.58 ± 2.19 0.65 ± 0.08
мг/кг 1.05 0.71
Тайлбар: * P<0.05 – хяналтын 1-р бүлгийн үзүүлэлтийг
Тайлбар: * P<0.05 – хяналтын 1-р бүлгийн үзүүлэлтийг 2; 3-р бүлгийн бэлдмэл хэрэглэсэн амьтны биохимийн
2; 3-р бүлгийн бэлдмэл хэрэглэсэн амьтны биохимийн өөрчлөлттэй харьцуулсан үнэлгээ.
өөрчлөлттэй харьцуулсан үнэлгээ.
ХЭЛЭЛЦҮҮЛЭГ
Хэрээн нүд ба нарийн цахилдаг ургамлаас
цэвэршүүлсэн бэлдмэлийг 350 мг/кг тунгаар Бидний судалгаагаар хэрээн нүдний
хэрэглэсний дараах цусан дахь эритроцит, бэлдмэлийг 350 мг/кг тунгаар архаг хэлбэрээр
лейкоцит, холестрин, глюкозе-ийн түвшинг хэрэглэсний дараах гематологийн болон
тогтоолоо. биохимийн үзүүлэлтийг тодорхойлоход цусан
дахь энзимийн түршин буурсан. Харин бэлдмэл
Хэрээн нүд ургамлаас цэвэршүүлсэн нийт билибурин (30.5%), глюкоз (14.2%)
бэлдмэл цусан дахь эритроцитийг 3.31%-иар, холестерин (35.3%) хэмжээг тус бүр нэмэгдүүлж
лейкоцитийг 18.7%-иар, холестерин 35.29%- байгаа нь тухайн ургамал их хэмжээний
иар, глюкозе 14.21%-иар тус бүр нэмэгдүүлсэн стериодийн сапонин агуулдагтай холбоотой.
(Хүснэгт-3).
Нарийн цахилдгийн бэлдмэл 250 мг/
Нарийн цахилдгаас цэвэршүүлсэн бэлдмэл кг тундаа цусан дахь биохимийн үзүүлэлт
250 мг/кг тундаа цусан дахь эритроцитийг АЛАТ(6.4%), АСАТ(32.5%), АЛП(7.3%),
2.78%-иар, лейкоцитийг 40.46%-иар, глюкозе билибурин (21.5%), холестерин (23.53%)
9.11%-иар тус бүр нэмэгдүүлж, холестерин хэмжээг багасгаж, глюкозийн(14.2%) хэмжээг
23.53%-иар багасгасан (Хүснэгт-3). сулавтар нэмэгдүүдсэн. Харин бэлдмэл цусан
дахь гематологийн үзүүлэлт болох лейкоцитийн
Хэрээн нүд ба нарийн цахилдгийн хэмжээг 40.4%-иар нэмэгдүүлж байгаа нь
бэлдмэлийг удаан хугацаанд хэрэглэсний удаан хугацааны хэрэглээний явцад сөрөг нөлөө
дараах гемотологийн болон биохимийн үзүүлж болохыг харуулж байна.

НОМ ЗҮЙ 4. Franova S, Joskova M, Sutovska M, 6. Youdem K.A. et al. Dietary flavonoids
Novakova E, Adamicova K, Pechano- as potential neuroprotectants. Biologi-
1. Лигаа У. Монголын уламжлалт va O, Nosalova G . The efficiency of cal chemistry . 2002, vol. 383.no. 3-4.
эмнэлэгт эмийн ургамлыг хэрэглэх polyphenolic compounds on allergen pp.503-519.
арга ба жор. 1996, х. 56. УБ. induced hyperreactivity of the airways.
Biomed Pharmacother. 2010 Oct 23.
2. Прозоровский В.Б., Прозоровская
М.П., Табличный метод определения 5. Galleano M, Pechanova O, Fraga CG
минимальной токсической дозы. . Hypertension, nitric oxide, oxi-
Фармакол и Токсикол. 1978, № 4., х. dants, and dietary plant polyphenols.
497-502. Curr Pharm Biotechnol. 2010, 11(8):
837–848.
3. Kovacsova M, Barta A, Parohova J,
Vrankova S, Pechanova O. Neuropro-
tective Mechanisms of Natural Poly-
phenolic Compounds. Activitas Nervosa
Superior Rediviva. 2010, Vol 52 (3), pp.
181-186.

8 Óëàìæëàëò Àíàãààõ Óõààíû Ýì÷ Ñóäëàà÷äûí Íèéãýìëýãèéí àëáàí ¸ñíû ñýòã¿¿ë















Journal of Traditional Mongolian Medicine

оролцдог. Мөн туршилтын харханд үүсгэсэн Иймээс тус бэлдмэлийн найрлаганд агуулагдах
этанолын архаг хэрэглээний үед тархины TrkB агонист диосметин болон gentiopicro-
өсөлтийн фактор (BDNF)-ийн хэмжээ буурдаг. sid, swertiamarin, астрагалин зэрэг биологийн
Энэ үед сонгомол TrkB агонист нь мэдрэлийн идэвхит бодистой холбоотойгоор Алкуремон
эсийн нөхөн төлжилтийг сэргээж байсан байна. бэлдмэл нь этанолын архаг хордлогын үеийн
[16] нейротрансмиттерийн өөрчлөлтөнд эерэг
нөлөөтэй, нейромодулятор үйлдэл үзүүлж байна.
Sung-Wuk Jang (2010) нарын судалгаагаар
сонгомол ТrkB агонист 7,8-dihydroxyflavone ДҮГНЭЛТ:
илэрхий хүчтэй сэргээдэг цус тархины хоригийг
нэвтэрдэг гэжээ. Харин диосметин нь ТrkB 1.6)1.г р/АкглкбуөргеөмөдонИ.Бб.эБледрмеэзлоивйскнаяL(D2500=031.)4на(р1ы.2н-
рецепторт агонист бөгөөд бага зэрэг сэргээдэг ангиллаар бага хортой байна.
болохыг тогтоожээ. [17] Мөн Jun Tan (2010)
лютиолин, диосметин, диосмин зэрэг флавониод 2. Харханд этанолоор үүсгэсэн архаг
нь stat3 ингибитор болохыг тогтоосон бөгөөд хордлогын үеийн нейротрансмиттер,
аутизм, шизофрени зэрэг өвчнийг эмчлэх патент нейрорецепторийн өөрчлөлтөнд Алкуремон
хамгаалжээ. [18] бэлдмэл нь эерэг нөлөө үзүүлж байна.

НОМ ЗҮЙ: 12. Roberta J. Ward et al. Biochemi-
cal and Neurotransmitter Chang-
1. Эрдэнэбаяр. Л. Архинд донтох В.П.Прозоровский, М.П. es Implicated in Alcohol-Induced
өвчин. Улаанбаатар хот. Өнгөт Brain Damage in Chronic or Binge
хэвлэл ХХК; 2009 он. х.15, 33-38, Прозоровская, В.М.Демченко. Drinking’ Alcohol Abuse. Alcohol
93 & Alcoholism. Vol. 44, No. 2, pp.
Экспресс метод определения 128–135, 2009. doi: 10.1093/al-
calc/agn100
средней эффективной дозы и ее
Briones TL, Woods J. Chronic
2. Насанжаргал Л, Насанцэнгэл Л. обишки. Фарма и Токсикология binge-like alcohol consumption in
Монгол улс дахь согтууруулах adolescence causes depression-like
ундааны хэрэглээ, архинд донтох 1978, том 4, с.497 symptoms possibly mediated by
эмгэгийн тархалт. Innovation the effects of BDNF on neuro-
анагаах ухааны сэтгүүл. 2014; И.В.Березовская. Классификация genesis. Neuroscience. 2013 Dec
9(1):98-101 19;254:324-34. doi:10.1016/j.neu-
химических веществ roscience.2013.09.031.

по параметром острой Sung-Wuk Jang. A selective TrkB
agonist with potent neurotrophic
3. Я.Ганбаяр “Монгол эмийн токсичности при парентралвных activities by 7,8-dihydroxyflavone.
жорын хувилбар нэрийн түүвэр” PNAS. February 9, 2010. vol. 107.
Улаанбаатар хот 2010. х.327 способах введения. Химико- no. 6. 2687–2692

фармацевтический журнал. Том https://www.google.com/pat-
ents/US20110201565
37, №3, 2003

4. Ж.Жамсран “Элгээ хайрлаж, 8. Дашнамжилов Жаргал
хамгаалж сурцгаая” Улаанбаатар Балдуевич. “Архины гаралтай
хот 2008 он. хордлогын эмгэг урьдчилан

5. Х.Нарс “Монгол эмийн 1200 жор” сэргийлэлт болон цогц
Улаанбаатар хот 2007. Х.338 эмчилгээний ургамлын гаралтай
эмүүдийг хэрэглэх асуудалд”
6. А.Гансүх, С.Пүрэвсүрэн, Sa- Анагаахын шинжлэх ухааны
bine Glasl “Сормууст дэгдийн
флавоноидын агууламжийн докторын зэрэг горилсон нэг
сэдэвт бүтээл. 2015
судалгаа” Эм зүй сэтгүүл. 2011; 1,2
(32,33):21-25 9. Dana Most, Laura Ferguson, R.
Adron Harris. Molecular basis of
7. Chaoyang Liu. 7,8-dihydroxyfla- alcoholism. Handbook Clin Neurol.
vone, a small molecular TrkB ag- 2014; 125: 89–111.
onist, is useful for treating various
BDNF-implicated human disorders. 10. Boris Tabakoff and Paula L. Hoff-
Translational Neurodegeneration. man. The Neurobiology of Alcohol
2016 5:2. DOI: 10.1186/s40035- Consumption and Alcoholism: An
015-0048-7 Integrative History. Pharmacol Bio-
chem Behav. 2013 November 15;
Sharma, Charu; Sadek, Bassem; 113: doi:10.1016/j.pbb.2013.10.009
Goyal, Sameer N.; Sinha, Sa-
tyesh; Kamal, Mohammad Amjad; 11. Amaia M. Erdozain. Neurobiolog-
Ojha, Shreesh. Small Molecules ical alterations in alcohol addic-
from Nature Targeting G-Pro- tion: a review. ADICCIONES, 2014;
tein Coupled Cannabinoid Re- VOL.26. 360-370
ceptors: Potential Leads for Drug
Discovery and Development. Evi-
dence-based Complementary and
Alternative Medicine: eCAM. 2015.
DOI:10.1155/2015/238482

16 Óëàìæëàëò Àíàãààõ Óõààíû Ýì÷ Ñóäëàà÷äûí Íèéãýìëýãèéí àëáàí ¸ñíû ñýòã¿¿ë

Ìîíãîëûí Óëàìæëàëò Àíàãààõ Óõààí

СУДАЛГААНЫ ӨГҮҮЛЭЛ

Brain Concussion and Summary of Traditional Mongolian Massaging
Methods to Treat Brain Concussion

Dagvatseren B1, Amarzaya D1, Uuganbayar B1, Bodikhuu D2, Tselmeg D2
1Institute of Traditional Medical Science and Technology
2Mongolian University of Science and Technology

Тархи доргилт түүнийг засах монголын уламжлалт
бариа заслын аргын талаархи тойм

Б.Дагвацэрэн1, Д.Амарзаяа1, Б.Ууганбаяр1, Д.Бодьхүү2, Д. Цэлмэг2
1Уламжлалт анагаах ухаан, технологийн хүрээлэн
2Шинжлэх ухаан технологийн их сургууль

The methods to treat brain concussion were in must be shaved, and a dough of yoghurt, egg, and
use even in ancient Mongolia. However, none of flour must be put on the upper head in line with
them could get into scientific systems, or reach hairline and bundled with a cloth afterwards. If
medical practice of other neighbor countries. the patient’s nose bleeds a little, it is a good sign.

In XVII century, Ishbaljir (1704-1788), who The above examples show Mongolians do not
was known as “Sumbe Khamba”, wrote about sort out closed brain concussions into classes,
methods of diagnosing closed brain injuries and instead, they generalize all sorts of closed brain
treating them in his scripture titled “Rashaan injuries and treat them. But, minor and major
dusal”. This was the first scripture about brain injuries were always separated. We can assume
concussion. Some examples of Ishbaljir’s scripture: that major injuries were treated differently than
brain concussion symptoms include: the blood that of minor injuries.
vessels’ pulses in front of ears become unstable
(strong pulses and weak pulses), headaches and The idioms “brain fall, brain vibration” are still
dizziness, heavy feeling in the head, nausea etc. To commonly used in Mongolia. Therefore, there is
treat brain concussion, bundle around head with a necessity to put this concept and consider it in
a long and thin rope in line with hair line, make the modern classification and diagnosis of closed
two nodes just in the back of two ears, and bring brain injuries.
the two ends together on the top of head. With
this bundle, the patient must sit down for enough RESULTS OF OBSERVATION ON
time.
MASSAGING METHODS
Also, in the part named “Another method to
treat injuries”: the person who is treating brain Between 1982 and 1986, more than 30 masseurs
concussion must move patient's’ head with quick (chiropractors) from all over the country were
and small moves holding it from front and back, interviewed and their massaging methods were
and from right and left side. After that, he/she studied by the Institute of Traditional Medicine.
must put one hand on top of patient's’ head and
hit on it with his/her another hand. There were no medical practitioners among the
masseurs. And most of the masseurs were not
In another part called “Types of Injuries”: Brain popular, or talent-inherited, or trained as a child.
concussions can occur from falling from horse. Even after almost 10 years, in 1990 and 1991, 200
In this case, if the injury is a minor one, hit the candidates for masseur vacancies at the Institute
patient’s head softly from four sides and while he/ had the same backgrounds and experiences as
she is lying down, put a flat wood against his/her them.
feet and hit the wood forcefully. In case the injury
is a major one, patient's’ head will ache and give Most common 3 types of treatment among
a very heavy feeling. Therefore, the patient’s hair modern Mongolian masseurs are: 1) shaking
patient’s head with sharp and strong move in a

Óëàìæëàëò Àíàãààõ Óõààíû Ýì÷ Ñóäëàà÷äûí Íèéãýìëýãèéí àëáàí ¸ñíû ñýòã¿¿ë 17

Journal of Traditional Mongolian Medicine

short period (2-5 seconds) while holding it with continue for 2 to 5 seconds. This kind of external
two hands, 2) putting patient’s head on a flat power that is not strong but can influence for a
wood and hitting the wood softly with an axe relatively short time could only be considered as
around 3 times, 3) making patient lie down and mechanic irritancy. Actomyosin complex protein
putting a flat wood on his/her feet and hitting the was abstracted from 4 Mongolian cows’ brain
wood with an axe around 3 to 5 times. with several frequencies in laboratory. Average
abstraction was 10.5±1.09g/kg or 1%. Average
The most commonly used diagnosis methods free phosphorus value was 26.01±5.79mkg/mg
include: 1) measuring the two sides of the head when ATP of actomyosin complex is decomposed.
with a thread (making the midpoint of forehead This shows 1mg protein in actomyosin complex
as a starting point and midpoint of back of neck that was abstracted from cow brain in normal
as a finishing point), 2) comparing length of experimental condition, decomposes ATP equals to
the patient’s legs while he/she is lying down, 3) 26.01mkg phosphorus throughout 10 minutes.
observing teeth bites, 4) comparing temple pulses
of two sides of head, 5) asking symptoms and Next serial experiment was aimed to determine
general health conditions of patients. the changes that occur when similar vibration
frequency (10-25Hz), to that of vibration of brain
The first 3 diagnosing methods were found to concussion treatment, affects the actomyosin
be not very helpful because the measurings on complex. To complete this aim, solution that is
some healthy people showed numerous asymmetric same as actomyosin complex was divided into 3
numbers. test tubes and test tube no.1 was the control test
tube. Mechanic vibration effect was given to test
After massaging treatment, condition of the tube no.2 for 5 seconds and to test tube no.3 for
patients got evidently better in a relatively short 10 seconds.
period. We assume that masseurs could mistake
on diagnosing closed brain injuries. It is clear that After mechanic vibration effect was given to
non-medical practitioners have been doing brain test tube for 5 seconds, free phosphorus value
concussion treatments based on experience only showed ATP-asa ferment activation increase as
in non-medical conditions. Comparing the brain 47.13±0.8mkg/mg. When this value is compared
concussion treatment methods, we found out that to control test tube, the change shows statistical
mechanic vibration that is directed into brain depth probability (Dagvatseren.B & Erdenechimeg.D,
with some definite frequency and masseurs’ hand 1988). But, after mechanic vibration effect was
pressure and stroke can have effective influence given to the test tube for 10 seconds, phosphorus
on brain concussion. value that was produced from ATP decomposition
was 32.8mkg/mg. Compared to the control test
We have conducted the following experiment tube, it increased by 26.1%. However, it was less
to inscribe the physical value of vibration that can than that of 5 seconds’ mechanic vibration effect
influence patient’s brain during brain concussion (Figure-1).
treatment basing on the results of our observation.
Figure–1: Mechanic vibration effect on the actomyosin
First of all, research was conducted using a ATP-aza activity
tool called “Vibro-meter” to measure mechanic
vibration’s frequency and continuing time. Vibro-
meter sensor was located in a human skull
separated from its body. Measuring experiments
included: 1) shaking the skull while holding it, 2)
putting the skull on a flat wood and hitting the
wood, 3.a) shaking the skull while holding it, 3.b)
bundling the skull with thin cloth and hit or vibrate
the cloth ends.

After measuring with several frequencies, an
average result as “not depending on the type of
vibration, a mechanic vibration with similar kinds
of frequency influence patient’s head”.

Most of vibration energy (75%) was registered
between 2-25Hz, even though it was possible to
be 1-50Hz. From observation, it was clear that
duration of this type of mechanic vibration can

18 Óëàìæëàëò Àíàãààõ Óõààíû Ýì÷ Ñóäëàà÷äûí Íèéãýìëýãèéí àëáàí ¸ñíû ñýòã¿¿ë

Ìîíãîëûí Óëàìæëàëò Àíàãààõ Óõààí

The actomyosin value abstracted from Mongolian хэлбэрийг ялгадаг байсан бөгөөд хүнд хэлбэрийн
cows’ brain was relatively high compared to some үед доргиож барих засал хийлгүй, толгойг боож
other researchers’ results. We assume this might эм өгч хэвтүүлдэг байсан бололтой байна. Бид
be related to the cows’ biological differences and тархи доргисныг бариа заслын аргаар доргиож
alternate experimental conditions. эмчлэх үед хүний /өвчтөний/ гавал-тархинд
нөлөөлж болох доргионы /вибрацийн/ физик
Conclusion can be made as following: утгыг тодруулах зорилгоор туршилт явуулсан
Experimental studies data shows that the brain юм.
protein molecules with contraction character and
the micro structures consisted of them receive Механик доргионы давтамж, үргэлжлэх
external mechanical vibration, react, and play a хугацааг мэдэх зорилгоор “Виброметр’’ багаж
role of receptors. ашиглан шинжилгээ хийсэн.

Results of clinical observation-research in Тархи доргилтын үед бариа заслын аргыг
cooperation with other researchers show that when хэрэглэх нь оношийг орчин үеийн аргаар зөв
brain concussion is diagnosed correctly in line with тавьсан тохиолдолд ямар ч хүндрэл өгдөггүй
modern diagnosis methods, traditional massaging бөгөөд үр дүн нь богино хугацаанд илэрдгийг
(chiropractic methods) treatment methods take бусад судлаачидтай хамтран өвчтөнд хийж
relatively short time and are not harmful. гүйцэтгэсэн клиникийн ажиглалт судалгааны үр
дүн харуулсан билээ.
70% of all the patients participated in the
research had collapsed at the time of injury Өвчтөний тархины гүнд чиглэсэн, толгойд
(35.1% for 0-30mins, and 4 cases for more than 1 бүхэлд нь үйлчлэх тодорхой давтамжтай
hour). Also, there were a few patients with cases механик доргион (вибрация) болон бариачийн
of retrograde amnesia, and 60% had nystagmus гар хурууны дарах илэх 2 төрлийн хүч
caused by brain injury. All the patients had үйлчлэх боломжтой нь тодорхой болж байв.
symptoms like headaches, dizziness, nausea and Тархи доргилтыг монголын уламжлалт бариа
vomiting in some levels. заслын аргаар эмчлэхэд өвчтөний дундаж
ор хоног хоногийн тоо 2-3 дахин цөөрч
In many cases, symptoms like nausea, dizziness байсан. Судалгаанд хамрагдсан 97 өвчтөний
and skin discoloration disappeared around 2 hours хувьд тухайн үеийн ханшаар ор хоногийн тоо
after treatment. Within 3 to 7 days after treatment, цөөрсөнтэй холбоотой эм, хоолны зардлаас 16
nystagmus symptoms either disappeared or мянга гаруй төгрөг хэмнэгдэж байсан тооцоо
decreased. Dermatographism and hyperhidrosis гарч байсан юм.
also decreased. Blood circulation crisis in brain
also got better day by day after brain concussion Өөрийн болон бусад судлаачдын дүгнэлтийг
treatment by masseurs. үндэслэвэл тархи доргих үед уураг тархины
эд эсийн бүтэц үйлийн нэгдмэл зохицолт үйл
There is a regulation in Mongolia to keep үйлдэлд онцгой чухал үүрэгтэй агшимтгай
patients with brain concussion under treatment in уургийн молекулууд тэдгээрээс тогтсон бичил
stationary for 7-14-21 days depending on the health бүтцүүд гэмтлийн үеийн цохилтын, эсрэг
condition. When brain concussions were treated by цохилтын ба резонансын кавитаци хүчний
traditional masseurs, the patients spent 2-3 times нөлөөгөөр эргэмтгий денатурацид орж,
less time in the stationary and the money they цочромтгой эд эсүүд “парабиозын” байдалд
spent for treatment became less by more than 16 шилждэг нь тархи доргилтын эмгэг жамын гол
000 tugrugs. үндсэн шалтгаан болдог байна.

Тархи доргисныг засах арга нь монголчуудын
эртний ёс байсан боловч, тодорхой системд
орж нарийвчлагдаж чадаагүй ихээхэн эмпирик
байдлаа хадгалсан, монголоос өөр хөрш
зэргэлдээ улс орнуудад нэвтэрч хэрэглэгдээгүй
өнөөг хүрсэн байна.

Монголчууд гавал-тархины битүү гэмтлийг
нарийвчлан тодорхой ангилалгүйгээр ерөнхийд
нь тархи доргисон, хөдөлсөн, унасан гэх мэтээр
нэгтгэн ойлгож бариа заслын эмчилгээ хийдэг
байна. Гэхдээ гэмтлийн хөнгөн, дунд, хүнд

Óëàìæëàëò Àíàãààõ Óõààíû Ýì÷ Ñóäëàà÷äûí Íèéãýìëýãèéí àëáàí ¸ñíû ñýòã¿¿ë 19

Journal of Traditional Mongolian Medicine

СУДАЛГААНЫ ӨГҮҮЛЭЛ

Дарву -5 уламжлалт эмийн уушгины хурц үрэвслийн үед TNF
α цитокины хэмжээнд үзүүлсэн нөлөө

Н.Гүнжидмаа1, Б.Дэжидмаа2,Н.Оюунцэцэг1, Ч.Чимэдрагчаа2
1АШУҮИС, Монгол анагаах ухааны олон улсын сургууль
2Уламжлалт анагаах ухаан, технологийн хүрээлэн

Darvu-5 protects against lipopolysaccharide-induced acute lung injury in rats

N.Gunjidmaa1, B.Dejidmaa2, N.Oyuntsetseg1, Ch.Chimedragchaa2
1 MNUMS

2 Institute of Traditional medicine and technology of Mongolia

Background:
Acute lung injury (ALI) is a leading cause of death in patients with sepsis,
and has shown an annual increase in incidence over the past few years.

Objective: 
The present study investigated whether Darvu-5 inhibits the production of
inflammatory cytokines and reduces the severity of LPS-induced ALI.

Methods: 
Rats were randomized into four groups: LPS group (n=10), in which LPS (7.5
mg/kg, dissolved in 0.5 mL sterile saline) was administered by an intravenous
(iv) injection via the tail vein; LPS+Darvu-5 group (n=10), in which Darvu-5
was administered 30 min before injection of LPS (7.5 mg/kg, dissolved in
0.5 mL sterile saline,iv); and a standart group (n=10), in which the rats were
administered Ibupropen 35 mg/kg at a orally received. Then, blood samples
were obtained for further analysis.

Results:
Pretreatment with Darvu-5 significantly reduced the levels of pro-
inflammatory cytokines. In conclusion, we demonstrated that Darvu-5 exerted
a protective effect on LPS-induced ALI in rats.
Conclusion: Darvu-5 might improve lung inflammation caused by gram-
negative bacteria by inhibiting the production of pro-inflammatory cytokine
such as TNF α.

ҮНДЭСЛЭЛ эмгэгүүдийн тохиолдлын тоо буурахгүй улам
бүр өсөх хандлагатай байна.
Эрс тэс уур амьсгалтай Монгол оронд
хүн амын дунд зонхилон тохиолддог өвчин Эрүүл Мэндийн Яам, Эрүүл Мэндийн
эмгэгүүдийн дундаас амьсгалын замын эмгэг Хөгжлийн Үндэсний Төвөөс гаргасан Монгол
тэргүүлэх шалтгаан болж байна. Нөгөө талаар улсын хүн амын эрүүл мэндийн үзүүлэлтийн
агаарын бохирдол, тамхидалт, төв суурин статистик тоо баримтаас үзэхэд амьсгалын
газрын хүн амын нягтрал, өсөлт зэргээс тогтолцооны өвчин нь 2004 онд 10 000 хүн амд
шалтгаалж амьсгалын замын эрхтэн тогтолцооны

20 Óëàìæëàëò Àíàãààõ Óõààíû Ýì÷ Ñóäëàà÷äûí Íèéãýìëýãèéí àëáàí ¸ñíû ñýòã¿¿ë





















Ìîíãîëûí Óëàìæëàëò Àíàãààõ Óõààí

Хүснэгтээс харахад Гүргэм-13 жор өгсөн
бүлгийг хяналтын бүлэгтэй харьцуулахад
протромбины хугацаа (ПХ)-г туршилтын 4, 8, 12
дахь долоо хоногуудад 49.5-51.7%-иар, зориуд
идэвхижүүлсэн тромбины хугацаа (ЗИТХ)-г
14,6%-27,4%-иар тус тус бууруулсан байна.

Манай судалгааны багийнхан CCL4-өөр
өдөөсөн элэгний хатуурлын эмгэг загварыг
үүссэн эсэхийг тодорхойлох зорилгоор
ажиглалтын 1, 2, 3 дахь саруудад хяналтын буюу
(CCL4+нэрмэл ус) бүлгийн амьтдыг егүүтгэж
элэгний эдээс зохих стандартын дагуу дээж авч
Мал эмнэлгийн хүрээлэнгийн Патологийн тасагт
хүргүүлж патогистологийн шинжилгээг хийлгэж
байв.

Зураг 2. Хяналтын хархны элэгний бичил бүтэц
(2 сарын дараа)

Гематоксилин эозин х 400

Зураг 20-иос харахад элэгний эмгэг загвар

үүсгэснээс 2 сарын дараа элгэнд холбогч эд түрэн

ургаж элэгний цирроз эрчимтэй явагдаж байгаа

нь харагдана. Үүдэн гурвалын холбогч эдүүд
эрчимтэй үржин олширч, улмаар 1, 2-хэлтэнцэр
хооронд түрэн орж, хэлтэнцрүүдийн зааг эрс

мэдэгдэм болж, элэгний эсэд мөхлөгт сөнөрөл
(уурган) үүссэн байлаа. Нэг талаас 3-холбогч эд
түрэн, нөгөө талаасаа хоосовч үүссэний улмаас

элэгний эсүүд хатанхайрч эхэлсэн нь цирроз

үүссэнийг харуулж байна.

Зураг 1. Хяналтын хархны элэгний бичил бүтэц
(1 сарын дараа)

Гематоксилин эозин х 100

Зургаас харахад CCL4-өөр өдөөсөн эмгэг
загвар үүсгэснээс 1 сарын дараа үүдэн гурвал ба
хэлтэнцэр хооронд холбогч эд үржин олширч,
элэгний цирроз үүсч эхэлж байгаа нь НЕ х 100.

Хяналтын бүлгийн хархны элэгний эдэд
мөхлөгт сөнөрөл үүсэн, үүдэн гурвалын цөсний
сувганцрын хана нь нимгэрч, түүний орчимд
1-залуу холбогч эдүүд түрэн орж, гистоцит,
плазмт эсүүд,түүнчлэн эозинофил эсүүд
ажиглагдаж байлаа.

Зураг 3. Хяналтын хархны элэгний бичил бүтэц
(3 сарын дараа)

Гематоксилин эозин х 200

Óëàìæëàëò Àíàãààõ Óõààíû Ýì÷ Ñóäëàà÷äûí Íèéãýìëýãèéí àëáàí ¸ñíû ñýòã¿¿ë 31

Journal of Traditional Mongolian Medicine

Зураг 21-д Элэгний эмгэг загвар үүсгэснээс 3
сарын дараа хяналтын хархны элэгний хэлтэнцэр
хооронд холбогч эд түрэн ургах элэгний эсүүдэд
2 өөхөн сөнөрөл үүссэн харагдана. Хяналтын
бүлгийн хархны элэгний хэлтэнцэр хоорондын
холбогч эдийн түгмэл ургалт ажиглагдаж,
элэгний эдүүдийн бүтэц алдагдаж, зарим
хэлтэнцрийг цагираг хэлбэртэйгээр 1 тойрон
хүрээлж байна.

НЕ, 100
1- хэлтэнцрийн захын сөнөрөл бүхий эсүүд

2 – нөхөн төлжиж буй эсүүд эсүүд

НЕ, 100
1-Элэгний хэлтэнцрийн захын хэсгийн сөнөрөл

2 – Купферийн эсийн задрал

НЕ, х200
1- хэлтэнцрийн захын сөнөрөл бүхий

2- нөхөн төлжиж буй эсийн бөөм

Зураг-5. Гүргэм-13 жор хэрэглэсэн бүлгийн амьтдын
элэгний бичил бүтэц
(2 сарын дараа)

НЕ, х200 Гүргэм-13 хэрэглэсэн бүлгийн амьтдын 2 дахь
1-Элэгний хэлтэнцрийн нэлэнхүй сөнөрөл сард элэгний хэлтэнцрүүдэд мөхлөгт сөнөрлийн
үйл явц аажмаар багасч, элэгний эсийн
2-сөнөрлийн улмаас эдэд үүссэн зай цитоплазмд хоосовчууд ажиглагдахгүй болсон
байв. Элэгний ганц нэгэн хэлтэнцэрт цөөн тооны
Зураг-4. Гүргэм-13 жор хэрэглэсэн бүлгийн амьтдын үрэвслийн эс харагдаж байна. Купферийн эсийн
элэгний бичил бүтэц тоо нэлээд нэмэгдсэн байлаа. Нөхөн төлжилтийн
(1 сарын дараа) үйл явц төвийн венээс эхлэн явагдаж эхэлж
байгаа хэдий ч харилцан адилгүй байна.
Гүргэм-13 жор хэрэглэсэн бүлгийн 1 дэх сард
элэгний хэлтэнцрүүдэд усархаг болон мөхлөгт,
элэгний эдийн багананцар бүтэц зарим хэсэгт
алдагдсан. Купферийн эс задарсан, цөөн тоотой
ажиглагдаж байна. Зарим хэлтэнцэрт нөхөн
төлжилтийн үйл явц явагдаж эхэлж байгаа
хэдий ч харилцан адилгүй байна.

32 Óëàìæëàëò Àíàãààõ Óõààíû Ýì÷ Ñóäëàà÷äûí Íèéãýìëýãèéí àëáàí ¸ñíû ñýòã¿¿ë

Ìîíãîëûí Óëàìæëàëò Àíàãààõ Óõààí

НЕ, х200 ХЭЛЦЭМЖ:
1- хэлтэнцрийн төвийн вен
Дөрвөн хлорт нүүрстөрөгч нь хэт исэлдэлтийн
2– үүдэн вен дэх бүлэн механизмаар элэгний эсийг гэмтээх бөгөөд
3-нөхөн төлжиж буй эсүүд элэгний эдэд фиброз өөрчлөлт үүсгэн үйл
ажиллагааны дутагдалд оруулдаг бөгөөд
НЕ, 40 хатуурал нь үрэвслийн ба цусан хангамжийн
1- хэлтэнцрийн төвийн вен өөрчлөлтөөс элэгний судас, цөсний суваг
2- нөхөн төлжиж буй багананцар бүтэц ба хэлтэнцрийн үхжил, гэмтлээс шалтгаалан
холбогч эдийн таславч болон нөхөн төлжилтийн
Зураг -6. Гүргэм-13 жор хэрэглэсэн бүлгийн амьтдын зангилаанууд үүсэн бий болдог бүтцийн ба үйл
элэгний бичил бүтэц ажиллагааны өөрчлөлтөөр илрэх эмгэг үүснэ.
(3 сарын дараа) Бидний судалгааны үр дүнд Гүргэм-13 жор
нь хяналтын бүлэгтэй харьцуулахад АсАТ-ын
Зургаас харахад Гүргэм-13 жор хэрэглэсэн хэмжээг туршилтын 4, 8, 12 дахь долоо хоногт
бүлгийн амьтдын 3 дахь сард элэгний 19,3%-29,3%, АлАТ ферментийн хэмжээг 41,2-
хэлтэнцрүүдэд мөхлөгт сөнөрлийн үйл явц 56,4% -иар, ЛДГ ферментийн идэвхийг 1,4-1,7
нэлээд багассан, усархаг сөнөрөл хоосовчит дахин, ШФ-ын хэмжээг 38.6% - 57.7%-иар
өөрчлөлт ажиглагдахгүй байгаа нь уг эмийн бууруулсан байна.
бодисын нөлөөгөөр элэгний эмгэг эдгэрэлтийн
байдалд шилжиж байгааг харуулж байна. Бид мөн элэгний үрэвслийн эмгэг загвар
Элэгний эсийн олон өнцөгт хэлбэр хадгалагдаж, үүсгэж түүнд уламжлалт Гүргэм-13 жор
цитоплазмд хоосовчууд ажиглагдахгүй болсон хэрхэн нөлөөлж буйг баталгаажуулахын тулд
байв. Купферийн эсийн тоо нэлээд нэмэгдсэн гистоморфологийн шинжилгээг 1, 2, 3 саруудад
байлаа. хийхэд 1 сарын дараа хяналтын бүлгийн
хархны элэгний эдэд мөхлөгт сөнөрөл үүсэн,
Элэгний эс хоорондын зай болон эсүүдийн үүдэн гурвалжийн цөсний сувганцрын хана нь
зааг хязгаар тод болж, бөөмийн бүтэц нимгэрч, түүний орчимд залуу холбогч эдүүд
хэвийн байдад орж байв. Харин зарим нэгэн түрэн орж, гистоцит, плазмт эсүүд,түүнчлэн
хэлтэнцрийн захын хэсгээр цусны судас их эозинофил эсүүд ажиглагдаж байлаа. 2 сарын
хэмжээгээр өргөссөн, дотор нь бүлэн үүссэн дараа үүдэн гурвалын холбогч эдүүд эрчимтэй
байлаа. үржин олширч, улмаар хэлтэнцэр хооронд түрэн
орж, хэлтэнцрүүдийн зааг эрс мэдэгдэм болж,
элэгний эсэд мөхлөгт сөнөрөл (уурган) үүссэн
байлаа. Нэг талаас холбогч эд түрэн, нөгөө
талаасаа хоосовч үүссэний улмаас элэгний эсүүд
хатанхайрч эхэлсэн нь цирроз үүссэнийг харуулж
байв. 3 сарын дараа хяналтын бүлгийн хархны
элэгний хэлтэнцэр хоорондын холбогч эдийн
түгмэл ургалт ажиглагдаж, элэгний эдүүдийн
бүтэц бүтэц алдагдаж, зарим хэлтэнцрийг
цагираг хэлбэртэйгээр тойрон хүрээлж байсан
тул элэгний цирроз үүссэнийг баталсан.

Харин уламжлалт Гүргэм-13 жор хэрэглэсэн
бүлгийн амьтдын элэгний эдийн бичил
зураглалыг харахад туршилтын 1 дэх сард элэгний
хэлтэнцрүүдэд усархаг болон мөхлөгт, элэгний
эдийн багананцар бүтэц зарим хэсэгт алдагдсан.
Купферийн эс задарсан, цөөн тоотой ажиглагдаж
байна. Зарим хэлтэнцэрт нөхөн төлжилтийн үйл
явц явагдаж эхэлж байгаа хэдий ч харилцан
адилгүй байсан бол судалгааны 2 дахь сард
элэгний хэлтэнцрүүдэд мөхлөгт сөнөрлийн үйл
явц аажмаар багасч, элэгний эсийн цитоплазмд
хоосовчууд ажигдагдахгүй болсон байв. Элэгний
ганц нэгэн хэлтэнцэрт цөөн тооны үрэвслийн эс

Óëàìæëàëò Àíàãààõ Óõààíû Ýì÷ Ñóäëàà÷äûí Íèéãýìëýãèéí àëáàí ¸ñíû ñýòã¿¿ë 33

Journal of Traditional Mongolian Medicine

харагдаж байна. Купферийн эсийн тоо нэлээд бөгөөд элэгний бүтэц, үйл ажиллагааны
нэмэгдсэн байлаа. Нөхөн төлжилтийн үйл явц өөрчлөлт дутагдлын үед энэхүү үйл явц алдагдаж
төвийн венээс эхлэн явагдаж эхэлж байгаа нь цусны бүлэгнэлт буурч цус алдах эрсдэл
тогтоогдсон. Харин туршилтын 3 дахь сард ихэсдэг.6 Харин Гүргэм-13 жор өгсөн бүлгийн
элэгний хэлтэнцрүүдэд мөхлөгт сөнөрлийн үйл амьтад нь хяналтын бүлэгтэй харьцуулахад
явц нэлээд багассан, усархаг сөнөрөл хоосовчит протромбины хугацаа (ПХ)-г туршилтын 4, 8, 12
өөрчлөлт ажиглагдахгүй байгаа нь уг эмийн дахь долоо хоногуудад 49.5-51.7%-иар, зориуд
бодисын нөлөөгөөр элэгний эмгэг эдгэрэлтийн идэвхижүүлсэн тромбины хугацаа (ЗИТХ)-г
байдалд шилжиж байгааг харуулж байна. 14,6%-27,4%-иар тус тус бууруулсан байна.
Элэгний эсийн олон өнцөгт хэлбэр хадгалагдаж,
цитоплазмд хоосовчууд ажигдагдахгүй болсон ДҮГНЭЛТ
байв. Купферийн эсийн тоо нэлээд нэмэгдсэн
байлаа. Уламжлалт Гүргэм-13 жор нь туршилтын
амьтанд үүсгэсэн элэгний архаг үрэвслийн
Дээрх эмгэг загварын үед элэгний эд эсэд цус үед элэгний эсийг хамгаалах, түүний нөхөн
бүлэгнэлтийн олон хүчин зүйлүүд өөрөөр хэлбэл төлжилтийг нэмэгдүүлэхээс гадна архаг
К витамин хамааралт I, II, V, VII, IX, XI хүчин үрэвслийн үеийн цус бүлэгнэлтийн алдагдлыг
зүйлүүд протейн S,C, антитромбин нийлэгждэг засах нөлөөтэй байна.

НОМЗҮЙ 4. Б.Хүрэлчулуун, Ө.Батчимэг. 5. Бадамсүрэн.Д, Цэрэндагва Д.

1. Олдох С, Цэрэнцоо Б, Батхуяг П. Монгол эмэнд хэрэглэдэг гадаад Элэгний циррозын үеийн цус
Монгол эмийн судлал. 2009 он,
Улаанбаатар хот, ургамлын түүхий эд. Улаанбаатар бүлэгнэлтийн тогтолцооны

хот, 2004 он. Эрхэс хэвлэх хямралын асуудалд. Анагаах

2. С.Сээсрэгдорж, Ч.Чимэдрагчаа, үйлдвэр. х. 92 ухааны докторын зэрэг горилох

С.Хишигжаргал, Д.Цэрэндагва, Da-Hee Jeong, Gi-Ppeum Lee. бүтээл, Улаанбаатар хот, 2009
Alterations of mast cells and
Б.Чулуунчимэг. Монголын TGF-β1 on the silymarin treatment он, х.7-8
for CCl4-induced hepatic fibrosis.
уламжлалт анагаах ухааны WJG. 2005 [accessed 2009 January
12]; www.wjgnet.com./1007-
өвчнийг анагаах увидас. 9327/11/1141.asp

Улаанбаатар хот, 2005 он,

3. Дагвацэрэн Б, Хишигжаргал Л,
Наранцэцэг Г, Туул Л. Наранцэцэг
Д. нар. Уламжлалт эмт бодис,
жорын хяналтын лавламж.
Улаанбаатар хот 2003 он,

34 Óëàìæëàëò Àíàãààõ Óõààíû Ýì÷ Ñóäëàà÷äûí Íèéãýìëýãèéí àëáàí ¸ñíû ñýòã¿¿ë

Ìîíãîëûí Óëàìæëàëò Àíàãààõ Óõààí

СУДАЛГААНЫ ӨГҮҮЛЭЛ

Харханд үүсгэсэн уушгины цочмог үрэвслийн эмгэг загварын үеийн IL-10, IL-
1β цитокины хэмжээнд Лидэр-7 тангийн үзүүлсэн нөлөө

Б.Дэжидмаа, Ч.Эрдэнэчимэг, Ч.Чимэдрагчаа
Уламжлалт анагаах ухаан, технологийн хүрээлэн

Lider-7 tang protects against lipopolysaccharide-induced acute lung injury in rats

Dejidmaa.B, Erdenechimeg.Ch, Selenge.Ch, Chimedragchaa.Ch
Institute of Traditional medicine and technology of Mongolia

Background:

Lider-7 tang, a medicine used for the treatment of respiratory diseases spe-
cially pneumonia and fever in Mongolian Traditional Medicine, was selected for
the pharmacological study. Acute lung injury (ALI) is a leading cause of death
in patients with sepsis, and has shown an annual increase in incidence over the
past few years. The objectives of the study were to determine total biological
active substances and analyze the effects of Lider-7-tang treatment in rats
with Acute Lung Injury ALI

Objective: 

The present study investigated whether Lider-7 tang preventive the produc-
tion of inflammatory cytokines and reduces the severity of LPS-induced ALI.

Methods: 

Rats were randomized into four groups: Health group (n=10) LPS group
(n=10), in which LPS (7.5 mg/kg, dissolved in 0.5 mL sterile saline) was ad-
ministered by an intravenous (iv) injection via the tail vein; LPS+Lider-7 group
(n=10), in which Lider-7 was administered 30 min before injection of LPS (7.5
mg/kg, dissolved in 0.5 mL sterile saline,iv); and a standart group (n=20), in
which the rats were administered Ibupropen 35 mg/kg at a orally received.
Then, blood samples were obtained for further analysis.

Results:

Pretreatment with Lider-7 tang significantly reduced the levels of pro-in-
flammatory cytokines and increased the levels of anti-inflammatory cytokines.
In conclusion, we demonstrated that Lider-7 tang exerted a protective effect
on LPS-induced ALI in rats.

Conclusion: Lider-7 tang might improve lung inflammation caused by
gram-negative bacteria by inhibiting the production of pro-inflammatory cy-
tokine such as IL-6 and and increased the levels of anti-inflammatory cytokine
IL-10.

СУДАЛГААНЫ ҮНДЭСЛЭЛ Уламжлалт анагаах ухаан, “Анагаах ухааны
дөрвөн үндэс”-д дагшуур (томуу), хижгийг
Сүүлийн жилүүдэд дэлхий нийтээрээ анагаах эмийн бүлэгт“ хижиг дагшуурыг
уламжлалт анагаах ухааныг сонирхон судлах бол өлсгөж буцалгасан усыг уулгана, лидэр,
нь ихэссэнтэй, холбоотой олон зуун жил дэгд, мана, бор хонлэнгийн танг өгч хөлс
уламжлалт анагаах ухаанд хэрэглэж ирсэн жор гаргаад халууныг боловсруулж нядлахыг
найрлагуудыг орчин үеийн судалгааны аргуудыг хамтад гүйцэтгэнэ.” хэмээн заасан байдаг. Уг
ашиглан судлах асуудал судалгааны нэг гол
чиглэл болон хөгжсөөр байгаа билээ.

Óëàìæëàëò Àíàãààõ Óõààíû Ýì÷ Ñóäëàà÷äûí Íèéãýìëýãèéí àëáàí ¸ñíû ñýòã¿¿ë 35

Journal of Traditional Mongolian Medicine

тангийн чадал нь эс боловсорсон халууныг МАТЕРИАЛ БА АРГА ЗҮЙ
боловсруулах, өвчний ба тамирын цусыг ялгах,
цус шарын халууныг анагаах ба голчлон эс Судалгааг Уламжлалт анагаах ухаан,
боловсорсон халуун, дагшуурын халуун, хижиг,
эсэргэнэ, уушигны халуун зэрэгт хэрэглэж технологийн хүрээлэнгийн ЭШТ-ийн
ирсэн уламжлалтай1. Нөгөө талаар амьсгалын
эрхтэн тогтолцооны эмгэгүүдээс клиникийн фармакологийн лабораторид хийж гүйцэтгэсэн
практикт өргөн тохиолддог нь уушгины
үрэвсэл бөгөөд сүүлийн жилүүдэд явц хүнд, ба сорил туршилтанд хяналт, туршилтын 1,
шинж тэмдэг бүдэг, нянгийн эсрэг эмчилгээнд
тэсвэртэй штаммуудаар үүсгэгдсэн уушгины харьцуулах 1 бүлэг нийт 30 толгой, вистар
үрэвслийн тохиолдол ихэсч, түүний эмчилгээ,
урьдчилан сэргийлэлтийн асуудал хангалтгүй, үүлдрийн 250-280г жинтэй, эр хүйсний харх
уламжлалт анагаах ухаанд хэрэглэгдэж ирсэн эм
тангийн аюулгүй, үр дүнтэй хэрэглээг дэмжих, ашиглав. Лидэр-7 тангийн нөлөөг судлахдаа
үйлдлийг нотлон баталгаажуулах, улмаар эмч,
эмнэлгийн ажилтан, хэрэглэгч үйлчлүүлэгчийг харханд липополисахаридаар үүсгэсэн сарвууны
эм бэлдмэлийн аюулгүй байдал, эмийн
үйлчилгээний талаар зөв зохистой мэдээллээр эмгэг загварыг Li G (2016) нарын аргачлалаар
хангах явдал нь бидний судалгааны ажлын
чухал үндэслэл боллоо2.3. үүсгэн судласан. Туршилтыг эхлэхээс өмнө 5

СУДАЛГААНЫ АЖЛЫН ЗОРИЛГО хоногийн өмнө судалж буй бэлдмэлүүдийг

Улалжлалт анагаах ухаанд өргөн хэрэглэгддэг зохих тунгаар харханд уулгав. Уушгины хурц
Лидэр-7 тангийн харханд LPS-ээр үүсгэсэн
уушгины хурц үрэвслийн эмгэг загварт үзүүлэх үрэвслийн эмгэг загварыг үүсгэхдээ LPS 7.5 мг/
нөлөөг судлах.
кг-аар тооцон 0,5 мл физиологийн уусмалд

уусган найруулж хяналт, туршилт, харьцуулах

бүлгийн амьтанд сүүлний венийн судсаар тарив.

Үүнээс 3, 6, 9, 12 цагийн дараа туршилтын

амьтдаас кетамин гидрохлоридын 90 мг/кг

тунгийн унтуулгын дор зүрхнээс 2 мл цус авч

сийвэнг 3500 мин/эрг эргүүлж сийвэнг ялгасан.
Сийвэнг ялгасны дараа хархны IL-10, IL-1β

цитокины түвшинг ELISA аргаар (Chromate 4300

microplate reader) тогтоов. Судалгааны ажлын

үр дүнгийн дундаж тооны үнэн магадлалыг One

way ANOVA тестээр шалган, боловсруулалтыг

SPSS 20 программыг ашиглан хийж гүйцэтгэв4.

СУДАЛГААНЫ АЖЛЫН ЗОРИЛТ СУДАЛГААНЫ ҮР ДҮН

1. Туршилтын харханд LPS-ээр уушгины хурц Туршилтын харханд үүсгэсэн уушгины цочмог
үрэвслийн эмгэг загвар үүсгэх үрэвслийн эмгэг загварын үед Монфлю шинэ
эмийн үзүүлсэн нөлөөг дараах хүснэгтээр
2. Загварчилж үүсгэсэн уушгины хурц харуулав.
үрэвслийн үед IL-10, IL-1β цитокиний
хөдлөл зүйд Лидэр-7 тангийн үзүүлэх
нөлөөг илрүүлэх

Хүснэгт 1. LPS-ээр үүсгэсэн уушгины хурц үрэвслийн эмгэг загварын үед Лидэр-7 тангийн хархны сийвэнгийн
IL-10 хэмжээнд үзүүлсэн нөлөө

Бүлэг Тун (мг/кг) Сийвэнгийн IL-10 хэмжээ (pg/ml)

Эрүүл - 3 цаг 6 цаг 9 цаг 12 цаг
Хяналт /LPS/ 7,5 мг/кг 8.46±2.8 8.46±2.8
90 мг/кг 11.15±1.3 8.46±2.8 8.46±2.8 17.1±1.4
Лидэр-7 35 мг/кг 11.6±0.3 20.4±1.1*
Ибупрофен 36±3.5 20.1±1.9** 18,3±2,8
11±0,2
15.6±1.0 11.2±0.2

17,5±1,16 11,1±0,8

(*p=0.05,**p=0.001).

Судалгааны үр дүнгээс үзэхэд LPS –ээр бүлгийн IL-10 хэмжээ нь эрүүлээс 3,2 дахин, 9
өдөөсөн уушгины хурц үрэвслийн эмгэг загвар цагийн дараа 2,3 дахин, 12 цагийн дараа 2,7
үүсгэснээс хойш 3 цагийн дараа IL-10 цитокин дахин өсчээ (p=0.0001). Хяналтын бүлгийн
нь 11.15±1.3 pg/ml буюу эрүүл үзүүлэлтээс үзүүлэлтийг Лидэр-7 тангийн бүлэг болон
8.46±2.8 pg/ml буюу 32%-иар өссөн болно. Ибупрофен бүлгийг харьцуулахад ялгаатай
Харин 6 цагийн дараах шинжилгээгээр хяналтын өөрчлөлт илрээгүй (p=0.34) байна.

36 Óëàìæëàëò Àíàãààõ Óõààíû Ýì÷ Ñóäëàà÷äûí Íèéãýìëýãèéí àëáàí ¸ñíû ñýòã¿¿ë

Ìîíãîëûí Óëàìæëàëò Àíàãààõ Óõààí

Эмгэг загвар үүсгэснээс хойш 6 цагийн дараа ХЭЛЦЭМЖ
давтан шинжилгээ хийн хяналттай харьцуулахад
IL-10 нь Лидэр-7 тангийн бүлэг 56,6%, Ибупрофен УАУ-нд халуун өвчний эмчилгээнд
бүлэгт 51,4%-иар багассан бол 9 цагийн дараах хэрэглэгддэг олон төрлийн жор найрлагуудын
шинжилгээгээр хяналттай харьцуулахад Лидэр-7 нэг нь Лидэр-7 тан юм. Энэхүү судалгаагаар
тангийн бүлэг 22,4%, Ибупрофен бүлэгт 45%- бид уламжлалт анагаах ухаанд эс боловсорсон
иар багассан нь судалгааны үр дүнгээс харагдаж халууныг боловсруулах, нян нядлах, өвчний
байна (p=0.001). IL-10 цитокин нь 12 цагийн ба тамирын цусыг ялгах, цус шарын халууныг
дараа хяналттай харьцуулахад Лидэр-7 бүлэгт анагаах болон голчлон эс боловсорсон халуун,
20,1%-иар өссөн нь Ибупрофен бүлэг 7%-иар дагшуурын халуун, хижиг, эсэргэнэ, уушгины
өссөнөөс харьцангуй давуу байгааг харуулж халуун зэрэгт хэрэглэж ирсэн Лидэр-7 тангийн
байна (p=0.05). Эдгээр үр дүнг нэгтгэн авч үзэхэд уушгины цочмог үрэвслийн эсрэг нөлөөг
моноцит, Т хелпер, CD4, хөхлөг эсээс ялгаран судалсан. ЛПС нь Грам сөрөг бактерийн гадна
гарч Т лимфоцитын үйл ажиллагааг зохицуулах, мембранаас гаралтай эндотоксин бөгөөд
В ба Т лимфоцитийг идэвхижүүлэх үйлдэлтэй дархлал болон хурц үрэвслийн голлох өдөөгч
IL-10 цитокины хэмжээ нь бидний судалгааны хүчин зүйл болдог. Эндотоксины нөлөөгөөр
тохиолдолд ажиглалтын 9-12 цагуудад хяналтын үүссэн сепсисийн үед хамгийн түрүүнд TNF-α, IL-
бүлгээс өссөн нь харагдаж байна. 1β цитокинууд идэвхижих ба эндогены пироген
болж халууралт үүсгэдэг ба гамма интерфероны
Грамм сөрөг нянгийн эндотоксиноор нөлөөгөөр системийн үрэвсэл үүсгэн судасны
үүсгэсэн уушгины хурц үрэвслийн үед IL- ханын эндотелийг гэмтээх ба макрофагаас
1β цитокиныг тодорхойлон авч үзэхэд эрүүл ялгаран гарсан TNF-α, IL-6, IL-10, IL-1β зэрэг
амьтны үзүүлэлтээс хяналтын бүлгийн үзүүлэлт үрэвслийн цитокинууд нейтрофиль эсүүдийг
нь эхний 3 цагийн байдлаар 71.9%, 6 цагийн идэвхжүүлж тэдгээрийг судаснаас эд рүү
дараа 16,5%, 9 цагийн дараа 25,5%, 12 цагийн гадагшлах процессыг нэмэгдүүлнэ. Идэвхжсэн
дараа 62%-иар ихэссэн дүн гарчээ. Эмгэг загвар нейтрофилүүд нь уушигны эдэд протеазууд,
үүсгэснээс хойш 3 цагийн дараа IL-1β цитокин нь чөлөөт радикалууд, плателет идэвхжүүлэгч
хяналтын бүлэгт 27±1.7 pg/ml тодорхойлогдсон хүчин зүйлүүд, лейкотринүүдийг ялгаруулж эд
бол Лидэр-7 тангийн бүлэгт энэхүү үзүүлэлт 26%, эсийг гэмтээх замаар уушигны үрэвслийн эмгэг
Ибупрофен бүлэгт 36%-иар тус тус буурсан нь жамд голлох нөлөөтэй оролцдог5.6.
илэрлээ (p=0.001).
Бидний судлаачид IL-10, IL-1β цитокиний
Зураг 2. Харханд LPS –ээр өдөөсөн уушгины хурц хэмжээг дээрх эмгэг загварын үед тодорхойлон
үрэвслийн эмгэг загварын үед IL-1β цитокины үзэхэд IL-10 цитокин нь хяналтын бүлэгт 3, 6,
хэмжээнд Лидэр-7 тангийн үзүүлсэн нөлөө 9 цагуудад статистикийн хувьд магадлалтайгаар
өссөн боловч 12 цагийн дараа буурсан харин
Үүнээс хойш 6 цагийн дараа давтан Лидэр-7 тан ба Ибупрофен бүлэгт ялгааны
шинжилгээ авч хяналттай харьцуулахад Лидэр-7 магадлалтайгаар 9-12 цагт өссөн (p=0.05)
тангийн бүлэг 53%, Ибупрофен бүлэгт 6%-иар байна. Chia-Hung Lin (2013) нарын судалгаагаар
багассан бол 9 цагийн дараах шинжилгээгээр BALB C үүлдрийн хулганад ЛПС-ээр үүсгэсэн
хяналттай харьцуулахад Лидэр-7 тангийн уушгины хурц үрэвслийн үед IL‑10 нь хяналтын
бүлэг 53.3%, Ибупрофен бүлэгт 23%-иар бүлэгт эрүүл амьтны үзүүлэлтээс буурах ба Хятад
багассан нь судалгааны үр дүнгээс харагдаж анагаах ухаанд хэрэглэгддэг Sheng-Fei-Yu-Ch-
байна. Судалгааны төгсгөлд 12 цагийн дараах uan-Tang эм нь уг цитокиний хэмжээг ихэсгэдэг
шинжилгээгээр Лидэр-7 бүлэгт хяналттай буюу системийн үрэвслийн үеийн дархлааны
харьцуулахад 49%, Ибупрофен 60.4%-иар хямралыг зохицуулан үрэвслийн өмнөх TNF-α,
буурсан нь илэрлээ (p=0.001). IL-6 цитокиний хэмжээг дарангуйлж буйг
тогтоожээ7. Энэхүү үйлдэл нь IL‑10 цитокин
макрофагийн идэвхижлийн үед азотын ислийн
исэлдэн ангижрах урвалыг саатуулснаар TNF-α
үүсэлт дарангуйлагдснаар илрэх ба нянгийн
халдварын үед хамгаалах (Latifi, O'Riordan,
and Levine, 2002) ЛПС үүсгэсэн уушгины хурц
үрэвслийн үед хамгаалах нөлөөтэйг тогтоосон
судалгааны ажлууд байна8. Мөн Лидэр-7
тангийн голлогч эм Лидэр ургамалд агуулагдах
Софородин алкалоид нь каррагенинаар үүсгэсэн
сарвууны эмгэг загварын үед TNF-α, IL-8

Óëàìæëàëò Àíàãààõ Óõààíû Ýì÷ Ñóäëàà÷äûí Íèéãýìëýãèéí àëáàí ¸ñíû ñýòã¿¿ë 37

















Journal of Traditional Mongolian Medicine

СУДАЛГААНЫ ЗОРИЛГО: СУДАЛГААНЫ ХЭРЭГЛЭГДХҮҮН, АРГА ЗҮЙ:
Нойргүйдлийн хам шинжийг дан биеийн зүү Уламжлалт анагаах ухаан технологийн
болон чихний зүүтэй хослуулан эмчилж үр дүнг хүрээлэнгийн эмнэлэгт 2016 оны 4-8 сард
тооцох. Нойргүйдэл оношоор хэвтэн эмчлүүлсэн 12
эмчлүүлэгчийг зориудын түүврийн аргаар
СУДАЛГААНЫ ЗОРИЛТ: сонгон авч 2 бүлэг болгон хувааж, тус
1. Дан биеийн зүүгээр эмчилж үр дүнг бүрд нойргүйдлийн зэргийг Питсбургийн
нойргүйдлийн чанарын үнэлгээгээр /ПНЧҮ/
тооцох. эмчилгээний өмнө, эмчилгээний 3 дахь хоногт
2. Чихний зүүтэй хослуулан эмчилж үр дүнг болон эмчилгээний дараа тодорхойлсон. 1-р
бүлэгт дан биеийн зүүгээр, 2-р бүлэгт биеийн
тооцох. зүү, чихний зүүг хослуулан өдөрт 1 удаа, нийт
7 хоног эмчилгээг үргэлжлүүлсэн. Сонгогдсон 12
СУДАЛГААНЫ ШИНЭЛЭГ ТАЛ: эмчлүүлэгчийг эмчилгээний өмнө нойргүйдлийн
Практикт нойргүйдэх хам шинжийг биеийн 4 хам шинжид хуваасан.
зүү болон чихний зүү эмчилгээтэй хослуулан
эмчлэх нь олонтаа байдаг ч үр дүнг нь тооцсон СУДАЛГААНЫ ҮР ДҮН:
судалгаа хараахан хийгдээгүй байна. Иймд Эмчлүүлэгчдийг нас, хүйсний байдлаар авч
бидний судалгаа цөөн хүнийг хамарсан боловч үзүүлбэл:
үр дүнг тооцсоноороо шинэлэг юм.

Эр 20-29 30-39 40-49 50-59 Бүгд
Эм тоо хувь тоо хувь тоо хувь тоо хувь тоо хувь
Бүгд 3 24,9
-- 1 8,3 -- 2 16,6 9 74,9
1 8,3 1 8,3 4 33,3 3 25 12 99,8
1 8,3 2 16,6 4 33,3 5 41,6

Судалгаанд хамрагдсан 12 эмчлүүлэгчийг насаар нь бүлэглэхэд 8,3% (1) нь 20-29 нас, 16,6% (2)
нь 30-39 нас, 33,3 (4) нь 40-49 нас, 41,6% (5) нь 50-59 насныхан байна.

Хам шинжээр нь авч үзвэл:

1-р бүлэг 2-р бүлэг Бүгд

Зүрх дэлүүний доройтсон тоо хувь тоо хувь тоо хувь
Зүрх бөөрний зохицуулга алдагдсан 2 16,6 1 8,3 3 25
Дэлүү ходоодны тэнцвэр алдагдсан 2 16,6 2 16,6 4 33,3
1 8,3 1 8,3 2 16,6
Элэгний Yang ихсэж зүрх гэмтсэн 1 8,3 2 16,6 3 25

Судалгаанд хамрагдсан эмчлүүлэгчдийн 25% дэлүү ходоодны тэнцвэр алдагдсан, 25% (3) нь
(3) нь зүрх дэлүү доройтсон, 33,3% (4) нь зүрх элэгний yang ихэссэн хам шинжтэй байлаа.
бөөрний зохицуулга алдагдсан, 16,6% (2) нь

46 Óëàìæëàëò Àíàãààõ Óõààíû Ýì÷ Ñóäëàà÷äûí Íèéãýìëýãèéí àëáàí ¸ñíû ñýòã¿¿ë

Ìîíãîëûí Óëàìæëàëò Àíàãààõ Óõààí

Эмчилгээний үр дүнг онооны байдлаар авч үзвэл:

Эмчилгээний 3 дахь хоног Эмчилгээний 7 дахь хоног

Оноогоор сайжирсан байдал Оноогоор сайжирсан байдал

1-3 оноо 4-6 оноо 7-с дээш 1-3 оноо 4-6 оноо 7-с дээш

тоо хувь тоо хувь тоо хувь тоо хувь тоо хувь тоо хувь

1-р бүлэг 6 100 - - - - - - 3 50 3 50

2-р бүлэг 2 33,3 4 66,6 - - 1 16,6 5 83,3

Дан биеийн зүү эмчилгээтэй бүлэгт ПНЧҮнэлгээ эмчилгээний 3 дахь хоногт 100% нь 1-3 оноогоор,
7 дахь хоногт 50% нь 4-6 оноогоор, 50% нь 7-с дээш оноогоор буурсан. Харин биеийн зүү болон
чихний зүү хосолсон бүлэгт тус үнэлгээ эмчилгээний 3 дахь хоногт 33,3% нь 1-3 оноогоор,66,6% нь
4-6 оноогоор, 7дахь хоногт 16,6% нь 4-6 оноогоор, 83,3% нь 7-с дээш оноогоор буурсан.

Эмчилгээний 3 дахь хоног

Óëàìæëàëò Àíàãààõ Óõààíû Ýì÷ Ñóäëàà÷äûí Íèéãýìëýãèéí àëáàí ¸ñíû ñýòã¿¿ë 47

Journal of Traditional Mongolian Medicine

Эмчилгээний 7 дахь хоног

Питсбургийн нойргүйдлийн чанарын үнэлгээгээр эмчилгээний үр дүнг авч үзвэл:

Нойргүйдлийн үед биеийн зүүг дангаар болон, чихний зүүтэй хослуулж эмчлэх нь адилхан 83,3%-тай байлаа.

1-р бүлэг Сайжирсан Хэвэндээ
2-р бүлэг тоо хувь тоо хувь
5 83,3
5 8,3,3 1 16,6
1 16,6

ДҮГНЭЛТ
• Нойргүйдлийн үед биеийн зүүг дангаар болон чихний зүүтэй хослуулж эмчлэх нь адилхан үр

дүнтэй байна.
• Биеийн ба чихний зүүг хослуулж нойргүйдлийг эмчлэх нь дан биеийн зүүгээр эмчилсэнээс

илүү богино хугацаанд үр дүн илэрч байна.

48 Óëàìæëàëò Àíàãààõ Óõààíû Ýì÷ Ñóäëàà÷äûí Íèéãýìëýãèéí àëáàí ¸ñíû ñýòã¿¿ë

Ìîíãîëûí Óëàìæëàëò Àíàãààõ Óõààí

СУДАЛГААНЫ ӨГҮҮЛЭЛ

Энгийн буржгар (Thalictrum simplex) ургамлын бөөр хамгаалах, шээс хөөх
үйлдлийг судалсан байдал

1Ц.Таванцэцэг, 2Л.Дашиймаа
1БГД. 28-р сургууль,
2ЭХЭМҮТ

Research on kidney protection and diuretic action of Thalictrum simplex plant

Tavantsetseg1.Ts, Dashiimaa.L2
128r school Bayangol

2National Center for Maternal and Child Health of Mongolia NCMCH

Key words: Background:
Insomnia, body
and auricular According to WHO report, non-communicable diseases account for 72 percent
acupuncture, of the total population disease. Diabetes, hypertension and chronic kidney
treatment disease are leading non-communicable diseases and it has been determined
that more than 600 million people suffer from chronic kidney disease.

In recent years, the number of patients with acute and chronic kidney
diseases has been increasing and become the main reason of occupational
disability and mortality worldwide. Mongolia has placed at 3rd place in terms
of life-threatening disease degree according to statistical study by Ministry of
Health. Researches show that 70-100 patients every year develop chronic kidney
failure that progress from chronic kidney disease.

Medicinal herbs are one of the major parts of Traditional Mongolian Medicine
and herbs are considered to have less side effects compared to medicines,
shows no harm on the human as it grows naturally as well as economically
feasible.

More than 20000 medicinal herbs grow on earth, of which 850 herbs are only
in Mongolia. One-third of drugs used in pharmaceutical market throughout the
world are made of herbal raw materials. The aboveground part of Thalictrum
simplex L. was used for menstrual disruption, dysentery, tumor and water
retention in Mongolian and Tibetan medicines. In Central Asia, Northeastern
and Siberia also consumed the herbal decoction and galenicals for stomach
diseases, malaria and diseases in women as well as used topically on wounds
and gargling.

Medicinal substance, Thalictrum simplex L. contains 19 alkaloids. Mongolian
researchers determined the structure and organization of 9 of them and each
of the alkaloids contained talimonin, thus the main alkaloid of the herb is
identified to be (-)- talimonin. Accordingly, as renal production property of
the herb has not been studied yet, the research was conducted to explore the
possibility of using it in urinary tract infection, which has common incidence.

Research aim:

To investigate the pharmacology of Thalictrum simplex L. plant

Research objectives:

The following objectives were set within the general purpose of the research.

1. To determine acute toxicity (LD50) of Thalictrum simplex L. plant

2. To compare kidney protection and diuretic action of Thalictrum simplex
L. to Nephris medicine

Óëàìæëàëò Àíàãààõ Óõààíû Ýì÷ Ñóäëàà÷äûí Íèéãýìëýãèéí àëáàí ¸ñíû ñýòã¿¿ë 49

Journal of Traditional Mongolian Medicine

Research tool:

For this research, 35 white mice of Balb/C breed weighing 20-24 grams and
60 white wistar rats weighing 180-250 grams were used in sanitary and similar
conditions of laboratory, fed by special ingredients and taken care under same
circumstances.

Research methodology:

The study was conducted at Department of Pharmacy, School of Biomedicine
of Mongolian National University of Medical Science between 2016-2017. The
upper part of Thalictrum simplex L. plant is used.

Results:

1. Result of acute toxicity LD50
When preparing the sample 1:5 ratio and determining the acute toxicity
LD50 on 5 white mice of Balb/C breed weighing 20-24 grams with Prozorovsky
/ 1978 / method, it was LD50-1,82g/kg [1,58-2,06] g/kg and proven to be of
low toxicity according to category by Sidorov K.K /1973/.

2. Experiment result of diuretic action

As shown by above indication of experimental animals’ diuretic activity, group
of rats given Sample 1 preparation showed that urine volume and creatinine
level in urine were decreased and active diuretic action. Дээж 1 бэлдмэлийг
уулгасан бүлгийн амьтад нь шээсний хэмжээ болон шээсэнд агуулагдах
креатинины хэмжээг илүү багасгаж, шээс хөөх идэвхтэй үйлдэл үзүүллээ.

Conclusion:

1. Thalictrum simplex L. has low toxicity level.

2. Thalictrum simplex L. has properties of kidney protection and diuretic
action

ҮНДЭСЛЭЛ: 70-100 өвчтөн бөөрний архаг дутагдалд ордог
гэж тогтоосон.
ДЭМБ-ын тайланд дурьдсанаар дэлхий дээр
халдварт бус өвчин нийт хүн амын өвчлөлийн Монголын уламжлалт анагаах ухааны нэг
72 хувийг эзэлдэг. томоохон салбар нь эмийн ургамал бөгөөд
ургамал нь эмийг бодоход сөрөг нөлөөгүй,
Судлаачдын үзэж байгаагаар халдварт бус байгалийн цэвэр газар ургаж байгаа учир хүний
өвчин дотор тэргүүлэх байрыг чихрийн шижин, биед хор нөлөөгүй, төдийгүй эдийн засгийн
даралт ихсэх өвчин болон бөөрний архаг өвчин хувьд ч боломжийн юм.
эзэлдэг ба дэлхийд 600 сая гаруй бөөрний архаг
өвчтэй хүн амьдарч байгаа нь судлагджээ. Дэлхий дахинд 20000 орчим зүйлийн эмийн
ургамал ургадгийн 850 гаруй зүйл нь зөвхөн
Манай дэлхий дээр насанд хүрэгсдийн 16,8% манай оронд ургадаг бөгөөд дэлхийн эмийн зах
нь бөөрний архаг эмгэгтэй ба сүүлийн арван зээлд хэрэглэгдэж буй эм, бэлдмэлүүдийн 1/3
жилд бөөрний эмгэг 16%-иар нэмэгдэж, 60- нь ургамлын түүхий эдээр хийгдсэн байдаг.
аас дээш насныхан (39.4%) зонхилон өвдөх
хандлага ажиглагдаж байна. Монгол орны ургамлыг амьдралын
хэлбэрээр нь авч үзвэл олон настай өвслөг
Бөөрний цочмог болон архаг эмгэгтэй ургамал 1780 зүйл байна. Хоёр буюу цөөн
өвчтөний тоо сүүлийн үед дэлхий даяар настай өвслөг ургамал 40-с багагүй зүйл байхад
хурдацтай өсч хүн амын хөдөлмөрийн чадвар нэг настай өвслөг ургамал 360 зүйл байгаагийн
алдалт, нас баралтын үндсэн гол шалтгаан болж 40 нь хүнсний болон хөл газрын ургамал байна.
байна. Манай орон Эрүүл мэндийн яамнаас Модлог ургамал ойролцоогоор 40 гаруй зүйл
гаргасан статистик судалгаагаар амь насанд түүний дотор 5 мөнх ногоон ургамал, 170 зүйл
халтай өвчлөлийн зэргээрээ эхний гуравдугаар сөөг байгаагийн 7 нь мөнх ногоон ургамал
байрт орсон байна. Судалгаанаас харахад байна.
бөөрний архаг өвчин нь даамжран жилд шинээр

50 Óëàìæëàëò Àíàãààõ Óõààíû Ýì÷ Ñóäëàà÷äûí Íèéãýìëýãèéí àëáàí ¸ñíû ñýòã¿¿ë