หน่วยที่ 7 กระบวนการและเทคนิคการตรวจสอบภายใน

หน่วยท่ี 7
กระบวนการและเทคนิคการตรวจสอบภายใน

หน่วยที่ 7 กระบวนการและเทคนิคการตรวจสอบภายใน
สาระการเรียนรู้ (Chapter Objective)

7.1 การวางแผนการตรวจสอบ
7.2 เทคนิคการตรวจสอบ
7.3 การตรวจสอบทางการเงินและการบญั ชี

ผลการเรียนรู้ท่ีคาดหวงั (Learning Objective)
1. สามารถอธิบายข้นั ตอนในการวางแผนการตรวจสอบภายในได้
2. สามารถเขียนแผนการตรวจสอบภายในได้
3. สามารถอธิบายถึงเทคนิคการตรวจสอบในแต่ละประเภทได้
4. สามารถอธิบายถึงวิธีการการตรวจสอบทางการเงินและการบญั ชีได้

7.1 การวางแผนการตรวจสอบ

การวางแผนการตรวจสอบ หมายถึง การกาหนดขอบเขต วตั ถุประสงค์ ระยะเวลา และ
การใชท้ รัพยากร เพือ่ ภารกิจน้นั ๆ

หลกั ในการวางแผนการตรวจสอบประกอบดว้ ย
1. การวางแผน
2. การนาเสนอและอนุมตั ิแผนงานตรวจสอบ
3. การจดั การทรัพยากร
4. นโยบายและวธิ ีการปฏิบตั ิงาน
5. การประสานงาน
6. การรายงานตอ่ คณะกรรมการและผบู้ ริหารระดบั สูง

ข้นั ตอนในการวางแผนการตรวจสอบภายในมี 5 ข้นั ตอนดงั ต่อไปน้ี
1. การกาหนดกลยทุ ธ์ของหน่วยงานตรวจสอบ
2. การกาหนดเป้าหมายและตวั ช้ีวดั ผลการดาเนินงาน
3. การกาหนดโครงการหรือหน่วยงานท่ีจะตรวจสอบ
4. จดั ทาแผนงบประมาณและแผนกาลงั คนที่รับผดิ ชอบ

5. นาเสนอแผนใหผ้ บู้ ริหารระดบั สูงและคณะกรรมการ
ตรวจสอบอนุมตั ิ

1. การกาหนดกลยทุ ธ์ของหน่วยงานตรวจสอบ

การกาหนดกลยทุ ธ์ของหน่วยงานตรวจสอบ จะรวมการ
กาหนดวตั ถุประสงคข์ องหน่วยงานไวด้ ว้ ย การกาหนดวตั ถุประสงค์
จะมีท้งั ระยะส้นั และระยะยาว วตั ถุประสงคท์ ี่กาหนดข้ึนจะตอ้ ง
สอดคลอ้ งกบั กฎบตั รของหน่วยงานตรวจสอบภายใน

2. การกาหนดเป้าหมายและตวั ช้ีวดั ผลการดาเนินงาน

เป้าหมายและตวั ช้ีวดั ผลการดาเนินงาน โดยทว่ั ไปจะนาผล
การดาเนินงานในรอบปี ท่ีแลว้ มาเปรียบเทียบเพอ่ื แสดงผลการ
ดาเนินงานวา่ มีข้ึนหรือไม่ หรือเปรียบเทียบกบั องคก์ รช้นั นาต่าง ๆ

ตวั อยา่ งตวั ช้ีวดั ผลการดาเนินงานของหน่วยงานตรวจสอบ

มุมมองทจี่ ะวดั ตัวชี้วดั

1. มุมมองด้านความพงึ พอใจของลูกค้า - ผลจากการสารวจความพงึ พอใจของลกู ค้า
- จานวนลกู ค้ารายใหม่ทเ่ี พมิ่ เข้ามา
- จานวนเร่ืองทรี่ ้องเรียนผ่านผู้บริหาร

2. มุมมองด้านกระบวนการตรวจสอบ - การตรวจสอบเสร็จตามระยะเวลาที่กาหนด
ภายใน - จานวนประเดน็ ท่ีพบได้มีการสอบทานโดย
ผู้บริหารระดบั สูง
- จานวนงานเสร็จต่อผู้ตรวจสอบ

ตวั อยา่ งตวั ช้ีวดั ผลการดาเนินงานของหน่วยงานตรวจสอบ

มุมมองทจ่ี ะวดั ตวั ชี้วดั

3. มุมมองด้านการเรียนรู้ขององค์กร - การนาเทคนิคใหม่ ๆ มาใช้ในองค์กร
4. มุมมองด้านการเงนิ - สนับสนุนให้ทุนในการศึกษาต่อ
- จานวนช่ัวโมงการฝึ กอบรมในรอบปี ต่อ
ผู้ตรวจสอบ
- ต้นทุนในการดาเนินงานทปี่ ระหยดั ได้ต่อปี
- รายได้ต่อผ้ตู รวจสอบ
- ต้นทุนทเ่ี กดิ ขึน้ เทยี บกบั ผลประโยชน์
ทไ่ี ด้รับ

3. การกาหนดโครงการหรือหน่วยงานท่ีจะตรวจสอบ

ในการกาหนดวา่ จะตรวจโครงการหรือหน่วยงานไหนก่อน ใหพ้ ิจารณาเร่ืองความเส่ียงและผลกระทบเป็นหลกั ตวั อยา่ งของ
โครงการ 4 โครงการมีรายละเอียดดงั ต่อไปน้ี

ดา้ นโอกาส

ด้านผลกระทบ มาก นอ้ ย
นอ้ ย มาก

โครงการที่ 1. ถา้ ความเส่ียงที่อาจเกิดข้ึนมาก ผลกระทบนอ้ ย
โครงการที่ 2. ถา้ ความเสี่ยงท่ีอาจเกิดข้ึนนอ้ ย ผลกระทบมาก
โครงการท่ี 3. ถา้ ความเสี่ยงที่อาจเกิดข้ึนมาก ผลกระทบมาก
โครงการท่ี 4. ถา้ ความเส่ียงที่อาจเกิดข้ึนนอ้ ย ผลกระทบนอ้ ย

จากโครงการท้งั 4 โครงการ ถา้ เรามีงบประมาณจากดั เราควรจะตรวจสอบโครงการที่ 3 เป็นอนั ดบั แรก เพราะความเสี่ยงมาก และ
ผลกระทบกม็ ากตามไปดว้ ย

4. จดั ทาแผนงบประมาณและแผนกาลงั คนที่รับผดิ ชอบ

ในเร่ืองการจดั ทาแผนงบประมาณและแผนกาลงั คนจะตอ้ งสอดคลอ้ งกนั
เพราะ ถา้ มีแต่กาลงั คนไม่มีงบประมาณกท็ างานไดไ้ ม่ประสบผลสาเร็จ หรือถา้ มีแต่
งบประมาณไม่มีคนไปทางาน งานกล็ ม้ เหลวไดเ้ หมือนกนั

5. นาเสนอแผนใหผ้ บู้ ริหารระดบั สูงและคณะกรรมการตรวจสอบอนุมตั ิ
เมื่อจดั ทาแผนเสร็จเรียบร้อยตามข้นั ตอนท้งั 4 ข้นั ตอนแลว้ ข้นั ตอนที่ 5

ถือวา่ สาคญั ที่สุด เพราะผบู้ ริหารระดบั สูงและคณะกรรมการตรวจสอบถือวา่ เป็น
บุคคลสาคญั และเป็นผทู้ ี่จะอนุมตั ิแผนท่ีเราจดั ทามา

ประโยชน์ของการวางแผนการตรวจสอบ

1) ทาใหท้ ุกกิจกรรมขององคก์ รไดร้ ับการตรวจสอบอยา่ งครบถว้ นตามผลการ
ประเมินความเส่ียง กิจกรรมที่มีความเสี่ยงสูงจะไดร้ ับการตรวจสอบบ่อยคร้ังกวา่
กิจกรรมที่มีความเส่ียงต่า

2) ทาใหผ้ ตู้ รวจสอบเขา้ ใจกิจกรรมและกระบวนการของหน่วยงานที่จะ
ตรวจสอบก่อน เขา้ ตรวจสอบและสามารถประเมินความเส่ียงของแต่ละกิจกรรมใน
เบ้ืองตน้ เพื่อระบุ ขอบเขตของงานหรือระบบงานที่มีความเสี่ยง

3) ทาใหเ้ กิดการประสานงานและใหค้ วามร่วมมือที่ดีจากผรู้ ับการตรวจสอบ

4) ทาใหท้ ราบขอบเขต ปริมาณงาน จานวนอตั รากาลงั ท่ีตอ้ งการในกจิ กรรม
การตรวจสอบ

5) ใชเ้ ป็นเครื่องมือในการควบคุมกิจกรรมการตรวจสอบทาใหส้ ามารถ
บริหารงาน ตรวจสอบไดอ้ ยา่ งมีประสิทธิภาพมากยง่ิ ข้ึน

6) แสดงถึงการปฏิบตั ิงานตรวจสอบภายในตามมาตรฐานสากล การ
ปฏิบตั ิงานวิชาชีพ การตรวจสอบภายในซ่ึงทาใหง้ านตรวจสอบภายในเป็นท่ียอมรับ
มากข้ึนจาก ผบู้ ริหารและผรู้ ับการ

7.2 เทคนิคการตรวจสอบ

เทคนิคการตรวจสอบ หมายถึง วธิ ีการท่ีใชใ้ นการตรวจสอบเพื่อใหไ้ ดม้ าซ่ึง
หลกั ฐานการตรวจสอบ

เทคนิคท่ีนิยมนามาใชใ้ นการตรวจสอบภายในมีดงั ต่อไปน้ี
1 การสอบถาม
2 การสังเกตการณ์
3 การตรวจเยย่ี ม
4 การสุ่มทดสอบ
5 การวิเคราะห์เปรียบเทียบ

1. การสอบถาม

การสอบถามเป็นหลกั การเบ้ืองตน้ ที่ใชใ้ นการตรวจสอบภายใน
เพราะการสอบถามทาให้ ผตู้ รวจสอบภายในไดท้ ราบในสิ่งท่ีตอ้ งการ
ท้งั ในเรื่องเอกสาร ระบบงาน และลกั ษณะเฉพาะตวั ของผทู้ ี่เราสอบถาม
รูปแบบของการสอบถามมีดงั ต่อไปน้ี

1) การใชแ้ บบสอบถาม

2) การสอบถามดว้ ยวาจา

2. การสังเกตการณ์

การสังเกตการณ์ตรวจสอบเป็นเทคนิคการตรวจสอบอีกวธิ ีหน่ึงท่ีนิยมใช้ เช่น การ
สังเกตการณ์ปฏิบตั ิตามระบบการควบคุมภายในเพ่ือหาขอ้ สรุปวา่ มีการไม่ปฏิบตั ิตามระบบ
ที่วางไวห้ รือไม่ การสงั เกตการณ์การปฏิบตั ิงานของเคร่ืองจกั รวา่ มีประสิทธิภาพแคไ่ หน
การสงั เกตการณ์ความพอใจของลูกคา้ จากการมาใชบ้ ริการขององคก์ ร เป็นตน้

3. การตรวจเยย่ี ม

การตรวจเยย่ี มจะใชใ้ นกรณีท่ีมีสาขาอยมู่ าก ผตู้ รวจสอบภายในอาจใชเ้ ทคนิคการ
ตรวจเยยี่ มสาขาต่าง ๆ เพอื่ ประเมินประสิทธิภาพในการปฏิบตั ิงานของสาขา การตรวจเยย่ี ม
อาจใชว้ ธิ ีนดั หมายล่วงหนา้ หรือแบบไม่ไดน้ ดั หมายกไ็ ด้

4. การสุ่มทดสอบ

โดยทว่ั ไปแลว้ ผตู้ รวจสอบภายในไม่สามารถตรวจสอบรายการไดท้ ุกรายการการ
สุ่มตรวจสอบจึงเป็นเทคนิคที่นิยมกนั เป็นอยา่ งแพร่หลาย เช่น การสุ่มตวั อยา่ งลูกหน้ีการคา้
คงเหลือเพอื่ ทาหนงั สือยนื ยนั ยอดลูกหน้ีการคา้ คงเหลือ และพสิ ูจนค์ วามมีตวั ตนของลูกหน้ี
การคา้ เป็นตน้

5. การวเิ คราะห์เปรียบเทียบ

การวเิ คราะห์เปรียบเทียบจะทาใหค้ น้ พบความผดิ ปกติของรายการไดเ้ ร็วกวา่ กรณี
อ่ืน โดยทว่ั ไปผตู้ รวจสอบภายในจะใชว้ ธิ ีวิเคราะห์เปรียบเทียบร่วมกบั เทคนิคอื่น ๆ กรณีท่ี
ใชเ้ ทคนิคการวเิ คราะห์เปรียบเทียบแลว้ เกิดผลต่างท่ีมีนยั สาคญั ผตู้ รวจสอบภายในจึงจะใช้
เทคนิคอื่น ๆ ตอ่ ไป

7.3 การตรวจสอบทางการเงินและการบญั ชี

วธิ ีการตรวจสอบทางการเงินและการบญั ชีที่สาคญั มีดงั ต่อไปน้ี
1. การตรวจสอบความมีอยจู่ ริงของตวั สินทรัพย์
2. การยนื ยนั ยอดกบั บุคคลท่ีสาม
3. การจดั ทางบพสิ ูจนย์ อด
4. การตรวจสอบเอกสารหลกั ฐานใบสาคญั
5. การสอบทานการปฏิบตั ิตามหลกั การบญั ชี
6. การตรวจสอบความผดิ ปกติทางบญั ชี

1. การตรวจสอบความมีอยจู่ ริงของตวั สินทรัพย์ ไดแ้ ก่

1) การตรวจสอบทางกายภาพ เช่น การตรวจนบั การตรวจสภาพหรือคุณภาพ

การใชง้ าน

2) การตรวจสอบแบบ Surprise Checking เป็นการเขา้ ไปตรวจสอบโดยไม่ได้
นดั หมายไวล้ ่วงหนา้ เช่น การตรวจนบั เงินสดและเงินสดยอ่ ย

3) การตรวจวิเคราะห์รายการทางการบญั ชี เป็นการตรวจสอบยอดคงเหลือทางการ
บญั ชีกบั สภาพของสินทรัพยท์ ี่มีอยจู่ ริง เพอ่ื ป้องกนั การปกปิ ดขอ้ มูล

2. การยนื ยนั ยอดกบั บุคคลท่ีสาม

หลกั ฐานที่ไดจ้ ากการยนื ยนั ยอดจากบุคคลที่สามเป็นหลกั ฐานที่มีความน่าเชื่อถือ
มากที่สุด เช่น การยนื ยนั ยอดธนาคาร ลูกหน้ีการคา้ และเจา้ หน้ีการคา้

3. การจดั ทางบพิสูจน์ยอด

การจดั ทางบพิสูจน์ยอดจะใชใ้ นกรณีที่องคก์ รไม่มีการจดั ทา ผตู้ รวจสอบภายใน
อาจใชว้ ธิ ีการจดั ทางบพสิ ูจน์เพื่อทดสอบความถูกตอ้ งของขอ้ มูล แต่ถา้ กรณีที่องคก์ รมีการ
จดั ทางบพสิ ูจนย์ อดอยแู่ ลว้ ผตู้ รวจสอบภายในมีหนา้ ที่ในการสอบทานงบพสิ ูจนย์ อดวา่
ถูกตอ้ งหรือไม่

4. การตรวจสอบเอกสารหลกั ฐานใบสาคญั
เป็นการนาเอาเอกสารใบสาคญั ต่าง ๆ มาตรวจในเร่ืองดงั ต่อไปน้ี

1) สอบความถูกตอ้ ง ครบถว้ น ของรายการ
2) การอนุมตั ิรายการโดยผมู้ ีอานาจ
3) การบนั ทึกบญั ชีถูกตอ้ ง และครบถว้ น
4) การปฏิบตั ิตามระบบการควบคุมภายใน

5. การสอบทานการปฏิบตั ิตามหลกั การบญั ชี
การสอบทานการปฏิบตั ิตามหลกั การบญั ชี เป็นการสอบทานวา่ องคก์ รได้

บนั ทึกบญั ชีและเปิ ดเผยขอ้ มูลตามหลกั การบญั ชีที่รับรองทว่ั ไปหรือไม่ วธิ ีการสอบทานมี
ดงั ตอ่ ไปน้ี

1) การสุ่มทดสอบการจาแนกลกั ษณะรายการ
2) การสุ่มทดสอบบญั ชีพกั
3) การสุ่มทดสอบรายการต้งั แตล่ งบญั ชีในสมุดรายวนั ทวั่ ไปจนถึงการผา่ น
บญั ชีไปยงั บญั ชีแยกประเภททว่ั ไป
4) การสุ่มทดสอบบญั ชีแยกประเภททวั่ ไป เช่น คา่ ซ่อมแซม วสั ดุสิ้นเปลือง
ใชไ้ ป เพราะอาจมีสินทรัพยถ์ าวรปนอยู่

6. การตรวจสอบความผดิ ปกติทางบญั ชี มีวธิ ีการตรวจสอบดงั น้ี

1) การตรวจสอบความถูกตอ้ งของงบทดลอง เช่น งบทดลองเดบิต
ตอ้ งเท่ากบั เครดิต

2) ตรวจสอบยอดคงเหลือท่ีผดิ Nature เช่น ลูกหน้ีการคา้ ปกติยอด
คงเหลือจะเป็นเดบิต แต่ถา้ มียอดคงเหลือเป็นเครดิตถือวา่ ผดิ Nature

3) ตรวจสอบรายการปรับปรุงสิ้นงวดและตน้ งวดเพ่ือหาความผดิ ปกติ

กิจกรรมเสนอแนะ

ใหน้ กั ศึกษายกตวั อยา่ งเกี่ยวกบั ของการควบคุมทว่ั ไป และการ
ควบคุมในระบบงานภายในสถาบนั ที่จาเป็นตอ้ งมี พร้อมขอ้ เสนอแนะ
เก่ียวกบั ขอ้ ดีและขอ้ เสียของการควบคุมภายในทว่ั ไป และการควบคุม
ในระบบงาน

ใบงาน 7 กระบวนการและเทคนิคการตรวจสอบภายใน
กิจกรรมการเรียนรู้

1. ใหน้ กั ศึกษาแบ่งกลุ่ม ๆ ละ 5-7 คน
2. นาบริษทั ที่จดั ต้งั ในหน่วยท่ี 4 มาจดั ทาแผนตามข้นั ตอนการวาง
แผนการตรวจสอบ 5 ข้นั ตอน
3. นาเสนอผลงาน
4. ใหน้ กั ศึกษากลุ่มอื่น ๆ ประเมินผลตามแบบประเมิน

ตอนที่ 2 จงทาเคร่ืองหมาย (X) ลงหนา้ ขอ้ ที่ถูกตอ้ ง
1. ขอ้ ใด ไม่ใช่ ตวั ช้ีวดั ของมุมมองดา้ นการเรียนรู้ขององคก์ ร

ก. การนาเทคนิคใหม่ ๆ มาใชใ้ นองคก์ ร
ข. การสนบั สนุนใหท้ ุนไปศึกษาต่อ
ค. การตรวจสอบเสร็จตามเวลาท่ีนดั หมาย
ง. กาหนดชวั่ โมงการฝึกอบรมในแต่ละปี
2. ข้นั ตอนการวางแผนการตรวจสอบภายในมีก่ีข้นั ตอน
ก. 4 ข้นั ตอน
ข. 5 ข้นั ตอน
ค. 6 ข้นั ตอน
ง. 7 ข้นั ตอน

3. ขอ้ ใดกล่าว ไม่ ถูกตอ้ งเก่ียวกบั ตวั ช้ีวดั ผลการดาเนินงาน
ก. โดยทวั่ ไปจะนางวดบญั ชีที่ผา่ นมานามาเปรียบเทียบ
ข. เปรียบเทียบกบั องคก์ รช้นั นาต่าง ๆ
ค. เปรียบเทียบกบั อุตสาหกรรมรวมของธุรกิจประเภทน้นั
ง. เปรียบเทียบกบั การทากาไรของธุรกิจอื่นที่มีผบู้ ริหารคนเดียวกนั

4. ขอ้ ใด ไม่ใช่ วตั ถุประสงคข์ องการตรวจสอบเอกสารหลกั ฐานใบสาคญั
ก. เพอ่ื ตรวจสอบความถูกตอ้ งของรายการ
ข. เพือ่ ตรวจสอบการอนุมตั ิรายการโดยผมู้ ีอานาจ
ค. เพ่อื ตรวจสอบความถูกตอ้ งของงบทดลอง
ง. เพอ่ื ตรวจสอบการปฏิบตั ิตามระบบการควบคุมภายใน

5. การตรวจสอบยอดคงเหลือท่ีผดิ Nature เป็น
ก. การตรวจสอบความผดิ ปกติทางบญั ชี
ข. การสอบทานการปฏิบตั ิตามหลกั การบญั ชี
ค. การตรวจสอบเอกสารหลกั ฐานใบสาคญั
ง. ผดิ ทุกขอ้

6. ขอ้ ใดไม่นิยมใชก้ ารตรวจสอบแบบ Surprise Checking
ก. เงินสด
ข. สินทรัพยถ์ าวร
ค. สินคา้ คงเหลือ
ง. รายไดจ้ ากการขาย

7. ขอ้ ใดไม่ใช่วธิ ีการสอบทานการปฏิบตั ิตามหลกั การบญั ชี
ก. สอบทานการจาแนกรายการ
ข. สอบทานบญั ชีพกั
ค. สอบทานการผา่ นรายการไปยงั บญั ชีแยกประเภท
ง. ผดิ ทุกขอ้

8. ตน้ ทุนในการดาเนินงานท่ีประหยดั ไดต้ ่อปี เป็นมุมมองทางดา้ นใด
ก. ดา้ นความพงึ พอใจของลูกคา้
ข. ดา้ นกระบวนการตรวจสอบภายใน
ค. ดา้ นการเรียนรู้ขององคก์ ร
ง. ดา้ นการเงิน

9. ขอ้ ใดไม่ใช่ตวั ช้ีวดั ดา้ นความพึงพอใจของลูกคา้

ก. ผลจากการสารวจความพึงพอใจของลูกคา้
ข. จานวนลูกคา้ รายใหม่ที่เพิม่ ข้ึน
ค. จานวนเร่ืองที่ร้องเรียนผา่ นผบู้ ริหาร
ง. ตน้ ทุนที่เกิดข้ึนเม่ือเทียบกบั ประโยชนท์ ่ีไดร้ ับ
10. ตวั ช้ีวดั ผลการดาเนินงานมีกี่มุมมอง
ก. 3 มุมมอง
ข. 4 มุมมอง
ค. 5 มุมมอง
ง. 6 มุมมอง

ตอนที่ 3 จงตอบคาถามต่อไปน้ีใหไ้ ดใ้ จความที่สมบูรณ์
1. การตรวจสอบความมีอยจู่ ริงของสินทรัพยไ์ ดแ้ ก่อะไรบา้ ง
2. การสอบทานการปฏิบตั ิตามหลกั การบญั ชี มีวธิ ีการสอบทานอยา่ งไร
3. การตรวจสอบเอกสารหลกั ฐานเป็นการตรวจในเร่ืองใด
4. ข้นั ตอนในการวางแผนการตรวจสอบภายในประกอบดว้ ย 5 ข้นั ตอนมีอะไรบา้ ง
5. ตวั ช้ีวดั ผลการดาเนินงานมีกี่มุมมองประกอบดว้ ยมุมมองอะไรบา้ ง