TUGASAN 1 BMMB1104 KESUSASTERAAN MELAYU

KESUSASTERAAN

MELAYU

PENDAHULUAN




Kesusasteraan Melayu merupakan hasil karya dan ciptaan seni yang terdapat
dalam kalangan masyarakat Melayu dan disampaikan melalui bahasa. Dalam
konteks pendidikan pula, kesusasteraan Melayu dikenali sebagai karya asal yang
ditulis dalam bahasa Melayu yang melibatkan unsur keindahan dan kehalusan
sama ada berbentuk novel, cerpen, drama, sajak, prosa dan puisi. Penghasilan ini
bertujuan untuk memberi keseimbangan dari segi intelek, rohani, emosi dan
jasmani di samping, memperlihatkan nilai kemanusiaan dan citra masyarakat.

Menurut Sarjana Ismail Hussein (1998), kesusasteraan merangkumi aspek-aspek
penggunaan kata-kata dan bahasa yang kreatif manakala Abu Bakar (1997),
mengatakan bahawa kesusasteraan ialah seni yang bercorak intelektual yang
merupakan gabungan daripada intelek dan estetika. Sastera pula dianggap sebagai
seni bahasa kerana menunjukkan ungkapan spontan daripada perasaan yang
mendalam dan ekspresi fikiran melalui medium bahasa

Selain itu, sastera juga dikenali sebagai karya seni kreatif iaitu
hasil daripada ciptaan manusia yang menarik dan memberi kesan
kepada pembaca atau penonton. Penciptaan karya ini merupakan
hasil pemikiran seni yang berkualiti dan diterjemahkan sama ada
dalam bentuk lisan, penulisan, prosa, puisi, naratif dan bukan
naratif.

Namun begitu, karya ini dikatakan berbeza dengan hasil-hasil
penulisan akademik atau bukan akademik. Hal ini demikian
kerana penulisan akademik tidak mempunyai variasi bahasa
serta kesan langsung dan tidak langsung kepada pembaca atau
penonton.

KONSEP
SASTERA

KONSEP KESUSASTERAAN MELAYU

1. TAKRIF PROSA
TRADISIONAL
2. JENIS, BENTUK DAN
CIRI-CIRI PROSA
MODEN

PUISI
TRADISIONAL

PUISI
MODEN

FUNGSI KESUSASTERAAN MELAYU

1. HIBURAN

4. KRITIKAN SOSIAL

2. PENDIDIKAN

3. DAKWAH

Istilah kesusasteraan dalam
bahasa Melayu berasal
daripada bahasa Sanskrit
iaitu "castra"

takrif kesusasteraan

Suku kata "su" bermaksud indah, baik dan

lebih berfaedah (Hashim Awang, 1984)

manakala "sastera" membawa maksud

huruf atau buku. Penambahan imbuhan

apitan "ke...an" menghasilkan perkataan

"kesusasteraan" yang bermaksud

kumpulan buku-buku yang indah

bahasanya dan baik isinya.

Hashim Awang, Ciptaan seni yang
1987 disampaikan
melalui bahasa.

takrif kesusasteraan

Hasil seni dalam bentuk

Kamus Dewan prosa atau puisi yang
Edisi Ke-4, 2005
mempunyai ciri-ciri

keistimewa yang

tertentu.

Satu bentuk karangan Satu bentuk berangkap yang
yang panjang dalam terikat dengan peraturan,
bentuk lisan atau penggunaan bahasa puisi adalah
tulisan. terhad tetapi menyampaikan
makna yang mendalam.
PROSA
PUISI

JENIS

PROSA
TRADISIONAL

Suatu hasil kesusasteraan yang ditulis Terdiri daripada:
dalam ayat-ayat biasa menggunkan
1.cerita penglipur lara
tatabahasa yang mudah pada zaman 2.cerita jenaka
dahulu (Siti Hajar Abdul Aziz, 2011). 3.cerita asal-usul
4.cerita epik, lagenda
Karangan berbentuk mitos,
lagenda dan cerita rakyat. atau mitos.

BENTUK

Naratif Bukan Naratif

Hasil kesusasteraan yang tidak

Lisan Tulisan mempunyai plot yang khusus.

1. Mitos Dikenali sebagai Berbentuk fakta atau
2. Lagenda sastera sejarah,
3.Ceita rakyat sastera hikayat, peraturan sebagai panduan
sastera panji,
Cerita teladan sastera epik dan khusus kepada masyarakat.
Cerita sastera agama.
penglipur lara Terbahagi kepada 3:
Cerita jenaka
Cerita binatang Sastera Undang- Sastera
Undang Ketatanegaraan

Sastera Kitab

PROSA
MODEN

Karya sastera bahasa Melayu Terdiri daripada:
yang bebas dalam penghasilan 1. Cerpen
, menggambarkan pengalaman, 2. Drama
pemikiran, situasi, persoalan 3. Novel
isu atau kehidupan sebenar
dalam bentuk tulisan untuk
menyampaikan mesej yang
tersirat.

BENTUK

Cerpen Drama Novel

Meniru atau merakan Drama memasukkan Karangan berbentuk fiksyen
peristiwa yang berlaku dalam unsur tragedi, komedi, yang dikategorikan sebagai
kehidupan dan ditambah tragikomedi, prosa naratif kerana
dengan imaginasi pengarang. melodrama, farce dan mengandungi cerita panjang.
Singkatan bagi dua patah muzikal Drama mempunyai tema dan
perkataan iaitu cerita dan persoalan, watak dan
pendek. perwatakan, latar, plot, sudut
pandangan dan penggunaan
gaya bahasa yang variasa.

Cerita lagenda Cerita Cerita penglipur
jenaka lara

PROSA
TRADISIONAL

CONTOH

PROSA
MODEN

Drama Novel Cerpen

3. Kedua-duanya mengalami 5. Ciptaan ini merupakan
perkembangan berdasarkan karya seni yang diwarisi
urutan peristiwa tersebut. secara turun-temurun

1. Berbentuk
bebas

CIRI-CIRI

2. Kedua-duanya 4. Prosa ini memaparkan
mempunyai tema keindahan dan mencerminkan
dan latar. pengalaman pengarang.

PUISI
TRADISIONAL

Terdiri daripada:
1. Gurindam
2. Syair
3. Pantun
4. Seloka

BENTUK Puisi terikat dan tidak Seloka
mempunyai pembayang.
Pantun Satu pernyataan yang berlarutan
bagi mengemukakan cerita,
Pantun berbentuk terikat kisah, buah fikiran, nasihat dan
yang mempunyai pantun puji-pujian.
empat kerat, pantun dua Didendangkan dengan pelbagai
kerat dan sebagainya. irama.
Setiap rangkap terdiri
daripada pembayang dan Syair Mempunyai dua bentuk:
maksud.
Berbentuk terikat:
Seloka dibina dengan baris pembayang dan
maksud serta menggunakan nada jenaka.

Berbentuk bebas:
Seloka ditulis secara berangkap-rangkap tetapi
tidak tetap, tidak mempunyai pembayang dan
menggunkan bahasa penceritaan yang
meleret-leret.

PUISI
MODEN

Jenis Sajak Bentuk

Terbahagi kepada beberapa 1. Rangkap 3. Jenis Rima
kumpulan iaitu: Rima akhir
Setiap sajak boleh Rima silang (a-b-a-b)
1.Sajak mengikut kedudukan Rima terus (a-a-a-a)
2.Sajak mengikut kesesuaian mempunyai rangkap Rima pasang (a-a-b-b)
Rima patah (a-a-a-b/a-b-a-
bunyi suku kata paling minimum satu a/a-a-b-a)
3.Sajak mengikut kesesuaian Rima peluk (a-b-b-a)
rangkap.
bunyi akhir setiap kata Rima datar
2. Baris 1. Rima asonansi ialah
Dalam sesebuah sajak, pengulangan bunyi vokal.
jumlah baris bagi setiap 2. Rima aliterasi ialah
rangkap boleh berbeza. pengulangan bunyi konsonan

PUISI TRADISIONAL

contoh Syair pesanan Seloka Pak Pantun
ibu Kaduk nasihat

PUISI MODEN sajak
kemerdekaan

CIRI-CIRI

1. Memperlihatkan penggunaan 4. Puisi juga digunakan dalam

bahasa yang baik dan kehidupan masyarakat

mengandungi nilai keindahan sebagai pengajaran, hiburan,

yang boleh menimbulkan kesan keagamaan dan sebagainya.

kepada pengalaman dan

perasaan.

2. Ungkapan kata dan 3. Puisi mempunyai
bahasa dipengaruhi muzik, bentuk tertentu,
intonansi, irama dan berkerat-kerat atau
keharmonian bunyi. berurutan dalam
baris yang sejajar.

FUNGSI
SASTERA

FUNGSI PENDIDIKAN
SASTERA
MELAYU DAKWAH

HIBURAN

KRITIKAN SOSIAL

PENDIDIKAN

Karya sastera yang

Kata kerja mendidik dicipta mengandungi
didefinisikan sebagai
menjaga dan melatih. unsur pengajaran dan

Karya sastera tersebut pendidikan moral

bertujuan untuk kepada khalayak atau


mengubah pemikiran pembaca

dan memberi

Hasil sastera tersebut kesedaran kepada Contoh karya sastera:
1.Cerita Si Tanggang
berfungsi untuk pembaca.
karya ini mendidik masyarakat untuk
memberikan nasihat, tidak merderhaka kepada ibu bapa.
2. Novel Badai Semalam
pengajaran dan teladan Karya Khadijah Hashim ini
menekankan bahawa pentingnya
sebagai panduan pelajaran walaupun terdapat banyak
rintangan yang perlu dihadapi.
kepada kesejahteraan

masyarakat.

DAKWAH

Dakwah merupakan proses Menurut Ali Mahfudin dalam Kitab
menyampaikan pesan suci
Tuhan kepada manusia Hidayatul Mursyidin, Dakwah

Contoh karya sastera mendorong manusia untuk
1.Puisi Hanya Untuknya
membuat kebajikan dan mencegah
Puisi tersebut bertujuan menyeru umat Islam
agar patuh kepada jaran Tuhan dan tidak mereka dari perbuatan mungkar.
mengingkari ajaranNya.
2. Cerpen Pasrah karya Rejab F.I Didefinisikan sebagai
Cerpen tersebut mengingkatkan masyarakat
agar mengutamakan dan mengagungkan kegiatan manusia yang
Tuhan dalam kehidupan.
mengikut jalan Tuhan bagi

menjamin kebahagian hidup

di dunia dan akhirat.

HIBURAN

Zaman dahulu, karya sastera Orang-orang tua dikatakan bercerita kepada
anak cucu secara lisan sebagai hiburan dan
merupakan bahan sastera bermutu ketenangan jiwa kerana cerita tersebut terselit
dengan pengajaran dan nilai estetika.
semasa teknologi belum
Pada masa kini, karya sastera
berkembang. berfungsi sebagai hiburan melalui
bacaan ringan oleh masyarakat
Karya sastera lisan selepas penat bekerja atau belajar.
menjadi hiburan setelah
seharian penat bekerja di Contoh karya sastera:
ladang. 1.Cerita Si Tanggang
2.Cerita Bawang Merah
Bawang Putih

KRITIKAN SOSIAL

1. Sosial Isu-isu atau kepincangan yang berlaku dalam
masyarakat masyarakat seperti keruntuhan akhlak,
kekeluargaan dan sebagainya.

contoh karya sastera:

1.Cerita Pak Pandir
Mengisahkan watak Pak Pandir yang tidak dapat berfikir secara
rasional.

2. Drama Atap genting Atap Rumbia
Mengisahkan sikap manusia yang mementingkan darjat dan
keturunan.

Contoh karya sastera:
1.Novel Salina, Karya A. Samad Said

Mengisahkan kemiskinan masyarakat akibat
peperangan sehingga terpaksa menjadi pelacur.

2. Sosial ekonomi

Berkait rapat dengan 2. Hikayat Pelayaran Abdullah, Munsyi
taraf hidup masyarakat. Mengisahkan kehidupan masyarakat Melayu
yang hidup dalam kemiskinan dan kesengsaraan
akibat daripada kekejaman pihak penjajah

3. Sosial politik

Berkaitan dengan perihal
pemimpin dan politik.

Pengarang menghasilkan karya
sastera untuk mengkritik orang
istana secara tersirat berdasarkan
cerita sindiran yang dibuat.

Contoh karya sastera:
1.Hikayat Pelayaran Abdullah, Munsyi
2.Cerita Jenaka Pak Kaduk
3.Novel Shit, karya Shahnon Ahmad.

SYAIR DAGANG
KARYA HAMZAH FANSURI

Hai sekalian kita yang kurang Wahai sekalian kita yang
nafsumu itu lawan berperang kurang
jangan hendak lebih baiklah kurang Nafsumu itu lawan berperang
janganlah sama dengan orang Jauhkan tamak baiklah
kurang
Amati-amati membuang diri Jaga dirimu jatuh ke jurang
menjadi dagang segenap diri
baik-baik engkau fikiri Amati-amati membuang diri
supaya dapat emas sendiri Menjadi dagang di segenap
negeri
Wahai dagang yang hina Supaya selamat hari-hari
Ketauhilah hidup dalam dunia Baik-baik engkau fikiri
Sebagai jati tiada berbunga
Bagi burung tiada berguna

MANIFESTASI AKAL BUDI

Rangkap 1

Kita perlulah melawan hawa nafsu dan
hidup secara sederhana. Kehidupan
sederhana lebih baik berbanding
mengikut apa yang orang lain lakukan
atau miliki.

Rangkap 2

Berhati-hati dan berfikir dahulu sebelum
bertindak. Jangan serakah dan tamak agar
tidak hidup dalam kesengsaraan sebaliknya,
mendapat kebahagiaan.

Rangkap 3
Kakayaan dan pangkat yang dimiliki di dunia
adalah sia-sia apabila di alam lain.

Rangkap 4
Setiap orang mempunyai kekurangan dalam melawan nafsu
sendiri. Seseorang yang memiliki sesuatu seharusnya tidak
bersikap tamak kerana sikap itu akan menjatuhkan diri
sendiri.

Rangkap 5
Berhati-hati dan berfikir dahulu sebelum
mengambil tindakan di tempat orang lain.
Jangan serakah dan tamat agar mendapat
nikmat dan selamat.

Syair Dagang ini mengandungi nasihat-nasihat

tentang ajakan dan sindiran kepada orang asing di

sebuah negeri yang selalu berkeinginan

mendapatkan sesuatu untuk diri sendiri, seakan-

akan orang asing tersebut mahu menguasai

sebuah negeri. Syair ini turut memberikan ajakan kepada orang

asing atau pedagang di dunia untuk singgah

sementara dalam perjalanan dan ingat akan azab

kubur kerana sesuatu yang diperoleh dengan

penguasaan keinginan nafsu di dunia, tidak

memberi manfaat.

penutup

Pada masa kini, bidang kesusasteraan dikataka
n telah memberi impak yang besar

dan berjaya membuka mata masyarakat setempat. Hal ini demikian kerana karya-karya
sastera semakin popular digunakan, tidak kira dalam golongan tua atau muda. Bukan
itu sahaja, karya sastera seperti novel, cerpen, syair, sajak dan sebagainya telah menjadi
bahan utama yang digunakan di semua sekolah sebagai bahan bantu mengajar. Bahan
sastera ini diiktiraf sebagai bahan utama kerana mengandungi penerapan nilai-nilai
murni yang mampu mengalakkan perkembangan sahsiah dan pengetahuan pembaca.

Berdasarkan karya penciptaan ini, terbentuklah beberapa jenis karya sastera seperti
sastera remaja, sastera kanak-kanak, sastera popular, sastera dewasa dan sebagainya
yang boleh didapati sama ada secara dalam talian atau di kedai buku. Selain itu,
pengiktirafan daripada hasil karya tersebut juga dapat dilihat dalam pelaksanaan
pertandingan yang memasukkan unsur pemertabatan bahasa Melayu. Misalnya,
pertandingan bersajak atau bersyair.

Oleh hal yang demikian, jelaslah bahawa karya-karya sastera ini
merupakan salah satu khazanah negara yang masih lagi dijadikan
sebagai rujukan oleh masyarakat setempat. Karya-karya seperti ini
seharusnya dihargai dan dijaga dengan sebaiknya agar tidak ditelan
zaman kerana bermula daripada penciptaan inilah, masyarakat dapat
mengembangkan gaya pemikiran ke arah yang lebih rasional sejajar
dengan peristiwa dalam karya sastera tersebut.

SEKIAN, TERIMA KASIH