Η πρώτη μου γραμματική - 4ο τεύχος

Η πρώτη μου
γραμματική

με εργασίες
4ο τεύχος
Τα ουσιαστικά, τα επίθετα,
τα παραθετικά των επιθέτων

Όνομα μαθητή/τριας:
………………………………………..
Δάσκαλος: Χρήστος Σαμαντζόπουλος

[1]

Τα ουσιαστικά

Ουσιαστικά λέμε τις λέξεις που φανερώνουν πρόσωπο, ζώο, πράγμα,
ενέργεια, κατάσταση ή ιδιότητα.

Ας δούμε μερικά παραδείγματα:

Ο δάσκαλος κάνει μάθημα. (δάσκαλος → πρόσωπο)
Το ελάφι τρέχει γρήγορα. (ελάφι → ζώο)
Το ψυγείο μας είναι μεγάλο. (ψυγείο → πράγμα)

Το τρέξιμο με κουράζει. (τρέξιμο → ενέργεια)
Η ησυχία αρέσει στις γάτες. (ησυχία → κατάσταση)
Η πονηριά χαρακτηρίζει την αλεπού. (πονηριά → ιδιότητα)

Οι λέξεις δάσκαλος, ελάφι, ψυγείο, τρέξιμο, ησυχία και πονηριά είναι
ουσιαστικά, γιατί ανήκουν σε κάποια από τις κατηγορίες που
αναφέραμε.

Τα ουσιαστικά ανήκουν στα κλιτά μέρη του λόγου. Τα χωρίζουμε σε
τρία είδη ανάλογα με το γένος τους.

Τα γένη των ουσιαστικών

Αρσενικά ουσιαστικά είναι αυτά που παίρνουν μπροστά το άρθρο ο.
Π.χ. ο δάσκαλος.
Θηλυκά ουσιαστικά είναι αυτά που παίρνουν μπροστά το άρθρο η.
Π.χ. η μητέρα.

Ουδέτερα ουσιαστικά είναι αυτά που παίρνουν μπροστά το άρθρο το.
Π.χ. το μολύβι.

Ας δούμε πώς κλίνεται ένα αρσενικό ουσιαστικό.

Πτώσεις Ενικός αριθμός Πληθυντικός αριθμός

Ονομαστική (ποιος; τι;) ο δάσκαλος οι δάσκαλοι
Γενική (τίνος; ποιανού;) του δασκάλου των δασκάλων
Αιτιατική (ποιον; τι;) τον δάσκαλο τους δασκάλους
Κλητική (απευθυνόμαστε σε κάποιον)
δάσκαλε δάσκαλοι

[2]

Ας δούμε πώς κλίνεται ένα θηλυκό ουσιαστικό.

Πτώσεις Ενικός αριθμός Πληθυντικός αριθμός

Ονομαστική (ποιος; τι;) η μητέρα οι μητέρες
Γενική (τίνος; ποιανού;) της μητέρας των μητέρων

Αιτιατική (ποιον; τι;) τη μητέρα τις μητέρες
Κλητική (απευθυνόμαστε σε κάποιον) μητέρα μητέρες

Ας δούμε πώς κλίνεται ένα ουδέτερο ουσιαστικό.

Πτώσεις Ενικός αριθμός Πληθυντικός αριθμός

Ονομαστική (ποιος; τι;) το ψυγείο τα ψυγεία
Γενική (τίνος; ποιανού;) του ψυγείου των ψυγείων

Αιτιατική (ποιον; τι;) το ψυγείο τα ψυγεία
Κλητική (απευθυνόμαστε σε κάποιον) ψυγείο ψυγεία

Κύρια ονόματα
Κύρια ονόματα λέγονται τα ουσιαστικά που φανερώνουν ένα
συγκεκριμένο πρόσωπο, ζώο ή πράγμα.
Προσοχή: Τα κύρια ονόματα ξεκινούν με κεφαλαίο.

Παραδείγματα με κύρια ονόματα:

Σπύρος (όνομα ανθρώπου), Βουκεφάλας (όνομα αλόγου), Όλυμπος
(όνομα βουνού), Ιανουάριος (όνομα μήνα), Παρασκευή (όνομα

ημέρας), Χριστούγεννα (όνομα γιορτής), Έλληνας (εθνικό όνομα),
Θεσσαλονίκη (όνομα πόλης), Ελλάδα (όνομα χώρας) κ.τ.λ.

Κοινά ονόματα
Κοινά ονόματα λέγονται τα ουσιαστικά που φανερώνουν γενικά
κάποιο πρόσωπο, ζώο, πράγμα, ενέργεια, κατάσταση ή ιδιότητα.
Προσοχή: τα κοινά ονόματα ξεκινούν με μικρό γράμμα.

Παραδείγματα με κοινά ονόματα:
άνθρωπος, λουλούδι, περιστέρι, χελώνα, θρανίο, φαγητό, σύννεφο
κ.τ.λ.

Προσοχή: Τα ουδέτερα ουσιαστικά που τελειώνουν σε -ι γράφονται με
γιώτα (ι). Π.χ. το παιδί, το χέρι, το σπίτι κ.τ.λ.
Εξαιρούνται όμως: το οξύ, το δόρυ, το δίχτυ, το στάχυ, το βράδυ

[3]

Εργασίες:

1. Στο παρακάτω κείμενο υπογραμμίζω όλα τα ουσιαστικά.

Ο δάσκαλος κάνει μάθημα στα παιδιά. Πρώτα γράφουν την
ορθογραφία, μετά διαβάζουν το βιβλίο τους και ύστερα κάνουν
τις εργασίες τους. Ο Αλέξανδρος σηκώνει το χέρι του και ρωτάει.
Η Μαρία σηκώνεται στον πίνακα και λύνει ένα πρόβλημα.

2. Χωρίζω τα παρακάτω ουσιαστικά ανάλογα με το γένος τους:

(ο ταμίας, η σελίδα, το νερό, ο χάρακας, η ημέρα, το σπίτι, ο ουρανός,
ο πελαργός, το χέρι, η αλεπού, ο μαθητής, το αμπέλι, η φούστα,
το μολύβι, ο κόκορας, η σκάλα, το πεπόνι, ο υπολογιστής,
η μαργαρίτα, η εικόνα, το σύννεφο)

Αρσενικά (ο) Θηλυκά (η) Ουδέτερα (το)
………………… ………………… …………………
………………… ………………… …………………
………………… ………………… …………………
………………… ………………… …………………
………………… ………………… …………………
………………… ………………… …………………
………………… ………………… …………………

3. Διορθώνω τα κύρια ονόματα και τα γράφω με κεφαλαίο:

άνεμος ελλάδα θεσσαλονίκη μάρτιος κοσμάς
ηλίας όλυμπος κηπουρός
ήλιος νερό αθήνα πάσχα κρήτη
βάρκα μαθητής Σχολείο
αυτοκίνητο καλοκαίρι

αστέρι ψάρι

4. Συμπληρώνω τις παροιμίες με τα ουσιαστικά που ταιριάζουν:
Ένας …………………… δεν φέρνει την άνοιξη.
Είπε ο γάιδαρος τον ……………………κεφάλα.
Μ’ όποιον δάσκαλο καθίσεις, τέτοια ………………………. θα μάθεις.

[4]

5. Κλίνω τα παρακάτω ουσιαστικά.

Πτώσεις Ενικός αριθμός Πληθυντικός αριθμός

Ονομαστική ο άνεμος οι ……………
Γενική του …………… των ……………

Αιτιατική τον …………… τους ……………
Κλητική …………… ……………

Πτώσεις Ενικός αριθμός Πληθυντικός αριθμός

Ονομαστική η ομάδα οι ……………
Γενική της …………… των ……………
Αιτιατική την …………… τις ……………
Κλητική
…………… ……………

Πτώσεις Ενικός αριθμός Πληθυντικός αριθμός

Ονομαστική το γραφείο τα ……………
Γενική του …………… των ……………
Αιτιατική
Κλητική το …………… τα ……………
…………… ……………

6. Μεταφέρω τα παρακάτω ουσιαστικά στον πληθυντικό αριθμό.

Ενικός Πληθυντικός
ο μαθητής
ο αθλητής
ο δρόμος
ο άντρας
ο παππούς
η θάλασσα
η γραμμή
η γιαγιά
η μαργαρίτα
το χέρι
το άλογο
το σύννεφο
το λάθος
το μηχάνημα

[5]

Τα επίθετα

Επίθετα λέμε τις λέξεις που συνοδεύουν τα ουσιαστικά και
φανερώνουν τι λογής είναι. Κάθε επίθετο έχει το ίδιο γένος, αριθμό
και πτώση με το ουσιαστικό που συνοδεύει.

Παραδείγματα:
Ο κακός λύκος, η πονηρή αλεπού, το εργατικό μυρμήγκι.

Εδώ οι λέξεις κακός, πονηρή και εργατικό είναι επίθετα και μας
φανερώνουν τι ιδιότητες έχουν ο λύκος, η αλεπού και το μυρμήγκι,
που είναι τα ουσιαστικά που συνοδεύουν.

Κάθε επίθετο έχει τρία γένη:

Αρσενικό Θηλυκό Ουδέτερο

ο κακός η κακιά το κακό

ο πονηρός η πονηρή το πονηρό

ο εργατικός η εργατική το εργατικό

ο μικρός η μικρή το μικρό

ο ωραίος η ωραία το ωραίο

ο έξυπνος η έξυπνη το έξυπνο

ο ψηλός η ψηλή το ψηλό

Προσοχή: Λέξεις που τελειώνουν σε –μενος, -μένη, -μένο δεν είναι επίθετα αλλά παθητικές μετοχές.

Π.χ. κουρασμένος, αδικημένος, χαρούμενη, κρυμμένο κ.τ.λ.

Ας δούμε πώς κλίνεται ένα επίθετο μαζί με το ουσιαστικό που
συνοδεύει:

Πτώσεις Ενικός αριθμός
Ονομαστική ο κακός λύκος
Γενική του κακού λύκου
Αιτιατική τον κακό λύκο
Κλητική
κακέ λύκε

Πτώσεις Πληθυντικός αριθμός
Ονομαστική οι κακοί λύκοι
Γενική των κακών λύκων
Αιτιατική τους κακούς λύκους

Κλητική κακοί λύκοι

[6]

Εργασίες:

1. Στο παρακάτω κείμενο υπογραμμίζω όλα τα επίθετα.

Το βιβλίο που διαβάσαμε ήταν μεγάλο. Είχε πολύχρωμες εικόνες και
όμορφα σχέδια. Οι ιστορίες του ήταν φανταστικές και οι ήρωες
γενναίοι. Κάθε ιστορία είχε στην αρχή και έναν ταιριαστό τίτλο:
«Η μαγική σπηλιά», «Το σκοτεινό δάσος», «Ο περήφανος κόκορας»,
«Το παράξενο λουλούδι», «Το βαρύ σύννεφο» και άλλες.

2. Συμπληρώνω τα άλλα δύο γένη των επιθέτων:

Αρσενικό Θηλυκό Ουδέτερο
ο όμορφος ……………… ………………

ο μεγάλος ……………… ………………
ο κόκκινος ……………… ………………
ο φιλικός ……………… ………………
ο ελληνικός ……………… ………………
ο μέτριος ……………… ………………
ο χρήσιμος ……………… ………………

3. Αντιστοιχίζω τα επίθετα με τα ουσιαστικά που συνοδεύουν:

βαθιά ▪ ▪ ουρανός
απέραντος ▪ ▪ σημαία

ελληνική ▪ ▪ θάλασσα
ψηλό ▪ ▪ μαθητής

έξυπνος ▪ ▪ δέντρο
πολύτιμος ▪ ▪ σπίτι

άνετο ▪ ▪ εργαλείο
χρήσιμο ▪ ▪ θησαυρός

4. Με ποια επίθετα μπορείς να συνοδεύσεις τη θάλασσα;
Σκέψου όσα περισσότερα μπορείς και γράψε τα:
………………………………………………………………………
………………………………………………………………………
………………………………………………………………………
……………………………………………………………………...

[7]

Τα παραθετικά

Ο πελαργός είναι ψηλό ζώο.
Το άλογο είναι ψηλότερο από τον πελαργό.
Η καμηλοπάρδαλη είναι το πιο ψηλό ζώο της φύσης.

Στις προτάσεις αυτές χρησιμοποιούμε το επίθετο ψηλός για να
προσδιορίσουμε το ύψος του κάθε ζώου. Παρατηρούμε ότι
υπάρχουν διαφορετικοί τρόποι για να μιλήσουμε για το ύψος
των ζώων αυτών. Στα επίθετα έχουμε τρεις βαθμούς που
αποδίδουν την ιδιότητα που έχουν:

α) Θετικός βαθμός (Π.χ. ψηλό)
β) Συγκριτικός βαθμός (Π.χ. ψηλότερο)
γ) Υπερθετικός βαθμός (Π.χ. το ψηλότερο)

Προσοχή: Ο συγκριτικός και ο υπερθετικός βαθμός λέγονται
παραθετικά των επιθέτων.

Ας δούμε κάποια ακόμη παραδείγματα::

Θετικός Συγκριτικός Σχετικός Απόλυτος
Υπερθετικός Υπερθετικός

έξυπνος εξυπνότερος ο εξυπνότερος εξυπνότατος
ή ή ή

πιο έξυπνος ο πιο έξυπνος πολύ έξυπνος

Θετικός Συγκριτικός Σχετικός Απόλυτος
ακριβή Υπερθετικός Υπερθετικός
ακριβότερη
ή η ακριβότερη ακριβότατη
ή ή
πιο ακριβή
ο πιο ακριβή πολύ ακριβή

[8]

Εργασίες:

1. Συμπλήρωσε τα παραθετικά των επιθέτων:

Θετικός Συγκριτικός Σχετικός Απόλυτος
γρήγορος Υπερθετικός Υπερθετικός
……………
ή ο …………… ……………
ή ή
……………
ο πιο …………… πολύ ………...

Θετικός Συγκριτικός Σχετικός Απόλυτος
όμορφη Υπερθετικός Υπερθετικός
……………
ή η …………… ……………
ή ή
……………
η πιο …………… πολύ ………...

Θετικός Συγκριτικός Σχετικός Απόλυτος
ωραίος Υπερθετικός Υπερθετικός
……………
ή ο …………… ……………
ή ή
……………
ο πιο …………… πολύ ………...

Θετικός Συγκριτικός Σχετικός Απόλυτος
γενναίος Υπερθετικός Υπερθετικός
……………
ή ο …………… ……………
ή ή
……………
ο πιο …………… πολύ ………...

Θετικός Συγκριτικός Σχετικός Απόλυτος
ζεστός Υπερθετικός Υπερθετικός
……………
ή ο …………… ……………
ή ή
……………
ο πιο …………… πολύ ………...

Θετικός Συγκριτικός Σχετικός Απόλυτος
κομψή Υπερθετικός Υπερθετικός
……………
ή η …………… ……………
ή ή
……………
η πιο …………… πολύ ………...

[9]

2. Κάποια επίθετα δεν έχουν παραθετικά.
Μπορείς να τα κυκλώσεις;

ξύλινος βαρύς
φθηνός μαύρος

σιδερένιος ανίκητος
μικρός δυνατός
στενός πλούσιος
χθεσινός χειμωνιάτικος
φρόνιμος γρήγορος
χρυσός απαλός

3. Ανώμαλα παραθετικά.
Μπορείς να συμπληρώσεις τα παραθετικά που λείπουν;

Θετικός Συγκριτικός Υπερθετικός

καλός καλύτερος

λίγος περισσότερος

μεγάλος μεγαλύτερος

μικρός μικρότερος

(άριστος, ελάχιστος, μέγιστος, ελάχιστος

4. Συμπληρώνω τις προτάσεις με τα παραθετικά που ταιριάζουν:

Ο λαγός είναι (γρήγορος) ………………… από τη χελώνα.
Η αλεπού είναι (πονηρή) …………………………ζώο του
δάσους.
Ο ελέφαντας είναι (βαρύς) ……………………από τον
ιπποπόταμο.
Το πούπουλο είναι (ελαφρύς) ……………………από την
πέτρα.
Ο κύκνος είναι (όμορφος) ……………………από την πάπια.
Το δελφίνι είναι (έξυπνο) ένα από ………………………ζώα
του κόσμου.

[10]