Η πρώτη μου γραμματική - 2ο τεύχος

Η πρώτη μου
γραμματική

με εργασίες
2ο τεύχος
Συλλαβές, συλλαβισμός, πρόταση, λέξεις,
τονισμός, σημεία στίξης

Όνομα μαθητή/τριας:
………………………………………..
Δάσκαλος: Χρήστος Σαμαντζόπουλος

[1]

προπαραλήγουσαΣυλλαβές
παραλήγουσα
λήγουσαΣυλλαβές είναι τα κομματάκια στα οποία χωρίζεται μία λέξη.

Ας δούμε μερικά παραδείγματα:
Η λέξη αεροπλάνο χωρίζεται σε 5 συλλαβές. Είναι πεντασύλλαβη.
α – ε – ρο – πλά – νο
Η λέξη φως έχει μόνο μία συλλαβή. Είναι μονοσύλλαβη.
φως
Κάθε συλλαβή αποτελείται από ένα τουλάχιστον φωνήεν ή δίφθογγο,

είτε μόνα τους είτε σε συνδυασμό με ένα ή περισσότερα σύμφωνα.
Κάθε λέξη έχει τουλάχιστον μία συλλαβή.

Η τελευταία συλλαβή μιας λέξης ονομάζεται λήγουσα. Η δεύτερη
συλλαβή από το τέλος παραλήγουσα και η τρίτη συλλαβή από το τέλος

προπαραλήγουσα.
Παραδείγματα:

Η λέξη λέγεται:

α ε ρο πλά νο πεντασύλλαβη
φως μονοσύλλαβη

α έ ρας τρισύλλαβη
παι δί δισύλλαβη

α λε ξι πτω τι στής εξασύλλαβη

[2]

Συλλαβισμός

 Ένα σύμφωνο ανάμεσα σε δύο φωνήεντα, συλλαβίζεται με το
δεύτερο φωνήεν: χέ-ρι, πε-τώ

 Οι συνδυασμοί, τα δίψηφα, οι δίφθογγοι δεν χωρίζονται: αυ-λή,
ει-ρή-νη, για-γιά

 Δύο ή περισσότερα σύμφωνα χωρίζονται, αν από τα δύο πρώτα
δεν αρχίζει ελληνική λέξη: π.χ. πάν-θη-ρας (χωρίζουν, γιατί δεν
υπάρχει λέξη από νθ), ενώ πάνε μαζί αν από τα δύο πρώτα
αρχίζει ελληνική λέξη: π.χ. ά-στε-γος (πάνε μαζί, γιατί από στ
αρχίζει η στέγη).

 Δύο συνεχόμενα φωνήεντα χωρίζονται: α-ε-ρο-πλά-νο
 Δύο όμοια σύμφωνα χωρίζονται: θα-λασ-σα, φύλ-λο, εν-νιά

Εργασίες:

1. Χωρίζω σε συλλαβές και κυκλώνω τη λήγουσα στις λέξεις: νε/ρό,
ποδήλατο, σχολείο, αυγό, περιστέρι, θέατρο, σαλιγκάρι, λίμνη

2. Τοποθετώ τις λέξεις στον πίνακα και τις ονομάζω ανάλογα με
τις συλλαβές τους: ταχυδρόμος, ξαφνικά, μολύβι, θρανίο, ήλιος

συλ λα βές προπαραλήγουσα
παραλήγουσα
λήγουσα Η λέξη λέγεται:

τα χυ δρό μος τετρασύλλαβη

… … … … ……………………………

… … … … ……………………………

… … … … ……………………………

… … … … ……………………………

[3]

3. Οι συλλαβές μπερδεύτηκαν μέσα στις φούσκες!
Τις βάζω σε σωστή σειρά και φτιάχνω λέξεις:

ρι κε ρινόκερος
νό ρος

βι σί ………………… ζι νι ………………
σω ο ζά ο

πα λος …………………
γά πα

πο ιπ …………………

πό μος
τα

ρη …………………
χα ζά

ρας κο …………………
κό

[4]

Πρόταση - λέξεις

Πρόταση λέγεται μια ολοκληρωμένη κουβεντούλα. Κάθε πρόταση
αποτελείται από λέξεις βαλμένες σε μία σωστή σειρά.

Παράδειγμα: Ο Γιώργος βάζει τα παπούτσια του.

Στην πρόταση αυτή το πρόσωπο για το οποίο γίνεται λόγος είναι ο
Γιώργος και λέγεται υποκείμενο. Η λέξη βάζει μας πληροφορεί για το τι
κάνει ο Γιώργος και είναι το ρήμα της πρότασης. Το τι βάζει ο Γιώργος
μας το λέει το αντικείμενο, που εδώ είναι τα παπούτσια του.

Έτσι, έχουμε:

Πρόταση: Ο Γιώργος βάζει τα παπούτσια του.

Υποκείμενο: Ο Γιώργος

Ρήμα: βάζει

Αντικείμενο: τα παπούτσια του.

Η πρόταση αρχίζει με κεφαλαίο γράμμα και συνήθως τελειώνει σε

τελεία.

Τα είδη των προτάσεων

1) Ερωτηματικές: Τι ώρα είναι;

2) Επιθυμίας: Άνοιξε το παράθυρο!

3) Επιφωνηματικές: Τι όμορφη μέρα!

4) Αρνητικές: Δεν έχω μολύβι.

5) Κύριες –δευτερεύουσες:
Θα ξεκινήσουμε πρωί, γιατί το ταξίδι είναι μεγάλο και κουραστικό.

Η πρώτη πρόταση: Θα ξεκινήσουμε πρωί είναι κύρια, γιατί είναι
ολοκληρωμένη.

Η δεύτερη: γιατί το ταξίδι είναι μεγάλο και κουραστικό είναι
δευτερεύουσα, γιατί δεν μπορεί να σταθεί μόνη της στον λόγο.

Η δευτερεύουσα πρόταση υποστηρίζει την κύρια πρόταση στον λόγο.

[5]

Εργασίες:

1. Βάζω τις λέξεις στη σωστή σειρά για να φτιάξω προτάσεις.

κάνουμε
Θα
μεγάλη
ζωγραφιά.
μια

……………………………………………………………………………

μολύβι
δεν
Το
καλά
μου
ξυσμένο.
είναι

……………………………………………………………………………

2. Αντιστοιχίζω τις προτάσεις:

Ερωτηματική ◊ ◊ Γράψε το όνομά σου στο τετράδιο.
Επιθυμίας ◊ ◊ Ποιος είναι στο τηλέφωνο;

Επιφωνηματική ◊ ◊ Δεν έχει νυχτώσει ακόμα.
Αρνητική ◊ ◊ Α, τι ωραία έκπληξη!

3. Βρίσκω τους όρους της πρότασης:

Πρόταση: Τα παιδιά γράφουν την ορθογραφία τους.

Υποκείμενο: ……………………

Ρήμα: ……………………

Αντικείμενο: ……………………

4. Υπογραμμίζω την κύρια πρόταση:
Γράφω προσεκτικά, για να κάνω ωραία γράμματα!

[6]

Τονισμός

Ο τόνος είναι ένα σημαδάκι που μπαίνει πάνω από το φωνήεν της
συλλαβής που φωνάζει πιο δυνατά.
Τόνο παίρνουν όλες οι λέξεις που έχουν δύο ή περισσότερες
συλλαβές.
Παραδείγματα: άνθρωπος (3 συλλαβές), κότα (2 συλλαβές)
Οι μονοσύλλαβες λέξεις δεν τονίζονται, εκτός:
 Το πού και το πώς, όταν ρωτάνε.
 Το ή, όταν ξεχωρίζει δύο πράγματα.
Παραδείγματα: φως (1 συλλαβή), ναι (1 συλλαβή)
Πού θα πάμε;
Πώς περάσατε;
Θέλεις κρύο ή ζεστό νερό;

Υπάρχουν περιπτώσεις που κάποιες λέξεις παίρνουν δύο τόνους. Αυτό
συμβαίνει, όταν μια λέξη τονίζεται στην προπαραλήγουσα και
ακολουθεί μια μικρή λέξη όπως: μου, σου, του, μας, σας, ...

Παραδείγματα: Το τετράδιό μου, ο χάρακάς μου, άφησέ μας κ.τ.λ.
Ο τόνος μπαίνει σε μια από τις τρεις τελευταίες συλλαβές κάθε λέξης.
Δεν βάζουμε τόνο ποτέ πριν από την προπαραλήγουσα.
Ανάλογα με τη συλλαβή που τονίζεται, μια λέξη μπορεί να είναι:
Οξύτονη, εάν τονίζεται στη λήγουσα. Π.χ. νερό.
Παροξύτονη, εάν τονίζεται στη παραλήγουσα. Π.χ. ποτάμι.
Προπαροξύτονη, εάν τονίζεται στη προπαραλήγουσα. Π.χ. έλατο.

[7]

Εργασία:

Βάζω τόνους όπου χρειάζεται:

Το τρενακι του νερου
Πανω στα νερα της λιμνης
τα παπακια πως γλιστρανε!
Κανουν ενα πα! πα! πα!
και τη μυτη τους βουτανε!
Οταν ξαφνικα στη λιμνη,
μπαινει η μανα τους η παπια,

βγαζει δυνατη φωνη
και σαλπαρει σαν φρεγατα!

Ειδατε παιδια αληθεια,
πανω στο νερο τρενακια;

Να! η παπια μηχανη
και βαγονια; Τα παπακια!

Λάμπρος Μαγκλάρας

[8]

Σημεία στίξης

Στο γραπτό λόγο χρησιμοποιούμε κάποια «σημάδια» που μας βοηθούν
να εκφράσουμε καλύτερα αυτό που θέλουμε να πούμε, κάνοντας
διάφορες παύσεις και χρωματίζοντας τον τόνο της φωνής μας
ανάλογα με το μήνυμα που θέλουμε να στείλουμε. Αυτά τα σημάδια
λέγονται σημεία στίξης. Ας γνωρίσουμε κάποια από αυτά:

Τελεία ( . ) βάζουμε στο τέλος μιας πρότασης. Μετά από την τελεία
ξεκινούμε να γράφουμε με κεφαλαίο γράμμα.

Άνω τελεία ( · ) βάζουμε για να σταματήσουμε λίγο τη φωνή μας και
να συνεχίσουμε μετά.

Κόμμα ( , ) βάζουμε για να σταματήσουμε πολύ λίγο τη φωνή μας και
να συνεχίσουμε μετά. Η παύση που κάνουμε διαρκεί λιγότερο από
την άνω τελεία.

Θαυμαστικό ( ! ) βάζουμε στο τέλος μιας πρότασης που δείχνει κάποιο
έντονο συναίσθημα, όπως θαυμασμό, χαρά ή λύπη.

Ερωτηματικό ( ; ) βάζουμε στο τέλος μιας πρότασης για να ρωτήσουμε.

Διπλή τελεία ( : ) βάζουμε για να εξηγήσουμε κάτι ή για να πούμε τα
λόγια κάποιου όπως τα είπε ακριβώς .

Αποσιωπητικά ( ... ) βάζουμε σε μια πρόταση που δεν την
ολοκληρώνουμε, γιατί είμαστε συγκινημένοι ή γιατί υπονοείται η
συνέχεια.

Παύλα ( - ) βάζουμε σε διαλόγους, για να δείξουμε ότι αλλάζει το
πρόσωπο που μιλάει.

Εισαγωγικά (« ... ») χρησιμοποιούμε για να κλείσουμε μέσα λόγια,
ακριβώς όπως τα είπε κάποιος άλλος.

Ενωτικό ( - ) βάζουμε στο τέλος της σειράς, όταν δε χωράει ολόκληρη
μια λέξη και πρέπει να την κόψουμε σε μια συλλαβή. Ακόμη, ενωτικό
βάζουμε για να ενώσουμε δυο λέξεις.

[9]

Εργασία:

Βάζω τα σημεία στίξης που λείπουν από το κείμενο:

Κοντά στο τζάκι

Κάνει πολύ κρύο απόψε Τα τζάμια έχουν θολώσει Τα παιδιά κάθονται
κοντά στο τζάκι Πίνουν τσάι του βουνού σε μεγάλα φλιτζάνια
Συζητούν για το κλειδί

Τι γράφει η ταμπέλα ρώτησε ο Ορφέας
Δε φαίνεται Έχει μόνο μια μουτζούρα, απάντησε ο Σαμπέρ
Τότε ας φυλάξουμε το κλειδί στο συρτάρι κι ας κολλήσουμε παντού
την αγγελία μας πρότεινε η Ιωάννα
Θα σας πω ένα παραμύθι για ένα μαγικό κλειδί είπε η Μαρίνα

(Κείμενο από το βιβλίο της Γλώσσας Α΄ δημοτικού, δεύτερο τεύχος, σελίδα 24,
Ελένη Καραντζόλα, Καλλιόπη Κύρδη, Τατιάνα Σπανέλλη, Θεοδώρα Τσιαγκάνη)

[10]