รสวรรณคดีไทยและรสวรรณคดีสันสกฤต

โดยช้นั มธั ยมศกึ ษาปท ี่ 6/3
นายชยังกรู สักกามาตย เลขท่ี 13
นางสาวธนติ ยา อัศวกิ ุล เลขท่ี 18
นางสาวอารยา วงศส งั ขท อง เลขท่ี 19
นางสาวนภัส โสดากุล เลขท่ี 20
นางสาวศรญิ พร วสิ ยั ชนม เลขท่ี 22

รรสสววรรรรณณคคดดีไไี ททยย

รสวรรณคดี หมายถึง อารมณส ัมผัส รับรดู ว ยใจ
เชน รสเสยี ง รสถอยคาํ สัมผัสคาํ ฯลฯ เกดิ จาก
จังหวะของวรรคตอนในการอานบทประพันธ
ซงึ่ ชวยเสรมิ สรา งมโนภาพดานอารมณ
ความเคล่อื นไหวของภาพใหช ดั เจน มชี วี ิตชวี า
ย่ิงข้ึน อันยังผลใหเขา ถงึ รสภาพอยางลกึ ซึ้ง กลาว
คือ เมอ่ื อา นหรือฟงคําประพนั ธใดแลว เกิดความ
รูสกึ อยา งไร หากคําประพันธใดไมมรี ส ยอ ม
จืดชืด ไมเกดิ อารมณสะเทือนใจแตอยางใดแก
ผอู า น รสในวรรณคดไี ทยมี ๔ ชนดิ

1 เเสสาาววรรจจนนีี
(เสาว ว. ด,ี งาม. + รจนี ก. ตกแต่ง, ประพันธ;์ ว. งาม)

คือ การเลา ชมความงามของตวั ละครในเรือ่ ง ซึ่งอาจเปน ตัวละครที่
เปนมนษุ ย อมนุษย หรือสตั วซ ่ึงการชมนอ้ี าจจะเปน การชมความ
เกงกลา ของกษัตริย ความงามของปราสาทราชวงั หรือความเจริญ
รงุ เรืองของบา นเมอื ง ดังเชน บทชมนางเงอื ก ซ่งึ ตดิ ตามพอแมม าเพ่อื
พาพระอภยั มณีหนนี างผเี สอ้ื สมุทร จากเร่ือง พระอภัยมณี

องคก ษัตริยทศั นานางเงอื กนอย ดแู ชม ชอ ยโฉมเฉลาทั้งเผา ผม
ประไพพกั ตรล กั ษณล ้ําลวนขาํ คม ทั้งเนื้อนมนวลปรางออกเตงทรวง
ขนงเนตรเกศกรออ นสะอาด ดังสรุ างคน างนาฏในวงั หลวงพระ
เพลนิ พิศคดิ หมายเสยี ดายดวง แลวหนกั หนว งนึกที่จะหนไี ป

(พระอภัยมณี : สนุ ทรภู)

บทชมโฉม

2 นนาารรีปปี รราาโโมมททยย์ ์
(นารี น. หญิง + ปราโมทย์ น. ความบันเทงิ ใจ, ความปลมื ใจ, ปราโมช)

คือ การกลา วขอความแสดงความรัก ท้งั ท่เี ปน การพบกันในระยะ
แรกๆ และในโอโ ลมปฏโิ ลมกอนจะถึงบทสังวาสน้นั ดว ย

ถึงมว ยดนิ สน้ิ ฟา มหาสมทุ ร ไมสน้ิ สุดความรกั สมคั รสมาน

แมน เกดิ ในใตฟ า สธุ าธาร ขอพบพานพิศวาสไมค ลาดคลา

แมน เน้อื เยน็ เปนหวงมหรรณพ พ่ขี อพบศรีสวัสดเ์ิ ปน มัจฉา

แมนเปนบวั ตวั พ่ีเปน ภุมรา เชยผกาโกสมุ ปทมุ ทอง

เจา เปน ถา้ํ ไพขอใหพ่ี เปนราชสีหส มสเู ปนคูครอง

จะติดตามทรามสงวนนวลละออง เปนคูครองพศิ วาสทกุ ชาตไิ ป

(สุนทรภู)

บทเกียวโอ้โลม

3 พพิโโิ รรธธววาาททังงั
(พิโรธ ก. โกรธเกรยี ว ไมส่ บอารามณ์ + วาทัง น. วาทะ คาํ พดู )

คอื การกลาวขอความแสดงอารมณไ มพอใจ ต้ังแตนอ ยไปจนมาก จงึ
เริ่มต้งั แต ไมพอใจ โกรธ ตดั พอ ประชดประชัน กระทบกระเทยี บ
เปรยี บเปรย เสยี ดสี เกลยี ด เจ็บใจ และดาวา อยา งรุนแรง

- บทตดั พอท่แี ทรกอารมณขนั ของ จากบทกวี ปากกับใจ

เมอื่ รกั กนั ไมไดก ็ไมรกั ไมเหน็ จักเกรงการสถานไหน

ไมร ักเราเราจักไมรกั ใคร เอะ น้ําตาเราไหลทําไมฤา

(สุจิตต วงษเทศ)

- บทตัดพอ ที่แสดงท้งั อารมณร ักและแคนของ อังคาร กัลยาณพงศ

จากบทกวี เสยี เจา

จะเจบ็ จําไปถึงปรโลก ฤๅรอยโศกรูรา งจางหาย

จะเกิดกีฟ่ ามาตรมตาย อยาหมายวา จะใหหัวใจหวั ใจ

(องั คาร กลั ยาณพงศ)

บทตัดพอ้

4 สสลััลลลาาปปงงคคพพิไิสสยั ย
(สัลล น. ความโศกโศกาเศรา้ รํานําตานอง)

คือ การกลา วขอ ความแสดงอารมณโศกเศรา อาลยั รกั เชน บทโศกของนางวัน
ทอง ซึง่ คร่าํ ครวญอาลยั รกั ตน ไมใ นบางขนุ ชา ง อันแสดงใหเห็นวานางไม
ตองการตามขุนแผนไป แตท ตี่ อ งไปเพราะขนุ แผนรายมนตสะกด กอนลานางได
รํา่ ลาตนไมกอนจากไป จากเร่ืองขุนชางขนุ แผน ตอนขุนแผนพานางวันทองหนี

ลําดวนเอยจะดว นไปกอ นแลว ทั้งเกดแกวพิกลุ ยี่สุน สจี ะ

โรยรา งหา งกลิน่ มาลี จําปเอยกปี่ จะมาพบ

(พระบาทสมเดจ็ พระพุทธเลิศหลา นภาลัย)

บทโศก

รสสวนั รสรกณฤคตดี

รสวรรณคดีสันสกฤต มีปรากฏใน ตาํ รา
นาฏยศาสตร (นาฏยเวท) ของพระภรตมนุ ี
ซึ่งกลาวถงึ คุณสมบตั ิของตวั ละครสนั สกฤต
ทีด่ กี วา ตอ งประกอบดวยรส ๙ รส

1 ศศฤฤงงคคาารรรรสส

เปน การพรรณนาความรักระหวา งหนุม สาวระหวา งสามี ภรรยา
ระหวางผใู หญก ับผูนอ ย บดิ ามารดากับบุตร ญาติกับญาติ ฯลฯ
สามารถทาํ ใหผูอ าน พอใจรกั เห็นคุณคาของความรกั นึกอยากรกั กับ
เขาบาง อยางเชน เรือ่ งลลิ ติ พระลอ เตม็ ไปดวยรสรัก(บาลี เรียกรสนี้
วา รตริ ส)

ถงึ ไปกไ็ มอ ยนู าน เยาวมาลยอยาโศกเศรา หมอง
พระจมุ พิตชดิ เชยปรางทอง กรประคองนฤมลขน้ึ บนเพลาฯ

ถงึ มวยดินส้นิ ฟา มหาสมุทร ไมสิ้นสดุ ความรักสมคั รสมาน
แมนเกิดในใตฟ าสุธาธาร ขอพบพานพิศวาสไมค ลาดคล

รสแหง่ ความรกั

2 หหาาสสยยรรสส

เปนการพรรณนาท่ีทาํ ใหเกดิ ความรา เริง สดชืน่ เสนาะ ขบขัน อาจทาํ ให
ผอู า น ผดู ูยมิ้ กับหนงั สือ ย้มิ กับภาพท่เี หน็ ถึงกับลืมทุกขด บั กลมุ ไปชวั่
ขณะ เชน เร่อื งระเดนลันได เปนตน (บาลเี รยี กรสนีว้ า หาสะรส)

เมยี จะตายตามผวั กลวั ผีหลอก กลวั หายใจไมอ อกเมอ่ื อาสญั
จะโจนนํ้าใหตายไปตามกนั กก็ ลัวจระเขมันจะคาบไป
เมียจะเชอื ดคอตายเสยี หลายครงั้ แตรอร้งั กลัวเจ็บไมเ ชือดได
จะผกู คอหาเชือกมาเตรยี มไว เชือกก็ใหญก ลัวจะรดั มัดตน คอ

รสแห่งความขบขนั

3 กกรรณุ ณุ าารรสส

เปน บทพรรณนาท่ีทาํ ใหผอู านหดหูเหย่ี วแหง เกิดความเห็นใจถงึ กบั
นาํ้ ตาไหล พลอยเปนทุกข เอาใจชว ยตวั ละคร เชน เหน็ ใจนางสดี า
เหน็ ใจจรกา และเห็นใจนางวนั ทอง เปนตน(บาลีเรียกรสนวี้ า โสกะรส)

ถึงหนาวังดังหนึ่งใจจะขาด คิดถงึ บาทบพติ รอดิศรโอผ า นเกลา
เจา ประคุณของสนุ ทร แตป างกอนเคยเฝาทกุ เชาเย็นพระ
นพิ พานปานประหน่ึงศรี ษะขาด
โรคซํ้ากรรมซดั วบิ ัตเิ ปน ดว ยไรญาตยิ ากแคน ถึงแสนเขญ็ ท้ัง
ไมเลง็ เหน็ ทซ่ี ่งึ จะพ่ึงพา

รสแห่งความเมตตากรณุ าทเี กดิ
ภายหลังความเศร้าโศก

4 รรทุุทรรรรสส//เเรราาททรรรรสส

บทบรรยายหรือพรรณนาที่ทาํ ใหผูดผู ูอานขดั ใจฉนุ เฉียว ขัดเคอื งบคุ คล
บางคนในเรอ่ื ง บางทถี งึ กับขวา งหนังสอื ทิง้ หรอื ฉกี ตอนนัน้ กม็ ี เชน
โกรธขนุ ชาง โกรธชชู ก(บาลเี รยี กรสน้วี า โกธะ)

เมื่อนน้ั ทา วกะหมงั กุหนิงนเรนทรส ูร
ไดฟ ง ทง้ั สองทูตทลู ใหอ าดูรเดือดใจด่งั ไฟฟา
จึงบญั ชาตรัสดวยขัดเคือง ดูดูเจาเมืองดาหา
เราออ นงอขอไปในสารา แตจะวา รบั ไวก ็ไมมี

รสแหง่ ความโกรธเคอื ง

5 ววรีีรรรสส

บทบรรยายหรอื พรรณนาทที่ ําใหผ ูอาน ผดู ู ผฟู ง พอใจผลงานและหนา ท่ี ไม
หมิน่ งาน อยากเปนใหญ อยากร่ํารวย อยากมีชื่อเสยี ง
เลยี นแบบสมเดจ็ พระนเรศวร ชอบความมขี ัตติมานะของพระมหาอปุ ราชา
จากเร่ืองลลิ ติ ตะเลงพา ย (บาลีเรยี กรสน้ีวา อตุ สาหะรส)

พลอยพลา้ํ เพลียกถา ทา น ในรณ
บดั ราชฟาดแสงพล- พา ยฟอน
พระเดชพระแสดงดล เผด็จคู เข็ญแฮ
ถนัดพระองั สางขอ น ขาดดาว โดยขวา

รสแห่งความกล้าหาญ

6 ภภยยาานนกกรรสส

บทบรรยายหรอื พรรณนาทท่ี ําใหผ ูอ า นผูฟง ผดู ู มองเหน็ ทกุ ข เหน็ โทษ เหน็ ภยั
ในบาปกรรมทุจรติ เกิดความสะดุง กลวั โรคภยั สตั วร าย ภูตผปี ศาจ บางครงั้
ตองหยดุ อาน รูสึกขนลุกซู อานเรื่อง ผีตางๆ (บาลีเรยี กรสนว้ี า อตุ สาหะรส)

เหน็ ระตูภอยเทา กา วผิด พระกรายกริชแทงอกตลอดหลงั

ลม ลงดาวดนิ้ ส้ยิ กําลงั มอดมว ยชวี ังปลดปลง

รสแหง่ ความกลัว
ตนื เต้น ตกใจ

7 พพภีภี ัตัตสสรรสส

บทบรรยายหรอื พรรณนาที่ทาํ ใหผ อู านผดู ู ผฟู งชงั นํา้ หนา ตวั ละครบางตัว
เพราะจิต(ของตัวละคร) บาง เพราะความโหดรา ยของตัวละครบา งเชน
เกลยี ดนางผเี ส้อื สมทุ ร ในเรือ่ งพระอภยั มณีที่ฆาพอเงือก เปน ตน (ฝายนาง
เทพทองนัน้ นอนหลับ พลกิ กลบั ก็เพอ ละเมอฝน )

วา ชา งพลายตายกลง้ิ ตลงิ่ ชัน พองขน้ึ หวั นั้นเนาโขลงไป

ยงั มนี กตะกรุมหัวเหม บนิ เตรเรม าแตปา ใหญ

อาปากคาบชา งแลววางไป เขา ในหอกลางท่ีนางนอน

ในฝนนั้นวา นางเรียกนก เชญิ เจาขรวั หัวถกมานี่กอน

นางควา ไดตวั เจาหัวกลอน กอดนกกับชางนอนสบาย

รสแหง่ ความชัง
ความรงั เกียจ

8 ออัทัทภภูตตู รรสส

บทบรรยายหรือพรรณนาท่ีทําใหนึกแปลกใจ เอะใจ อยางหนกั ต่นื เตน นึกไมถึงวา เปนไปได
เชน น้ัน หรอื อศั จรรยคาดไมถึงในความสามารถ ในความคมคายของคารม ในอุบายหรอื
ในศลิ ปวทิ ยาคณุ แปลกใจในสปุ ฏิบัติ (ความประพฤตทิ ด่ี ีงาม)แหงขันติ เมตตา กตัญู
อันยากยิง่ ท่ีคนธรรมดาจะทําได (รสนบ้ี าลีเรียก วมิ หะยะรส)

รี้พลใหกลายเปนโยธา ไอยราแปลงเปนคชสาร
พาชแี ปลงเปน อาชาชาญ พระพรหมานแปลงเปนทา วธาดา
ไกรสรใหแปลงเปนสิงหราช สกณุ ชาติใหแปลงเปนปก ษา
พระราเมศแปลงเพศเปนรามา พยคั ฆาแปลงเปนพยัคฆี

รสแห่งความพศิ วง
ประหลาดใจ

9 ศศาานนตติริรสส

อันเปนอุดมคตขิ องเรอ่ื ง เชน ความสงบสขุ ในแดนสุขาวดี ในเรอ่ื ง วาสฏิ ฐี
อนั เปนผลมงุ หมายทางโลกและทางธรรม เปน ผลใหผ อู าน ผูด ู ผฟู ง เกิด
ความสขุ สงบ ในขณะไดเ ห็นไดฟง ตอนน้นั ดว ย (บาลีเรยี กรสน้วี า สมะรส)

ขณะนน้ั คอ นดึกศึกสงบ ตา งนอบนบนับถือพระฤาษี
ไมกรบิ เกรยี บเงยี บสงัดทัง้ ปฐพี พระโยคเี ทศนาในอาการ
คอื รปู รสกลิน่ เสียงไมเท่ียงแท ยอมเฒา แกเกิดโรคโศกสงสาร
ความตายหนงึ่ พงึ ใหเห็นเปน ประธาน หวงั นพิ พานพน ทุกขส นกุ สบาย
ซ่งึ บานเมืองเคอื งเขญ็ ถงึ เชนนี้ เพราะโลกียตณั หาพาฉบิ หาย
อนั ศลี หาวา อยาทําใหจ ําตาย จะตกอบายภูมขิ มุ นรก

รสแห่งความสงบ