ดาวเคราะห์ในระบบสุริยะ

ดาวเคราะห์
ในระบบสุริยะ

คำนำ

หนังสืออิเล็กทรอนิกส์ (E-Book) เรื่องดาวเคราะห์ในระบบสุริยะ
รายวิชาวิทยาศาสตร์ ชั้นมัธยมศึกษาปีที่ 6 จัดทำเพื่อให้นักเรียนได้
เรียนรู้เพื่อพัฒนาทักษะกระบวนการทางวิทยาศาสตร์ นักเรียนทุกคนได้
มีส่วนร่วมในกระบวนการเรียนรู้สามารถนำความรู้ไปประยุกต์ใช้ได้ใน
ชีวิตประจำวันและสามารถบูรณาการร่วมกับกลุ่มสาระการเรียนรู้อื่นๆ

ผู้จัดทำหวังว่าชุดกิจกรรมการเรียนรู้เล่มนี้จะเป็นประโยชน์ต่อผู้
เรียนหรือผู้ที่กำลังสนใจที่จะศึกษารายวิชาวิทยาศาสตร์ หากมีข้อผิด
พลาดประการใดผู้จัดทำขอน้อมรับไว้ และขออภัยมา ณ ที่นี้ด้วย

สารบัญ

เรื่อง หน้า
1. ความหมายของดาวเคราะห์ 1
2. การจำแนกดาวเคราะห์ 7
3. ดาวเคราะห์ในระบบสุริยะ 8

- ดาวพุธ
- ดาวศุกร์
- โลก
- ดาวอังคาร
- ดาวพฤหัส

- ดาวเสาร์

- ดาวยูเรนัส
- ดาวเนปจูน

ส า ร ะ ก า ร เ รี ย น รู้ / ตั ว ชี้ วั ด

สาระที่ 1 วิทยาศาสตร์โลก และอวกาศ

มาตรฐาน ว 3.1 เข้าใจองค์ประกอบลักษณะ กระบวนการ
เกิด และวิวัฒนาการของเอกภพ กาแล็กซี ดาวฤกษ์ และระบบ
สุริยะที่ส่งผลต่อสิ่งมีชีวิตและการประยุกต์ใช้เทคโนโลยีอวกาศ

ตัวชี้วัด ว 3.1 ม.6/8 อธิบายกระบวนการเกิดระบบสุริยะ
และการแบ่งเขตบริวารของดวงอาทิตย์และลักษณะของดาว
เคราะห์ที่เอื้อต่อการดำรงชีวิต

ดาวเคราะห์

ดาวเคราะห์ คือ วัตถุท้องฟ้าที่โคจรรอบดวงอาทิตย์ มีมวล
มากพอที่จะทำให้รูปร่างใกล้เคียงทรงกลมดาวที่ไม่มีแสงสว่างใน
ตัวเอง แต่สะท้อนแสงอาทิตย์ส่องเข้าไปตาเรา ดาวเคราะห์แต่ละ
ดวงมีขนาดและจำนวนดวงจันทร์บริวารไม่เท่ากันอยู่ห่างจากดวง
อาทิตย์เป็นระยะทางต่างกัน โดยหมุนรอบตัวเอง โคจรรอบดวง
อาทิตย์ด้วยความเร็วต่างกันไป ไม่มีวัตถุท้องฟ้าอื่นที่มีขนาดใกล้
เคียงและลักษณะทางกายภาพคล้ายกันอยู่ใกล้วงโคจรในระบบ
สุริยะมีดาวเคราะห์บริวารของดวงอาทิตย์ 8 ดวง คือ พุธ ศุกร์
โลก อังคาร พฤหัสบดี เสาร์ ยูเรนัส เนปจูน

1

ดาวเคราะห์

ดาวเคราะห์ เป็นดาวที่ไม่มีแสงในตัวเองไม่เหมือนกับดวงอาทิตย์
หรือดาวฤกษ์ ซึ่งสามารถส่องสว่างด้วยตนเองได้แต่เราสามารถมอง
เห็นดาวเคราะห์ได้เนื่องจากการที่ดาวเคราะห์ สะท้อนแสงจากดวง
อาทิตย์เข้าสู่ตาของเรานั่นเอง แม้ดาวเคราะห์ในระบบสุริยะจักรวาล
ของเราจะมีถึง 8 ดวง (ไม่รวมโลก) แต่เราสามารถมองเห็นได้ด้วย
ตาเปล่าเพียง 5 ดวงเท่านั้น คือ ดาวพุธ, ดาวศุกร์, ดาวอังคาร,
ดาวพฤหัส และดาวเสาร์ เท่านั้น ซึ่งชาวโบราณเรียก ดาวเคราะห์
ทั้งห้านี้ว่า "The Wandering Stars" หรือ "Planetes" ในภาษากรีก
และเรียกดวงอาทิตย์และดวงจันทร์ ทั้งสองดวงว่า "The Two Great
Lights" ซึ่งเมื่อรวมกันทั้งหมด 7 ดวง จะเป็นที่มาของชื่อวัน ใน 1
สัปดาห์ นั่นเอง

2

ดาวเคราะห์

ดาวเคราะห์ทั้ง 8 สามารถแบ่งออกเป็ นกลุ่มๆ ได้ดังนี้

1 . แบ่งตามลักษณะทางกายภาพ
- ดาวเคราะห์ชั้นใน (Inner or Terrestrial Planets) จะเป็นกลุ่ม

ดาวเคราะห์ ที่อยู่ใกล้ดวงอาทิตย์มากกว่าอีกกลุ่ม เป็นดาวเคราะห์ที่
เย็นตัวแล้วมากกว่า ทำให้มีผิวนอกเป็นของแข็งเหมือนผิวโลกของเรา
จึงเรียกว่า Terrestrial Planets หมายถึง " บนพื้นโลก" ได้แก่ ดาว
พุธ (Mercury), ดาวศุกร์ (Venus), โลก (Earth) และดาวอังคาร
(Mars) ซึ่งจะใช้แถบของดาวเคราะห์น้อย (Asteroid Belt) เป็นแนวแบ่ง

- ดาวเคราะห์ชั้นนอก (Outer or Jovian Planets) : จะเป็น
กลุ่มดาวเคราะห์ ที่อยู่ไกลดวงอาทิตย์มากกว่าอีกกลุ่ม เป็นดาวเคราะห์
ที่เพิ่งเย็นตัวทำให้มีผิวนอกปกคลุมด้วยก๊าซเป็นส่วนใหญ่เหมือนพื้นผิว
ของดาวพฤหัส ทำให้มีชื่อเรียกว่า Jovian Planets (Jovian มาจาก
คำว่า Jupiter-like หมายถึง คล้ายดาวพฤหัส) ได้แก่ ดาวพฤหัส
(Jupiter), ดาวเสาร์ (Saturn), ดาวยูเรนัส (Uranus), ดาวเนปจูน
(Neptune)

3

2. แบ่งตามวงทางโคจรดังนี้ คือ
- ดาวเคราะห์วงใน (Interior planets) หมายถึง ดาวเคราะห์ที่

อยู่ใกล้ดวงอาทิตย์มากกว่าโลก ได้แก่ดาวพุธ และดาวศุกร์

รูปที่ 1 ดาวพุธ รูปที่ 2 ดาวศุกร์

- ดาวเคราะห์วงนอก (Superior planets) หมายถึง ดาวเคราะห์

ที่อยู่ถัดจากโลกออกไป ได้แก่ ดาวอังคาร ดาวพฤหัสบดี ดาวเสาร์
ดาวยูเรนัส ดาวเนปจูน

รูปที่ 3 ดาวอังคาร รูปที่ 4 ดาวพฤหัสบดี รูปที่ 5 ดาวยูเรนัส

4

3. แบ่งตามลักษณะพื้นผิว ดังนี้
- ดาวเคราะห์ก้อนหิน ได้แก่ ดาวพุธ ดาวศุกร์ โลก

และดาวอังคาร ทั้ง 4 ดวงนี้ มีพื้นผิวแข็งเป็นหิน มีชั้น

บรรยากาศบางๆห่อหุ้มยกเว้นดาวพุธที่อยู่ใกล้ดวงอาทิตย์
ที่สุดไม่มีบรรยากาศ

รูปที่ 6 ดาวยพุธ รูปที่ 7 ดาวศุกร์ รูปที่ 8 โลก

- ดาวเคราะห์ก๊ าซ ได้แก่ ดาวพฤหัสบดี ดาวเสาร์
ดาวยูเรนัส และดาวเนปจูน จะเป็นก๊ าซทั่วทั้งดวง อาจมี
แกนหินขนาดเล็ก อยู่ภายในพื้นผิวจึงเป็นบรรยากาศที่
ปกคลุมด้วยก๊ าซมีเทน แอมโมเนีย ไฮโดรเจน
และฮีเลียม

รูปที่ 9 ดาวยูเรนัส รูปที่ 10 ดาวเนปจูน รูปที่ 11 ดาวเสาร์

5

** สำหรับดาวพลูโตนั้นยังสรุปไม่ได้ว่าเป็นพวกใด
เนื่องจากยังอยู่ห่างไกลจากโลกมาก

นอกจากที่เราทราบว่าดาวเคราะห์จะหมุนรอบตัวเอง และโคจรไป
รอบๆดวงอาทติย์แล้ว แกนของแต่ละดาวเคราะห์ยังเอียง (จากแนวตั้งฉาก
ของการเคลื่อนที่) ไม่เท่ากันอีกด้วย นอกจากนี้เมื่อเทียบทิศทางของการ
หมุนรอบตัวเองกับการหมุนรอบดวงอาทิตย์ของแต่ละดาวเคราะห์ พบว่า
ดาวศุกร์ (Venus), ดาวยูเรนัส (Uranus) จะหมุนรอบตัวเอง แตกต่างไป
จากดาวเคราะห์ดวงอื่นๆ ในระบบสุริยะจักรวาลของเรา

6

การจำแนกดาวเคราะห์

1. ดาวเคราะห์ชั้นใน (Inner planets) คือ ดาวเคราะห์ที่โคจร
อยู่ระหว่างดวงอาทิตย์และแถบดาวเคราะห์น้อย มีทั้งหมดสี่ดวง ได้แก่
ดาวพุธ ดาวศุกร์ โลก และดาวอังคาร ทั้งหมดเป็นดาวเคราะห์ขนาด
เล็ก มีความหนาแน่นสูงและมีองค์ประกอบส่วนใหญ่เป็นของแข็ง เช่น
หินและโลหะ หรือที่เรียกอีกอย่างว่า ดาวเคราะห์หิน (Terrestrial
planets)

2. ดาวเคราะห์ชั้นนอก (Outer planets) คือ ดาวเคราะห์ที่
โคจรเลยออกไปจากแถบดาวเคราะห์น้อย มีทั้งหมด 4 ดวง ได้แก่
ดาวพฤหัส ดาวเสาร์ ดาวยูเรนัส และดาวเนปจูน โดยดาวเคราะห์
ทั้งหมด มีองค์ประกอบส่วนใหญ่เป็นน้ำแข็ง ก๊าซ และของเหลว

ดาวเคราะห์ชั้นนอกทั้งสี่ดวงมีขนาดใหญ่กว่าดาวเคราะห์ชั้นในหรือ
มีชื่อเรียกอีกอย่างว่า ดาวเคราะห์แก๊ซ (The Gas Giants Planets)

7

ดาวเคราะห์
ในระบบสุริยะ

ดาวศุกร์ ดาวพุธ

หนึ่งวันบนดาวศุกร์ นี่เป็นดาวเคราะห์ดวงแรก
จะยาวนานกว่าหนึ่งวันบนโลก ที่เข้าใกล้กับดวงอาทิตย์มากที่สุด
และมีขนาดเล็กที่สุดในระบบสุริยะของเรา
ดาวอังคาร
โลก
ดาวอังคารมีดวงจันทร์
ถึงสองดวงและเป็นดวงสุดท้าย ครั้งหนึ่งเคยมีความเชื่อกันว่า
ของดาวเคราะห์คล้ายโลกร่วมกับ โลกเป็นศูนย์กลางของจักรวาล
จนกระทั่งความเชื่อนี้ถูกหักล้างไป
ดาวพุ ธ ดาวศุกร์ และโลก โดยกาลิเลโอ กาลิเลอี

ดาวเสาร์ ดาวพฤหัส

วงโคจรดาวเสาร์ จุดแดงใหญ่ที่มองเห็นได้
รอบดวงอาทิตย์ ในดาวพฤหัสคือพายุที่เกิดขึ้น
คือทุก ๆ 29.4 ปี อย่างน้อย 350 ปี ซึ่งมีขนาดใหญ่
เพี ยงพอที่จะบรรจุดาวเคราะห์
ของโลก ขนาดเท่าโลกถึงสามดวงไว้ข้างใน


ดาวยูเรนัส
ดาวเนปจูน
ดาวยูเรนัสเป็นดาวที่มีอุณหภูมิต่ำที่สุด
หนึ่งปีบนดาวเนปจูน ของดาวเคราะห์ทั้งหมด
เท่ากับ 165 ปีบนโลก โดยมีอุณหภูมิของชั้นบรรยากาศ
ต่ำสุดที่ -224 องศาเซลเซียส


ข้อเท็จจริงสุดสนุก : ดาวพลูโตไม่ถูกนับว่า
เป็นดาวเคราะห์อีกต่อไปตั้งแต่ปีพ.ศ. 2549

8

ดาวพุธ (Mercury)

ดาวพุธ คือดาวเคราะห์ที่มีขนาดเล็กที่สุดและอยู่ใกล้ดวงอาทิตย์
ที่สุด จึงใช้เวลาน้อยที่สุดในการโคจรรอบดวงอาทิตย์ (88 วัน)
แต่ว่าดาวพุธใช้เวลาโคจรรอบตัวเองยาวนานหนึ่งวันบนดาวพุธ
ยาวนานถึง 180 วันบนโลก ดาวพุธไม่มีชั้นบรรยากาศเหมือนโลก
จึงได้รับการขนานนามว่า “เตาไฟแช่แข็ง” เนื่องจากเวลากลางวัน
ด้านที่รับแสงสว่างจากดวงอาทิตย์ จะร้อนจัด มีอุณหภูมิเฉลี่ยสูงถึง
430 องศาเซลเซียส แตกต่างอย่างชัดเจนกับเวลากลางคืน ซึ่งหนาว
จัด โดยมีอุณหภูมิเฉลี่ยที่ -180 องศาเซลเซียส ดาวพุธไม่มีดวง
จันทร์บริวารเป็นของตัวเอง

รูปที่ 12 ดาวพุธ

9

ดาวศุกร์ (Venus)

ดาวศุกร์ คือดาวเคราะห์ที่อยู่ห่างจากดวงอาทิตย์เป็นลำดับที่
สอง แต่อยู่ใกล้และมีขนาดใกล้เคียงกับโลกมากที่สุด จึงได้รับการ
ขนานนามว่าเป็น “ฝาแฝด” ของโลก ดาวศุกร์มีชั้นบรรยากาศหนา
ทึบ ส่วนใหญ่ก๊าซคาร์บอนไดออกไซด์สูงถึงร้อยละ 96 เนื่องจากมี
ก๊าซเรือนกระจกหนาแน่น ส่งผลให้ดาวศุกร์ดูดซับและกักเก็บความ
ร้อนได้สูง ดาวศุกร์เป็นดาวเคราะห์ที่ร้อนสุดในระบบสุริยะ โดยมี
อุณหภูมิเฉลี่ยสูงถึง 465 องศาเซลเซียส ทั้งในเวลากลางวันและ
กลางคืน ดาวศุกร์โคจรรอบตัวเองในทิศทางตรงกันข้ามกับดาว
เคราะห์อื่นๆ และใช้เวลานานที่สุดโดยใช้เวลาถึง 243 วัน ดาวศุกร์
ไม่มีดวงจันทร์บริวาร

รูปที่ 13 ดาวศุกร์ 10

โลก (Earth)

โลก คือดาวเคราะห์ลำดับที่สามจากดวงอาทิตย์ มีโครงสร้าง
หลักสามชั้น ได้แก่ เปลือกโลก แมนเทิล และแก่นโลก ซึ่งประกอบ
ด้วยเหล็กและนิกเกิล เป็นดาวเคราะห์ดวงเดียวที่มีสภาพแวดล้อม
อำนวยต่อการดำรงอยู่ของสิ่งมีชีวิต มีองค์ประกอบที่เป็นน้ำ (ใน
สถานะของเหลว) ครอบคลุมถึงร้อยละ 71 ของพื้นผิว และชั้น
บรรยากาศประกอบด้วย ไนโตรเจน (ร้อยละ 77) และออกซิเจน
(ร้อยละ 21) ซึ่งเหมาะสมต่อการหายใจของสิ่งมีชีวิต ซึ่งทำให้โลก
ได้รับฉายาว่า “ดาวเคราะห์สีน้ำเงิน” โลกหมุนรอบตัวเองใช้เวลา
24 ชั่วโมง ทำให้เกิดช่วงเวลากลางวันและกลางคืนรวมถึงการโคจร
รอบดวงอาทิตย์ ซึ่งทำให้เกิดฤดูกาลต่างๆ (365 วัน) โลกมีดวง
จันทร์บริวาร 1 ดวง

รูปที่ 14 โลก 11

ดาวอังคาร (Mars)

ดาวอังคาร คือดาวเคราะห์ลำดับที่สี่จากดวงอาทิตย์ เป็นดาวที่
ได้รับการสำรวจมากที่สุดและคาดการณ์ถึงการมีสิ่งมีชีวิต ดาวอังคาร
มีขนาดเล็ก และแรงโน้มถ่วงต่ำ ได้รับฉายาว่า “ดาวเคราะห์แดง”
(Red Planet) เนื่องจากการออกซิเดชันของเหล็กบนพื้นผิวของดาว
อังคาร ทำให้เกิดสีแดงหรือสีสนิมเหล็ก ชั้นบรรยากาศบนดาวอังคาร
ประกอบด้วยคาร์บอนไดออกไซด์เป็นองค์ประกอบหลักซึ่งเกิดจากการ
ระเหิดของน้ำแข็งแห้ง (คาร์บอนไดออกไซด์แข็ง) ที่ปกคลุมอยู่ทั่วไป
บนพื้นผิวของดาวรวมถึงการมีแผ่นน้ำแข็งขนาดใหญ่ปกคลุมบริเวณขั้ว
เหนือและใต้ของดวงดาวอยู่ตลอดเวลา สภาพอากาศบนดาวอังคารนั้น
แปรปรวน สามารถเกิดกระแสลมแรงนานหลายเดือน มองเห็นเป็น
แทบมืดมิดปกคลุมบนดาวอังคาร ดาวอังคารมีดาวบริวารสองดวง คือ
โฟบัสและดีมอส

รูปที่ 15 ดาวอังคาร 12

ดาวพฤหัส (Jupiter)

ดาวพฤหัส เป็น ดาวเคราะห์ลำดับที่ห้าจากดวงอาทิตย์ มีมวลมากที่สุด
ขนาดใหญ่ที่สุด และมีแรงดึงดูดสูงสุด รวมถึงใช้เวลาน้อยที่สุดในการโคจรรอบ
ตัวเอง โดยใช้เวลาเพียง 10 ชั่วโมง ชั้นบรรยากาศของดาวพฤหัส ประกอบด้วย
ไฮโดรเจนและฮีเลียมเป็นองค์ประกอบหลักปะปนไปด้วยมีเทน น้ำ และแอมโมเนีย
ซึ่งส่งผลทำให้ดาวพฤหัส มีลักษณะป่องตรงเส้นศูนย์สูตร และมีความแปรปรวน
ของชั้นบรรยากาศสูง มีอุณหภูมิเฉลี่ยอยูท่ี่ -130 องศาเซลเซียส ดาวพฤหัสมีพายุ
หมุนเป็นจุดสีแดงขนาดใหญ่ (Great Red Spot) ซึ่งมีอาณาบริเวณกว้างกว่า
25,000 กิโลเมตร เป็นพายุหมุนซึ่งมีอายุมากกว่า 300 ปี ดาวพฤหัส มีวงแหวน
จางๆ 3 วง และมีดวงจันทร์บริวารมากกว่า 65 ดวง ดวงจันทร์ที่ใหญ่ที่สุด คือ
แกนิมิต (Ganymede) ซึ่งเป็นดวงจันทร์ที่ใหญ่ที่สุดในระบบสุริยะ

รูปที่ 16 ดาวพฤหัส 13

ดาวเสาร์ (Saturn)

ดาวเสาร์ เป็นดาวเคราะห์ลำดับที่หกจากดวงอาทิตย์ มีขนาดใหญ่เป็น
ลำดับที่สองรองจากดาวพฤหัส มีองค์ประกอบหลัก คือ ก๊าซ และของเหลว มีชั้น
บรรยากาศซึ่งปกคลุมด้วยไฮโดรเจน และฮีเลียม มีวงแหวนรอบนอกเจ็ดชั้นจาก
เศษหินและน้ำแข็ง มีดวงจันทร์บริวารมากกว่า 50 ดวง ซึ่งดวงที่ใหญ่ที่สุด คือ
ไททัน ไททันมีชั้นบรรยากาศหนาแน่นกว่าโลก มีองค์ประกอบหลัก คือ มีเทนทั้ง
สามสถานะ บนไททันมีทั้งฝนมีเทน เมฆมีเทน และมีเทนแข็ง รวมถึงก๊าซ
ไนโตรเจน ทำให้มีลักษณะคล้ายคลึงกับชั้นบรรยากาศของโลก ดังนั้นนัก
วิทยาศาสตร์จึงให้ความสนใจต่อไททันเป็นอย่างมากเนื่องจากอาจมีสิ่งมีชีวิตอาศัย
อยู่

รูปที่ 17 ดาวเสาร์

14

ดาวยูเรนัส (Uranus)

ดาวยูเรนัส คือ ดาวเคราะห์ลำดับที่เจ็ดจากดวงอาทิตย์ ซึ่งมี
ไฮโดรเจนและฮีเลียมเป็นองค์ประกอบหลักในชั้นบรรยากาศ ลึกลงไป
ในดวงดาว องค์ประกอบส่วนใหญ่คือแอมโมเนียและมีเทนทำให้ดาว
ยูเรนัสมีสีฟ้าน้ำเงิน เนื่องจากมีเทนดูดกลืนแสงสีแดงและสะท้อนแสง
สีน้ำเงิน ดาวยูเรนัสหมุนตัวรอบตัวเองในลักษณะตะแคงข้าง ทำให้มี
ฤดูกาลที่ยาวนาน ดาวยูเรนัสใช้เวลาในการโคจรรอบดวงอาทิตย์
ยาวนานถึง 84 ปี มีวงแหวนเบาบาง 13 ชั้น มีดวงจันทร์บริวาร
27 ดวง

รูปที่ 18 ดาวยูเรนัส

15

ดาวเนปจูน (Neptune)

ดาวเนปจูน เป็นดาวเคราะห์ลำดับที่แปดจากดวงอาทิตย์ ซึ่งอยู่
ห่างไกลที่สุด ได้รับแสงสว่างน้อยที่สุด มีลักษณะคล้ายดาวยูเรนัสทั้ง
ขนาดและสีสัน มีไฮโดรเจน ฮีเลียม และมีเทน เป็นองค์ประกอบหลัก
ของชั้นบรรยากาศด้านนอก ดาวเนปจูนใช้เวลาในการโคจรรอบดวง
อาทิตย์ยาวนานที่สุดถึง 165 ปี บนดาวเนปจูนมีกระแสลมแรงที่สุด
ซึ่งสามารถมีความเร็วมากกว่า 2,000 กิโลเมตรต่อชั่วโมง มีอุณหภูมิ
เฉลี่ยที่ -200 องศาเซลเซียส ดาวเนปจูนมีดวงจันทร์บริวาร 13 ดวง
และมีวงแหวน 6 วง

รูปที่ 19 ดาวเนปจูน

16

Thank you