สื่อการเรียนรู้ (1)

สื่อการเรียนรู้วิทยาศาสตร์

ความหมายของสื่อการเรียนรู้

คำว่า "สื่อ" (Media) เป็นคำที่มาจากภาษาละตินว่า "medium" แปลว่า "ระหว่าง" หมายถึง สิ่งใดก็ตามที่
บรรจุข้อมูลเพื่อให้ผู้ส่งและผู้รับสามารถสื่อสารกันได้ตรงตามวัตถุประสงค์ เมื่อมีการนำสื่อมาใช้ในกระบวนการเรียน
การสอนก็เรียกสื่อนั้นว่า " สื่อการเรียนการสอน" (Instruction Media)

สื่อสาร

ข้อมูล

สื่อสาร

ความหมายของสื่อการเรียนรู้

สื่อการเรียนการสอน" (Instruction Media) หมายถึง สื่อชนิดใดก็ตามที่บรรจุเนื้อหา หรือสาระการเรียนรู้ซึ่งผู้
สอนและผู้เรียนใช้เป็นเครื่องมือสำหรับการเรียนรู้เนื้อหา หรือ สาระนั้น ๆ และทำให้เกิดการเรียนรู้อย่างมีประสิทธิภาพ
โดยสื่อการเรียนก็นับได้ว่าเป็นเครื่องมือที่ช่วยให้ผู้เรียนผู้สอนได้แสดงบทบาทและเกิดความเข้าใจในวิชาที่เรียนที่สอน
กันได้มากขึ้น

เครื่องมือ อ้างอิง
- หลักสูตรการศึกษาขั้นพื้นฐาน กรมวิชาการ (2544)
- นฤมล โล่ห์ทองคำ (2555)
- ดิเรก อัคฮาด (2563)

ความหมายของสื่อการเรียนรู้

สื่อการสอนวิทยาศาสตร์ว่า หมายถึง สิ่งต่างๆทั้งทางด้านกายภาพ จิตภาพ ที่ก่อให้เกิดสถานการณ์ เพื่อ
ถ่ายทอดความรู้ไปสู่ผู้เรียนเกิดการเรียนรู้เนื้อหาที่เป็นความรู้ กระบวนการทางวิทยาศาสตร์และเจตคติทาง
วิทยาศาสตร์สิ่งต่าง ๆ นั้นได้แก่วัสดุอุปกรณ์ เครื่องมือ เครื่องจักรของจริง และสัญลักษณ์ต่าง ๆ รวมทั้ง
สถานการณ์ที่เกิดจากกิจกรรมการเรียนการสอน

อ้างอิง
- นิคม ทาแดง (2544)
- โ​สภณ จาเลิศ (2548)
- maymatavee (2559)

ทฤษฎีพื้นฐานของสื่อการเรียนรู้

แนวคิดการเลือกสื่อการสอนของโรมิสซอว์สกี้ J. Romiszowski (1999) ได้เสนอแนวทางอย่างง่ายในการ
พิจารณาเลือกใช้สื่อการสอนไว้ว่า ในการเลือกสื่อการสอนนั้นมีปัจจัยหลายอย่างที่มีผลต่อการเลือกสื่อที่จำเป็นต้อง
นำมาพิจารณา ปัจจัยเหล่านั้น
1. วิธีการสอน (Instructional Method)
2. งานการเรียนรู้ (Learning Task)
3. ลักษณะของผู้เรียน (Learner Characteristics)
4. ข้อจำกัดในทางปฏิบัติ (Practical Constrain)
5. ผู้สอนหรือครู (Teacher)

ทฤษฎีพื้นฐานของสื่อการเรียนรู้

แนวคิดทฤษฏีการเลือกสื่อการสอนของเคมพ์และสเมลไล Jerrold E. Kemp และ Don C. Smelle (1989)
นอกจากงานการเรียนรู้หรือสถานการณ์การเรียนรู้ซึ่งเป็นสิ่งสำคัญที่กำหนดถึงสื่อที่จะเลือกใช้แล้ว สิ่งสำคัญ
ประการต่อมาในการพิจารณาเลือกใช้สื่อการสอนคือ คุณลักษณะของสื่อ

1. การแสดงแทนด้วยภาพ
2. ปัจจัยทางด้านขนาด
3. ปัจจัยทางด้านสี
4. ปัจจัยทางด้านการเคลื่อนไหว
5. ปัจจัยทางด้านภาษา
6. ความสัมพันธ์ของภาพและเสียง
7. ปัจจัยทางด้านการจัดระเบียบข้อมูล

ทฤษฎีพื้นฐานของสื่อการเรียนรู้

ทฤษฎีพัฒนาการทางสติปัญญาของ จอง พีอาเจต์ จิตวิทยา
พัฒนาการ (Developmental Psychology) เป็นการค้นคว้าถึงการ
เจริญเติบโต และพัฒนาการของมนุษย์ ตังแต่เริ่มปฏิสนธิจนถึงวัยชรา
รวมทั้งอิทธิพลของพันธุกรรมและสิ่งแวดล้อมที่มีอิทธิพลต่อการ
พัฒนาการและลักษณะความต้องการ ก็สามารถนำมาอ้างอิงถึงการเลือก
ใช้สื่อที่เหมาะสมกับพัฒนาการเชาวน์ปัญญาของมนุษย์ ทั้ง 4 ขั้นได้

ทฤษฎีพื้นฐานของสื่อการเรียนรู้

เช่น ขั้นเริ่มมีความคิดความเข้าใจ (pre-operational
period) อายุ 2-7 ปีเด็กวัยนี้เป็นวัยก่อนเข้าโรงเรียน
และวัยอนุบาล ยังไม่สามารถใช้สติปัญญากระทำสิ่งต่าง ๆ ไม่
สามารถใช้เหตุผล อย่างลึกซึ้งได้วัยนี้เริ่มเรียนรู้การใช้ภาษา ก็
สามารถเลือกใช้สื่อการเรียนรู้ที่เป็นรูปภาพหรือสัญลักษณ์เพื่อ
เสริมสร้างการใช้ภาษาได้

ประเภทของสื่อการเรียนรู้วิทยาศาสตร์

กระทรวงศึกษาธิการ (2545 , หน้า 8-9) ทุกสิ่งทุกอย่างไม่ว่าจะเป็นคนหรือสัตว์ สิ่งของ สถานที่
เหตุการณ์ หรือความคิดก็ตามถือเป็นสื่อการสอนได้ทั้งสิ้น ขึ้นอยู่กับว่าเราเรียนรู้จากสิ่งนั้น ๆ หรือนำสิ่ง
เหล่านั้นเข้ามาสู่การเรียนรู้ของเราหรือไม่ สื่อทั้งมวลอาจแยกเป็นประเภทใหญ่ ๆ ได้ดังนี้

ประเภทของสื่อการเรียนรู้วิทยาศาสตร์

สื่อสิ่งพิมพ์ หมายถึง หนังสือหรือเอกสารสิ่งพิมพ์ต่างๆ ซึ่งได้แสดงหรือจำแนกหรือเรียบเรียง
สาระความรู้ต่างๆโดยใช้ตัวหนังสือ ที่เป็นตัวเขียนหรือตัวพิมพ์ เป็นสื่อเพื่อแสดงความหมาย สื่อสิ่งพิมพ์มี
หลายประเภทได้แก่ เอกสาร หนังสือ ตำรา หนังสือพิมพ์ นิตยสาร วารสาร จุลสาร จดหมาย

ประเภทของสื่อการเรียนรู้วิทยาศาสตร์

สื่อเทคโนโลยี หมายถึง สื่อการสอนที่ได้ผลิตขึ้นเพื่อใช้ควบคู่กับเครื่องมือ โสตทัศนวัสดุ
หรือเครื่องมือที่เป็นเทคโนโลยีใหม่ๆ สื่อการเรียนรู้ดังกล่าว เช่น แถบบันทึกภาพพร้อมเสียง
แถบบันทึกเสียง สไลด์ สื่อคอมพิวเตอร์ช่วยสอน นอกจากนี้สื่อเทคโนโลยี ยังหมายรวมถึงกระบวนการ
ต่าง ๆ ที่เกี่ยวข้องกับการนำเทคโนโลยีมาประยุกต์ใช้ในการเรียนการสอน

ประเภทของสื่อการเรียนรู้วิทยาศาสตร์

สื่อบุคคล บุคคลที่มีความรู้ความสามารถ ความเชี่ยวชาญเฉพาะด้านซึ่งสามารถถ่ายทอดสาระ
ความรู้ แนวคิด เจตคติและวิธีปฏิบัติตนไปสู่บุคคลอื่นสื่อบุคคลอาจเป็นบุคคลในระบบ เช่น ผู้บริหาร
ครูผู้สอน ตัวผู้เรียน หรืออาจเป็นบุคคลภายนอก เช่น บุคลากรในท้องถิ่นที่มีความชำนาญ และเชี่ยวชาญ
ในสาขาอาชีพต่าง ๆ

ประเภทของสื่อการเรียนรู้วิทยาศาสตร์

สื่อธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม หมายถึง สิ่งที่เกิดขึ้นเองตามธรรมชาติหรือสภาพที่อยู่รอบตัวผู้
เรียน เช่น พืชผัก ผลไม้ สัตว์ชนิดต่างๆ ปรากฏการณ์แผ่นดินไหว สภาพดินฟ้าอากาศ ห้องเรียน
ห้องปฏิบัติการ แหล่งวิทยบริการ หรือแหล่งเรียนรู้ ห้องสมุด ชุมชน สังคม วัฒนธรรม

ประเภทของสื่อการเรียนรู้วิทยาศาสตร์

สื่อกิจกรรม/กระบวนการ หมายถึง กิจกรรมหรือกระบวนการที่ครูและผู้เรียนกำหนดขึ้นเพื่อเสริม
สร้างประสบการณ์การเรียนรู้ ใช้ในการฝึกทักษะซึ่งต้องใช้กระบวนการคิด การปฏิบัติ การเผชิญ
สถานการณ์ การประยุกต์ความรู้ของผู้เรียน เช่น การแสดงละคร บทบาทสมมติ การสาธิต สถานการณ์
จำลอง การปฏิบัติตามใบงาน ฯลฯ

ประเภทของสื่อการเรียนรู้วิทยาศาสตร์

สื่อวัสดุ/เครื่องมือและอุปกรณ์ หมายถึง วัสดุที่ประดิษฐ์ขึ้นเพื่อประกอบการเรียนรู้ เช่น หุ่นจำลอง
แผนภูมิ แผนที่ ตาราง สถิติ กราฟ นอกจากนี้ยังรวมถึงสื่อประเภทเครื่องมือและอุปกรณ์ที่จำเป็นต้องใช้ใน
การปฏิบัติงานต่าง ๆ เช่น อุปกรณ์ทดลองวิทยาศาสตร์ เครื่องมือวิชาช่าง

ขั้นตอนการสร้างสื่อการเรียนรู้วิทยาศาสตร์

หลักการออกแบบสื่อการสอน

ในการออกแบบ จำเป็นต้องศึกษาและเข้าใจขั้นตอนในการออกแบบ
เพื่อนำมาประยุกต์เป็นแนวทางในการปฏิบัติและลงมือสร้างบทเรียน เพื่อให้
ได้ผลงานที่ถูกต้องตามจุดประสงค์ เมื่อศึกษาและเข้าใจในการออกแบบดี

หลักการออกแบบประกอบไปด้วย 9 ขั้นตอน ซึ่งขั้นตอนเหล่านี้
ออกแบบสำหรับชั้นเรียนปกติ แต่ได้นำมาประยุกต์ใช้กับการเรียนการสอน
ด้วยคอมพิวเตอร์ได้ หลักการสอนประกอบด้วย 9 ขั้นตอน ดังนี้

ขั้นตอนการสร้างสื่อการเรียนรู้วิทยาศาสตร์

ขั้นตอนที่ 4 การเสนอเนื้อหา (Present New Information) ขั้นตอนที่ 2 บอกวัตถุประสงค์ (Specify Objectives)

ขั้นตอนที่ 1 เร้าความสนใจ (Gain Attention)

ขั้นตอนที่ 5 ชี้แนวทางการเรียนรู้ (Guide Learning) ขั้นตอนที่ 3 ทวนความรู้เดิม (Activate Prior Knowledge)

ขั้นตอนการสร้างสื่อการเรียนรู้วิทยาศาสตร์

ขั้นตอนที่ 6 กระตุ้นการตอบสนอง (Elicit Responses) ขั้นตอนที่ 8 ทดสอบความรู้ (Access Performance)

ขั้นตอนที่ 7 ให้ข้อมูลย้อนกลับ (Provide Feedback) ขั้นตอนที่ 9 การจำและนำไปใช้ (Promote Retention and Transfer)

ขั้นตอนการสร้างสื่อการเรียนรู้วิทยาศาสตร์

หลักการในการเลือกใช้สื่อการสอน

1.เลือกสื่อการสอนที่สอดคล้องกบั วัตถุประสงค์การเรียนรู้
2. เลือกสื่อการสอนที่ตรงกับลักษณะของเนื้อหาของบทเรียน
3. เลือกสื่อการสอนให้เหมาะสมกับลักษณะของผู้เรียน
4.เลือกสื่อการสอนให้เหมาะสมกับจำนวนของผู้เรียน และกิจกรรมการเรียนการสอน
5. เลือกสื่อการสอนที่เหมาะสมกับสภาพแวดล้อม
6. เลือกสื่อการสอนที่มีลักษณะน่าสนใจและดึงดูดความสนใจ
7.เลือกสื่อการสอนที่มีวิธีการใช้งาน เก็บรักษา และบำรุงรักษา ได้สะดวก

ขั้นตอนการสร้างสื่อการเรียนรู้วิทยาศาสตร์

2.ศึกษาหลักการสร้างวัสดุ 3.ศึกษาวิธีการสร้าง

1.ศึกษาจุดประสงค์การเรียนรู้

การสร้างสื่อการเรียนการสอนวิทยาศาสตร์

4.ศึกษากลุ่มเป้าหมาย 5.หาประสิทธิภาพสื่อ

การหาประสิทธิภาพของสื่อการเรียนรู้

การให้ผู้เชี่ยวชาญตรวจสอบตรวจสอบด้านเนื้อหา และ
สื่อ ประเมินความตรงของเนื้อหา ว่ามีความเหมาะสมหรือไม่
ประเมินความเชื่อมั่น ว่ามีความเชื่อมั่นเพียงไรตรวจสอบ ด้าน
ตัวสื่อด้านการออกแบบคอมพิวเตอร์ ประเมินลักษณะของสื่อ
อักษร ภาพ ภาพเคลื่อนไหว กราฟิกเนวิเกชั่น และอื่นๆ ซึ่ง
เป็นการหาค่าความเที่ยงตรง ( validity ) ค่า IOC แต่ละข้อ
ต้องมีค่ามากกว่า 0.5 ซึ่งหมายถึงวัดได้ตรงตามจุดประสงค์

การหาประสิทธิภาพของสื่อการเรียนรู้

การหาประสิทธิภาพ หมายถึง การหาคุณภาพของสื่อตาม
เกณฑ์ที่กำหนด โดยไปวัดจากผลสัมฤทธิ์ทางการเรียนของกลุ่ม
ตัวอย่าง โดยการหา E1/E2 และสามารถบอกได้ว่าสื่อของเรา
สามารถใช้กับเด็ก E1 คือ คะแนนกิจกรรมระหว่างเรียน E2 คือ
คะแนนทดสอบหลังเรียนซึ่ง E2 อาจจะแบ่งแบบทดสอบหลังจาก
การเรียนจบหนึ่งหน่วยเลยก็ได้ เช่น การทดสอบท้ายบทเรียนแต่ละ
หน่วย และ E1/E2 ที่ได้จะเป็นเท่าใดก็ได้แต่ให้สูงกว่าเกณฑ์ที่ตั้งไว้

การประเมินสื่อการเรียนรู้วิทยาศาสตร์

1. การประเมินโดยผู้สอน ผู้สอนควรเป็นผู้ที่มีประสบการณ์ในการ
สอน เคยได้รับการฝึกอบรมจนมีความรู้ความชำนาญเกี่ยวกับการผลิต
และการใช้สื่อ

2. การประเมินโดยผู้ชำนาญ ซึ่งผู้ชำนาญในที่นี้ หมายถึง ผู้ชำนาญด้าน
สื่อการเรียนการสอนและจะต้องมีประสบการณ์ด้านการประเมินด้วย

การประเมินสื่อการเรียนรู้วิทยาศาสตร์

3. การประเมินโดยคณะกรรมการเฉพาะกิจ คณะกรรมการเฉพาะ
กิจเพื่อประเมินสื่อการสอนเป็นกลุ่มบุคคลที่หน่วยงานแต่งตั้งขึ้นมา
ประเมินสื่อ

4. การประเมินโดยผู้เรียนซึ่งผู้เรียนจะเป็นผู้รับรู้และเรียน
รู้จากสื่อได้ตรงที่สุด ดังนั้น การให้ผู้เรียนได้มีโอกาสประเมิน
สื่อจึงช่วยให้ได้ข้อคิดในการปรับปรุงสื่อให้เหมาะสมกับผู้เรียน

การประเมินสื่อการเรียนรู้วิทยาศาสตร์

5. การประเมินประสิทธิภาพของสื่อที่เป็นอีกวิธีหนึ่งที่อาจทำได้ด้วยเช่นกัน ซึ่งการประเมินประสิทธิภาพ
ของสื่อนั้นสื่อที่จะต้องได้รับการประเมินประสิทธิภาพส่วนใหญ่จะเป็นสื่อที่ผลิตขึ้นตามหลักการของการสอน
แบบโปรแกรม การประเมินสื่อโดยวิธีนี้จะคำนึงถึงจุดมุ่งหมายของสื่อการเรียนการสอนและการวัดผล
สัมฤทธิ์ทางการเรียน ทักษะทางวิทยาศาสตร์ของผู้เรียนภายหลังจากที่เรียนจากสื่อนั้นแล้ว

ตัวอย่างประเมิน
สื่อการเรียนรู้วิทยาศาสตร์