เส้นทางการขึ้นตกของดาว

เสน้ ทางการขึ้นตกของดาวฤกษ์









เส้นทางการขึน้ การตกของดวงดาว

ผสู้ ังเกตบนโลกจะสงั เกตเห็นวัตถทุ ้องฟา้ เคลื่อนท่ีจากทาง ตะวนั ออกไปตะวนั ตก
เพราะเกิดจากการหมนุ รอบตัวเองของโลกจากทางตะวนั ตกไปทางตะวันออก โดยเสน้ ทางดงั กล่าว เรียกวา่
เสน้ ทางการขนึ้ การตกของดาว หรอื เส้นทางการเคลื่อนทีป่ รากฎของดาว

เส้นทางการขึ้นการตกของดวงดาว
หากเราตง้ั กล้องถ่ายภาพดวงดาวบนทอ้ งฟ้าเป็นเวลาหลายชวั่ โมงตอ่ เน่อื งกนั เราจะเหน็ เส้นทางการข้ึนการตกของ
วัตถทุ ้องฟา้ เป็นเส้นต่อเนอื่ งกนั เรียกวา่ รอยดาว (Star trail)

เมือ่ โลกหมนุ รอบตวั เองจากตะวนั ตกไปทางตะวนั ออก
ดงั น้ันผูส้ ังเกตบนโลกจะเหน็ ดาวขึน้ ทางตะวนั ออก และดาวตกทางตะวันตก

เสน้ ทางการข้นึ การตกของดวงดาว

ผูส้ ังเกตทีอ่ ยู่ละติจดู เดียวกนั จะเหน็ ดาวแตล่ ะดวงมเี ส้นทางการข้ึนการตกเหมอื นเดิมทุกวนั ตาม เดคลิเนชันของดาว
ผสู้ ังเกตทอ่ี ยลู่ ะติจูดตา่ งกัน จะเหน็ เส้นทางการขึน้ การตกของดาวแตกตา่ งกัน
เส้นทางการข้นึ การตกของดาวฤกษ์แตล่ ะดวงแตกต่างกันข้นึ กับเดคลิเนันั ของดาวฤกษแ์ ละละตจิ ูดของผู้สงั เกต

ทากิจกรรม

ผลการทากจิ กรรม เส้นทางการข้นึ การตกของดาวสาหรับผ้สู งั เกตที่ศูนยส์ ูตร

พิกัดของดาว A (0h, 0 o) พิกัดของดาว B (6h, +30 o)

ผลการทากจิ กรรม เสน้ ทางการขึน้ การตกของดาวสาหรบั ผู้สงั เกตที่ศนู ย์สตู ร

พกิ ดั ของดาว E (0h, -30 o) พิกัดของดาว F อยู่ห่างไปทางทิศตะวันออกจากจดุ เริ่มต้น 12
ชวั่ โมง และอยู่กงึ่ กลางระหว่างขั้วฟ้าใตก้ บั ระนาบศนู ยส์ ตู รฟ้า

ดาว F c

ผลการทากจิ กรรม เส้นทางการขึ้นการตกของดาวสาหรบั ผ้สู ังเกตท่ศี ูนยส์ ตู ร

ผลการทากจิ กรรม เส้นทางการขน้ึ การตกของดาวสาหรับผ้สู งั เกตท่ลี ะตจิ ดู 45 องศาเหนอื

ตาแหนง่ ของดาว A-F บนแบบจาลองทรงกลมฟ้า

พกิ ัดของดาว A (0h, 0 o)
พิกดั ของดาว B (6h, +30 o)
พิกดั ของดาว C (6h, +80 o)
ใต้ พกิ ัดของดาว D (12h, +45 o)
พกิ ัดของดาว E (0h, -30 o)

พกิ ดั ของดาว F (12h, -45 o)

ผลการทากจิ กรรม เสน้ ทางการขนึ้ การตกของดาวสาหรบั ผสู้ ังเกตทล่ี ะตจิ ดู 45 องศาเหนอื

เส้นทางการขน้ึ การตกของดาว A-F บนแบบจาลองทรงกลมฟา้ เมอ่ื ผู้สงั เกตอยู่ที่ละตจิ ูด 45 องศาเหนอื

ใต้

ผลการทากจิ กรรม เส้นทางการขน้ึ การตกของดาวสาหรบั ผ้สู งั เกตทีล่ ะตจิ ูด 45 องศาใต้

ตาแหนง่ ของดาว A-F บนแบบจาลองทรงกลมฟา้

พกิ ดั ของดาว A (0h, 0 o)
พิกดั ของดาว B (6h, +30 o)
พิกดั ของดาว C (6h, +80 o)
พิกัดของดาว D (12h, +45 o)
พกิ ัดของดาว E (0h, -30 o)
พกิ ัดของดาว F (12h, -45 o)

ผลการทากจิ กรรม เส้นทางการขึน้ การตกของดาวสาหรบั ผ้สู งั เกตที่ละตจิ ูด 45 องศาใต้

เส้นทางการขน้ึ การตกของดาว A-F บนแบบจาลองทรงกลมฟ้า เมอื่ ผูส้ ังเกตอยทู่ ่ีละตจิ ดู 45 องศาใต้

ผลการทากจิ กรรม

ศนู ย์สูตร ละตจิ ูด 45 องศาเหนอื ละตจิ ดู 45 องศาใต้

ถามท้ายกจิ กกรม

1. เมือ่ ผสู้ ังเกตอยูท่ ่ีเสน้ ศนู ยส์ ตู ร เสน้ ทางการขึน้ การตกของดาว A-F มีลักษณะอยา่ งไร

ดาว C คาตอบ เส้นทางการขึน้ การตกของดาวทุกดวงจะตั้งฉากกับขอบฟา้
ดาว D • โดยดาว A จะข้ึนทางทศิ ตะวันออกและตกทางทิศตะวนั ตก
ดาว B
ดาว A พอดี
• ดาว B, C และ D จะขึ้นทางด้านตะวันออกเฉยี งไปทาง
ดาว E
ดาว F เหนือ ตกทางดา้ นตะวันตกเฉียงไปทางเหนอื

• สว่ นดาว E และ F จะขึ้นทางด้านตะวันออกเฉยี งไปทางใต้
ตกทางด้านตะวันตกเฉียงไปทางใต้

ถามทา้ ยกจิ กกรม

2. เมอ่ื ผสู้ งั เกตอย่ทู ี่ละติจูด 45 องศาเหนอื เส้นทางการขึ้นการตกของดาว A-F มีลกั ษณะอย่างไร

คาตอบ เส้นทางการข้นึ การตกของดาวแตล่ ะดวงจะเฉียงไปทางใต้
• ดาว A จะขนึ้ ทางทิศตะวันออก และตกทางทิศตะวันตกพอดี และ

เอยี งทามุม 45 กับขอบฟา้ ทางทศิ ใต้
• ดาว B จะข้ึนทางตะวันออกเฉียงไปทางเหนือ และตกทาง

ตะวนั ตกเฉยี งไปทางเหนอื
• ดาว C และ D จะเปน็ ดาวท่ีไมล่ บั ขอบฟา้
• ดาว E จะขึ้นทางตะวันออกเฉียงไปทางใต้ และตกทางตะวันตก

เฉียงไปทางใต้

• ดาว F ไม่เห็นเส้นทางการขนึ้ การตก

ถามทา้ ยกจิ กกรม

3. เมอ่ื ผสู้ งั เกตอยู่ที่ละติจดู 45 องศาใต้ เส้นทางการขน้ึ การตกของดาว A-F มีลกั ษณะอยา่ งไร
คาตอบ เส้นทางการข้ึนการตกของดาวแตล่ ะดวงจะเฉยี งไปทางเหนือ

ดาว A จะขน้ึ ทางทศิ ตะวันออกและตกทางทิศตะวันตกพอดโี ดยเสน้ ทางการ
ขึ้นการตกของดาวจะเอียงเป็นมมุ 45 องศากับขอบฟา้ ทางทศิ เหนือ
ดาว B จะขนึ้ ทางตะวนั ออกเฉียงไปทางเหนือ และตกทางตะวนั ตกเฉยี งไป
ทางเหนือ
ดาว C จะอยู่ใต้ขอบฟา้ ไมเ่ หน็ เส้นทางการขึ้นการตก

ดาว D จะปรากฏท่ีขอบฟ้าทางทิศเหนอื และไมเ่ หน็ เสน้ ทางการขึน้ การตก

ดาว E และ F จะข้ึนทางตะวันออกเฉยี งไปทางใต้ และตกทางตะวันตกเฉยี งไป
ทางใต้

ถามท้ายกิจกกรม

4. เส้นทางการขึน้ การตกของดาวฤกษแ์ ตล่ ะดวงจะเหมอื น หรือ แตกตา่ งกันอย่างไร

เหมอื นกัน ตา่ งกนั

• ดาวมเี ส้นทางการเคลอื่ นท่ขี นานกัน • มีเสน้ ทางการเคลื่อนทไ่ี ม่ขนานกนั

• ดาวมีเส้นทางการเคลื่อนทจ่ี ากทางตะวันออกไปทาง • มคี วามยาวของเสน้ ทางการเคล่ือนที่ของดาวฤกษ์
ตะวันตก ตา่ งกนั

• ดาวทุกดวงมีการเคล่ือนทผี่ ่านจุดเหนือศีรษะของผู้สงั เกต • ตาแหน่งทีด่ าวฤกษข์ ้นึ และตกแตกตา่ งกนั

• ดาวบางดวงไมไ่ ด้เคล่อื นทผ่ี า่ นจดุ เหนอื ศรี ษะ

สรุปกจิ กรรม

ผู้สังเกตท่ีละติจูดเดียวกันจะเห็นดาวฤกษ์แต่ละดวงมีเส้นทางการขึ้นการตกเหมือนเดิมทุกวัน แต่เม่ือ
ละติจูดในการสังเกตเปลย่ี นไป ผ้สู ังเกตจะเห็นเสน้ ทางการขน้ึ การตกของดาวฤกษ์เปลยี่ นแปลงไป

• โดยผู้สังเกตทศี่ ูนย์สตู รจะเห็นเส้นทางการข้ึนการตกของดาวต้ังฉากกับขอบฟ้า
• ผ้สู งั เกตที่อย่ทู างซกี โลกเหนือจะเห็นเส้นทางการขน้ึ การตกของดาวเฉียงไปทางใต้
• ผูส้ ังเกตที่อยู่ซกี โลกใต้จะเหน็ เสน้ ทางการขนึ้ การตกของดาวเฉยี งไปทางเหนอื

แตเ่ สน้ ทางการขน้ึ การตกมลี กั ษณะเหมือนกัน คือ เส้นทางการขนึ้ การตกของดาวฤกษ์ทกุ ดวงจะขนานกัน
และจะขนานกับเส้นศนู ยส์ ูตรฟ้า

้ผูสังเกตเส้นทางการข้ึนการตกของดาวสัมพนั ธก์ บั เดคลิเนชนั ของดาวอยา่ งไร

เดลิเนชนั = 0๐ เดลิเนชันตดิ ลบ (-)
เดลิเนชนั เปน็ บวก (+)

 ดาวฤกษ์ท่มี ีเดคลิเนัันเปน็ 0 องศา จะขึ้นตรงทิศตะวันออกและตกตรงทศิ ตะวันตกพอดี
 ดาวฤกษ์ทมี่ ีเดคลิเนันั เปน็ บวก จะขน้ึ ทางทิศตะวันออกเฉียงไปทางเหนอื และตกทางทิศตะวันตกเฉยี งไปทางเหนอื
 ดาวฤกษท์ มี่ ีเดคลิเนัันเป็นลบ จะขน้ึ ทางทศิ ตะวันออกเฉียงไปทางใตแ้ ละตกทางทิศตะวนั ตกเฉียงไปทางใต้
 เดคลิเนชันของดาวมคี า่ ตรงกับละตจิ ูดของผู้สงั เกต ดาวจะเคลือนทผ่ี า่ นจุดเหนือศีรษะของผสู้ งั เกตพอดีขณะทีด่ าวผา่ นเมริเดยี น

ผูส้ งั เกตทอ่ี ยู่ละตจิ ดู ตา่ งกันจะเหน็ เสน้ ทางการขึ้นการตกของดาวเหมอื นหรือต่างกนั อยา่ งไร

ศนู ยส์ ตู ร ละติจดู 45 องศาเหนอื ละติจูด 45 องศาใต้

➢ เส้นทางการขึ้นการตกของดาวฤกษ์ยังขน้ึ กบั ตาแหนง่ ละตจิ ูดของผ้สู ังเกต หากผู้สงั เกตอยู่ท่ศี นู ยส์ ตู รจะเหน็

เสน้ ทางการข้นึ การตกของดาวฤกษต์ ั้งฉากกับขอบฟา้
➢ ส่วนผู้สงั เกตที่อย่ทู างซีกโลกเหนือจะเห็นเสน้ ทางการขน้ึ การตกของดาวฤกษ์เฉียงไปทางใต้
➢ ผสู้ งั เกตทีอ่ ยู่ทางซีกโลกใตจ้ ะเหน็ เส้นทางการข้ึนการตกของดาวฤกษ์เฉียงไปทางเหนือ

• หากสังเกตรอยดาว จะเหน็ วา่ เส้นทางการขนึ้ ตกของดาวเปน็ เส้นโคง้ รอบจดุ ศูนย์กลาง ซึ่งจดุ ศูนยก์ ลางคอื ตาแหน่งขั้วฟา้
(celestial pole) เมือ่ โลกหมุนรอบตัวเองทาใหค้ นบนโลกเห็นเสมือนว่าดวงดาวต่างๆ หมุนรอบข้วั ฟา้ โดยตาแหนง่ ของขวั้ ฟ้าจะ
อยสู่ งู จากขอบฟา้ เปน็ มุมเงยเท่ากับละตจิ ดู ของผสู้ ังเกต

• เชน่ ผสู้ งั เกตอยทู่ างซึกโลกเหนอื จะเห็นดวงดาวตา่ งๆ หมุนรอบข้วั ฟา้ เหนอื หรือดาวเหนอื (Polaris) ทั้งนข้ี ้วั ฟา้ เหนอื ของผู้
สงั เกตจะอยู่สงู จากขอบฟา้ ทางทิศเหนอื เท่ากบั ละตจิ ดู ของผู้สงั เกต

ละตจิ ดู ประมาณ 18องศาเหนือ ละติจูดประมาณ 40 องศาเหนอื

ดาวรอบขว้ั ฟ้า ดาวฤกษ์บางดวงทอี่ ยู่ใกลข้ ้วั ฟา้ จะไม่ตกกลบั ขอบฟา้ เรยี กวา่ ดาวรอบขวั้ ฟ้า (Circumpolar stars) การ
จะเห็นดาวรอบขั้วฟ้าได้นนั้ ขึ้นอยกู่ ับละติจูดผสู้ งั เกตและเดคลเิ นชันของดาวฤกษ์

เส้นทางการข้ึนการตกของดาวสาหรับผ้สู งั เกตที่ละตจิ ูด 45 องศาเหนอื

พิกดั ของดาว C (6h, +80 o)

ดาว C พกิ ดั ของดาว D (12h, +45 o)
ดาว D
การเหน็ ดาวรอบข้ัวฟ้าจะขัน้ อยกู่ ับละตจิ ดู ของผู้สงั เกตและค่า
เดคลเิ นชนั ของดาวฤกษ์ หาก
ผลรวมของคา่ ละตจิ ดู ของผ้สู ังเกตกบั คา่ เดคลเิ นันั ของดาว
ฤกษม์ ีคา่ มากกว่า 90 องศา ผู้สังเกต ณ ละตจิ ูดนัน้ จะเห็น
ดาวรอบข้วั ฟา้

ดาวดวงใดข้ึนก่อนกนั

• A 12h 0
• B 10h 0
• C 8h 0
• D 12h 30

เวลาการขนึ้ ตกของดาว ใหด้ คู า่ RA ดาวทมี่ คี า่ RA นอ้ ย จะขนึ้ กอ่ น
ดาวทีม่ คี า่ RA มาก