E-book หน่วยที่ 1 เครื่องมือศึกษาภูมืศาสตร์

๑ กลม่ ุ สาระการเรยี นรสู้ งั คมศึกษา ศาสนา และวฒั นธรรม

โรงเรยี นอตุ รดิตถด์ รณุ ี ม.๓
สานกั งานเขตพ้ืนท่ีการศึกษามธั ยมศึกษาพิษณโุ ลก อตุ รดิตถ์
สานกั งานคณะกรรมการการศึกษาขน้ั พ้ืนฐาน

1หน่วยการเรยี นรทู้ ี่ แผนท่เี ฉพาะเร่ืองและเครื่องมือทางภมู ศิ าสตร์

สาระการเรียนรู้

• การเลือกใช้แผนท่เี ฉพาะเรื่องและเครอ่ื งมอื ทางภมู ศิ าสตร์สบื คน้ ข้อมูลลักษณะทางกายภาพของทวปี อเมริกาเหนือและทวปี อเมรกิ าใต้

แผนท่เี ฉพาะเร่อื งอะไรบา้ งท่สี ามารถนาไปประยกุ ตใ์ นชีวติ ประจาวนั ได้ ?

แผนท่เี ฉพาะเรื่อง แผนท่ีท่ีจัดทำขนึ้ เพื่อแสดงข้อมูลหลักเฉพำะเรือ่ งทีต่ อ้ งกำรศกึ ษำ เช่น แผนท่ปี ำ่ ไม้
(Thematic Map) แผนทปี่ ระชำกร แผนที่แสดงแหลง่ น้ำมันดบิ แผนท่เี กษตรกรรม

แผนทแ่ี สดงแหลง่ นามันดิบ แผนท่แี สดงจานวนผปู้ ว่ ยตดิ เชือไวรัส COVID-19

ทมี่ า : Oil and Gas Map of Texas 2014. (Source: Bureau of Economic Geology)

การอ่านแผนที่เฉพาะเร่อื ง แผนทปี่ รมิ าณฝนเฉล่ียรายปีในทวปี อเมริกาใต้ 1 แผนที่ปริมาณฝนเฉลย่ี รายปใี นทวีปอเมริกาใต้
2
คาอธิบายสัญลักษณ์ ชอื่ แผนที่
มกี ารใชส้ ญั ลกั ษณ์ 3
ทแ่ี ตกตา่ งกัน เช่น การ แตล่ ะประเภทมีช่ือแตกตำ่ งกัน
ใช้สีขนาดวงกลม หรือ ขึ้นอยกู่ บั วตั ถปุ ระสงค์
เสน้ สแี ทนปรมิ าณและ
ความหนาแนน่ ของ ท่ีผใู้ ช้นำมำศึกษำ เช่น แผนที่แหลง่ แร่
แผนที่เส้นไหลเวียน แผนทีโ่ คโรเพลท
ข้อมลู
มาตราสว่ น

เปน็ สว่ นทใี่ ชค้ ำนวณระยะทำงจริง

แผนท่จี ุด (Dot Map)

แผนทที่ ่ีแสดงตาแหนง่ ทีต่ ัง ความหนาแน่น และการกระจายของขอ้ มลู ทปี่ รากฏในแตล่ ะพนื ที่ดว้ ยการใช้จดุ

แผนที่จดุ ประชากร แผนทจ่ี ุดที่ต้งั เมืองอตุ สาหกรรม

การอา่ นและแปลความแผนทจ่ี ุด

แผนที่จุดความสงู ภูมิประเทศ

จุดความสูงกระจายอยู่มาก จุดความสูงกระจายอยนู่ ้อย
เนอื่ งจากเปน็ เขตเทอื กเขาสูง เน่ืองจากเป็นทีร่ าบ

คาอธิบายสัญลกั ษณ์
หมุดระดับ เปน็ จดุ บอกระดับควำมสูงของภมู ิประเทศ

สงั เกตความถแ่ี ละการกระจายของสัญลักษณ์จุด

แผนทีส่ ดั ส่วน (Porpotional Map)

แผนที่ทแี่ สดงจานวนและชนดิ ขอ้ มูลหลายชนดิ พร้อมกัน โดยใช้สญั ลกั ษณ์รปู ทรงเรขาคณิต
และแผนภมู แิ บบต่าง ๆ ใหม้ ขี นาดเป็นสดั สว่ นกบั ข้อมลู

แผนทแี่ ผนภูมิขนาดวงกลม แผนที่แผนภูมแิ ทง่ แบบผสม

การอ่านและแปลความแผนที่สดั สว่ น สงั เกตขนาดสัญลักษณ์วงกลม
วงกลมท่ีมีสัดส่วนเพ่ิมข้ึนต่อเน่ือง
คาอธบิ ายสัญลกั ษณ์ แสดงให้เห็นว่าธุรกิจพลังงาน
แสงอาทิตย์ของรัฐแคลิฟอร์เนีย
ขนาดของวงกลม แทนปริมาณการลงทนุ ขยายตัวอย่างรวดเร็ว เน่ืองจาก
ในธรุ กิจพลงั งานแสงอาทิตย์ นโยบายสนับสนุนการใช้พลังงาน
หมนุ เวยี น
การลงทุนปรมิ าณนอ้ ย
การลงทุนปรมิ าณมาก แผนท่ีสดั ส่วนการขยายตัวของธรุ กิจ
การลงทุนมากทีส่ ดุ พลงั งานแสงอาทิตย์
ในรัฐแคลิฟอรเ์ นยี
สัญลกั ษณ์สี แทนปรมิ าณการลงทนุ
ในธุรกิจพลังงานแสงอาทิตย์

สเี ขม้ ปริมาณมาก
สีออ่ น ปริมาณน้อย

ทีม่ า : Calif.DG Stats. (2018)

แผนทีเ่ ส้นเทา่ (Isoline Map)

แผนที่แสดงเสน้ ที่ลากเชอ่ื มจดุ ตา่ ง ๆ ตามข้อมูลเชิงปริมาณของสง่ิ ตา่ ง ๆ
ทีม่ จี านวนเทา่ กันตลอดทงั เสน้ เช่น ความกดอากาศ อณุ หภมู ิ ปรมิ าณฝน

แผนที่แสดงเส้นความกดอากาศเทา่ ในประเทศสหรัฐอเมริกา แผนทป่ี ริมาณฝนเฉล่ียรายปีในทวีปอเมริกาใต้

การอ่านและแปลความแผนท่ีเสน้ เทา่

1

(1) พืนทีส่ มี ่วงเป็นบริเวณ 4 (3) สญั ลักษณเ์ ส้นเทา่
3
ท่ีมีอุณหภูมิต่าทสี่ ดุ แสดงบริเวณที่มอี ุณภูมเิ ท่ากัน
เน่ืองจำกอยู่ในเขตหนำว 25 ตลอดทั้งเส้น
ใกล้กบั ขั้วโลก
ท่ีมา : http:ww2010.atmos.uiuc.edu (4) สญั ลกั ษณส์ ี
(2) พ้ืนทส่ี สี ม้ เป็นบริเวณ
แผนทเ่ี สน้ อณุ หภมู ิเท่าทวีปอเมริกาเหนอื พ้นื ท่ที ่ีอยู่ในเสน้
ท่ีมีอุณหภูมิสงู ทส่ี ุด และสีเดียวกนั
เน่ืองจากอยู่ในเขตกงึ่ โซนรอ้ น จะมีอณุ หภมู เิ ทา่ กนั

(5) ตวั เลขบอกคา่ อุณหภมู ิ
(หนว่ ยฟาเรนไฮต์)



ระบบสารสนเทศภมู ศิ าสตร์ ระบบทีใ่ ช้จดั เกบ็ รวบรวม วิเคราะห์ แสดงผลขอ้ มลู ทางภมู ศิ าสตร์
(Geographic Information System) และแสดงผลขอ้ มูลเชิงพน้ื ทีด่ ว้ ยระบบคอมพวิ เตอร์

องคป์ ระกอบ GIS

เครือ่ งคอมพวิ เตอรแ์ ละอุปกรณต์ า่ ง ๆ กระบวนการวิเคราะห์
(Hardware) (Analysis)

โปรแกรม ขอ้ มลู บุคลากร/ผ้ใู ชง้ าน
(Software) (Data) (User/Operator)

ข้อมลู GIS ข้อมลู เชิงพ้ืนท่ี (Spatial Data)

พนื้ ท่ี จุด ข้อมูลที่แสดงสง่ิ ที่ปรำกฏบนพ้นื โลก
ซงึ่ สำมำรถระบตุ ำแหนง่ ทต่ี ้งั และคำ่ พกิ ัดทำงภูมิศำสตรไ์ ด้ มี 3 ประเภท

เส้น ขอ้ มลู จดุ

ท่ตี ั้งสถานท่ี จุดความสงู
จดุ ประชากร จุดความรอ้ น

ขอ้ มลู เส้น

ถนน แม่น้ำ ทำงรถไฟ

ข้อมลู พ้ืนที่

การใช้ประโยชน์ทด่ี นิ
เขตการปกครอง

ข้อมลู GIS ข้อมลู เชงิ อรรถาธิบาย (Attribute Data)

เป็นขอ้ มูลที่อธบิ ำยคุณลกั ษณะของพน้ื ทใ่ี นรปู แบบตำรำง เชน่
ช่ือถนน ช่ือเมอื ง ควำมกว้ำง จำนวนประชำกร

บา้ นเกาะ ตารางคุณลกั ษณะ ชื่อถนน
ทา่ เสา
ทา่ อิฐ ลาดับ ชือ่ ชมุ ชน จานวนประชากร

1 ทา่ เสา 250 เปรมฤดี

2 ท่าอฐิ 150 ดอี ดุ ม

3 บ้านเกาะ 100 เจษฎำบดินทร์

การวเิ คราะห์ข้อมลู

นาชนั ขอ้ มลู แตล่ ะชันมาซอ้ นทบั กนั (Overlay) ทม่ี า : กรมป้องกันและบรรเทาสาธารณภัย กระทรวงมหาดไทย
ด้วยโปรแกรมคอมพิวเตอร์
แผนท่ีแสดงผลการวเิ คราะห์
เพ่ือใหไ้ ด้ชันขอ้ มูลใหม่ที่ตรงกบั วัตถุประสงคข์ องการศกึ ษา

การใชป้ ระโยชน์ GIS วเิ คราะห์พน้ื ทีเ่ ส่ียงเกดิ ภัยธรรมชาตเิ พ่ือวางแผนปอ้ งกันภยั
วเิ คราะห์พื้นที่ทไี่ ดร้ บั ผลกระทบจากภยั ธรรมชาติ
GIS ด้านภัยธรรมชาติ

แผนท่แี สดงพื้นท่เี ส่ียงเกิดพายุทอรน์ าโดในสหรฐั อเมรกิ า ทมี่ า : กรมป้องกันและบรรเทาสาธารณภัย กระทรวงมหาดไทย

แผนท่แี สดงพ้นื ที่ทไี่ ดร้ ับผลกระทบจากภัยแล้งทวีปอเมริกาเหนือ

GIS ดา้ นคมนาคมขนสง่ วางแผนเส้นทางเดนิ รถเพอ่ื ประหยดั เวลาเดนิ ทาง
ใชว้ างแผนสร้างเสน้ ทางคมนาคม
ติดตามยานพาหนะ

การใช้งาน Google Map นาทางเพ่อื หาระยะทางทสี่ นั และรวดเรว็ ทสี่ ุด ระบบ GPS ตดิ ตามตาแหน่งยานพาหนะ

การบริหารจดั การและ จดั ทำแผนทภี่ ำษี
วำงแผนกำรใชป้ ระโยชน์ที่ดนิ
GIS การใชป้ ระโยชนท์ ่ดี นิ กำรวิเครำะห์พ้ืนที่เหมำะสมในกำรทำกิจกรรมตำ่ ง ๆ

แผนทภี่ าษี ท่ีมา : http://ci.henderson.nc.us

แผนที่การใช้ประโยชน์ทด่ี นิ

GIS ดา้ นสิ่งแวดลอ้ ม จัดทำแผนทข่ี อบเขตพ้ืนที่ปำ่ เพอ่ื วำงแผนอนุรกั ษแ์ ละฟน้ื ฟู
เพื่อตดิ ตำมสถำนกำรณป์ ำ่ ไม้

แผนที่พ้ืนท่ปี ่าอนุรักษ์ของประเทศไทย แผนท่ีการสญู เสียพื้นท่ปี ่าแอมะซอนในแตล่ ะรฐั ของบราซลิ

สถิตทิ างภูมิศาสตร์ ขอ้ มูลของปรำกฏกำรณ์เชิงพื้นที่ต่ำง ๆ ณ ช่วงเวลำหนึ่ง หรอื หลำยชว่ งเวลำ

(Geographic Statistic) มีกำรนำเสนอลงบนแผนท่หี ลำกหลำยรปู แบบเพอื่ ง่ำยต่อกำรวิเครำะห์

ข้อมลู สถติ ทิ างภูมศิ าสตร์

สรปุ

• แสดงข้อมูลเฉพำะเรอ่ื งทตี่ ้องกำรศึกษำ • แสดงข้อมลู ดว้ ยเส้นทลี่ ำกผำ่ นพ้นื ทที่ ่ีมีข้อมลู
• มีคำอธบิ ำยสัญลกั ษณ์ท่ีหลำกหลำย
เท่ำกนั ตลอดทง้ั เส้น
แผนท่ีเฉพาะเรอื่ ง แผนทีเ่ สน้ เท่า • มีกำรใช้สปี ระกอบตำมขอบเขตข้อมลู ที่

เทำ่ กนั

• แสดงควำมหนำแน่นและกำรกระจำยของ • ระบบทใี่ ชจ้ ัดเกบ็ วเิ ครำะห์และแสดงผล
ขอ้ มลู เชน่ จดุ ประชำกร จุดควำมร้อน ขอ้ มูลเชิงพ้นื ทดี่ ้วยคอมพิวเตอร์
จุดควำมสูง จดุ ที่ตัง้ อำเภอ
• นำเสนอข้อมลู หลำกหลำยรปู แบบ เช่น แผนท่ี
แผนทจี่ ุด ระบบสารสนเทศภมู ศิ าสตร์ สถติ ิ ภำพสำมมติ ิ เพอ่ื ใชว้ ำงแผนด้ำนต่ำง ๆ

• แสดงจำนวนและข้อมลู หลำยชนิด • ขอ้ มูลสถติ ใิ นพืน้ ทีต่ ำ่ ง ๆ ณ ช่วงเวลำ
พรอ้ มกนั โดยใช้สญั ลักษณ์รปู ทรง หนง่ึ หรือหลำยชว่ งเวลำ
เรขำคณิต และแผนภมู ิ
• นำเสนอลงบนแผนที่ หรือแผนภมู ิเพื่อง่ำยต่อ
แผนทส่ี ัดสว่ น สถติ ทิ างภมู ิศาสตร์ กำรวเิ ครำะห์