หนังสืออิเล็กทรอนิกส์ ร่ายยาวมหาเวสสันดร ม.5..

เอกสารประกอบการเรียน

รา ยยาวมหาเวสสันดรชาดก
กัณฑมัทรี

ชน้ั มธั ยมศกึ ษาปท่ี ๕
โรงเรียนราชวินติ บางเขน

รายยาวมหา ผูแ ตง : เจา พระยาพระคลงั (หน)
เวสสนั ดรชาดก ลกั ษณะคาํ ประพันธ : รา ยยาว

กัณฑม ัทรี

ชาดก

มาจากภาษาบาลีวา ชาตก แปลวา การเกดิ หรือผูเ กดิ หมายถงึ เรือ่ งราว ของ
พระพทุ ธเจา ในสมยั อดีตชาติท่ีทรงเปนพระโพธสิ ตั วบาํ เพ็ญบารมตี างๆ ชาดก มี ๒ ชนดิ
คอื นิบาตชาดก และปญ ญาสชาดก

นิบาตชาดก

คือชาดกทอี่ ยูในพระไตรปฎ ก มที ัง้ สิน้ ๕๕๐ เร่ือง ๑๐ เร่อื งสุดทาย เรยี กวา ทศ
ชาตชิ าดก ไดแ ก

๑. พระเตมยี  บาํ เพ็ญ เนกขัมมบารมี

๒. พระชนก บาํ เพญ็ วิริยบารมี

๓. พระสุวรรณสาม บําเพ็ญ เมตตาบารมี

๔. พระเนมริ าช บาํ เพ็ญ อธษิ ฐานบารมี

๕. พระมโหสถ บําเพ็ญ ปญญาบารมี

๖. พระภูรทิ ัต บําเพ็ญ ศลี บารมี

๗. พระจนั ทกุมาร บาํ เพญ็ ขนั ตบิ ารมี

๘. พระนารท บาํ เพ็ญ อเุ บกขาบารมี

๙. พระวธิ รุ บัณฑติ บําเพ็ญ สัจจบารมี

๑๐. พระเวสสนั ดร บาํ เพ็ญ ทานบารมี

๑

มหาชาติคาํ หลวง

มหาชาตฉิ บับภาษาไทย ทป่ี รากฏเปน หลักฐานเปนเรอื่ งแรกคอื มหาชาติคาํ หลวง
แตง ใน สมยั สมเดจ็ พระบรมไตรโลกนาถ พ.ศ. ๒๐๒๕ เพือ่ ใชอา นและสวด ลักษณะการ
แตง คือยกคาถา บาลีต้งั ขนึ้ บาทหนึ่ง แลวแปลแตงเปน ภาษาไทยวรรคหนงึ่ สลบั กนั ไป
โดยใชค ําประพันธรา ย โคลง ฉนั ท และกาพย

ตอมาสมยั สมเด็จพระเจาทรงธรรม โปรดเกลา ใหนกั ปราชญร าชบณั ฑติ แตง การ
พ.ศ. ๒๑๖๓-๒๑๗๑ ลักษณะการแตง คอื ยกคาถาบาลเี ปนทอนยาวๆ แลว แตงเปนภาพ
ดว ยคําประพันธร ายยาวมคี าํ บาลแี ทรกอยูบา ง

ตอมาสมัยรัตนโกสนิ ทร กวหี ลายทา นไดแ ตง มหาชาตกิ ลอนเทศน จนครบ ๑๓
กณั ฑ ลกั ษณะเปนรา ยยาวแทรกคาถาบาลี สามารถเทศนจบ ๑๓ กัณฑ ภายในวนั เดยี ว
ซึง่ สอดค กับความเช่ือเรื่องการฟงเทศนมหาชาตใิ หจบภายใน ๙ วัน ๙ คืน จะไดร ับ
อานสิ งสไปเกิดในส พระศรอี ารยเมตไตรย

๒

จดุ ประสงคใ นการแตง

จดุ ประสงคใ นการแตง รา ยยาวมหาเวสสันดรชาดก คือ เพอ่ื นําไปเทศนใ ห
ประชาชนฟง แตด วยสํานวนภาษาที่ดี ไพเราะ ทําใหผ ูอา นหรอื ผฟู งอ่ิมอารมณแ ละได
อานิสงสด ว ย

มลู เหตุของการตรัสเทศนาเร่อื งมหาเวสสนั ดรชาดกมาจากเมื่อครงั้ พระพทุ ธเจา
เสดจ็ ไปยัง เมอื งกบลิ พัสดุเพ่อื โปรดพระราชบดิ าและพระประยรู ญาติ พระประยรู ญาติ
ทกุ พระองคท รงมีทฐิ ิมานะ ตา งนึกในพระทยั วา พระพุทธองคมพี ระชนมายุรุนลกู รุน
หลาน จึงชวนกันน่งั อยูขา งหลัง และใหพ ระราช กุมารผเู ยาวน่ังขา งหนาเพือ่ ใหท ําความ
เคารพ พระพทุ ธเจา จึงทรงแสดงยมกปาฏิหาริย เสดจ็ ขน้ึ ไป บนทองฟาราวกบั จะให
ละอองธลุ พี ระบาทเร่ยี รายลงบนเศยี รของพระประยรู ญาติ และทาํ ใหพระประยรู ญาติ
ทุกพระองคล ะทิฐแิ สดงความเคารพ ดังคาํ ประพนั ธในกัณฑทศพรวา
สมเด็จพระบรมศาสดาทรงทราบพระอชั ฌาสยั กมลหฤทัยพระบรมญาตทิ กุ พระองค อนั
ทรง ซึ่งมานะไปหมด ควรตถาคตจะทรมานพระประยูรญาตใิ หป ราศจากมานะทฐิ ิ
สมเด็จพระผทู รงบุญศิริ ก็เขา สพู ระจตตุ ถฌาณ มีอภิญญาณเปนที่ตั้งดาํ รงพระองค เสดจ็
เหาะตรงขนึ้ สนู ภากาศ ประดุจจะยังธลุ ี ละอองพระบาทใหเร่ยี รายลง ถูกเศียรเกลาพระ
วงศศากยราช เปลง พระฉพั พรรณรังสโิ ยภาสรุงเรืองสวา ง อยา งพระยมกปาฏิหารย ใน
มณฑลสถานไมคัณฑามพฤกษ ดพู ลิ ึกเลิศมหศั จรรย

๓

จดุ ประสงคในการแตง

......ในขณะท่ีเกิดฝนโบกขรพรรษ ตกลงมามีลกั ษณะ
ดังคําประพันธวา

ขณะนัน้ มหาเมฆอนั ใหญต ้งั ขนึ้ มา ยงั ทอธาราหาฝน
โบกขรพรรษ ใหปวัตตนาการเปนทอธาร ไหลไป สีน้าํ น้ันแดงใส
บรสิ ทุ ธ์ิ แมวา มนุษยห ญิงชายผใู ด ปรารถนาจะมิใหถ ูกตอ งกาย
แหง ตน แมมาตรวาแตขมุ ขนกม็ ไิ ดช มุ ไปดว ยนํา้ นา มหศั จรรย
ตกลงแลวก็ไหลลนั่ สน่ันไปใตพน้ื พสธุ า....

ฝายพระอรหนั ตจ ํานวนสองหมน่ื องคเหน็ กส็ นทนากนั วาไมเคยเหน็ มา
แตกาลกอ น พระพทุ ธองค จงึ ตรัสวา ฝนโบกขรพรรษน้เี คยมมี าแลว แตก าล
กอ น แลวพระองคก ท็ รงดษุ ณภี าพ (นิง่ ) ภิกษทุ ั้งหลาย จงึ ทูลอาราธนา พระ
พุทธองคจ ึงตรัสเลาเรื่องมหาเวสสนั ดรชาดก รายยาวมหาเวสสนั ดรชาดกมี
๑๓ กัณฑ ดังนี้

๔

รา ยยาวมหาเวสสนั ดร
ชาดก มี ๑๓ กัณฑ

๑.กัณฑท ศพร กลาวถงึ พร ๑๐ ประการของพระอินทร
๒.กณั ฑหิมพานต กลา วถงึ พระเวสสนั ดรประสูตจิ นถงึ ถกู เนรเทศออกจากเมอื ง
๓.กณั ฑท านกณั ฑ กลา วถงึ การบรจิ าคสัตตสดกมหาทาน
๔.กณั ฑวนประเวศน กลา วถึง พระเวสสันดรบําเพญ็ พรตกกลางปา
๕.กณั ฑชชู ก กลา วถึง ชชู กเดนิ ทางไปขอสองกุมาร
๖.กัณฑจ ลุ พน กลาวถึง พรานเจตบุตรตอนรับชชู ก
๗.กัณฑม หาพน กลาวถึง ชูชกพบพระอจั จุตฤาษี
๘.กัณฑก ุมาร กลา วถึง พระเวสสันดรยกสองกุมารใหชชู ก
๙. กัณฑมทั รี กลาวถงึ กลาวถงึ พระนางมทั รตี ามหาสองกมุ าร
๑๐.กณั ฑสกั กบรรพ กลา วถึง พระอินทรแ ปลงมาขอพระนางมทั รี
๑๑.กณั ฑมหาราช กลา วถึง พระเจา กรงุ สญชัยไถต ัวสองกมุ าร
๑๒.กณั ฑฉกษัตริย กลาวถงึ กษัตริยท ้งั ๖ พระองคไ ดพ บกนั
๑๓.กณั ฑนครกณั ฑ กลา วถงึ พระเวสสันดรเสด็จกลบั ไปครองกรุงสวี ริ าษฎรดว ย

ทศพิศราชธรรม

๕

เร่อื งยอ

พระมหากษตั รยิ พ ระองคหน่ึงทรงพระนามวา พระเจา สีวริ าช ครองกรุงสวี ิ
ราษฎร พระองคมี พระราชบุตรองคห นึ่งทรงพระนามวา สญชัยราชกมุ าร ตอ มาพระเจา
กรุงสญชยั ไดค รองกรงุ สีวิราษฎรแ ละ ไดอภิเษกกบั พระนางผุสดพี ระราชธดิ าแหง เมอื งมัททราช
- ในอดีตชาตพิ ระนางผุสดเี ปนพระอัครมเหสขี องพระอินทร เมอ่ื พระนางผุสดีจะจุตจิ ากสวรรค
พระอินทรอ นุญาตใหพระนางขอพรได ๑๐ ประการ ดังน้ี

๑. ขอเปนอคั รมเหสีของพระราชาแหงกรงุ สวี ิราษฎร
๒. ขอใหมดี วงตาดาํ เหมอื นตาของเนอื้ ทราย
๓. ขอใหคิ้วงาม
๔. ขอใหมพี ระนามวา ผุสดี
๕. ขอใหม พี ระราชโอรสท่ีทรงพระเกียรติยศย่ิงกวากษตั ริยอ น่ื ๆ ในโลก
๖. เมอื่ ทรงพระครรภ ขอใหพ ระครรภดูงามไมป รากฏนนู เหมอื นสตรีอื่น ๆ
๗. ขอใหพระถันงามไมหยอนคลอย
๘. ขอใหเ สน เกศาสดี าํ ขลบั สวยงาม
๙. ขอใหผ ิวเนื้อละเอยี ด ผิวพรรณงาม
๑๐. ขอใหมโี อกาสชวยนักโทษใหพน จากการประหารชวี ิตได

พระนางผุสดจี ตุ ิจากสวรรคมาเกดิ ในโลกมนษุ ย ครั้นมพี ระชนมไ ดสบิ หกพรรษากไ็ ด
เปนอคั รมเหรี ของพระเจากรุงสญชยั และไดเ ปนพระราชมารดาของพระเวสสนั ดร

เมือ่ พระนางผสุ ดที รงพระครรภค รบสบิ เดอื น ทรงปรารถนาจะประพาสชมนคร ขณะท่ี
ประทักษิณ รอบพระพารา พระนางก็ประสตู ิพระราชกมุ าร ประทานพระนามวา พระเวสสนั ดร
(เวสส หมายถงึ พอ คา อันดร หมายถงึ ระหวาง) หมายถึง ประสูตใิ นตรอกพอคา เมือ่ พระ
เวสสนั ดรยงั ทรงพระเยาว ทรงบริจาค ทานอยูเ ปนนิจ ตอมาไดอ ภเิ ษกกบั พระนางมทั รี มีพระ
ราชโอรสทรงพระนามวา ชาลี เหตเุ พราะเมื่อ ตอนประสตู ิ พระญาตนิ ําตาขา ยทองมารองรับ
และมีพระราชธิดาทรงพระนามวา กณั หา ดว ยเหตุทีน่ ํา หนงั หมีมารองรับ

๖

เร่อื งยอ

พระเวสสนั ดรทรงมชี า งคูพระบารมี ช่ือ ปจ จยั นาค ซ่ึงนําความอุดมสมบูรณม า
สพู ระนคร ตอ มาเมอื งกลงิ คราษฐ เกดิ ฝนแลง ประชาชนยากแคน อดอยากจงึ สงพราหมณ ๘
คนไปขอชา งปจ จัยนาคจากพระเวสสนั ดร พระเวสสนั ดรพระราชทานชา งแกเ มืองกลิงคราษฐ
ทาํ ใหช าวเมืองไมพอใจเพราะชางปจจยั นาคเปน ชา ง คูบา นคเู มืองของกรงุ สวี ิราษฎร พระเจา
กรุงสญชยั จึงใหเนรเทศพระเวสสันดรออกจากเมือง

กอ นทีพ่ ระเวสสนั ดรจะออกจากเมืองไดท รงบาํ เพญ็ “สัตตสดกมหาทาน” เปน
การทํางาน คร้ังยง่ิ ใหญ ๗ ส่ิง ส่งิ ละ ๗๐๐ ไดแก ชาง มา รถ นางกษัตริย โคนม ทาสหญงิ
และทาสชาย พระนางมัทรที ูลขอตดิ ตามไปดว ย พรอ มท้ังพระราชโอรสและพระราชธดิ า
ระหวางทางชาวเมอื ง มาขอมาและราชรถ พระองคกท็ รงบริจาคให

เมอ่ื พระเวสสนั ดร พระนางมทั รี ชาลี และกณั หา เสด็จไปถึงเมอื งเจตราฐ กษัตริยแหง
เจตราฐ ทง้ั หลายก็ทลู ถวายราชสมบัติ แตพระเวสสันดรทรงปฏเิ สธและทรงเดินทางสเู ขาวงกต
เพ่อื บําเพญ็ พรติ กษัตริยเจตราฐจึงใหพ รานเจตบตุ รเปน ผรู กั ษาเสนทาง หากใครแปลกหนา
เขา มาใหฆา เสยี พระเวสสนั ดร ทรงถอื เพศเปน ดาบส สว นพระนางมัทรีทรงถือเพศเปนดาบสนิ ี
และทรงเขาปา หาผลไมท กุ วันเปนเวลา ๗ เดือน

๗

เร่อื งยอ

กลาวถึงชชู กอยบู า นทุนวิฐติดเมืองกลงิ คราษฐ มอี าชีพขอทาน ไดน าํ ทรัพยท่ขี อมา
ไดไ ปฝากเพ่อื น เพราะกลวั วา อยูกบั ตนจะมีภัย แตเพอื่ นกลับนาํ ทรัพยไ ปใชห มด ครนั้ ชชู กมาทวงก็
ไมม ใี ห จงึ ยกลูกสาว ช่อื นางอมิตตดาใหแทน นางปรนนบิ ตั ชิ ูชกเปน อยา งดจี นพราหมณในหมูบา น
ชอบใจและตาํ หนิ ภรรยาตน ฝายภรรยาพราหมณจงึ ไปดาทอนางอมติ ตดา ทําใหนางอมิตตดา
เสียใจ จงึ ใหชูชกไปขอ สองกมุ ารที่เขาวงกตมาเปน ขา รับใชตน

สว นชชู กเมื่อเดินทางไปเขาวงกตพบพรานเจตบตุ รกช็ ูกลกั ใสอ าหารอางวาเปนพระราช
สารมาทูล พระเวสสันดรใหเ สดจ็ กลบั เมือง พรานเจตบตุ รหลงเชื่อจึงบอกทางไปเขาวงกตให ชชู ก
ออกเดินทางไป พบพระอจั จุตฤาษี และใชอ ุบายหลอกฤาษใี หบ อกเสน ทางแกตน

ชูชกเดนิ ทางไปถงึ เขาวงกต รอใหพ ระนางมทั รเี สด็จไปหาผลไมก อ นแลวจึงตรงเขาไปขอ
สองกุมาร พระเวสสันดรทรงยกสองกุมารใหช ูชก ชชู กโบยตสี องกมุ ารหนา พระพกั ตรพระ
เวสสันดร แตพระองค ก็ทรงดาํ รงมัน่ ในขนั ตธิ รรม

ระหวา งทางท่พี ระนางมัทรเี สด็จกลบั จากหาผลไม พบเทวดาแปลงเปน สัตวร า ยขวางทางไว
กวาพระนางมัทรจี ะถึงอาศรมก็เปน เวลาคา ทรงตามหาสองกมุ ารไมพ บจึงเสียพระทัยจนสลบไป
พระเวสสนั ดรทรงแกไ ขใหฟน แลว ทรงบอกความจริงใหท ราบ พระนางมัทรจี งึ ทรงอนุโมทนากับ
ปย บตุ รทาน

๘

เร่อื งยอ

ฝายพระอนิ ทรแปลงพระองคเ ปนพราหมณม าทูลขอพระนางมัทรีจากพระ
เวสสนั ดร เม่ือไดรบั พระราชทานแลวพระอนิ ทรแปลงก็แสดงพระองคถวายพระนางคนื แก
พระเวสสันดร และประทานพร ๘ ประการ

ฝายชชู กพาสองกมุ ารไปถึงเมืองสวี ิราษฎรแ ละเดินตดั หนา ฉาน พระเจา
กรุงสญชัยจึงตรัส ใหน าํ ชูชกและสองกุมารมาเขา เฝาแลว ไถต วั สองกุมาร พรอมทัง้ ทรง
เลย้ี งดู
ชชู กอยางดี ชชู กกินอาหาร : มากไปจนถึงแกความตาย

ตอ มาชาวเมืองกลงิ คราษฐน ําชางปจ จัยนาคมาคืนกรุงสวี ริ าษฎร พระเจา กรุงสญชยั
พระนางผสุ ดี กัณหา และชาลีจึงเสดจ็ ไปยังเขาวงกต ทรงพบพระเวสสนั ดรและพระนางมทั
รี ทง้ั ๕ พระองคทรงรา่ํ ไห จนหมดสติไป ขณะนนั้ ฝนโบกขรพรรษกต็ กลงมา กษัตรยิ ท ั้งหก
พรอ มท้ังขา ราชบรพิ ารก็ฟนขน้ึ

พระเวสสนั ดรเสด็จกลบั ไปครองเมืองดว ยทศพิธราชธรรม และทรงบริจาคทานจน
พระชนมพรรษา ได ๑๒๐ พรรษา จงึ เสดจ็ สวรรคตไปจตุ เิ ปน สันดสุ ติ เทวราชในสวรรคชนั้
ดุสติ

ตอนทา ยเรอ่ื งมีประชุมชาดกกลา วถงึ การกลับชาติมาเกดิ ของบคุ คลตาง ๆ เชน ชู
ชกกลบั ชาตมิ า เกิดเปนพระเทวทัต พระเจากรุงสญชัยเปนพระเจา สุทโธทนะ พระนางผสุ ดี
เปนพระนางสิริมหามายา พระนางมทั รีเปนพระนางยโสธราพมิ พา ชาลีเปน พระราหุล กณั
หาเปน นางอุบลวรรณา และพระเวสสนั ดร เปนพระพทุ ธเจา

๙

เรอ่ื งยอ กัณฑม ัทรี

ยังมชี ีวิตอยูก็ดีพระทัย และทรงอนุโมทนากบั กากัณฑมทั รี ชูชกพาสอง
กุมารออกจากประตูปา ชาลีกัณหาคราํ่ ครวญสงั่ ความถึง พระมารดา จนเทพยดาสงสาร
ฝา ยพระอินทรไ ดมีบัญชาใหเ ทวดาแปลงกายเปนสงิ หเ สือมาขวาง ทางพระนางมทั รี
เพ่ือมใิ หก ลับมาทนั การบาํ เพญ็ บตุ รทานของพระเวสสนั ดร เพราะแมยอ มรักลกู อาจ
ขดั ขวางได เมอ่ื พระเวสสันดรบาํ เพ็ญบุตรทานไปแลว เทวดาก็หลกี ทางใหพระมทั รี
กลบั มา อาศรม พระนางมัทรีทูลถามพระเวสสนั ดร ถึงสองกมุ ารดวยความเปนหว ง แต
พระเวสสันดร กลบั ตดั พอตอ วาพระนางมัทรีอยา งรนุ แรง ทําใหพระนางมทั รกี รว้ิ และ
ไดเสดจ็ ออกตดิ ตาม สองกมุ าร ในปา ทุกหนทุกแหง ก็ไมท รงพบ ดวยความทกุ ขโ ทมนสั
ทรงคดิ วาสองกุมารอาจ ส้ินพระชนมไปแลว และเหนอ่ื ยออ น พระนางมัทรีกเ็ ปน ลม
สลบทหี่ นา พระอาศรม พระเวสสันดร ทรงแกไ ขใหพ ระนางฟน คืนสติ และตรสั เลาความ
จรงิ วาไดท รงบาํ เพญ็ บุตรทานใหแ กชูชกไปแลว พระนางมทั รีทราบวา สองกุมารร
บาํ เพญ็ ทาน บารมีของพระเวสสนั ดร

๑๐

ขอ คิด

ความรักของแมท มี่ ตี อ ลูกยิ่งใหญ หาที่เปรียบมิได แต
การเสยี สละของพระนางมัทรีสะทอ น ใหเ หน็ วาพระนางเขาพระทยั ดี
วา การบาํ เพญ็ บตุ รทานบารมขี องพระเวสสันดรน้ันยิง่ ใหญกวา
พระเวสสันดรใหล ูกแกช ูชก

การใหลูก คร้ังน้ี ในแงโลกียธรรม พระเวสสนั ดรมเี จตนาชว ย
ลูก โดยตง้ั คาไถตัวไวส ูง ผูไถต อ งเปนกษัตริย ในแงโลกุตรธรรม การ
ใหล กู เปนสญั ลักษณของการตัดขาดจากความสขุ ทาง โลก คอื โลกีย
สขุ
โลกียสขุ คอื ความสขุ ทขี่ อ งอยกู ับโลก เปน ความสุขของปถุ ุชนทย่ี ัง
เจือปนดว ยทกุ ข " ทุกขจ ากการพลัดพรากสิง่ รัก ความหงึ หวง หว งหา
เจบ็ ไขไดปว ย

๑๑

ขอ คดิ

โลกยี สุข เกิดจากการมี

๑. ทรัพยสมบัติ เงินทอง
๒. บุตร
๓. ภรรยา
๔. เลอื ดเน้ือ คอื สุขภาพดี
๕. ชวี ิต มีชวี ติ อยยู นื ยาว
โลกียสุข คือ ความสุขทอ่ี ยูเหนอื พน จากโลก เปนความสุขของอริยชน
เกิดจากการสละ ทเ่ี รยี กวา เบญจมหาบรจิ าค คอื การสละโลกยี สุข ๕ ประการ
ขางตน เพื่อเขาสูนพิ พานซึ่งเปน ความสขุ ท่ีแทจรงิ ผมู งุ หวังนิพพาน
จึงสมควรไมม ีครอบครัว หรอื ออกบวช

๑๒

ขอ คดิ

รายยาวมหาเวสสันดรชาดก เปน วรรณคดีประเภทบนั เทงิ คดี เปน
วรรณกรรมศาสนา สะทอน พุทธปรัชญา จุดมุงหมายสงู สดุ ของพุทธศาสนา
คือ การบรรลุนพิ พาน เสนอแนวคิดวา ผตู องการนิพพานหรอื ความหลุดพน
จากโลก ตองสละโลกียสุข ซง่ึ เปนความสุขทยี่ งั เจอื ปน ดว ยทุกข ดว ยการออก
บวช

พอ แมยอมรักลกู การทีก่ วีสรา งเรอ่ื งใหพ ระเวสสนั ดรบรจิ าคลูกแกช ชู ก
แตชูชกกลับตลี ูกตอ หนาพอ ทําให พระเวสสันดรเกดิ ความโกรธ ถึงกลับคิดฆา
ชชู ก เพื่อแสดงใหเหน็ ถึงความรกั ความผกู พนั ของพอ ท่ีมีตอ ลกู สวนพระมทั รี
ก็ตอ งทนทกุ ขท รมานโศกเศรา เมอ่ื ลกู หายไป พระมทั รอี อก ติดตามลกู ในปา
ถงึ ๓ รอบ ก็ไมพ บจนคิดวา ลูกตายไปแลว พระนางถึงกับสลบ เมอื่ พระนาง
ฟน พระเวสสันดรบอกความจริงวาบริจาคลูกใหแ กชูชก พรอ มตงั้ คาตวั กท็ รง
คลายความเศรา เพราะรวู า ลูกยังไมต าย และมีโอกาสไดร ับการไถต ัวจากพระ
เจากรุงสญชยั

๑๓

บทอาขยาน
มหาเวสสนั ดรชาดก

...จ่ึงตรัสวาโอโอเวลาปานฉะนี้เอยจะมิดึกดื่น จวนจะส้ินคืนคอนรุงไป
เสยี แลว หรือกระไรไมร ูเ ลย พระพายราํ เพยพดั มาร่ีเรอ่ื ยอยเู ฉื่อยฉิว
อกแมน ใ้ี หอ อ นหิวสดุ ละหอ ย ทั้งดาวเดือนกเ็ คลอื่ นคลอ ยลงลับไม
สุดทแ่ี มจะติดตามเจาไปในยามนี้ ฝูงลิงคา งบา งชะนที ี่นอนหลับ
กก็ ลง้ิ กลับเกลอื กตัวอยยู ้วั เยย้ี ทั้งนกหกกง็ วั เงยี เหงาเงยี บทุกรวงรัง
แตแมเท่ยี วเซซังเสาะแสวงทุกแหงหองหมิ เวศทว่ั ประเทศทกุ ราวปา
สดุ สายนัยนาที่แมจะตามไปเล็งแล สดุ โสตแลวท่แี มจ ะซับทราบฟง
สําเนียง สุดสุรเสียงที่แมจะรํ่าเรียกพิไรรอง สุดฝเทาที่แมจะเยื้องยองยก
ยา งลงเหยียบดิน ก็สุดสิ้นสดุ ปญญาสุดหาสุดคนเห็นสุดคิด จะไดพานพบ
ประสบรอยพระลูกนอยแตส ักนิดไมม เี ลย จึ่งตรัสวา เจา ดวงมณฑาทองทั้ง
คูของแมเอย หรือวาเจาทิ้งขวางวางจิตไปเกิดอื่นเหมือนแมฝนเม่ือคืนนี้
แลว แล

๑๕

แบบทดสอบ

จงเลือกคําตอบทีถ่ ูกตอ งเพยี งคําตอบเดยี ว
ขอ ใดกลา วถงึ เรอ่ื งเวสสันดรชาดก ไมถูกตอ ง

๑. ลักษณะคาํ ประพนั ธเปนรา ยยาวแทรกคาถาบาลี
๒. ผูแตง กัณฑม ทั รี คอื เจาพระยาพระคลัง (หน)
๓. เวสสันดรชาดก เรียกอกี อยางหนง่ึ วา คาถาพนั
๔. ความเชอื่ วาถาฟงเทศนม หาชาติจบเพยี งกัณฑเ ดียวกจ็ ะไดไปเกดิ ในสมัย
พระศรอี ารยเมตไตรย

๒. ขอ ใด เปนแนวคิดของเวสสันดรชาดก กณั ฑมทั รี
๑. ความรกั ของแมที่มีตอ ลกู เปนความรักท่ยี ง่ิ ใหญ ๒. ความรักของพอ ทีม่ ีตอ

ลกู เปน ความรกั ทย่ี ง่ิ ใหญ
๓. ความเหน็ แกตวั ของมนุษยยอ มทาํ ลายตวั มนุษยเ อง
๔. ความโลภของมนษุ ยไ มม ขี ดี จํากดั

๓. พระมทั รีทรงฝนวามีคนมาควักเอาดวงตาดวงใจไป จึงทูลใหพระเวสสันดรทํานาย
ฝนพระเวสสนั ดรทรงเลีย่ งตอบไปวา ความฝน ของพระนางมัทรเี ปนความฝนประเภท
ใด

๑. บพุ นิมิต
๒. จิตนิวรณ
๓. เทพสังหรณ
๔. ธาตุโขภ

๑๕

แบบทดสอบ

๔. ขอ ใดมิใช ลางสงั หรณทีม่ ทั รีพบทกี่ ลางปา
๑. เหตไุ ฉนไมทมี่ ีผลเปน พมุ พวงก็กลายกลับเปน ดอกดวงเดียรดาษอนาถเนตร
๒. ทั้งแปดทศิ กม็ ดี มิดมวั มนทกุ หนแหง
๓. เดินมาโดยดว นพอประจวบจวนพระยาพาพมิ ฤคราช
๔. แสรกคานบันดาลพลนั พลกิ พลดั ลงจากพระองั สา

๕. ขอ ใดไมใช “ทงั้ สามสตั วก็มาเนื่องนอนสกดั หนา ” ที่มาขวางพระมทั รี
๑. พญาเสือโครง
๒. พญาคชสีห
๓. พญาไกรสรราชสีห
๔. พญาเสือเหลือง

๖. ขอ ใด ใชโ วหาร ตางจากขอ อนื่
๑. ท้ังจกั จัน่ พรรณลองในเรไรรอ งอยูหริง่ ๆ ระเรอื่ ยโรย
๒. โหยสาํ เนียงดงั เสยี งสงั คตี ขับประโคมไพร
๓.เสยี งเน้ือนกนร่ี า่ํ รองสาํ ราญรัง้ เรยี กคคู ขู ยับขัน
๔. สมเดจ็ พระอรไทเธอเที่ยวตะโกนกกู อ ง

๑๖

แบบทดสอบ

๗. “แตแมเทีย่ วเชซงั เสาะแสวงทุกแหงหองหิมเวศท่ัวประเทศทุกราวปา สดุ สายนัยนาทแี่ ม
จะตามไปเล็งแล สดุ โสตแลว ทีแ่ มจ ะชบั ทราบฟง สาํ เนียง สุดสุรเสียงทีแ่ มจะรา เรียกพิไรรอง
สดุ ฝเ ทา ที่แมจ ะเย้อื งยองยกยางลงเหยียบดิน กส็ ุดสิ้นสดุ ปญ ญาสดุ หาสดุ คันเหน็ สุดคดิ จะ
ไดพ านพบประสบรอยพระลกู นอ ยสักนดิ ไมมเี ลย” รา ยยาวตอนนีด้ ีเดน ดา นใด

๑. การซา้ํ คาํ และการเลน คํา
๒. สัมผัสสระ
๓. สัมผัสอกั ษร
๔. อปุ มาโวหาร

๘. ขอ ใด ไมใ ชโวหารบคุ คลวัต
๑. รัศมีพระจันทรกม็ ัวหมองเหมอื นหนึ่งจะเศราโศกแสนวปิ โยคเมอื่ ยามปจจสุ มยั
๒. จงึ ตรสั วา เอยเคยเปย มขอบเปนไรจงึ ขอดขนลงขุนหมอง
๓. ฝงู ปลาเอยเคยมาผุดคลํ่าแฝงฟอง บา งกข็ ึ้นลองวายอยลู อยเล่อื นชมแสงเดอื นอยู

พราย ๆ
๔. เสมือนหน่งึ ลูกหงสเ หมราชปก ษนิ ปราศจากมุจลนิ ทไปตกคลุกในโคลนหนองสนิ้ สี

ทองอันผองใส

๘. ขอใด ใชโวหารชนิดเดียวกับขอความน้ี “จงึ ตรัสวา โอเจาแวนแกวสองสวางอกของแม
เอย ”

๑. มัทรนี เ้ี ปนขา เกา แตกอนมาดัง่ เงาตามพระบาทาก็เหมอื นกัน
๒. มัทรสี ัตยาสวามภิ ักดริ์ ักตวั เพียงบดิ าก็วาได
๓. เจามิเคยไดความยากยางเทาลงเหยยี บดิน ร้นิ กม็ ิไดไ ตไรก็มิไดตอม
๔. อุปมาแมนเหมือนสีดาอนั ภกั ดีตอสามีรามบณั ฑติ

๑๗

แบบทดสอบ

๑๐. “เขาเถ่ือนเจาลมื พรา ไดหนาแลวลมื หลงั ไมแ ลเหลยี ว” พระเวสสนั ดรกลา วขอความน้ี
หมายความวา อยางไร

๑. มทั รีเปนภรรยาทบี่ กพรอง
๒. มัทรีขาดสติ หลงลมื พระเวสสันดร
๓. มทั รไี มรกั ครอบครัว
๔. มัทรไี มร อบคอบ ลืมแสรกผลไมไ วใ นปา

๑๘

แบบฝกหดั ที่ ๑

การวจิ ารณวรรณคดแี ละวรรณกรรม

๑) จงอธิบายความแตกตางระหวา งวรรณคดแี ละวรรณกรรม
ตอบ
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................

๒) จงอธิบายความแตกตางระหวางรอยแกว และรอ ยกรอง
ตอบ
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................

๓) จงอธิบาย การวเิ คราะหลกั ษณะเดน ของวรรณคดแี ละวรรณกรรม มีอะไรบา ง อธบิ าย
พอสังเขป

ตอบ
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................

๔.การศกึ ษาวรรณคดี และวรรณกรรม เปนเรื่องทส่ี ําคัญหรอื ไม อยางไร

๓) จงอธิบาย การวเิ คราะหลักษณะเดน ของวรรณคดแี ละวรรณกรรม มอี ะไรบา ง อธบิ าย
พอสังเขป

ตอบ
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................

.......................................................................๑....๙........................................................................

แบบฝกหัด ที่ ๒

“รเู รื่องมหาชาติ”

๑) ชาดก หมายถึงอะไร
ตอบ
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
๒) รายยาวมหาเวสสันดรชาดก กลา วถึงอะไร
ตอบ
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
๓) สังคมไทยเช่อื เรอื่ งการฟง เทศนม หาชาตอิ ยางไร
ตอบ
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................

๒๐

แบบฝกหัด ที่ ๒

“รเู รื่องมหาชาติ”

๑) ชาดก หมายถึงอะไร
ตอบ
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
๒) รายยาวมหาเวสสันดรชาดก กลา วถึงอะไร
ตอบ
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
๓) สังคมไทยเช่อื เรอื่ งการฟง เทศนม หาชาตอิ ยางไร
ตอบ
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................

๒๑

แบบฝกหัดทายบท
“เลา เรอื่ งรายยาวมหาเวสสันดรชาดก”

๑. พระนางผสุดี ขอพร ๑๐ ประการมอี ะไรบาง
ตอบ
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
๒) “สตั ตสดกมหาทาน” เปนการทําทานลักษณะใด
ตอบ
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
๓) นกั เรียนมคี วามเหน็ อยางไร ทพ่ี ระเวสสนั ดรยกสองกุมารใหก บั ชูชก
ตอบ
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................

๒๒

แบบฝกหดั ทายบท

“ถอดคาํ ประพนั ธ รายยาวมหาเวสสนั ดรชาดก”

คําช้แี จง : ใหนักเรียนจบั คู ๒-๓ คน

๑.เลอื กบทประพันธ จากหนงั สือมา ๑ ยอ หนา จากน้ันถอดคําประพนั ธ ลงสมุด หรือ

ใบงานออนไลน

ตอบ
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................

๒.รวบคําศัพท ทนี่ า สนใจ พรอ มอธบิ ายความหมาย ๑๐ คาํ

ตอบ
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................

..........................................................................๒...๓.......................................................................

แบบฝก หัดทายบท

“ถอดคําประพนั ธ รา ยยาวมหาเวสสนั ดร
คําชแี้ จง : ใหนักเรียนจับคู ๒-๓ คน ชาดก”

๑.เลือกบทประพันธ จากหนังสอื มา ๑ ยอ หนา จากน้นั ถอดคําประพนั ธ ลงสมดุ หรอื

ใบงานออนไลน

ตอบ
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................

๒.รวบคําศัพท ทีน่ า สนใจ พรอมอธิบายความหมาย ๑๐ คํา

ตอบ
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................

.......................................................................๒....๔.........................................................................

ใบงานท่ี ๓

“วิเคราะหค ุณคา รายยาวมหาเวสสนั ดรชาดก”

คําชแี้ จง : ใหน ักเรียนตอบคําถามตอไปน้ี

๑.รา ยยาวมหาเวสสนั ดร กณั ฑม ัทรี มคี ุณคาดานวรรณศิลปอ ยา งไร จงอธิบาย

ตอบ
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................

๒.) นักเรียนเหน็ ดวยหรอื ไมก บั คํากลา วท่วี า “การพลัดพรากจากสงิ่ ท่ีรกั เปน ทกุ ข” จง
อธิบายและยกตัวอยางประกอบใหช ัดเจน

ตอบ
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................

๓.) พระนางมทั รีและพระเวสสันดรมีคณุ ธรรมใดเดน ชัดท่ีสดุ อธบิ ายและยกตัวอยา ง
ประกอบใหช ัดเจน

ตอบ
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................

.......................................................................๒....๕........................................................................

ใบงานท่ี ๓ (ตอ)
“วเิ คราะหค ณุ คา รายยาวมหาเวสสันดรชาดก”

๔.) นักเรยี นสามารถนาํ ขอ คดิ ทีไ่ ดจ ากรายยาวมหาเวสสนั ดรไปใชใ นชวี ิตจริงไดอยางไร
ตอบ
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................

๒๖

ใบงานที่ 4
“แตง คาํ ประพนั ธ หวั ขอ รูจ กั ฉนั ไหม”

คาํ ช้แี จงใหน ักเรียนแตง คําประพันธประเภทรายยาว ๒ บท (ทําลงสมุด)
ตอบ
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
..

๒๗

เอกสารประกอบการเรียน

รายยาวมหาเวสสนั ดรชาดก
กัณฑมทั รี

ชั้นมธั ยมศึกษาปท ี่ ๕
โรงเรียนราชวินติ บางเขน

จดั ทําโดย นางสาวอรพินทร สอนแสง
นกั ศึกษาฝกประสบการณวชิ าชพี ครู
สาขาวิชาภาษาไทย มหาวิทยาลยั ราชภฏั พระนคร