หนังสืออิเล็กทรอนิกส์ ร่ายยาวมหาเวสสันดร ม.5

เอกสารประกอบการเรียน

รา ยยาวมหาเวสสันดรชาดก
กัณฑมัทรี

ชน้ั มธั ยมศกึ ษาปท่ี ๕
โรงเรียนราชวินติ บางเขน

รายยาวมหา ผูแตง : เจา พระยาพระคลงั (หน)
เวสสนั ดรชาดก ลักษณะคาํ ประพนั ธ : รา ยยาว

กณั ฑม ทั รี

ชาดก

มาจากภาษาบาลีวา ชาตก แปลวา การเกิด หรือผเู กดิ หมายถงึ เรื่องราว ของ
พระพทุ ธเจาในสมยั อดีตชาติที่ทรงเปนพระโพธิสัตวบาํ เพญ็ บารมีตา งๆ ชาดก มี ๒ ชนิด คือ
นบิ าตชาดก และปญ ญาสชาดก

นบิ าตชาดก

คือชาดกท่ีอยูในพระไตรปฎก มที ้ังสนิ้ ๕๕๐ เรื่อง ๑๐ เร่อื งสดุ ทาย เรียกวา ทศชาติ
ชาดก ไดแ ก

๑. พระเตมยี  บาํ เพ็ญ เนกขัมมบารมี

๒. พระชนก บําเพญ็ วิริยบารมี

๓. พระสวุ รรณสาม บาํ เพ็ญ เมตตาบารมี

๔. พระเนมริ าช บาํ เพญ็ อธษิ ฐานบารมี

๕. พระมโหสถ บําเพญ็ ปญญาบารมี

๖. พระภรู ทิ ตั บาํ เพ็ญ ศีลบารมี

๗. พระจนั ทกมุ าร บําเพ็ญ ขันติบารมี

๘. พระนารท บาํ เพญ็ อุเบกขาบารมี

๙. พระวิธุรบณั ฑิต บําเพ็ญ สจั จบารมี

๑๐. พระเวสสันดร บําเพญ็ ทานบารมี

มหาชาตคิ าํ หลวง

มหาชาติฉบับภาษาไทย ทปี่ รากฏเปนหลักฐานเปน เร่อื งแรกคือ มหาชาติคาํ หลวง
แตงใน สมัยสมเดจ็ พระบรมไตรโลกนาถ พ.ศ. ๒๐๒๕ เพ่ือใชอานและสวด ลักษณะการแตง
คือยกคาถา บาลีตัง้ ขนึ้ บาทหนง่ึ แลว แปลแตง เปนภาษาไทยวรรคหนึง่ สลับกนั ไป โดยใชค ํา
ประพนั ธราย โคลง ฉันท และกาพย

ตอ มาสมยั สมเด็จพระเจา ทรงธรรม โปรดเกลาใหน กั ปราชญร าชบณั ฑิตแตง การ
พ.ศ. ๒๑๖๓-๒๑๗๑ ลกั ษณะการแตง คอื ยกคาถาบาลีเปนทอนยาวๆ แลว แตงเปนภาพ
ดวยคําประพันธร า ยยาวมคี าํ บาลแี ทรกอยูบาง

ตอมาสมยั รัตนโกสนิ ทร กวีหลายทา นไดแตง มหาชาตกิ ลอนเทศน จนครบ ๑๓
กณั ฑ ลกั ษณะเปนรา ยยาวแทรกคาถาบาลี สามารถเทศนจ บ ๑๓ กัณฑ ภายในวนั เดยี ว ซึ่ง
สอดค กบั ความเช่ือเรอ่ื งการฟงเทศนมหาชาติใหจบภายใน ๙ วนั ๙ คืน จะไดร บั อานสิ งส
ไปเกดิ ในส พระศรีอารยเมตไตรย

จดุ ประสงคในการแตง

จดุ ประสงคในการแตงรายยาวมหาเวสสนั ดรชาดก คอื เพ่ือนําไปเทศนใหประชาชน
ฟง แตด ว ยสาํ นวนภาษาทด่ี ี ไพเราะ ทําใหผอู านหรือผูฟงอ่มิ อารมณและไดอ านสิ งสดว ย

มลู เหตุของการตรสั เทศนาเรอื่ งมหาเวสสนั ดรชาดกมาจากเม่ือคร้ังพระพุทธเจา เสด็จ
ไปยงั เมอื งกบิลพสั ดเุ พอ่ื โปรดพระราชบิดาและพระประยูรญาติ พระประยรู ญาติทุก
พระองคทรงมีทิฐมิ านะ ตา งนกึ ในพระทัยวา พระพุทธองคม ีพระชนมายุรุนลกู รุนหลาน จึง
ชวนกนั นงั่ อยขู า งหลัง และใหพระราช กุมารผเู ยาวน่งั ขา งหนา เพื่อใหท าํ ความเคารพ
พระพุทธเจา จงึ ทรงแสดงยมกปาฏิหารยิ  เสดจ็ ขึ้นไป บนทองฟา ราวกับจะใหละอองธุลีพระ
บาทเรยี่ รายลงบนเศียรของพระประยูรญาติ และทําใหพระประยรู ญาติ ทกุ พระองคล ะทฐิ ิ
แสดงความเคารพ ดงั คําประพันธในกัณฑท ศพรวา
สมเดจ็ พระบรมศาสดาทรงทราบพระอชั ฌาสยั กมลหฤทยั พระบรมญาติทุกพระองค อนั
ทรง ซงึ่ มานะไปหมด ควรตถาคตจะทรมานพระประยรู ญาตใิ หป ราศจากมานะทิฐิ สมเดจ็
พระผทู รงบุญศิริ ก็เขา สพู ระจตุตถฌาณ มีอภิญญาณเปน ทต่ี ง้ั ดาํ รงพระองค เสดจ็ เหาะตรง
ขึ้นสนู ภากาศ ประดุจจะยงั ธุลี ละอองพระบาทใหเร่ียรายลง ถกู เศยี รเกลา พระวงศศากยราช
เปลง พระฉพั พรรณรังสิโยภาสรุงเรอื งสวา ง อยา งพระยมกปาฏิหารย ในมณฑลสถาน
ไมคณั ฑามพฤกษ ดูพิลกึ เลิศมหัศจรรย

จดุ ประสงคใ นการแตง

......ในขณะทีเ่ กดิ ฝนโบกขรพรรษ ตกลงมามีลักษณะ
ดงั คําประพันธว า

ขณะนน้ั มหาเมฆอนั ใหญต้งั ข้ึนมา ยังทอ ธาราหาฝน
โบกขรพรรษ ใหป วัตตนาการเปน ทอธาร ไหลไป สนี ้าํ น้นั แดงใส
บริสทุ ธิ์ แมวามนุษยห ญิงชายผใู ด ปรารถนาจะมิใหถกู ตองกาย
แหงตน แมมาตรวาแตข ุมขนกม็ ไิ ดช ุม ไปดวยนาํ้ นามหศั จรรย
ตกลงแลวก็ไหลลัน่ สนั่นไปใตพน้ื พสธุ า....

ฝา ยพระอรหันตจาํ นวนสองหมื่นองคเห็นกส็ นทนากนั วาไมเ คยเห็นมาแต
กาลกอ น พระพุทธองค จงึ ตรสั วา ฝนโบกขรพรรษน้ีเคยมมี าแลว แตก าลกอน
แลวพระองคกท็ รงดษุ ณภี าพ (นง่ิ ) ภิกษทุ ั้งหลาย จงึ ทูลอาราธนา พระพุทธองค
จึงตรสั เลาเรือ่ งมหาเวสสนั ดรชาดก รายยาวมหาเวสสนั ดรชาดกมี ๑๓ กณั ฑ
ดงั นี้

รา ยยาวมหาเวสสนั ดร
ชาดก มี ๑๓ กณั ฑ

๑.กัณฑท ศพร กลาวถงึ พร ๑๐ ประการของพระอนิ ทร
๒.กัณฑห ิมพานต กลา วถึง พระเวสสันดรประสูติจนถงึ ถกู เนรเทศออกจากเมอื ง
๓.กณั ฑท านกณั ฑ กลา วถงึ การบริจาคสตั ตสดกมหาทาน
๔.กัณฑว นประเวศน กลาวถึง พระเวสสนั ดรบําเพ็ญพรตกกลางปา
๕.กัณฑช ูชก กลาวถึง ชูชกเดนิ ทางไปขอสองกุมาร
๖.กณั ฑจุลพน กลาวถึง พรานเจตบตุ รตอ นรับชชู ก
๗.กณั ฑม หาพน กลา วถึง ชชู กพบพระอจั จตุ ฤาษี
๘.กัณฑกุมาร กลาวถึง พระเวสสนั ดรยกสองกมุ ารใหช ชู ก
๙. กัณฑมัทรี กลา วถึง กลา วถงึ พระนางมัทรีตามหาสองกมุ าร
๑๐.กณั ฑสกั กบรรพ กลา วถงึ พระอินทรแปลงมาขอพระนางมัทรี
๑๑.กณั ฑม หาราช กลา วถึง พระเจา กรุงสญชยั ไถต วั สองกุมาร
๑๒.กณั ฑฉ กษตั รยิ  กลาวถึง กษัตรยิ ท ัง้ ๖ พระองคไ ดพ บกัน
๑๓.กณั ฑนครกัณฑ กลาวถงึ พระเวสสันดรเสด็จกลับไปครองกรงุ สีวริ าษฎรดวย

ทศพศิ ราชธรรม

เร่อื งยอ

พระมหากษตั ริยพ ระองคหนง่ึ ทรงพระนามวา พระเจาสวี ิราช ครองกรุงสีวิราษฎร
พระองคม ี พระราชบตุ รองคห นึ่งทรงพระนามวา สญชัยราชกมุ าร ตอ มาพระเจา กรุงสญชยั ได
ครองกรุงสวี ิราษฎรและ ไดอ ภเิ ษกกับพระนางผสุ ดีพระราชธดิ าแหงเมืองมัททราช - ในอดีตชาติ
พระนางผุสดีเปนพระอคั รมเหสีของพระอินทร เมอื่ พระนางผุสดจี ะจตุ ิจากสวรรค พระอนิ ทร
อนญุ าตใหพ ระนางขอพรได ๑๐ ประการ ดงั นี้

๑. ขอเปนอัครมเหสีของพระราชาแหงกรุงสีวิราษฎร
๒. ขอใหม ีดวงตาดําเหมอื นตาของเนอ้ื ทราย
๓. ขอใหค ้ิวงาม
๔. ขอใหม พี ระนามวา ผสุ ดี
๕. ขอใหม ีพระราชโอรสท่ีทรงพระเกียรตยิ ศย่งิ กวากษตั รยิ อ น่ื ๆ ในโลก
๖. เม่ือทรงพระครรภ ขอใหพ ระครรภดงู ามไมป รากฏนูนเหมอื นสตรีอืน่ ๆ
๗. ขอใหพ ระถนั งามไมหยอ นคลอย
๘. ขอใหเ สนเกศาสดี ําขลับสวยงาม
๙. ขอใหผ ิวเนื้อละเอียด ผิวพรรณงาม
๑๐. ขอใหม โี อกาสชว ยนักโทษใหพนจากการประหารชวี ติ ได

พระนางผสุ ดีจตุ ิจากสวรรคม าเกิดในโลกมนษุ ย คร้นั มพี ระชนมไ ดส ิบหกพรรษากไ็ ดเปน
อคั รมเหรี ของพระเจา กรงุ สญชัย และไดเ ปนพระราชมารดาของพระเวสสนั ดร

เมือ่ พระนางผสุ ดีทรงพระครรภค รบสิบเดอื น ทรงปรารถนาจะประพาสชมนคร ขณะท่ี
ประทักษณิ รอบพระพารา พระนางก็ประสตู ิพระราชกุมาร ประทานพระนามวา พระเวสสนั ดร
(เวสส หมายถึงพอ คา อนั ดร หมายถงึ ระหวา ง) หมายถงึ ประสตู ใิ นตรอกพอ คา เม่ือพระ
เวสสันดรยังทรงพระเยาว ทรงบริจาค ทานอยเู ปน นิจ ตอ มาไดอภเิ ษกกับพระนางมัทรี มพี ระราช
โอรสทรงพระนามวา ชาลี เหตุเพราะเม่อื ตอนประสตู ิ พระญาตินําตาขายทองมารองรับ และมี
พระราชธิดาทรงพระนามวา กณั หา ดวยเหตทุ น่ี าํ หนงั หมมี ารองรับ

เร่อื งยอ

พระเวสสันดรทรงมชี า งคูพระบารมี ช่อื ปจ จยั นาค ซ่ึงนําความอุดมสมบูรณมาสู
พระนคร ตอมาเมอื งกลงิ คราษฐ เกดิ ฝนแลง ประชาชนยากแคนอดอยากจึงสง พราหมณ ๘ คนไป
ขอชางปจ จัยนาคจากพระเวสสนั ดร พระเวสสนั ดรพระราชทานชางแกเ มืองกลงิ คราษฐ ทําให
ชาวเมอื งไมพ อใจเพราะชางปจจัยนาคเปน ชาง คบู านคูเมืองของกรงุ สวี ริ าษฎร พระเจา กรุงสญชยั
จงึ ใหเ นรเทศพระเวสสนั ดรออกจากเมือง

กอนท่ีพระเวสสนั ดรจะออกจากเมอื งไดท รงบาํ เพ็ญ “สตั ตสดกมหาทาน” เปนการ
ทาํ งาน ครัง้ ยง่ิ ใหญ ๗ ส่ิง ส่ิงละ ๗๐๐ ไดแ ก ชาง มา รถ นางกษตั ริย โคนม ทาสหญงิ และทาส
ชาย พระนางมทั รีทลู ขอตดิ ตามไปดวย พรอมทัง้ พระราชโอรสและพระราชธิดา ระหวา งทาง
ชาวเมอื ง มาขอมาและราชรถ พระองคก ็ทรงบรจิ าคให

เม่ือพระเวสสันดร พระนางมัทรี ชาลี และกัณหา เสด็จไปถงึ เมอื งเจตราฐ กษตั ริยแหง
เจตราฐ ทง้ั หลายกท็ ลู ถวายราชสมบัติ แตพ ระเวสสันดรทรงปฏเิ สธและทรงเดินทางสเู ขาวงกตเพอื่
บาํ เพ็ญพรติ กษัตรยิ เจตราฐจงึ ใหพ รานเจตบุตรเปนผรู กั ษาเสน ทาง หากใครแปลกหนาเขา มาให
ฆาเสีย พระเวสสนั ดร ทรงถือเพศเปนดาบส สวนพระนางมทั รที รงถอื เพศเปนดาบสนิ แี ละทรงเขา
ปาหาผลไมทุกวนั เปน เวลา ๗ เดือน

เร่อื งยอ

กลาวถงึ ชูชกอยบู า นทนุ วฐิ ตดิ เมอื งกลิงคราษฐ มอี าชีพขอทาน ไดน ําทรพั ยท ี่ขอมา
ไดไ ปฝากเพ่อื น เพราะกลวั วาอยกู บั ตนจะมีภยั แตเ พ่อื นกลบั นําทรัพยไปใชห มด ครั้นชชู กมาทวงก็
ไมม ีให จึงยกลกู สาว ชือ่ นางอมติ ตดาใหแ ทน นางปรนนิบัตชิ ูชกเปนอยางดีจนพราหมณในหมบู า น
ชอบใจและตําหนิ ภรรยาตน ฝา ยภรรยาพราหมณจ ึงไปดาทอนางอมติ ตดา ทาํ ใหนางอมิตตดา
เสียใจ จึงใหช ูชกไปขอ สองกมุ ารท่เี ขาวงกตมาเปนขารบั ใชต น

สว นชูชกเม่ือเดินทางไปเขาวงกตพบพรานเจตบตุ รก็ชูกลักใสอาหารอางวาเปนพระราช
สารมาทลู พระเวสสันดรใหเ สด็จกลบั เมือง พรานเจตบตุ รหลงเชื่อจงึ บอกทางไปเขาวงกตให ชูชก
ออกเดนิ ทางไป พบพระอจั จุตฤาษี และใชอ ุบายหลอกฤาษใี หบ อกเสน ทางแกตน

ชูชกเดนิ ทางไปถงึ เขาวงกต รอใหพระนางมทั รีเสดจ็ ไปหาผลไมก อนแลว จึงตรงเขา ไปขอ
สองกมุ าร พระเวสสนั ดรทรงยกสองกุมารใหชชู ก ชชู กโบยตสี องกมุ ารหนาพระพกั ตรพระ
เวสสันดร แตพระองค กท็ รงดํารงมั่นในขนั ติธรรม

ระหวางทางท่พี ระนางมัทรเี สดจ็ กลบั จากหาผลไม พบเทวดาแปลงเปน สัตวรา ยขวางทางไว
กวา พระนางมทั รจี ะถงึ อาศรมกเ็ ปนเวลาคา ทรงตามหาสองกมุ ารไมพ บจงึ เสียพระทยั จนสลบไป
พระเวสสนั ดรทรงแกไ ขใหฟน แลวทรงบอกความจรงิ ใหทราบ พระนางมทั รีจงึ ทรงอนโุ มทนากบั
ปย บตุ รทาน

เร่อื งยอ

ฝายพระอินทรแปลงพระองคเปน พราหมณม าทูลขอพระนางมัทรีจากพระ
เวสสันดร เมอื่ ไดรับ พระราชทานแลวพระอนิ ทรแปลงก็แสดงพระองคถวายพระนางคืนแก
พระเวสสันดร และประทานพร ๘ ประการ

ฝา ยชูชกพาสองกมุ ารไปถึงเมอื งสีวริ าษฎรและเดินตดั หนาฉาน พระเจา
กรุงสญชัยจงึ ตรัส ใหนาํ ชูชกและสองกมุ ารมาเขาเฝาแลวไถตัวสองกุมาร พรอ มทัง้ ทรงเลย้ี งดู
ชูชกอยา งดี ชชู กกินอาหาร : มากไปจนถงึ แกค วามตาย

ตอ มาชาวเมอื งกลิงคราษฐน าํ ชางปจ จยั นาคมาคนื กรุงสีวริ าษฎร พระเจา กรงุ สญชัย
พระนางผุสดี กณั หา และชาลีจงึ เสด็จไปยังเขาวงกต ทรงพบพระเวสสนั ดรและพระนางมทั รี
ท้งั ๕ พระองคท รงราํ่ ไห จนหมดสติไป ขณะน้ันฝนโบกขรพรรษกต็ กลงมา กษัตริยท ั้งหกพรอ ม
ท้งั ขาราชบรพิ ารกฟ็ น ขึ้น

พระเวสสนั ดรเสดจ็ กลบั ไปครองเมอื งดวยทศพธิ ราชธรรม และทรงบริจาคทานจน
พระชนมพรรษา ได ๑๒๐ พรรษา จงึ เสด็จสวรรคตไปจตุ ิเปน สันดุสิตเทวราชในสวรรคชั้นดสุ ติ

ตอนทายเรื่องมปี ระชมุ ชาดกกลา วถงึ การกลับชาติมาเกดิ ของบุคคลตาง ๆ เชน ชูชก
กลับชาติมา เกดิ เปน พระเทวทัต พระเจากรงุ สญชยั เปนพระเจา สุทโธทนะ พระนางผสุ ดีเปน
พระนางสิรมิ หามายา พระนางมัทรเี ปนพระนางยโสธราพมิ พา ชาลีเปน พระราหลุ กัณหาเปน
นางอบุ ลวรรณา และพระเวสสนั ดร เปนพระพทุ ธเจา

เรอื่ งยอ กัณฑมัทรี

ยังมชี วี ติ อยกู ็ดพี ระทัย และทรงอนโุ มทนากับกากณั ฑม ทั รี ชชู กพาสอง
กุมารออกจากประตูปา ชาลกี ัณหาครํ่าครวญสัง่ ความถงึ พระมารดา จนเทพยดาสงสาร
ฝายพระอินทรไ ดม บี ัญชาใหเทวดาแปลงกายเปนสงิ หเสอื มาขวาง ทางพระนางมทั รี เพอ่ื มิ
ใหก ลับมาทนั การบําเพญ็ บุตรทานของพระเวสสันดร เพราะแมยอมรกั ลกู อาจขัดขวางได
เมอ่ื พระเวสสนั ดรบาํ เพ็ญบุตรทานไปแลว เทวดากห็ ลกี ทางใหพ ระมทั รีกลับมา อาศรม
พระนางมทั รที ลู ถามพระเวสสันดร ถงึ สองกุมารดวยความเปน หวง แตพระเวสสันดร กลับ
ตัดพอ ตอวา พระนางมัทรอี ยา งรุนแรง ทําใหพระนางมัทรกี รวิ้ และไดเสด็จออกติดตาม สอง
กมุ าร ในปาทกุ หนทกุ แหง กไ็ มท รงพบ ดว ยความทกุ ขโ ทมนัส ทรงคดิ วาสองกมุ ารอาจ
ส้นิ พระชนมไปแลว และเหน่ือยออน พระนางมทั รีกเ็ ปนลมสลบท่ีหนาพระอาศรม พระ
เวสสนั ดร ทรงแกไขใหพระนางฟนคนื สติ และตรสั เลาความจรงิ วาไดท รงบําเพญ็ บตุ รทาน
ใหแกช ชู กไปแลว พระนางมัทรีทราบวา สองกุมารรบาํ เพ็ญทาน บารมขี องพระเวสสันดร

ขอ คดิ

ความรักของแมท ่ีมีตอลกู ยง่ิ ใหญ หาท่ีเปรียบมิได แตก าร
เสียสละของพระนางมัทรีสะทอ น ใหเ หน็ วาพระนางเขาพระทัยดวี าการ
บาํ เพ็ญบตุ รทานบารมขี องพระเวสสันดรนน้ั ย่งิ ใหญกวา
พระเวสสันดรใหล ูกแกช ชู ก

การใหล กู คร้งั นี้ ในแงโลกียธรรม พระเวสสันดรมีเจตนาชวยลูก
โดยต้ังคาไถตัวไวส งู ผูไถต องเปนกษตั รยิ  ในแงโลกตุ รธรรม การใหล กู
เปน สญั ลักษณข องการตัดขาดจากความสขุ ทาง โลก คือ โลกยี สขุ
โลกียสขุ คือ ความสุขที่ของอยกู ับโลก เปน ความสขุ ของปุถชุ นท่ยี งั เจอื
ปนดวยทุกข " ทุกขจ ากการพลดั พรากสงิ่ รัก ความหึงหวง หว งหา เจ็บไข
ไดปวย

ขอ คดิ

โลกียสุข เกดิ จากการมี

๑. ทรพั ยส มบตั ิ เงินทอง
๒. บุตร
๓. ภรรยา
๔. เลือดเนอ้ื คอื สขุ ภาพดี
๕. ชวี ิต มีชีวิตอยยู นื ยาว

โลกียสุข คือ ความสขุ ทอี่ ยเู หนอื พน จากโลก เปน ความสขุ ของอรยิ ชน
เกิดจากการสละ ที่เรียกวา เบญจมหาบรจิ าค คือการสละโลกยี สุข ๕ ประการ
ขางตน เพือ่ เขา สนู ิพพานซึง่ เปน ความสขุ ท่ีแทจ รงิ ผมู ุงหวังนิพพาน
จึงสมควรไมมีครอบครวั หรอื ออกบวช

ขอ คิด

รายยาวมหาเวสสันดรชาดก เปน วรรณคดปี ระเภทบนั เทงิ คดี เปน
วรรณกรรมศาสนา สะทอ น พุทธปรัชญา จุดมุงหมายสงู สดุ ของพุทธศาสนาคือ
การบรรลุนิพพาน เสนอแนวคดิ วา ผูต องการนิพพานหรอื ความหลุดพน จากโลก
ตอ งสละโลกียสขุ ซ่งึ เปนความสุขทย่ี งั เจอื ปน ดวยทุกข ดว ยการออกบวช

พอแมยอมรักลูก การทก่ี วสี รางเรื่องใหพ ระเวสสนั ดรบรจิ าคลูกแกชชู ก
แตชูชกกลบั ตลี ูกตอหนา พอ ทาํ ให พระเวสสนั ดรเกิดความโกรธ ถงึ กลบั คดิ ฆา ชู
ชก เพ่ือแสดงใหเ หน็ ถงึ ความรักความผูกพนั ของพอท่ีมีตอ ลูก สวนพระมทั รี ก็
ตองทนทุกขทรมานโศกเศรา เมอ่ื ลูกหายไป พระมัทรอี อก ติดตามลกู ในปา ถงึ ๓
รอบ กไ็ มพ บจนคดิ วา ลูกตายไปแลว พระนางถึงกบั สลบ เม่ือพระนางฟน พระ
เวสสันดรบอกความจริงวาบริจาคลูกใหแกช ูชก พรอ มตัง้ คา ตัว กท็ รงคลายความ
เศรา เพราะรูวา ลกู ยงั ไมตาย และมโี อกาสไดร ับการไถต วั จากพระเจากรุงสญชยั

บทอาขยาน
มหาเวสสันดรชาดก

...จึ่งตรัสวาโอโอเวลาปานฉะนี้เอยจะมิดึกดื่น จวนจะสิ้นคืนคอนรุงไป
เสียแลว หรอื กระไรไมร ูเลย พระพายราํ เพยพัดมารี่เร่อื ยอยเู ฉ่อื ยฉิว
อกแมนี้ใหอ อนหิวสดุ ละหอย ทัง้ ดาวเดอื นกเ็ คล่อื นคลอ ยลงลับไม
สดุ ท่แี มจ ะตดิ ตามเจาไปในยามนี้ ฝูงลงิ คา งบางชะนีที่นอนหลบั
ก็กล้ิงกลบั เกลอื กตวั อยยู ้วั เยยี้ ทง้ั นกหกก็งัวเงียเหงาเงียบทกุ รวงรงั
แตแมเ ทีย่ วเซซงั เสาะแสวงทุกแหงหองหมิ เวศท่วั ประเทศทกุ ราวปา
สดุ สายนัยนาท่แี มจ ะตามไปเล็งแล สดุ โสตแลวทแ่ี มจ ะซบั ทราบฟง
สําเนียง สุดสุรเสียงท่ีแมจะรํ่าเรียกพิไรรอง สุดฝเทาที่แมจะเยื้องยองยก
ยา งลงเหยียบดิน ก็สุดสิ้นสดุ ปญ ญาสุดหาสุดคนเห็นสุดคิด จะไดพานพบ
ประสบรอยพระลกู นอ ยแตส ักนิดไมม เี ลย จงึ่ ตรสั วา เจา ดวงมณฑาทองท้ัง
คูของแมเอย หรือวาเจาท้ิงขวางวางจิตไปเกิดอื่นเหมือนแมฝนเมื่อคืนนี้
แลวแล

แบบทดสอบ

จงเลือกคําตอบท่ีถกู ตองเพียงคาํ ตอบเดียว
ขอ ใดกลา วถึงเร่ืองเวสสนั ดรชาดก ไมถ กู ตอง

๑. ลักษณะคําประพนั ธเปน รา ยยาวแทรกคาถาบาลี
๒. ผแู ตง กัณฑมัทรี คอื เจา พระยาพระคลงั (หน)
๓. เวสสันดรชาดก เรยี กอกี อยา งหน่ึงวา คาถาพนั
๔. ความเชอ่ื วาถาฟง เทศนม หาชาติจบเพยี งกัณฑเดียวก็จะไดไปเกิดในสมัย
พระศรอี ารยเมตไตรย

๒. ขอ ใด เปนแนวคิดของเวสสันดรชาดก กัณฑมัทรี
๑. ความรักของแมท่ีมีตอ ลกู เปน ความรักทยี่ งิ่ ใหญ ๒. ความรักของพอท่ีมตี อ

ลูกเปนความรักท่ยี ิ่งใหญ
๓. ความเห็นแกต ัวของมนุษยยอมทําลายตวั มนุษยเอง
๔. ความโลภของมนุษยไมม ีขดี จํากดั

๓. พระมทั รีทรงฝนวา มคี นมาควกั เอาดวงตาดวงใจไป จงึ ทลู ใหพระเวสสันดรทํานาย
ฝน พระเวสสันดรทรงเล่ียงตอบไปวา ความฝน ของพระนางมัทรเี ปนความฝนประเภท
ใด

๑. บุพนิมติ
๒. จติ นวิ รณ
๓. เทพสังหรณ
๔. ธาตโุ ขภ

แบบทดสอบ

๔. ขอใดมใิ ช ลางสงั หรณท ม่ี ัทรีพบทก่ี ลางปา
๑. เหตไุ ฉนไมท ม่ี ีผลเปนพมุ พวงกก็ ลายกลับเปน ดอกดวงเดยี รดาษอนาถเนตร
๒. ทั้งแปดทิศกม็ ดี มดิ มวั มนทกุ หนแหง
๓. เดินมาโดยดวนพอประจวบจวนพระยาพาพิมฤคราช
๔. แสรกคานบนั ดาลพลันพลิกพลัดลงจากพระองั สา

๕. ขอ ใดไมใช “ทง้ั สามสัตวกม็ าเนื่องนอนสกดั หนา ” ท่มี าขวางพระมทั รี
๑. พญาเสือโครง
๒. พญาคชสหี 
๓. พญาไกรสรราชสหี 
๔. พญาเสือเหลือง

๖. ขอ ใด ใชโ วหาร ตางจากขออ่ืน
๑. ท้งั จักจ่นั พรรณลองในเรไรรองอยูห ร่ิงๆ ระเร่ือยโรย
๒. โหยสาํ เนียงดังเสียงสังคตี ขับประโคมไพร
๓.เสียงเนื้อนกน่รี ํา่ รองสาํ ราญร้งั เรียกคคู ขู ยบั ขนั
๔. สมเดจ็ พระอรไทเธอเท่ยี วตะโกนกูกอ ง

แบบทดสอบ

๗. “แตแมเทีย่ วเชซงั เสาะแสวงทุกแหงหอ งหิมเวศท่วั ประเทศทกุ ราวปาสดุ สายนัยนาที่แม
จะตามไปเล็งแล สดุ โสตแลว ที่แมจ ะชบั ทราบฟง สําเนยี ง สดุ สุรเสยี งท่แี มจะราเรียกพิไรรอ ง
สดุ ฝเ ทา ที่แมจ ะเย้อื งยองยกยางลงเหยยี บดนิ ก็สุดสิน้ สุดปญ ญาสดุ หาสดุ คันเห็นสดุ คิด จะ
ไดพ านพบประสบรอยพระลูกนอ ยสกั นดิ ไมม เี ลย” รา ยยาวตอนนีด้ ีเดน ดา นใด

๑. การซา้ํ คาํ และการเลน คํา
๒. สัมผัสสระ
๓. สัมผัสอกั ษร
๔. อปุ มาโวหาร

๘. ขอ ใด ไมใ ชโวหารบคุ คลวตั
๑. รัศมีพระจันทรกม็ ัวหมองเหมอื นหน่ึงจะเศราโศกแสนวปิ โยคเม่ือยามปจ จุสมยั
๒. จงึ ตรสั วา เอยเคยเปยมขอบเปน ไรจงึ ขอดขน ลงขุน หมอง
๓. ฝงู ปลาเอย เคยมาผดุ คลํ่าแฝงฟอง บางก็ขนึ้ ลอ งวา ยอยลู อยเลื่อนชมแสงเดือนอยู

พราย ๆ
๔. เสมือนหนงึ่ ลูกหงสเ หมราชปก ษิน ปราศจากมุจลินทไปตกคลกุ ในโคลนหนองสิ้นสี

ทองอันผองใส

๘. ขอใด ใชโวหารชนิดเดยี วกบั ขอความนี้ “จึงตรัสวา โอเ จาแวนแกว สองสวา งอกของแม
เอย ”

๑. มัทรนี เ้ี ปนขาเกา แตกอนมาดั่งเงาตามพระบาทาก็เหมือนกัน
๒. มัทรสี ัตยาสวามิภักดร์ิ กั ตัวเพียงบดิ ากว็ า ได
๓. เจามิเคยไดค วามยากยางเทาลงเหยียบดนิ รน้ิ ก็มิไดไตไ รก็มไิ ดต อม
๔. อุปมาแมนเหมือนสดี าอนั ภกั ดีตอสามีรามบณั ฑติ

แบบทดสอบ

๑๐. “เขาเถ่ือนเจาลมื พรา ไดหนาแลว ลืมหลงั ไมแ ลเหลยี ว” พระเวสสนั ดรกลา วขอความน้ี
หมายความวา อยางไร

๑. มัทรีเปนภรรยาทบี่ กพรอง
๒. มัทรีขาดสติ หลงลมื พระเวสสันดร
๓. มทั รไี มรกั ครอบครัว
๔. มัทรไี มร อบคอบ ลืมแสรกผลไมไ วใ นปา

แบบฝกหดั ที่ ๑

การวจิ ารณวรรณคดแี ละวรรณกรรม

๑) จงอธิบายความแตกตา งระหวางวรรณคดแี ละวรรณกรรม
ตอบ
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................

๒) จงอธิบายความแตกตางระหวางรอ ยแกว และรอ ยกรอง
ตอบ
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................

๓) จงอธิบาย การวิเคราะหลักษณะเดนของวรรณคดแี ละวรรณกรรม มอี ะไรบา ง อธิบาย
พอสงั เขป

ตอบ
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................

๔.การศกึ ษาวรรณคดี และวรรณกรรม เปน เรอ่ื งท่ีสาํ คญั หรือไม อยา งไร

๓) จงอธิบาย การวเิ คราะหล กั ษณะเดน ของวรรณคดีและวรรณกรรม มอี ะไรบา ง อธบิ าย
พอสงั เขป

ตอบ
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................

แบบฝก หดั ที่ ๒

“รเู ร่ืองมหาชาต”ิ

๑) ชาดก หมายถึงอะไร

ตอบ
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................

๒) รายยาวมหาเวสสันดรชาดก กลา วถงึ อะไร

ตอบ
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................

๓) สงั คมไทยเชื่อเรอื่ งการฟงเทศนม หาชาติอยา งไร

ตอบ
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................

แบบฝก หดั ที่ ๒

“รเู ร่ืองมหาชาต”ิ

๑) ชาดก หมายถึงอะไร

ตอบ
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................

๒) รายยาวมหาเวสสันดรชาดก กลา วถงึ อะไร

ตอบ
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................

๓) สงั คมไทยเชื่อเรอื่ งการฟงเทศนม หาชาติอยา งไร

ตอบ
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................

แบบฝกหดั ทายบท

“เลา เรอื่ งรายยาวมหาเวสสนั ดรชาดก”

๑. พระนางผสุดี ขอพร ๑๐ ประการมีอะไรบา ง
ตอบ
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................

๒) “สตั ตสดกมหาทาน” เปนการทําทานลักษณะใด
ตอบ
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................

๓) นกั เรียนมคี วามเหน็ อยา งไร ทพ่ี ระเวสสนั ดรยกสองกมุ ารใหก บั ชชู ก

ตอบ
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................

แบบฝกหดั ทายบท

“ถอดคําประพนั ธ รายยาวมหาเวสสนั ดร
คาํ ชแ้ี จง : ใหน กั เรียนจับคู ๒-๓ คน ชาดก”

๑.เลือกบทประพันธ จากหนงั สอื มา ๑ ยอหนา จากน้ันถอดคาํ ประพันธ ลงสมดุ หรอื

ใบงานออนไลน

ตอบ
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................

๒.รวบคาํ ศัพท ทนี่ าสนใจ พรอ มอธิบายความหมาย ๑๐ คํา

ตอบ
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................

แบบฝกหดั ทายบท

“ถอดคําประพนั ธ รายยาวมหาเวสสนั ดร
คาํ ชแ้ี จง : ใหน กั เรียนจับคู ๒-๓ คน ชาดก”

๑.เลือกบทประพันธ จากหนงั สอื มา ๑ ยอหนา จากน้ันถอดคาํ ประพันธ ลงสมดุ หรอื

ใบงานออนไลน

ตอบ
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................

๒.รวบคาํ ศัพท ทนี่ าสนใจ พรอ มอธิบายความหมาย ๑๐ คํา

ตอบ
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................

ใบงานที่ ๓

“วิเคราะหค ณุ คา รายยาวมหาเวสสันดรชาดก”

คําชแี้ จง : ใหน ักเรียนตอบคาํ ถามตอ ไปนี้

๑.รา ยยาวมหาเวสสนั ดร กณั ฑม ัทรี มคี ุณคา ดา นวรรณศลิ ปอยางไร จงอธิบาย

ตอบ
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................

๒.) นักเรียนเหน็ ดวยหรอื ไมก บั คาํ กลา วท่วี า “การพลัดพรากจากสงิ่ ท่ีรักเปน ทกุ ข” จง
อธิบายและยกตัวอยางประกอบใหช ัดเจน

ตอบ
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................

๓.) พระนางมทั รีและพระเวสสนั ดรมีคณุ ธรรมใดเดนชดั ทีส่ ดุ อธบิ ายและยกตัวอยา ง
ประกอบใหช ัดเจน

ตอบ
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................

ใบงานที่ ๓ (ตอ )

“วเิ คราะหค ณุ คา รายยาวมหาเวสสันดรชาดก”

๔.) นักเรยี นสามารถนาํ ขอ คดิ ทีไ่ ดจ ากรายยาวมหาเวสสนั ดรไปใชใ นชีวติ จรงิ ไดอ ยา งไร

ตอบ
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................

ใบงานที่ 4

“แตงคาํ ประพันธ หวั ขอ รจู ักฉนั ไหม”

คาํ ชี้แจงใหนกั เรยี นแตงคาํ ประพันธประเภทรายยาว ๒ บท (ทาํ ลงสมุด)

ตอบ
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
..

เอกสารประกอบการเรียน

รายยาวมหาเวสสนั ดรชาดก
กัณฑมทั รี

ชั้นมธั ยมศึกษาปท ี่ ๕
โรงเรียนราชวินติ บางเขน

จดั ทําโดย นางสาวอรพินทร สอนแสง
นกั ศึกษาฝกประสบการณวชิ าชพี ครู
สาขาวิชาภาษาไทย มหาวิทยาลยั ราชภฏั พระนคร