หนังสืออิเล็กทรอนิกส์ ร่ายยาวมหาเวสสันดร_ม.5

เอกสารประกอบการเรียน

รา ยยาวมหาเวสสันดรชาดก
กัณฑมัทรี

ชน้ั มธั ยมศกึ ษาปท่ี ๕
โรงเรียนราชวินติ บางเขน

รายยาวมหา ผูแตง : เจาพระยาพระคลงั (หน)
เวสสนั ดรชาดก ลกั ษณะคําประพันธ : รายยาว

กัณฑม ทั รี

ชาดก

มาจากภาษาบาลวี า ชาตก แปลวา การเกิด หรอื ผูเ กดิ หมายถึงเรอื่ งราว ของ
พระพทุ ธเจา ในสมยั อดตี ชาติที่ทรงเปน พระโพธสิ ตั วบาํ เพ็ญบารมตี า งๆ ชาดก มี ๒ ชนิด
คอื นิบาตชาดก และปญ ญาสชาดก

นิบาตชาดก

คือชาดกทีอ่ ยใู นพระไตรปฎก มที งั้ ส้ิน ๕๕๐ เร่ือง ๑๐ เร่ืองสุดทาย เรยี กวา ทศ
ชาตชิ าดก ไดแก

๑. พระเตมีย บําเพ็ญ เนกขมั มบารมี

๒. พระชนก บาํ เพญ็ วริ ยิ บารมี

๓. พระสุวรรณสาม บําเพญ็ เมตตาบารมี

๔. พระเนมริ าช บําเพ็ญ อธิษฐานบารมี

๕. พระมโหสถ บาํ เพ็ญ ปญญาบารมี

๖. พระภูรทิ ัต บําเพญ็ ศีลบารมี

๗. พระจันทกมุ าร บําเพ็ญ ขนั ติบารมี

๘. พระนารท บาํ เพ็ญ อเุ บกขาบารมี

๙. พระวิธุรบณั ฑิต บําเพ็ญ สัจจบารมี

๑๐. พระเวสสนั ดร บําเพญ็ ทานบารมี

๑

มหาชาติคาํ หลวง

มหาชาตฉิ บับภาษาไทย ทป่ี รากฏเปน หลักฐานเปนเรอื่ งแรกคอื มหาชาติคาํ หลวง
แตง ใน สมยั สมเดจ็ พระบรมไตรโลกนาถ พ.ศ. ๒๐๒๕ เพือ่ ใชอา นและสวด ลักษณะการ
แตง คือยกคาถา บาลีต้งั ขนึ้ บาทหนึ่ง แลวแปลแตงเปน ภาษาไทยวรรคหนงึ่ สลบั กนั ไป
โดยใชค ําประพันธรา ย โคลง ฉนั ท และกาพย

ตอมาสมยั สมเด็จพระเจาทรงธรรม โปรดเกลา ใหนกั ปราชญร าชบณั ฑติ แตง การ
พ.ศ. ๒๑๖๓-๒๑๗๑ ลักษณะการแตง คอื ยกคาถาบาลเี ปนทอนยาวๆ แลว แตงเปนภาพ
ดว ยคําประพันธร ายยาวมคี าํ บาลแี ทรกอยูบา ง

ตอมาสมัยรัตนโกสนิ ทร กวหี ลายทา นไดแ ตง มหาชาตกิ ลอนเทศน จนครบ ๑๓
กณั ฑ ลกั ษณะเปนรา ยยาวแทรกคาถาบาลี สามารถเทศนจบ ๑๓ กัณฑ ภายในวนั เดยี ว
ซึง่ สอดค กับความเช่ือเรื่องการฟงเทศนมหาชาตใิ หจบภายใน ๙ วัน ๙ คืน จะไดร ับ
อานสิ งสไปเกิดในส พระศรอี ารยเมตไตรย

๒

จดุ ประสงคใ นการแตง

จดุ ประสงคใ นการแตง รา ยยาวมหาเวสสันดรชาดก คือ เพอ่ื นําไปเทศนใ ห
ประชาชนฟง แตด วยสํานวนภาษาที่ดี ไพเราะ ทําใหผ ูอา นหรอื ผฟู งอ่ิมอารมณแ ละได
อานิสงสด ว ย

มลู เหตุของการตรัสเทศนาเร่อื งมหาเวสสนั ดรชาดกมาจากเมื่อครงั้ พระพทุ ธเจา
เสดจ็ ไปยัง เมอื งกบลิ พัสดุเพ่อื โปรดพระราชบดิ าและพระประยรู ญาติ พระประยรู ญาติ
ทกุ พระองคท รงมีทฐิ ิมานะ ตา งนึกในพระทยั วา พระพุทธองคมพี ระชนมายุรุนลกู รุน
หลาน จึงชวนกันน่งั อยูขา งหลัง และใหพ ระราช กุมารผเู ยาวน่ังขา งหนาเพือ่ ใหท ําความ
เคารพ พระพทุ ธเจา จึงทรงแสดงยมกปาฏิหาริย เสดจ็ ขน้ึ ไป บนทองฟาราวกบั จะให
ละอองธลุ พี ระบาทเร่ยี รายลงบนเศยี รของพระประยรู ญาติ และทาํ ใหพระประยรู ญาติ
ทุกพระองคล ะทิฐแิ สดงความเคารพ ดังคาํ ประพนั ธในกัณฑทศพรวา
สมเด็จพระบรมศาสดาทรงทราบพระอชั ฌาสยั กมลหฤทัยพระบรมญาตทิ กุ พระองค อนั
ทรง ซึ่งมานะไปหมด ควรตถาคตจะทรมานพระประยูรญาตใิ หป ราศจากมานะทฐิ ิ
สมเด็จพระผทู รงบุญศิริ ก็เขา สพู ระจตตุ ถฌาณ มีอภิญญาณเปนที่ตั้งดาํ รงพระองค เสดจ็
เหาะตรงขนึ้ สนู ภากาศ ประดุจจะยังธลุ ี ละอองพระบาทใหเร่ยี รายลง ถูกเศียรเกลาพระ
วงศศากยราช เปลง พระฉพั พรรณรังสโิ ยภาสรุงเรืองสวา ง อยา งพระยมกปาฏิหารย ใน
มณฑลสถานไมคัณฑามพฤกษ ดพู ลิ ึกเลิศมหศั จรรย

๓

จดุ ประสงคในการแตง

......ในขณะท่ีเกิดฝนโบกขรพรรษ ตกลงมามีลกั ษณะ
ดังคําประพันธวา

ขณะนัน้ มหาเมฆอนั ใหญต ้งั ขนึ้ มา ยงั ทอธาราหาฝน
โบกขรพรรษ ใหปวัตตนาการเปนทอธาร ไหลไป สีน้าํ น้ันแดงใส
บรสิ ทุ ธ์ิ แมวา มนุษยห ญิงชายผใู ด ปรารถนาจะมิใหถ ูกตอ งกาย
แหง ตน แมมาตรวาแตขมุ ขนกม็ ไิ ดช มุ ไปดว ยนํา้ นา มหศั จรรย
ตกลงแลวก็ไหลลนั่ สน่ันไปใตพน้ื พสธุ า....

ฝายพระอรหนั ตจ ํานวนสองหมน่ื องคเหน็ กส็ นทนากนั วาไมเคยเหน็ มา
แตกาลกอ น พระพทุ ธองค จงึ ตรัสวา ฝนโบกขรพรรษน้เี คยมมี าแลว แตก าล
กอ น แลวพระองคก ท็ รงดษุ ณภี าพ (นิง่ ) ภิกษทุ ั้งหลาย จงึ ทูลอาราธนา พระ
พุทธองคจ ึงตรัสเลาเรื่องมหาเวสสนั ดรชาดก รายยาวมหาเวสสนั ดรชาดกมี
๑๓ กัณฑ ดังนี้

๔

รา ยยาวมหาเวสสนั ดร
ชาดก มี ๑๓ กัณฑ

๑.กัณฑท ศพร กลาวถงึ พร ๑๐ ประการของพระอินทร
๒.กณั ฑหิมพานต กลา วถงึ พระเวสสนั ดรประสูตจิ นถงึ ถกู เนรเทศออกจากเมอื ง
๓.กณั ฑท านกณั ฑ กลา วถงึ การบรจิ าคสัตตสดกมหาทาน
๔.กณั ฑวนประเวศน กลา วถึง พระเวสสันดรบําเพญ็ พรตกกลางปา
๕.กณั ฑชชู ก กลา วถึง ชชู กเดนิ ทางไปขอสองกุมาร
๖.กัณฑจ ลุ พน กลาวถึง พรานเจตบุตรตอนรับชชู ก
๗.กัณฑม หาพน กลาวถึง ชูชกพบพระอจั จุตฤาษี
๘.กัณฑก ุมาร กลา วถึง พระเวสสันดรยกสองกุมารใหชชู ก
๙. กัณฑมทั รี กลาวถงึ กลาวถงึ พระนางมทั รตี ามหาสองกมุ าร
๑๐.กณั ฑสกั กบรรพ กลา วถึง พระอินทรแ ปลงมาขอพระนางมทั รี
๑๑.กณั ฑมหาราช กลา วถึง พระเจา กรงุ สญชัยไถต ัวสองกมุ าร
๑๒.กณั ฑฉกษัตริย กลาวถงึ กษัตริยท ้งั ๖ พระองคไ ดพ บกนั
๑๓.กณั ฑนครกณั ฑ กลา วถงึ พระเวสสันดรเสด็จกลบั ไปครองกรุงสวี ริ าษฎรดว ย

ทศพิศราชธรรม

๕

เร่อื งยอ

พระมหากษตั รยิ พ ระองคหน่ึงทรงพระนามวา พระเจา สีวริ าช ครองกรุงสวี ิ
ราษฎร พระองคมี พระราชบุตรองคห นึ่งทรงพระนามวา สญชัยราชกมุ าร ตอ มาพระเจา
กรุงสญชยั ไดค รองกรงุ สีวิราษฎรแ ละ ไดอภิเษกกบั พระนางผุสดพี ระราชธดิ าแหง เมอื งมัททราช
- ในอดีตชาตพิ ระนางผุสดเี ปนพระอัครมเหสขี องพระอินทร เมอ่ื พระนางผุสดีจะจุตจิ ากสวรรค
พระอินทรอ นุญาตใหพระนางขอพรได ๑๐ ประการ ดังน้ี

๑. ขอเปนอคั รมเหสีของพระราชาแหงกรงุ สวี ิราษฎร
๒. ขอใหมดี วงตาดาํ เหมอื นตาของเนอื้ ทราย
๓. ขอใหคิ้วงาม
๔. ขอใหมพี ระนามวา ผุสดี
๕. ขอใหม พี ระราชโอรสท่ีทรงพระเกียรติยศย่ิงกวากษตั ริยอ น่ื ๆ ในโลก
๖. เมอื่ ทรงพระครรภ ขอใหพ ระครรภดูงามไมป รากฏนนู เหมอื นสตรีอื่น ๆ
๗. ขอใหพระถันงามไมหยอนคลอย
๘. ขอใหเ สน เกศาสดี าํ ขลบั สวยงาม
๙. ขอใหผ ิวเนื้อละเอยี ด ผิวพรรณงาม
๑๐. ขอใหมโี อกาสชวยนักโทษใหพน จากการประหารชวี ิตได

พระนางผุสดจี ตุ ิจากสวรรคมาเกดิ ในโลกมนษุ ย ครั้นมพี ระชนมไ ดสบิ หกพรรษากไ็ ด
เปนอคั รมเหรี ของพระเจากรุงสญชยั และไดเ ปนพระราชมารดาของพระเวสสนั ดร

เมือ่ พระนางผสุ ดที รงพระครรภค รบสบิ เดอื น ทรงปรารถนาจะประพาสชมนคร ขณะท่ี
ประทักษิณ รอบพระพารา พระนางก็ประสตู ิพระราชกมุ าร ประทานพระนามวา พระเวสสนั ดร
(เวสส หมายถงึ พอ คา อันดร หมายถงึ ระหวาง) หมายถึง ประสูตใิ นตรอกพอคา เมือ่ พระ
เวสสนั ดรยงั ทรงพระเยาว ทรงบริจาค ทานอยูเ ปนนิจ ตอมาไดอ ภเิ ษกกบั พระนางมทั รี มีพระ
ราชโอรสทรงพระนามวา ชาลี เหตเุ พราะเมื่อ ตอนประสตู ิ พระญาตนิ ําตาขา ยทองมารองรับ
และมีพระราชธิดาทรงพระนามวา กณั หา ดว ยเหตุทีน่ ํา หนงั หมีมารองรับ

๖

เร่อื งยอ

พระเวสสนั ดรทรงมชี า งคูพระบารมี ช่ือ ปจ จยั นาค ซ่ึงนําความอุดมสมบูรณม า
สพู ระนคร ตอ มาเมอื งกลงิ คราษฐ เกดิ ฝนแลง ประชาชนยากแคน อดอยากจงึ สงพราหมณ ๘
คนไปขอชา งปจ จัยนาคจากพระเวสสนั ดร พระเวสสนั ดรพระราชทานชา งแกเ มืองกลิงคราษฐ
ทาํ ใหช าวเมืองไมพอใจเพราะชางปจจยั นาคเปน ชา ง คูบา นคเู มืองของกรงุ สวี ิราษฎร พระเจา
กรุงสญชยั จึงใหเนรเทศพระเวสสันดรออกจากเมือง

กอ นทีพ่ ระเวสสนั ดรจะออกจากเมืองไดท รงบาํ เพญ็ “สัตตสดกมหาทาน” เปน
การทํางาน คร้ังยง่ิ ใหญ ๗ ส่ิง ส่งิ ละ ๗๐๐ ไดแก ชาง มา รถ นางกษัตริย โคนม ทาสหญงิ
และทาสชาย พระนางมัทรที ูลขอตดิ ตามไปดว ย พรอ มท้ังพระราชโอรสและพระราชธดิ า
ระหวางทางชาวเมอื ง มาขอมาและราชรถ พระองคกท็ รงบริจาคให

เมอ่ื พระเวสสนั ดร พระนางมทั รี ชาลี และกณั หา เสด็จไปถึงเมอื งเจตราฐ กษัตริยแหง
เจตราฐ ทง้ั หลายก็ทลู ถวายราชสมบัติ แตพระเวสสันดรทรงปฏเิ สธและทรงเดินทางสเู ขาวงกต
เพ่อื บําเพญ็ พรติ กษัตริยเจตราฐจึงใหพ รานเจตบตุ รเปน ผรู กั ษาเสนทาง หากใครแปลกหนา
เขา มาใหฆา เสยี พระเวสสนั ดร ทรงถอื เพศเปน ดาบส สว นพระนางมัทรีทรงถือเพศเปนดาบสนิ ี
และทรงเขาปา หาผลไมท กุ วันเปนเวลา ๗ เดือน

๗

เร่อื งยอ

กลา วถึงชชู กอยบู า นทุนวฐิ ตดิ เมืองกลงิ คราษฐ มอี าชพี ขอทาน ไดนําทรัพยท ี่
ขอมาไดไ ปฝากเพือ่ น เพราะกลวั วาอยูก ับตนจะมีภยั แตเ พอื่ นกลบั นาํ ทรพั ยไ ปใชหมด คร้นั ชู
ชกมาทวงกไ็ มมใี ห จงึ ยกลูกสาว ชื่อนางอมิตตดาใหแ ทน นางปรนนบิ ัตชิ ชู กเปนอยางดจี น
พราหมณในหมูบ า นชอบใจและตําหนิ ภรรยาตน ฝายภรรยาพราหมณจงึ ไปดา ทอนางอมิตต
ดา ทําใหน างอมิตตดาเสยี ใจ จงึ ใหชูชกไปขอ สองกุมารทีเ่ ขาวงกตมาเปนขารับใชตน

สวนชชู กเมอ่ื เดนิ ทางไปเขาวงกตพบพรานเจตบตุ รกช็ ูกลกั ใสอ าหารอา งวาเปน พระราช
สารมาทูล พระเวสสันดรใหเสด็จกลับเมือง พรานเจตบตุ รหลงเช่ือจึงบอกทางไปเขาวงกตให ชู
ชกออกเดินทางไป พบพระอัจจตุ ฤาษี และใชอ ุบายหลอกฤาษีใหบอกเสน ทางแกต น

ชชู กเดนิ ทางไปถึงเขาวงกต รอใหพ ระนางมทั รีเสดจ็ ไปหาผลไมกอ นแลวจงึ ตรงเขาไป
ขอสองกมุ าร พระเวสสันดรทรงยกสองกมุ ารใหชชู ก ชูชกโบยตีสองกุมารหนาพระพกั ตรพระ
เวสสันดร แตพ ระองค กท็ รงดาํ รงมน่ั ในขนั ติธรรม

ระหวา งทางท่พี ระนางมทั รีเสด็จกลับจากหาผลไม พบเทวดาแปลงเปนสตั วรา ย
ขวางทางไว กวาพระนางมัทรจี ะถงึ อาศรมก็เปนเวลาคา ทรงตามหาสองกมุ ารไมพ บจึงเสีย
พระทยั จนสลบไป พระเวสสนั ดรทรงแกไขใหฟ นแลวทรงบอกความจรงิ ใหท ราบ พระนางมทั รี
จึงทรงอนุโมทนากับ ปยบุตรทาน

๘

เร่อื งยอ

ฝายพระอนิ ทรแปลงพระองคเ ปนพราหมณม าทูลขอพระนางมัทรีจากพระ
เวสสนั ดร เม่ือไดรบั พระราชทานแลวพระอนิ ทรแปลงก็แสดงพระองคถวายพระนางคนื แก
พระเวสสันดร และประทานพร ๘ ประการ

ฝายชชู กพาสองกมุ ารไปถึงเมืองสวี ิราษฎรแ ละเดินตดั หนา ฉาน พระเจา
กรุงสญชัยจึงตรัส ใหน าํ ชูชกและสองกุมารมาเขา เฝาแลว ไถต วั สองกุมาร พรอมทัง้ ทรง
เลย้ี งดู
ชชู กอยางดี ชชู กกินอาหาร : มากไปจนถึงแกความตาย

ตอ มาชาวเมืองกลงิ คราษฐน ําชางปจ จัยนาคมาคืนกรุงสวี ริ าษฎร พระเจา กรุงสญชยั
พระนางผสุ ดี กัณหา และชาลีจึงเสดจ็ ไปยังเขาวงกต ทรงพบพระเวสสนั ดรและพระนางมทั
รี ทง้ั ๕ พระองคทรงรา่ํ ไห จนหมดสติไป ขณะนนั้ ฝนโบกขรพรรษกต็ กลงมา กษัตรยิ ท ั้งหก
พรอ มท้ังขา ราชบรพิ ารก็ฟนขน้ึ

พระเวสสนั ดรเสด็จกลบั ไปครองเมืองดว ยทศพิธราชธรรม และทรงบริจาคทานจน
พระชนมพรรษา ได ๑๒๐ พรรษา จงึ เสดจ็ สวรรคตไปจตุ เิ ปน สันดสุ ติ เทวราชในสวรรคชนั้
ดุสติ

ตอนทา ยเรอ่ื งมีประชุมชาดกกลา วถงึ การกลับชาติมาเกดิ ของบคุ คลตาง ๆ เชน ชู
ชกกลบั ชาตมิ า เกิดเปนพระเทวทัต พระเจากรุงสญชัยเปนพระเจา สุทโธทนะ พระนางผสุ ดี
เปนพระนางสิริมหามายา พระนางมทั รีเปนพระนางยโสธราพมิ พา ชาลีเปน พระราหุล กณั
หาเปน นางอุบลวรรณา และพระเวสสนั ดร เปนพระพทุ ธเจา

๙

เรอ่ื งยอ กัณฑม ัทรี

ยังมชี ีวิตอยูก็ดีพระทัย และทรงอนุโมทนากบั กากัณฑมทั รี ชูชกพาสอง
กุมารออกจากประตูปา ชาลีกัณหาคราํ่ ครวญสงั่ ความถึง พระมารดา จนเทพยดาสงสาร
ฝา ยพระอินทรไ ดมีบัญชาใหเ ทวดาแปลงกายเปนสงิ หเ สือมาขวาง ทางพระนางมทั รี
เพ่ือมใิ หก ลับมาทนั การบาํ เพญ็ บตุ รทานของพระเวสสนั ดร เพราะแมยอ มรักลกู อาจ
ขดั ขวางได เมอ่ื พระเวสสันดรบาํ เพ็ญบุตรทานไปแลว เทวดาก็หลกี ทางใหพระมทั รี
กลบั มา อาศรม พระนางมัทรีทูลถามพระเวสสนั ดร ถึงสองกมุ ารดวยความเปนหว ง แต
พระเวสสันดร กลบั ตดั พอตอ วาพระนางมัทรีอยา งรนุ แรง ทําใหพระนางมทั รกี รว้ิ และ
ไดเสดจ็ ออกตดิ ตาม สองกมุ าร ในปา ทุกหนทุกแหง ก็ไมท รงพบ ดวยความทกุ ขโ ทมนสั
ทรงคดิ วาสองกุมารอาจ ส้ินพระชนมไปแลว และเหนอ่ื ยออ น พระนางมัทรีกเ็ ปน ลม
สลบทหี่ นา พระอาศรม พระเวสสันดร ทรงแกไ ขใหพ ระนางฟน คืนสติ และตรสั เลาความ
จรงิ วาไดท รงบาํ เพญ็ บุตรทานใหแ กชูชกไปแลว พระนางมทั รีทราบวา สองกุมารร
บาํ เพญ็ ทาน บารมีของพระเวสสนั ดร

๑๐

ขอ คดิ

ความรกั ของแมท ีม่ ตี อ ลกู ยง่ิ ใหญ หาท่เี ปรยี บมิได แตก าร
เสียสละของพระนางมัทรสี ะทอ น ใหเห็นวา พระนางเขา พระทัยดวี า การ
บําเพญ็ บตุ รทานบารมขี องพระเวสสนั ดรน้นั ย่งิ ใหญก วา
พระเวสสนั ดรใหล ูกแกช ชู ก

การใหล ูก คร้ังนี้ ในแงโลกียธรรม พระเวสสันดรมีเจตนาชว ยลูก
โดยตงั้ คาไถต วั ไวสงู ผไู ถต อ งเปน กษตั ริย ในแงโลกตุ รธรรม การใหลูกเปน
สญั ลักษณข องการตัดขาดจากความสุขทาง โลก คือ โลกยี สขุ
โลกียสุข คอื ความสุขท่ขี อ งอยูกบั โลก เปน ความสขุ ของปถุ ุชนทยี่ งั เจอื
ปนดวยทุกข " ทุกขจากการพลัดพรากสงิ่ รกั ความหึงหวง หวงหา เจบ็ ไข
ไดปว ย

๑๑

ขอ คดิ

โลกยี สุข เกิดจากการมี

๑. ทรัพยสมบัติ เงินทอง
๒. บุตร
๓. ภรรยา
๔. เลอื ดเน้ือ คอื สุขภาพดี
๕. ชวี ิต มีชวี ติ อยยู นื ยาว
โลกียสุข คือ ความสุขทอ่ี ยูเหนอื พน จากโลก เปนความสุขของอริยชน
เกิดจากการสละ ทเ่ี รยี กวา เบญจมหาบรจิ าค คอื การสละโลกยี สุข ๕ ประการ
ขางตน เพื่อเขาสูนพิ พานซึ่งเปน ความสขุ ท่ีแทจรงิ ผมู งุ หวังนิพพาน
จึงสมควรไมม ีครอบครัว หรอื ออกบวช

๑๒

ขอ คดิ

รายยาวมหาเวสสันดรชาดก เปน วรรณคดีประเภทบนั เทงิ คดี เปน
วรรณกรรมศาสนา สะทอน พุทธปรัชญา จุดมุงหมายสงู สดุ ของพุทธศาสนา
คือ การบรรลุนพิ พาน เสนอแนวคิดวา ผตู องการนิพพานหรอื ความหลุดพน
จากโลก ตองสละโลกียสุข ซง่ึ เปนความสุขทยี่ งั เจอื ปน ดว ยทุกข ดว ยการออก
บวช

พอ แมยอมรักลกู การทีก่ วีสรา งเรอ่ื งใหพ ระเวสสนั ดรบรจิ าคลูกแกช ชู ก
แตชูชกกลับตลี ูกตอ หนาพอ ทําให พระเวสสันดรเกดิ ความโกรธ ถึงกลับคิดฆา
ชชู ก เพื่อแสดงใหเหน็ ถึงความรกั ความผกู พนั ของพอ ท่ีมีตอ ลกู สวนพระมทั รี
ก็ตอ งทนทกุ ขท รมานโศกเศรา เมอ่ื ลกู หายไป พระมทั รอี อก ติดตามลกู ในปา
ถงึ ๓ รอบ ก็ไมพ บจนคิดวา ลูกตายไปแลว พระนางถึงกับสลบ เมอื่ พระนาง
ฟน พระเวสสันดรบอกความจริงวาบริจาคลูกใหแ กชูชก พรอ มตงั้ คาตวั กท็ รง
คลายความเศรา เพราะรวู า ลูกยังไมต าย และมีโอกาสไดร ับการไถต ัวจากพระ
เจากรุงสญชยั

๑๓

บทอาขยาน
มหาเวสสนั ดรชาดก

...จ่ึงตรัสวาโอโอเวลาปานฉะนี้เอยจะมิดึกดื่น จวนจะส้ินคืนคอนรุงไป
เสยี แลว หรือกระไรไมร ูเ ลย พระพายราํ เพยพดั มาร่ีเรอ่ื ยอยเู ฉื่อยฉิว
อกแมน ใ้ี หอ อ นหิวสดุ ละหอ ย ทั้งดาวเดือนกเ็ คลอื่ นคลอ ยลงลับไม
สุดทแ่ี มจะติดตามเจาไปในยามนี้ ฝูงลิงคา งบา งชะนที ี่นอนหลับ
กก็ ลง้ิ กลับเกลอื กตัวอยยู ้วั เยย้ี ทั้งนกหกกง็ วั เงยี เหงาเงยี บทุกรวงรัง
แตแมเท่ยี วเซซังเสาะแสวงทุกแหงหองหมิ เวศทว่ั ประเทศทกุ ราวปา
สดุ สายนัยนาที่แมจะตามไปเล็งแล สดุ โสตแลวท่แี มจ ะซับทราบฟง
สําเนียง สุดสุรเสียงที่แมจะรํ่าเรียกพิไรรอง สุดฝเทาที่แมจะเยื้องยองยก
ยา งลงเหยียบดิน ก็สุดสิ้นสดุ ปญญาสุดหาสุดคนเห็นสุดคิด จะไดพานพบ
ประสบรอยพระลูกนอยแตส ักนิดไมม เี ลย จึ่งตรัสวา เจา ดวงมณฑาทองทั้ง
คูของแมเอย หรือวาเจาทิ้งขวางวางจิตไปเกิดอื่นเหมือนแมฝนเม่ือคืนนี้
แลว แล

๑๕

แบบทดสอบ

จงเลือกคําตอบทีถ่ ูกตอ งเพยี งคําตอบเดยี ว
ขอ ใดกลา วถงึ เรอ่ื งเวสสันดรชาดก ไมถูกตอ ง

๑. ลักษณะคาํ ประพนั ธเปนรา ยยาวแทรกคาถาบาลี
๒. ผูแตง กัณฑม ทั รี คอื เจาพระยาพระคลัง (หน)
๓. เวสสันดรชาดก เรียกอกี อยางหนง่ึ วา คาถาพนั
๔. ความเชอื่ วาถาฟงเทศนม หาชาติจบเพยี งกัณฑเ ดียวกจ็ ะไดไปเกดิ ในสมัย
พระศรอี ารยเมตไตรย

๒. ขอ ใด เปนแนวคิดของเวสสันดรชาดก กณั ฑมทั รี
๑. ความรกั ของแมที่มีตอ ลกู เปนความรักท่ยี ง่ิ ใหญ ๒. ความรักของพอ ทีม่ ีตอ

ลกู เปน ความรกั ทย่ี ง่ิ ใหญ
๓. ความเหน็ แกตวั ของมนุษยยอ มทาํ ลายตวั มนุษยเ อง
๔. ความโลภของมนษุ ยไ มม ขี ดี จํากดั

๓. พระมทั รีทรงฝนวามีคนมาควักเอาดวงตาดวงใจไป จึงทูลใหพระเวสสันดรทํานาย
ฝนพระเวสสนั ดรทรงเลีย่ งตอบไปวา ความฝน ของพระนางมัทรเี ปนความฝนประเภท
ใด

๑. บพุ นิมิต
๒. จิตนิวรณ
๓. เทพสังหรณ
๔. ธาตุโขภ

๑๕

แบบทดสอบ

๔. ขอ ใดมิใช ลางสงั หรณทีม่ ทั รีพบทกี่ ลางปา
๑. เหตไุ ฉนไมทมี่ ีผลเปน พมุ พวงก็กลายกลับเปน ดอกดวงเดียรดาษอนาถเนตร
๒. ทั้งแปดทศิ กม็ ดี มิดมวั มนทกุ หนแหง
๓. เดินมาโดยดว นพอประจวบจวนพระยาพาพมิ ฤคราช
๔. แสรกคานบันดาลพลนั พลกิ พลดั ลงจากพระองั สา

๕. ขอ ใดไมใช “ทงั้ สามสตั วก็มาเนื่องนอนสกดั หนา ” ที่มาขวางพระมทั รี
๑. พญาเสือโครง
๒. พญาคชสีห
๓. พญาไกรสรราชสีห
๔. พญาเสือเหลือง

๖. ขอ ใด ใชโ วหาร ตางจากขอ อนื่
๑. ท้ังจกั จัน่ พรรณลองในเรไรรอ งอยูหริง่ ๆ ระเรอื่ ยโรย
๒. โหยสาํ เนียงดงั เสยี งสงั คตี ขับประโคมไพร
๓.เสยี งเน้ือนกนร่ี า่ํ รองสาํ ราญรัง้ เรยี กคคู ขู ยับขัน
๔. สมเดจ็ พระอรไทเธอเที่ยวตะโกนกกู อ ง

๑๖

แบบทดสอบ

๗. “แตแมเทีย่ วเชซงั เสาะแสวงทุกแหงหองหิมเวศท่ัวประเทศทุกราวปา สดุ สายนัยนาทแี่ ม
จะตามไปเล็งแล สดุ โสตแลว ทีแ่ มจ ะชบั ทราบฟง สาํ เนียง สุดสุรเสียงทีแ่ มจะรา เรียกพิไรรอง
สดุ ฝเ ทา ที่แมจ ะเย้อื งยองยกยางลงเหยียบดิน กส็ ุดสิ้นสดุ ปญ ญาสดุ หาสดุ คันเหน็ สุดคดิ จะ
ไดพ านพบประสบรอยพระลกู นอ ยสักนดิ ไมมเี ลย” รา ยยาวตอนนีด้ ีเดน ดา นใด

๑. การซา้ํ คาํ และการเลน คํา
๒. สัมผัสสระ
๓. สัมผัสอกั ษร
๔. อปุ มาโวหาร

๘. ขอ ใด ไมใ ชโวหารบคุ คลวัต
๑. รัศมีพระจันทรกม็ ัวหมองเหมอื นหนึ่งจะเศราโศกแสนวปิ โยคเมอื่ ยามปจจสุ มยั
๒. จงึ ตรสั วา เอยเคยเปย มขอบเปนไรจงึ ขอดขนลงขุนหมอง
๓. ฝงู ปลาเอยเคยมาผุดคลํ่าแฝงฟอง บา งกข็ ึ้นลองวายอยลู อยเล่อื นชมแสงเดอื นอยู

พราย ๆ
๔. เสมือนหน่งึ ลูกหงสเ หมราชปก ษนิ ปราศจากมุจลนิ ทไปตกคลุกในโคลนหนองสนิ้ สี

ทองอันผองใส

๘. ขอใด ใชโวหารชนิดเดียวกับขอความน้ี “จงึ ตรัสวา โอเจาแวนแกวสองสวางอกของแม
เอย ”

๑. มัทรนี เ้ี ปนขา เกา แตกอนมาดัง่ เงาตามพระบาทาก็เหมอื นกัน
๒. มัทรสี ัตยาสวามภิ ักดริ์ ักตวั เพียงบดิ าก็วาได
๓. เจามิเคยไดความยากยางเทาลงเหยยี บดิน ร้นิ กม็ ิไดไ ตไรก็มิไดตอม
๔. อุปมาแมนเหมือนสีดาอนั ภกั ดีตอสามีรามบณั ฑติ

๑๗

แบบทดสอบ

๑๐. “เขาเถ่ือนเจาลมื พรา ไดหนาแลวลมื หลงั ไมแ ลเหลยี ว” พระเวสสนั ดรกลา วขอความน้ี
หมายความวา อยางไร

๑. มทั รีเปนภรรยาทบี่ กพรอง
๒. มัทรีขาดสติ หลงลมื พระเวสสันดร
๓. มทั รไี มรกั ครอบครัว
๔. มัทรไี มร อบคอบ ลืมแสรกผลไมไ วใ นปา

๑๘

แบบฝกหดั ที่ ๑

การวจิ ารณวรรณคดแี ละวรรณกรรม

๑) จงอธิบายความแตกตางระหวา งวรรณคดแี ละวรรณกรรม
ตอบ
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................

๒) จงอธิบายความแตกตางระหวางรอยแกว และรอ ยกรอง
ตอบ
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................

๓) จงอธิบาย การวเิ คราะหลกั ษณะเดน ของวรรณคดแี ละวรรณกรรม มีอะไรบา ง อธบิ าย
พอสังเขป

ตอบ
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................

๔.การศกึ ษาวรรณคดี และวรรณกรรม เปนเรื่องทส่ี ําคัญหรอื ไม อยางไร

๓) จงอธิบาย การวเิ คราะหลักษณะเดน ของวรรณคดแี ละวรรณกรรม มอี ะไรบา ง อธบิ าย
พอสังเขป

ตอบ
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................

.......................................................................๑....๙........................................................................

แบบฝกหัด ที่ ๒

“รเู รื่องมหาชาติ”

๑) ชาดก หมายถึงอะไร
ตอบ
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
๒) รายยาวมหาเวสสันดรชาดก กลา วถึงอะไร
ตอบ
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
๓) สังคมไทยเช่อื เรอื่ งการฟง เทศนม หาชาตอิ ยางไร
ตอบ
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................

๒๐

แบบฝกหัด ที่ ๒

“รเู รื่องมหาชาติ”

๑) ชาดก หมายถึงอะไร
ตอบ
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
๒) รายยาวมหาเวสสันดรชาดก กลา วถึงอะไร
ตอบ
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
๓) สังคมไทยเช่อื เรอื่ งการฟง เทศนม หาชาตอิ ยางไร
ตอบ
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................

๒๑

แบบฝกหัดทายบท
“เลา เรอื่ งรายยาวมหาเวสสันดรชาดก”

๑. พระนางผสุดี ขอพร ๑๐ ประการมอี ะไรบาง
ตอบ
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
๒) “สตั ตสดกมหาทาน” เปนการทําทานลักษณะใด
ตอบ
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
๓) นกั เรียนมคี วามเหน็ อยางไร ทพ่ี ระเวสสนั ดรยกสองกุมารใหก บั ชูชก
ตอบ
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................

๒๒

แบบฝกหดั ทายบท

“ถอดคาํ ประพนั ธ รายยาวมหาเวสสนั ดรชาดก”

คําช้แี จง : ใหนักเรียนจบั คู ๒-๓ คน

๑.เลอื กบทประพันธ จากหนงั สือมา ๑ ยอ หนา จากน้ันถอดคําประพนั ธ ลงสมุด หรือ

ใบงานออนไลน

ตอบ
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................

๒.รวบคําศัพท ทนี่ า สนใจ พรอ มอธบิ ายความหมาย ๑๐ คาํ

ตอบ
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................

..........................................................................๒...๓.......................................................................

ใบงานท่ี ๓

“วิเคราะหค ุณคา รายยาวมหาเวสสนั ดรชาดก”

คําชแี้ จง : ใหน ักเรียนตอบคําถามตอไปน้ี

๑.รา ยยาวมหาเวสสนั ดร กณั ฑม ัทรี มคี ุณคาดานวรรณศิลปอ ยา งไร จงอธิบาย

ตอบ
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................

๒.) นักเรียนเหน็ ดวยหรอื ไมก บั คํากลา วท่วี า “การพลัดพรากจากสงิ่ ท่ีรกั เปน ทกุ ข” จง
อธิบายและยกตัวอยางประกอบใหช ัดเจน

ตอบ
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................

๓.) พระนางมทั รีและพระเวสสันดรมีคณุ ธรรมใดเดน ชัดท่ีสดุ อธบิ ายและยกตัวอยา ง
ประกอบใหช ัดเจน

ตอบ
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................

.......................................................................๒....๔........................................................................

ใบงานท่ี ๓ (ตอ)
“วเิ คราะหค ณุ คา รายยาวมหาเวสสันดรชาดก”

๔.) นักเรยี นสามารถนาํ ขอ คดิ ทีไ่ ดจ ากรายยาวมหาเวสสนั ดรไปใชใ นชวี ิตจริงไดอยางไร
ตอบ
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................

๒๕

ใบงานที่ 4
“แตง คาํ ประพนั ธ หวั ขอ รูจ กั ฉนั ไหม”

คาํ ช้แี จงใหน ักเรียนแตง คําประพันธประเภทรายยาว ๒ บท (ทําลงสมุด)
ตอบ
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
..

๒๖

เอกสารประกอบการเรียน

รายยาวมหาเวสสนั ดรชาดก
กัณฑมทั รี

ชั้นมธั ยมศึกษาปท ี่ ๕
โรงเรียนราชวินติ บางเขน

จดั ทําโดย นางสาวอรพินทร สอนแสง
นกั ศึกษาฝกประสบการณวชิ าชพี ครู
สาขาวิชาภาษาไทย มหาวิทยาลยั ราชภฏั พระนคร