โพธิญาณ โดย หลวงพ่อชา

ใหรสู ึกตัวทว่ั พรอ มอยตู ลอดเวลา ใหมีสติอยู ใหเ ห็นการเกดิ ดับของกายและใจ แตอยาใหมันมาทําใจใหวุนวาย ใหปลอยวางมนั ไป
ความรักเกิดขน้ึ กป็ ลอยมันไป มนั มาจากไหนกใ็ หม นั กลับไปท่นี ัน่ ความโลภเกิดข้ึนกป็ ลอ ยมันไป ตามมนั ไป
ตามดูวา มนั อยทู ่ไี หนแลวตามไปสง มนั ใหถงึ ท่ี อยาเก็บมนั ไวส กั อยาง

ฝก ใจไดใจจกั ปราศจากกิเลส

ถา ทา นปฏบิ ตั ิไดอยา งนี้ ทา นก็จะเหมอื นกับบานวาง หรือพดู อีกอยางหน่งึ กค็ อื น่คี อื ใจวา ง เปนใจทว่ี างและอิสระจากกิเลส ความชั่วทงั้ หลาย
เราเรียกวา ใจวาง แตไ มใ ชว างเหมือนวา ไมม อี ะไร มันวา งจากกิเลส แตเตม็ ไปดวยความฉลาด ดวยปญ ญา ฉะน้นั ไมวา จะทาํ อะไร
ก็ทาํ ดว ยปญญา คิดดว ยปญญา จะมแี ตป ญ ญาเทานน้ั
นี่เปนคาํ สอนทีผ่ มขอมอบใหใ นวันนี้ ถาการฟงธรรมทําใหใ จทานสงบ ก็ดแี ลว ไมจาํ เปน ตองจดจาํ อะไร บางทานอาจจะไมเช่ือ
ถาเราทําใจใหสงบ ฟงแลวก็ไมใ หผ านไป แตน ํามาพจิ ารณาอยเู รือ่ ยๆอยางนี้ เราก็เหมอื นเคร่ืองบนั ทกึ เสยี ง เม่ือเรา "เปด" มนั มันกอ็ ยูตรงน้นั
อยา กลัววา จะไมม ีอะไร เม่ือใดทที่ า นเปดเคร่อื งบนั ทึกเสยี งของทาน ทกุ อยา งกอ็ ยใู นนั้น
ขอมอบธรรมะน้ตี อพระภิกษุทุกรูปและตอทกุ คน บางทานอาจจะรภู าษาไทยเพยี งเลก็ นอ ย แตก็ไมเ ปน ไร ใหทา นเรยี นภาษาธรรมเถดิ
เทาน้ีก็ดเี พียงพอแลว

อยูกับงเู หา

ขอใหค าํ ขวญั แกโ ยมทั้งหลาย และลูกศษิ ยใหมท่เี ดนิ ทางจากลอนดอน มาพักอยูท ว่ี ดั หนองปา พง
ขอใหทําความเขา ใจในธรรมะที่ไดศึกษาแลวทีว่ ดั หนองปา พงนโี้ ดยยอ ก็คอื ใหป ฏิบตั ิใหพ น ทุกขใ นวัฏฏสงสาร
ขอใหโยมจาํ ไวในใจวา อารมณท ั้งหลายนั้น จะเปน อารมณท่พี อใจก็ตาม หรืออารมณท ี่ไมพอใจกต็ ามอารมณท ้ังสองอยางน้ี มันเหมือนงเู หา
งูเหา มันมพี ษิ มากถา มนั ฉกคนแลว กท็ ําใหถ ึงแกค วามตายได อารมณน ้กี ็เหมือนกับงเู หา ที่มพี ษิ รายนนั้
อารมณทพ่ี อใจก็มพี ษิ มากอารมณทีไ่ มพอใจก็มีพษิ มาก มันทําใหจ ติ ใจของเราไมเปนเสรี ทาํ ใหจ ติ ใจไขวเขว จากหลักธรรมของพระพทุ ธเจา

วนั นีจ้ ึงขอใหโ อวาทยอๆแกโยม ขอใหเปน ผมู ีสติอยทู ้งั กลางวนั กลางคืน จะยนื จะเดนิ จะนงั่ จะนอนก็ใหน อนดวยสติ นง่ั ดว ยสติ เดนิ ดวยสติ
ยืนดวยสติ จะพดู กพ็ ดู ดว ยสติ จะทาํ อะไรๆกใ็ หมีสติอยูดว ยทัง้ น้ัน

เมือ่ มีสตแิ ลว สมั ปชญั ญะความรูตวั มนั กจ็ ะเกดิ ข้ึนมา สตกิ ับสมั ปชญั ญะเปน ของคกู ัน เม่อื ทัง้ สองอยางน้เี กดิ ข้ึนพรอมกนั แลว
กจ็ ะนําปญ ญาใหเกิดตามทนี เี้ ม่ือมที ้ังสติ สัมปชญั ญะปญญาแลว กจ็ ะเปน ผทู ่ีต่นื อยู ทงั้ กลางวนั และกลางคืน

ธรรมะทพี่ ระพทุ ธเจา ทานทรงสอนนนั้ ไมใชธรรมะที่เพือ่ ฟง เฉยๆหรอื รูเฉยๆ แตเปน ธรรมะท่ีตองปฏิบัติ ตอ งทาํ ใหเกดิ ข้นึ
ตองทาํ ใหม ขี ้ึนในใจของเราใหไ ด จะไปทไี่ หนก็ใหม ีธรรมะ จะพดู ก็ใหม ีธรรมะ จะเดินก็ใหมีธรรมะ จะนอนกใ็ หมีธรรมะ
จะทําอะไรๆก็ใหม ธี รรมะทงั้ นน้ั

คําวา "มธี รรมะ" น้ีกค็ ือ จะทําอะไรก็ตาม จะพูดอะไรก็ตาม ใหทําดว ยปญ ญา ใหพดู ดว ยปญญา ใหน ึกคิดดวยปญ ญา ผใู ดมสี ติ สมั ปชญั ญะ
ควบกบั ปญ ญาอยูต ลอดเวลาแลว ผูนั้นยอมอยใู กลพ ระพุทธเจา ทุกเมอ่ื

ดงั น้ัน แมเม่อื โยมจากวัดหนองปาพงน้ีไปแลว กจ็ งเปน ผปู ฏบิ ตั ิ ใหธ รรมะทง้ั หลายมารวมอยูท่ใี จ มองลงไปทใ่ี จ ใหเหน็ สติ ใหเ ห็นสัมปชญั ญะ
ใหมีปญ ญา เมื่อมที ้ังสามอยางนี้แลว มนั จะมีการปลอ ยวาง รจู ักเกดิ แลวมันก็ดบั ดับแลวมันกเ็ กดิ เกิดแลว มนั ก็ดับ

ทีเ่ รยี กวา "เกิดๆ ดับๆ" นีค้ ืออะไร คอื อารมณซึง่ มันเกิดขน้ึ แลวมนั กด็ บั ไป ดับแลวมนั กเ็ กิดขนึ้ มา ในทางธรรมะเรยี กวา การเกดิ ดบั
มนั ก็มีเทาน้ี ทกุ ขมนั เกดิ ขึ้นแลว ทุกขม ันกด็ ับไป ทกุ ขดบั ไปแลว ทุกขก เ็ กดิ ขึน้ มา นอกเหนือจากนี้ไป กไ็ มมีอะไรมแี ตทกุ ขเกิด
แลว ทุกขก ด็ บั ไป มีเทา น้ี

เมือ่ เห็นเชนนแี้ ลว จิตของเราก็จะเหน็ แตก ารเกดิ -ดบั อยเู สมอ เมอื่ เหน็ การเกดิ -ดับอยูเ สมอ ทกุ วันทกุ เวลา ตลอดทงั้ กลางวัน ตลอดทั้งกลางคนื
ตลอดท้งั การยืน เดนิ นงั่ นอน ก็จะเหน็ ไดวามนั ไมมีอะไรจริงๆมแี ตเ กดิ -ดบั อยูเ ทา นเ้ี อง แลว ทุกอยา งมันก็จบอยตู รงน้ี

เมื่อเห็นอารมณเกดิ -ดับอยางน้ีอยเู สมอไปแลว จติ ใจกจ็ ะเกดิ ความเบื่อหนาย เพราะเม่ือคดิ ไปแลว กไ็ มม อี ะไรมากมาย มันมีแตการเกดิ แลวกด็ ับ
ดบั แลว กเ็ กดิ เกิดแลวกด็ ับ มนั มอี ยูเทา นี้ ฉะนน้ั เมอ่ื คิดแลว ก็ไมร ูจะไปเอาอะไรกบั มนั พอคดิ ไดเชน น้ี
จิตกจ็ ะปลอ ยวางปลอ ยวางอยูกบั ธรรมชาติ มนั เกดิ เราก็รู มนั ดับเราก็รมู นั สขุ เรากร็ ู มนั ทกุ ขเรากร็ ู รูแลว ไมใชว า เราจะไปเปน เจาของสขุ นะ
หรอื เม่ือทุกขข นึ้ มา เราก็ไมเ ปนเจา ของทกุ ขเหมือนกัน เมอื่ ไมเ ปน เจาของสขุ ไมเปนเจา ของทกุ ขม ันกม็ แี ตการเกิด-ดบั อยูเทาน้ัน
ก็ปลอยไปตามธรรมชาติของมันอยา งนั้นแหละ เพราะมนั ไมม อี ะไร

อารมณท้ังหลายทวี่ ามาน้ี เหมอื นกันกับงูเหา ที่มพี ษิ รา ย ถา ไมม อี ะไรมาขวาง มันกเ็ ลอื้ ยไปตามธรรมชาตขิ องมนั แมพิษของมนั จะมีอยู
มนั กไ็ มแสดงออก ไมไดทาํ อันตรายเรา เพราะเราไมไดเ ขา ไปใกลม ัน งเู หาก็เปน ไปตามเร่ืองของงเู หา มนั ก็อยูอ ยา งนนั้

ดังนี้ ถาหากเปน คนทฉ่ี ลาดแลว กจ็ ะปลอ ยหมดสิง่ ที่ดีกป็ ลอ ยมนั ไป สิ่งท่ชี วั่ ก็ปลอ ยมันไป สง่ิ ทีช่ อบใจก็ปลอยมันไป
ส่ิงทีไ่ มชอบกป็ ลอยมันไป เหมอื นอยา งเราปลอยงูเหาตวั ท่มี ีพษิ รายนัน้ ปลอยใหมนั เลือ้ ยของมันไปมันก็เล้ือยไปท้งั พษิ ทม่ี อี ยูในตวั มนั น่นั เอง

ฉะนนั้ คนท่ีฉลาดแลว เมอื่ ปลอ ยอารมณก ป็ ลอยอยางนน้ั ดีก็ปลอยมนั ไป แตป ลอ ยอยา งรเู ทาทนั ช่วั ก็ปลอยมันไป
ปลอ ยไปตามเร่ืองของมันอยา งนนั้ แหละอยา ไปจับ อยา ไปตองมัน เพราะเราไมตองการอะไร ชว่ั กไ็ มตองการ ดีกไ็ มต อ งการ หนกั ก็ไมต องการ
เบากไ็ มตอ งการ สุขกไ็ มตองการ ทุกขกไ็ มต องการ มันกห็ มดเทา น้ันเอง ทีนี้ความสงบก็ต้งั อยเู ทานั้นแหละ

เมอ่ื ความสงบตง้ั อยแู ลว เราก็ดคู วามสงบนน้ั แหละ เพราะมนั ไมม อี ะไรแลว เม่อื ความสงบเกิดข้นึ ความวนุ วายกด็ บั
พระผูมีพระภาคเจา ทา นตรัสวา นิพพานคือความดับ ดบั ทตี่ รงไหน? กเ็ หมือนไฟเรานนั่ แหละ มนั ลกุ ตรงไหน มันรอนตรงไหน?
มนั กด็ ับที่ตรงนั้น มนั รอนท่ีไหนก็ใหมนั เยน็ ตรงนนั้ กเ็ หมือนกับนพิ พานกอ็ ยกู ับวัฏฏสงสาร วัฏฏสงสารก็อยกู ับนพิ พาน
เหมอื นกันกบั ความรอ นกบั ความเย็น มนั กอ็ ยูทเ่ี ดียวกันนน่ั เอง ความรอนกอ็ ยทู ่ีมนั เยน็ ความเยน็ ก็อยทู มี่ นั รอ น เมอื่ มันรอ นข้นึ มันก็หมดเยน็
เม่อื มนั หมดเยน็ มันกร็ อ น

วัฏฏสงสารกบั นพิ พานนกี้ เ็ หมอื นกนั ทา นใหด ับวฏั ฏสงสารคอื ความวนุ การดับความวนุ วายกค็ อื การดับความรอน ไฟทางนอกกค็ อื ไฟธรรมดา
มนั รอน เม่ือมันดับแลว มันก็เยน็ แตค วามรอ นภายในคือ ราคะ โทสะโมหะ กเ็ ปน ไฟเหมอื นกัน ลองคดิ ดเู มื่อราคะ ความกําหนัดเกดิ ขน้ึ
มันรอนไหม? โทสะเกิดขนึ้ มนั ก็รอน โมหะเกดิ ขนึ้ มันกร็ อน มันรอน ความรอนนแ่ี หละที่ทานเรียกวาไฟ เมอ่ื ไฟมนั เกิดขึ้น มนั ก็รอน
เมอื่ มนั ดบั มันก็เย็นความดบั นแี่ หละคือนิพพาน

นิพพานคอื สภาวะทเ่ี ขาไปดบั ซ่งึ ความรอน ทานเรยี กวาสงบ คือดับซง่ึ วัฏฏสงสาร วฏั ฏสงสารคอื ความเวียนวา ยตายเกิดอยูอ ยา งนน้ั
เมื่อถงึ นพิ พานแลว ก็คือการเขาไปดบั ซง่ึ ความหมนุ เวียนเปล่ียนแปลง อนั น้ัน เรยี กวาการดับราคะ ดบั โทสะ ดับโมหะ
กด็ บั ทีใ่ จของเรานั่นแหละ คอื ใจถงึ ความสงบ

ในความสงบนน้ั สขุ กไ็ มมี ทุกขก ็ไมม ี แตมนษุ ยเรานั่นแหละจะอดสุขไมไ ด เพราะเห็นวา ความสขุ เปน ยอดของชีวติ แลว
แมพระนิพพานก็ยงั มาวา เปน ความสขุ อยเู พราะความคนุ เคย ตามเปน จริงแลว เลกิ สิ่งท้งั ๒ อยางนก้ี เ็ ปน ความสงบ เมอื่ โยมกลบั บา น
แลว ขอใหเ ปด เทปธรรมะนี้ฟงอกี จะไดม สี ติ เม่ือโยมมาอยูวดั หนองปา พงใหมๆ โยมรองไห เมือ่ อาตมาเหน็ นาํ้ ตาของโยม อาตมากด็ ใี จ
ทาํ ไมจึงดีใจ? ทีด่ ใี จกเ็ พราะวา นี่แหละ โยมจะไดศ ึกษาธรรมะท่ีแทจริงละ ถา น้ําตาไมออกก็ไมไ ดเ ห็นธรรมะ เพราะน้ําน้ีเปน นาํ้ ไมด ี
ตอ งใหม ันออกใหหมด มนั ถงึ จะสบาย ถา น้ํานีไ้ มห มด กจ็ ะไมสบาย มนั ก็จะเปนอยอู ยา งน้ี อยเู มอื งไทยก็จะรอ งไหอยอู ยา งนี้
กลับไปกรุงลอนดอนกจ็ ะรอ งไหอ ีก มีชีวิตอยูกจ็ ะรองไหอ ยอู ยางน้ีแหละ เพราะน้ําน้มี ันเปนนาํ้ กิเลส เม่ือทุกขกบ็ บี นาํ้ นีใ้ หไหลออกมา
เมอ่ื สุขมากกบ็ ีบนํ้านอี้ อกมาอกี เหมือนกัน ถา หมดนํ้านี้เม่อื ใด กจ็ ะสบาย ถาโยมทําได โยมกจ็ ะมีแตความสงบ ความสบาย

ขอใหโ ยมรบั ธรรมะน้ไี ปปฏบิ ตั ิ ไปปฏิบัติใหพ น ทุกข ใหม ันตายกอ นตาย มันถึงสบาย มันถึงสงบ

ขอใหโยมมีความสขุ ความเจรญิ ใหเ ปน ผูประพฤติปฏิบตั ิธรรมะใหพน จากวัฏฏสงสาร



อา นใจธรรมชาติ

Audio : http://www.dhammatarn.com/fungdham/sound/cha/004.wma

การภาวนาหมายความวาใหค ิดดูใหชดั ๆ พยายามอยารีบรอ นเกินไป อยาชาเกินไป คอยทําคอ ยไป
แตใ หม วี ิธกี ารและจดุ หมายในการปฏิบตั ภิ าวนาน้นั
ทกุ คนทีอ่ อกมาปฏิบตั ิน้ัน กอ็ อกมาดวย "ความอยาก"กันท้งั นน้ั มันมีความอยาก แตค วามอยากนี้ บางทมี นั ก็ปนกบั ความหลง
ถาอยากแลว ไมห ลง มนั กอ็ ยากดว ยปญ ญา ความอยากอยางนีท้ านเรยี กวา เปนบารมีของตน แตไมใชท ุกคนนะทมี่ ีปญ ญา
บางคนไมอยากจะใหมันอยาก เพราะเขา ใจวา การมาปฏบิ ตั ิกเ็ พอื่ ระงับความอยาก ความจริงนะ ถา หากวาไมม คี วามอยาก กไ็ มม ีขอ ปฏิบตั ิ
ไมร วู าจะทําอะไร ลองพิจารณาดกู ็ได
ทกุ คน แมองคพ ระพทุ ธเจาของเราก็ตาม ทีท่ า นออกมาปฏบิ ัติ ก็เพ่อื จะใหบ รรเทากิเลสทง้ั หลายนั้น

แตวา มันตองอยากทาํ อยากปฏบิ ัติ อยากใหม ันสงบ และก็ไมอยากใหมันวนุ วาย ทง้ั สองอยา งน้ี มันเปนอปุ สรรคทง้ั น้นั ถาเราไมมปี ญ ญา
ไมม ีความฉลาดในการกระทาํ อยา งน้นั เพราะวา มนั ปนกนั อยู อยากท้ังสองอยา งน้มี นั มรี าคาเทา ๆกัน

อยากจะพน ทกุ ขม นั เปนกเิ ลส สาํ หรับคนไมม ปี ญ ญาอยากดวยความโง ไมอ ยากมนั กเ็ ปนกเิ ลส
เพราะไมอ ยากอนั นนั้ มนั ประกอบดว ยความโงเ หมือนกนั คอื ทงั้ อยาก ไมอ ยาก ปญ ญากไ็ มมี ท้ังสองอยา งน้ี มันเปน กามสขุ ลั ลิกานุโยโค
กับอัตตกลิ มถานโุ ยโค ซึ่งพระพุทธองคข องเรา ขณะทพี่ ระองคก าํ ลังทรงปฏบิ ัตอิ ยูน้นั ทา นก็หลงใหลในอยา งนี้ ไมร ูวา จะทําอยา งไร
ทานหาอบุ ายหลายประการ กวาจะพบของสองสง่ิ น้ี

ทกุ วนั น้ีเราทัง้ หลายก็เหมือนกัน ทกุ สิ่งท้งั สองอยา งน้ีมนั กวนอยู เราจงึ เขา สทู างไมไดกเ็ พราะอนั นี้ ความเปน จริงน้ที ุกคนทมี่ าปฏบิ ตั ิ
กเ็ ปน ปุถุชนมาท้ังนน้ั ปถุ ชุ นก็เตม็ ไปดว ยความอยาก ความอยากท่ไี มมีปญ ญา อยากดว ยความหลงไมอ ยากมันกม็ โี ทษเหมอื นกัน "ไมอยาก"
มนั กเ็ ปน ตณั หา "อยาก" มนั กเ็ ปน ตณั หาอกี เหมอื นกนั

ทีนี้ นักปฏบิ ัติยังไมรูเร่ืองวา จะเอายงั ไงกนั เดนิ ไปขางหนาก็ไมถ ูก เดินกลับไปขา งหลังก็ไมถ ูก จะหยดุ กห็ ยดุ ไมไดเ พราะมันยังอยากอยู
มนั ยงั หลงอยู มแี ตความอยาก แตปญ ญาไมม ี มันอยากดว ยความหลง มันกเ็ ปน ตณั หา ถงึ แมไมอ ยาก มนั กเ็ ปน ความหลง
มันก็เปน ตัณหาเหมือนกนั เพราะอะไร? เพราะมันขาดปญ ญา

ความเปนจรงิ นนั้ ธรรมะมันอยูต รงน้นั แหละ ตรงความอยากกับความไมอ ยากน่นั แหละ แตเราไมม ปี ญ ญา กพ็ ยายามไมใหอยากบา ง
เด๋ียวก็อยากบาง อยากใหเปนอยางนั้น ไมอ ยากใหเปนอยา งน้ี ความจริงทง้ั สองอยา งน้ี หรอื ทงั้ คูน้มี ันตัวเดียวกนั ท้งั นัน้ ไมใ ชคนละตัว
แตเราไมร ูเ รอื่ งของมัน

พระพุทธเจาของเรา และสาวกทงั้ หลายของพระองคน น้ั ทา นก็อยากเหมือนกนั แต "อยาก" ของทานนั้น เปนเพยี งอาการของจติ เฉยๆ หรอื
"ไมอยาก" ของทา น ก็เปน เพียงอาการของจติ เฉยๆอีกเหมอื นกัน มนั วบู เดียวเทาน้นั กห็ ายไปแลว

ดังนั้นความอยากหรอื ไมอ ยากนี้ มันมอี ยตู ลอดเวลาแตสาํ หรับผูมีปญญานั้น "อยาก" ก็ไมม อี ปุ าทาน "ไมอยาก" กไ็ มม อี ปุ าทาน เปน
"สกั แตวา" อยากหรือไมอ ยากเทาน้ัน ถาพดู ตามความจริงแลว มนั กเ็ ปน แตอาการของจติ อาการของจิตมันเปน ของมนั อยา งนน้ั เอง
ถา เรามาตะครุบมนั อยูใกลๆ น่มี นั ก็เห็นชัด

ดงั น้นั จงึ วาการพิจารณานนั้ ไมใชร ไู ปทอี่ น่ื มันรตู รงนแ้ี หละ เหมือนชาวประมงท่ีออกไปทอดแหน่นั แหละ ทอดแหออกไปถูกปลาตัวใหญ
เจา ของผูทอดแหจะคดิ อยา งไร? กก็ ลัว กลัวปลาจะออกจากแหไปเสีย เม่อื เปน เชน นัน้ ใจมันก็ด้ินรนขึ้นระวงั มาก บงั คับมาก
ตะครุบไปตะครุบมาอยนู ่นั แหละ ประเดย๋ี วปลามนั กอ็ อกจากแหไปเสีย เพราะไปตะครุบมนั แรงเกินไป อยา งน้ันโบราณทา นพดู ถึงเรอ่ื งอนั นี้
ทานวา คอ ยๆทาํ มัน แตอ ยาไปหา งจากมัน น่คี ือปฏิปทาของเราคอยๆคลํามันไปเรื่อยๆ อยางนั้นแหละ

อยา ปลอ ยมนั หรอื ไมอ ยากรมู นั ตองรู ตอ งรูเร่ืองของมนั พยายามทาํ มนั ไปเรอื่ ยๆ ใหเ ปน ปฏปิ ทา ขี้เกยี จเราก็ทาํ ไมข ี้เกยี จเราก็ทาํ
เรียกวา การทําการปฏบิ ตั ิ ตองทําไปเรอ่ื ยๆอยา งน้ี

ถาหากวา เราขยัน ขยันเพราะความเชอื่ มันมศี รทั ธาแตป ญญาไมม ี ถา เปน อยางนี้ ขยันไปๆ แลว มันก็ไมเ กิดผลอะไรข้นึ มากมาย
ขยันไปนานๆเขา แตมนั ไมถูกทาง มนั ก็ไมส งบระงับ ทนี ี้ก็จะเกดิ ความคิดวา เรานี้บุญนอ ยหรือวาสนานอยหรือคดิ ไปวา
มนุษยใ นโลกนีค้ งทาํ ไมไดห รอก แลวก็เลยหยดุ เลิกทาํ เลกิ ปฏิบัติ

ถา เกิดความคดิ อยา งนี้เม่อื ใด ขอใหระวังใหม าก ใหม ีขันติ ความอดทน ใหทาํ ไปเร่อื ยๆ เหมือนกบั เราจบั ปลาตัวใหญ
กใ็ หค อ ยๆคลาํ มนั ไปเรื่อยๆ ปลามันก็จะไมดิ้นแรงคอ ยๆทําไปเรอ่ื ยๆไมหยดุ ไมช าปลาก็จะหมดกาํ ลัง มนั กจ็ บั งา ย จับใหถ นดั มือเลย
ถา เรารีบจนเกินไป ปลามนั กจ็ ะหนดี ้ินออกจากแหเทานนั้

ดังน้นั การปฏบิ ัตนิ ี้ ถาเราพิจารณาตามพนื้ เหตุของเราเชน วา เราไมม คี วามรูในปริยัติ ไมมีความรใู นอะไรอืน่ ทจ่ี ะใหก ารปฏิบัติมนั เกิดผลข้ึน
ก็ดูความรทู ี่เปน พนื้ เพเดมิ ของเราน่ันแหละอันนนั้ ก็คือ "ธรรมชาติของจิต" น่ีเอง มนั มีของมันอยูแลว เราจะไปเรยี นรมู นั มนั ก็มอี ยู
หรอื เราจะไมไปเรยี นรูม นั มันกม็ อี ยู

อยา งท่ีทา นพูดวา พระพุทธเจา จะบงั เกิดขึน้ ก็ตาม หรอื ไมบ ังเกิดขน้ึ ก็ตาม ธรรมะกค็ งมีอยูอยา งนน้ั มันเปน ของมันอยอู ยา งนั้น
ไมพลิกแพลงไปไหน มันเปนสจั จธรรม เราไมเขาใจสัจจธรรม ก็ไมรูวาสัจจธรรมเปน อยา งไร
นีเ้ รยี กวา การพจิ ารณาในความรขู องผปู ฏิบตั ทิ ไี่ มม ีพน้ื ปริยัติ

ขอใหดจู ิต พยายามอานจิตของเจา ของ พยายามพดู กบั จติ ของเจาของ มันจงึ จะรเู รอ่ื งของจติ คอยๆทําไป ถายังไมถึงท่ขี องมนั
มันก็ไปอยูอ ยางน้นั

ครูบาอาจารยบ างทานบอกวา ทําไปเรอื่ ยๆ อยา หยดุ บางทเี รามาคดิ "เออ ทาํ ไปเร่ือยๆ ถาไมรเู รอ่ื งของมัน ถาทําไมถ ูกทมี่ ัน มันจะรูอ ะไร"
อยางนี้เปน ตน กต็ อ งไปเรอ่ื ยๆกอ นแลวมนั กจ็ ะเกดิ ความรูส กึ นกึ คดิ ขนึ้ ในส่ิงทีเ่ ราพากเพียรทาํ นนั้

มันเหมอื นกนั กับบุรุษทไี่ ปสีไฟ ไดฟง ทา นบอกวา เอาไมไ ผสองอนั มาสกี นั เขาไปเถอะ แลวจะมไี ฟเกิดขนึ้ บุรุษน้ันก็จบั ไมไ ผเ ขาสองอนั
สกี ันเขา แตใจรอ น สไี ปไดหนอ ย ก็อยากใหม ันเปนไฟ ใจก็เรง อยเู รอื่ ย ใหเปนไฟเร็วๆ แตไ ฟก็ไมเ กดิ สกั ที บุรุษนัน้ ก็เกดิ ความขเี้ กียจ
แลวก็หยุดพกั แลว จึงลองสอี ีกนดิ แลวก็หยดุ พกั ความรอ นที่พอมีอยูบา ง ก็หายไปละซิ เพราะความรอนมนั ไมต ดิ ตอ กัน

ถา ทาํ ไปเร่อื ยๆอยางนี้ เหนือ่ ยกห็ ยดุ มแี ตเหนอ่ื ยอยา งเดยี วกพ็ อได แตม ขี ีเ้ กยี จปนเขา ดวย เลยไปกนั ใหญ แลวบุรุษนนั้ กห็ าวา ไฟไมมี ไมเ อาไฟ
กท็ ้งิ เลกิ ไมส ีอกี แลวก็ไปเทย่ี วประกาศวา ไฟไมมี ทําอยา งนไี้ มได ไมมไี ฟหรอก เขาไดล องทําแลว

กจ็ ริงเหมอื นกนั ทีไ่ ดทาํ แลว แตทาํ ยังไมถึงจดุ ของมันคอื ความรอ นยังไมส มดลุ กัน ไฟมนั ก็เกิดขน้ึ ไมได ท้งั ทคี่ วามจรงิ ไฟมันก็มอี ยู
อยา งนก้ี เ็ กดิ ความทอ แทข นึ้ ในใจของผูป ฏบิ ัตินนั้ ก็ละอันนไ้ี ปทาํ อันโนน เรื่อยไป อันนีฉ้ ันใดกฉ็ นั นั้น

การปฏบิ ัตินน้ั ปฏิบตั ทิ างกายทางใจทัง้ สองอยา ง มนั ตอ งพรอ มกนั เพราะอะไร? เพราะพ้นื เพมนั เปนคนมีกเิ ลสท้ังนั้น
พระพุทธเจากอ นทจี่ ะเปนพระพทุ ธเจา ทา นกม็ ีกเิ ลสแตทา นมีปญญามากหลาย พระอรหนั ตก็เหมือนกนั เมอ่ื ยังเปน ปุถุชนอยูก็เหมอื นกับเรา

เมื่อความอยากเกดิ ขึ้นมา เราก็ไมร ูจกั เม่อื ความไมอ ยากเกดิ ขน้ึ มา เรากไ็ มร ูจกั บางทีกร็ อนใจ บางทกี ็ดใี จ ถา ใจเราไมอ ยาก กด็ ใี จแบบหนง่ึ
และวุนวายอกี แบบหนง่ึ ถา ใจเราอยาก มนั กว็ ุน วายอยา งหน่ึง และดใี จอยางหนึ่ง มันประสมประเสกันอยูอ ยางนี้

อันนีค้ อื ปฏิปทาของผูปฏบิ ัติเรา เหมอื นอยา งที่พระวินัยทเ่ี ราฟง ๆกันไปน้ี ดแู ลว มันเปนของยาก จะตอ งรักษาสิกขาบททกุ อยา ง
ใหไ ปทองทุกอยาง เม่อื จะตรวจดูศลี ของเจา ของกต็ อ งไปตรวจดทู ุกสกิ ขาบท ก็คดิ หนกั ใจวา "โอ อยา งนไ้ี มไหวแลว"

ความจริงเม่ือพระพทุ ธเจา ทา นสอนใหพจิ ารณากายอยาง เกศา โลมา นขา ทนั ตา ตะโจ มันก็มแี ตก ายทง้ั นน้ั อยางท่ที านใหก รรมฐานครง้ั แรก
ก็มีแตเ ร่อื งกายท้ังน้นั ทา นใหพ จิ ารณาอยตู รงน้ี ใหดตู รงน้ี ถาเราพจิ ารณาแลวเห็นไมช ดั มนั กจ็ ะเหน็ คนไมช ัดสกั คน คนอืน่ กไ็ มชดั
ตวั เราเองก็ไมชดั เหน็ ตวั เรากส็ งสยั เห็นคนอน่ื กส็ งสยั มนั สงสัยอยตู ลอดไปแตถา เราสามารถเหน็ ตวั เราไดช ดั เทา นน้ั มันกห็ มดสงสยั

เพราะอะไร? เพราะรูปนามมันเหมือนกนั ท้ังนน้ั ถา หากเราเหน็ ชดั ในตวั เราคนเดียว กเ็ หมือนเห็นคนท้ังโลก ไมตอ งตามไปดทู กุ คน
ก็รูวาคนอื่นกเ็ หมือนกบั เรา เรากเ็ หมือนกับเขา ถา เราคิดไดเชนน้ี ภาระของเขาก็นอ ยลง ถา เราไมค ิดเชน นนั้ ภาระของเขากม็ าก
เพราะจะตอ งตามไปดทู ุกคนในจกั รวาลนี้ จงึ จะรจู ักคนทุกคน ภาระมนั กม็ ากนะ ซิ ถา คดิ อยา งนี้มันกท็ ําใหทอ แท

อยางพระวนิ ัยของเราน้ีก็เหมอื นกัน มีสิกขาบทอยมู ากมายเหลือเกนิ ไมร ูจกั เทา ไหรแ ลว ถาเพียงนกึ วาจะตอ งอา นใหค รบทกุ สิกขาบท ก็แยแ ลว
ไมไ หวแลว เห็นวาเหลือวิสัยเสยี แลว เหน็ จะไมม ที างไปตรวจดูศีลใหสมบรู ณบ รบิ รู ณได นค่ี วามเขาใจของเรามันเปน อยางนั้น
เหมอื นอยางวา ทา นใหร แู จง ซ่งึ มนษุ ยท้ังหลาย ก็คดิ วาจะตอ งไปดคู นใหทกุ คนมนั ถงึ จะรทู กุ คน อยางนมี้ ันกม็ ากเทา น้ันแหละ

นก่ี ็เพราะวา เรามนั ตรงเกนิ ไป ตรงตามตํารา ตรงตามคําของครูบาอาจารยเ กินไป เพราะถาเราเรียนปรยิ ตั ิขนาดนนั้ มันกไ็ ปไมไหวเหมือนกนั
มันทําใหห มดศรัทธาเหมือนกันเรียกวาเรายงั ไมเกดิ ปญ ญา ถา ปญ ญามันเกิดแลว ก็จะเห็นวาคนทง้ั หมดกค็ อื คนคนเดยี ว ถา มนั คอื คนคนเดียว
เรากพ็ ิจารณาแตเ ราคนเดียว กเ็ พียงพอ เพราะเราก็มรี ูป มนี ามลกั ษณะของรปู นามมนั กเ็ ปน อยูอยา งนี้ คนอน่ื กเ็ ปน อยอู ยา งนเี้ หมือนกนั
ปญ ญาจะทําใหเ ห็นไดเ ชนนัน้ ทีนภ้ี าระที่จะตอ งคิดกน็ อ ยลง เพราะเหน็ เสยี แลววา มนั ของอยา งเดียวกนั

ดังนนั้ พระพุทธเจา ทา นจึงวา "อตั ตะนา โจทะยัตตานงั "จงเตือนตนดวยตนเอง ใหเตือนตัวเจา ของเองนี้ ไมม ีทีอ่ นื่ ถา เราเหน็ ตัวเราเองแลว
มนั ก็เหมือนกันหมดทุกคนเพราะอันเดยี วกัน บริษัทเดียวกนั ยห่ี อ เดยี วกัน เพียงแตต า งสสี ณั ฐานกนั เทา นัน้ เหมอื นอยา งยาทมั ใจกบั ยาบวดหาย
มันกย็ ารกั ษาโรคปวดเหมือนกัน เพยี งแตวา มันเปลย่ี นชือ่ เปลีย่ นรูปหอเสียหนอยเทานัน้ แทจ ริงมนั กย็ ารักษาโรคเดยี วกัน

ถา เราเหน็ ไดเชนนี้ มันก็จะงา ยขนึ้ คอ ยๆทาํ มนั ไปเรอ่ื ยๆอยา งน้นั แหละ แลว มนั ก็จะเกิดความฉลาดข้ึนในการกระทํา
ทาํ ไปเร่ือยๆจนกวา มันจะเกิดความเหน็ แลวจะเหน็ ความจริงของมันจริงๆ

ถาจะพูดเรื่องปรยิ ัตแิ ลว ทุกอยา งมันเปน ปริยัตไิ ดท ง้ั น้นั ตาก็เปน ปรยิ ตั ิ หูกเ็ ปนปรยิ ัติ จมกู กเ็ ปน ปริยตั ิ ปากกเ็ ปนปรยิ ตั ิ ลิ้นก็เปนปริยัติ
กายกเ็ ปน ปริยัติ เปน ปริยัติหมดทกุ อยาง รูปเปนอยา งนั้น ก็รวู า รูปเปน อยางนัน้ แตวา เรามนั มัวไปตดิ อยใู นรปู ไมรูจ ักหาทางออก

เสยี งเปนอยางนั้น ก็รูว าเสียงเปนอยา งนน้ั แตก ็ไปตดิ อยูใ นเสยี ง ไมรจู กั หาทางออก ดังนั้น รปู เสียง กลิน่ รสโผฏฐพั พะ ธรรมารมณนี้
มันจึงเปน หว งท่ีเกาะเกย่ี วใหม นษุ ยสัตวท ง้ั หลายติดอยใู นตัวของมนั ฉะนนั้ ก็ใหเราปฏิบตั ิไป คลาํ ไปอยางนน้ั แหละ
แลววนั หน่งึ กจ็ ะตองไดค วามรู เกิดความรสู ึกอกี อยางหนงึ่ ข้นึ มา

ทจี่ ะไดความรเู กิดความรูสกึ อกี อยางหนึ่งขึน้ มาไดน ้ี มนั จะเกดิ ไดจากการปฏิบตั ทิ ่ไี มห ยุด ไมท อถอย ปฏบิ ตั ไิ ปทาํ ไปนานเขา ๆ
พอสมควรกับนิสยั ปจจัยของตน มันก็จะเกดิ ความรสู กึ อยา งหนึ่ง ทเี่ รยี กวา "ธรรมวิจยะ" มนั จะเกดิ โพชฌงคของมนั เอง โพชฌงคทั้งหมด
มันจะเกิดอยอู ยางน้ี สอดสองธรรมไป

โพชฌังโค สตสิ ังขาโต ธมั มานงั วจิ โย ตถา

วริ ิยมั ปต ิ ปส สทั ธงิ โพชฌังคา จะ ตถา ปะเร

สมาธุเปกขโพชฌังคา สัตเต เต สพั พทัสสินา

เบ้อื งแรกมันเกดิ อยางน้ี อาการน้ีมนั จะเกิดข้ึนมา มนั กเ็ ปนโพชฌงค เปนองคท่ีตรัสรธู รรมะทัง้ นัน้ ถา เราไดเ รยี นรมู ันก็รตู ามปริยตั ิเหมือนกัน
แตไ มมองเห็นท่ีมนั เกดิ ทใ่ี นใจของเรา ไมเหน็ วา มันเปนโพชฌงค ความเปน จริงนน้ั โพชฌงคนน้ั เกดิ มาในลักษณะอยางนี้
พระพุทธเจาทานจงึ บัญญตั ผิ ูรทู ้งั หลายกบ็ ัญญตั ิ เปน ขอความออกมาเปน ปรยิ ัติ ปรยิ ัตนิ กี้ ็เกดิ จากท่ีไดม าจากการปฏิบัติ
ปรยิ ตั นิ กี้ เ็ กดิ จากทไี่ ดม าจากการปฏิบตั ิ แตมันถอนตัวออกมาเปน ปริยัติ เปน ตวั หนงั สือแลว ก็ไปเปนคําพูด แลวโพชฌงคก็เลยหายไปหายไป
โดยทเี่ ราไมร ู แตความเปนจริงนนั้ มนั กไ็ มไ ดห ายไปไหนมันมอี ยูในนท้ี ้ังหมด

มนั จะเกดิ ธัมมวจิ ยะ การพนิ ิจพจิ ารณาตามไป เกดิ ความเพียร เกิดปต ิ และอน่ื ๆข้ึนท้ังหมด ไปตามลําดับของโพชฌงค
ถามนั เกดิ การกระทําขน้ึ ท้ังหมดดังน้ี มนั กเ็ ปนองคท ี่ตรัสรูธ รรมะ มันกต็ องมอี ยูในนี้

ดงั นัน้ ทา นจงึ วา คอ ยๆคลําไป คอยๆพิจารณาไป อยานกึ วามันอยขู า งโนน อยานึกวามันอยขู า งน้ี เหมอื นอยางพระภิกษทุ า นหนึ่งของเรา
ทา นไปเรยี นบาลีแปลธรรมบทกบั เขา เรยี นไมไดเพราะไปนกึ แตว า ปฏบิ ตั ิกรรมฐานนั้น มันแจง มนั รูสะอาด มันเหน็
ทา นกอ็ อกมาปฏบิ ัตอิ ยูท ่ีวัดหนองปาพง ทานวาจะมาน่งั ปฏบิ ัติแลว ไปแปลบาลี ทานนกึ วา จะไปรอู ยางนน้ั ไปเหน็ อยางนน้ั
กเ็ ลยอธบิ ายใหท านฟง วาเหน็ อันเกดิ จากการปฏิบตั ธิ รรมน้ันอยางหนง่ึ เห็นจากการเรียนปริยัตธิ รรมนัน้ กอ็ ีกอยางหนง่ึ มนั ก็เห็นเหมอื นกนั
แตว ามนั ลกึ ซงึ้ กวา กนั

ถา เห็นจากการปฏิบตั แิ ลวมันละ มนั ละไปเลย หรอื ถายังละไมห มด กพ็ ยายามตอ ไปเพอ่ื ละใหได มีความโกรธเกิดขน้ึ มา มคี วามโลภเกิดขน้ึ มา
ทา นไมวางมนั พจิ ารณาดทู ม่ี นั เกิด แลวกพ็ จิ ารณาโทษ ใหม นั เหน็ ดวย แลว กเ็ หน็ โทษในการกระทํานน้ั
เหน็ ประโยชนในการละสิ่งทัง้ หลายเหลานัน้ ความเห็นอนั นี้ ไมใชอยูท โ่ี นนทีน่ ่ี มันอยูในจติ ของตนเอง จิตท่ีมันไมผ องใส ไมใชอ ื่นไกล

อนั น้ีนกั ปรยิ ัติ และนกั ปฏิบัติ พูดกนั ไมค อ ยจะรูเร่ืองโดยมากมกั จะโทษกนั วา นักปฏบิ ตั พิ ูดไมมีรากฐาน พูดไปตามความเห็นของตน
ความเปน จริงมันกอ็ ยางเดยี วกนั แหละเหมอื นหนามือกบั หลงั มอื เมอื่ เราควา่ํ มอื ลง หนา มือมนั ก็หายไป แตม ันไมไ ดห ายไปไหน
มันหายไปอยูขา งลา งนัน่ แหละแตมองไมเหน็ เพราะหลงั มือมันบังอยู แลวเม่อื เราหงายฝามอื ขน้ึ หลงั มอื มันกห็ ายไป แตม นั ก็ไมไดห ายไปไหน
มันกห็ ายไปอยูท ีข่ างลา งเหมอื นกนั นัน่ แหละ

ดงั น้ัน ใหเรารไู วอยางนี้ เม่อื เกยี่ วกบั การปฏิบตั ิ อยาไปคิดวามนั หายไปไหน ถงึ จะเรียนรขู นาดไหน
หาเทาไหรก ไ็ มเห็นกไ็ มร ูจกั คอื ไมรูตามท่เี ปน จริง ถา รตู ามความเปน จรงิ เมอื่ ไหรก ็จะ "ละ" ไดเมื่อน้ัน ถอนอปุ าทานได
ไมม ีความยดึ หรือถา มีความยดึ อยูบา ง มันก็จะบรรเทาลง

ผปู ฏบิ ัตกิ ็ชอบอยางน้ี หลงอยา งนี้ พอปฏบิ ตั ิก็อยากไดงายๆ อยากใหไ ดตามใจของตน ก็ขอใหดูอยางน้ีดรู า งกายของเราน่ีแหละ
มนั ไดอยางใจของเราไหม จติ กเ็ หมอื นกันมันกเ็ ปน ของมนั อยอู ยา งนัน้ จะใหเ ปน อยา งทีเ่ ราอยากไมไ ด แลวคนก็ชอบมองขามมันเสีย
อะไรไมถ กู ใจก็ทง้ิ อะไรไมช อบใจก็ท้งิ แตก ็หารไู มว า ส่ิงท่ชี อบใจหรอื ไมชอบใจน้นั อันใดผดิ อันใดถกู รแู ตเ พียงวา อันนน้ั ไมช อบ
อันนัน้ แหละผิด ไมถ ูกเพราะเราไมชอบ อนั ใดทีเ่ ราชอบอันนน้ั แหละถกู อยา งนี้มนั ใชไมไ ด

สง่ิ ทั้งหลายเหลาน้มี ันก็ลวนแตเ ปน ธรรมะ อยางเราเรียนปริยตั ิมา เมอ่ื เกิดความรูสกึ อยางใด มนั ก็วิ่งไปตามปริยัติ เวลาเราภาวนา
ขอน้นั เปน อยางนั้น ขอ น้เี ปนอยางนอี้ ะไรตอ อะไรมันก็ตองวงิ่ ไปตามนี้ ถาเราไมมีปรยิ ตั ิ หรอื ไมไดเรยี นปรยิ ตั ิมา เรากม็ ธี รรมชาตจิ ิตของเรา
เมื่อมคี วามรสู กึ นึกคิดไปตามธรรมชาตจิ ิตอนั น้ี ถา หากวา มปี ญ ญาพิจารณามันกเ็ ปน ปรยิ ตั ดิ วยกนั ท้ังนั้น ธรรมชาตจิ ิตของเราน่กี เ็ ปน ปริยตั ิ

ท่ีวาธรรมชาติของเราเปนปริยตั ินน้ั คือเมื่อมีความรสู กึ นกึ คดิ ขึ้นมาอยา งไร
พระพทุ ธเจา ทานใหพ จิ ารณาอารมณอ ันน้ันอาศยั อารมณอ นั น้นั เปนปรยิ ตั ิ สาํ หรับผภู าวนาท่ไี มมคี วามรูในปรยิ ัติ จาํ ตอ งอาศัยความจริงอนั น้ี
ทกุ อยา งมนั ก็เปนมาอยางนีเ้ หมือนกัน

ฉะนน้ั คนเรียนปรยิ ตั กิ ็ดี คนไมเรียนปรยิ ัตกิ ็ดี ถาหากวา มีศรัทธา มคี วามเชื่ออยา งที่วา มาแลว มาฝกปฏิบตั ใิ หมคี วามเพียร มขี ันติ
ความอดทนใหสมำ เสมอ มสี ติเปนหลักคอื ความระลกึ ไดว า เรานัง่ อยู เรายืนอยู เรานอนอยู เราเดนิ อยู ใหรูตัวทุกอริ ิยาบถ

สติสมั ปชญั ญะสองอยางนี้ สติความระลึกได สัมป-ชญั ญะ ความรูต วั มนั ไมหางกันเลย มันเกิดขึ้นพรอมกนั เร็วทส่ี ดุ
เราจะไมร ูวา อะไรเปนอะไร ความระลกึ ไดเกิดขึ้น ความรตู วั มนั กเ็ กิดขึ้นมาดวย

เม่ือจิตเราตงั้ มัน่ อยอู ยางน้ี มนั ก็รูสกึ งา ยๆ คือระลกึ ไดว า เราอยอู ยา งไร เปน อะไร ทาํ อะไร มสี ติเม่ือใด ก็มคี วามรตู ัวอยูเม่อื นน้ั

ทนี ีก้ ม็ ีปญ ญา แตบ างทปี ญญามันนอย มันมาไมคอ ยทันมสี ตอิ ยกู จ็ ริง มคี วามรูส กึ อยูก ็จริง แตวามันก็ผดิ ของมนั ไดเหมือนกนั
แตแ ลวตวั ปญ ญามันจะวงิ่ เขา มาชว ย สตคิ วามระลึกได และสมั ปชัญญะความรูต ัวน้นั มเี ปน พน้ื ฐานอยูแลว ก็ควรอบรมปญ ญา
ดวยอารมณข องวปิ ส สนากรรมฐาน เชนวามันจะรูอยรู ะลกึ ได กใ็ หร ะลกึ ไดมนั อยู อารมณเ กิดข้ึนมาอยา งไร กใ็ หระลกึ อารมณน ้ันไดอยู
แตใหเ หน็ ไปพรอ มๆกันวา มนั มีอนิจจังเปนรากฐาน มีท้ังทุกขงั มนั เปน ทกุ ข ทนยากมที ง้ั อนตั ตา อนั ไมใ ชต ัวตนท้ังน้นั แหละ มนั "สกั แตว า "
เกิดความรูสึกขึ้นมาแลวไมม ตี ัวตน แลว มันก็หายไปเทานัน้ เองคนท่ี "หลง" ก็ไปเอาโทษกับมัน จงึ ไมร ูจักใชส ่ิงทงั้ หลายน้ใี หเกิดประโยชน

ถาหากวา มปี ญญาอยูพรอ มแลว ความระลกึ ไดและความรตู ัว มนั จะตดิ ตอกันเปน ลําดับ แตถา ปญญานนั้ ยงั ไมผองใส
สตสิ มั ปชัญญะมันกอ็ าจจะมีผิดบาง ถกู บา ง ถา เปน อยางน้ันตองมปี ญ ญามาชวย พระพุทธเจาทา นทรงใชอารมณของวปิ สสนากรรมฐาน
มาตานทานมันเลยวา สตนิ ้มี ันกไ็ มแ นน อน มันลืมไดเหมอื นกัน สมั ปชญั ญะความรูตัวนก้ี ไ็ มแนนอน มนั ลว นแตเ ปนของไมเทยี่ ง

อะไรทม่ี นั ไมเท่ยี ง แลว เราไมร ทู ันมัน อยากจะใหมันเทย่ี งมันก็เปน ทุกขเทา นนั้ เปน ทุกขเพราะไมไดต ามปรารถนาไมไดต ามความอยาก
ท่ีจะใหม ันเปนอยูอยา งนน้ั ซ่งึ เปน ความอยากท่ีเกิดจากอาํ นาจจิตท่ีสกปรก สกปรกดว ยความไมร ูจกั อนั นี้ มนั ก็เกิดกิเลสตัณหาตรงนี้แหละ

พอมคี วามรูส กึ เกิดข้ึนมา เชนวา เราไดก ระทบ รูปเสยี งกลิน่ รส โผฏฐัพพะ กม็ คี วามชอบใจบา ง ไมช อบใจบา ง คือมีความยึดม่นั ถือมัน่
เตม็ อยใู นใจของเรา ดังนน้ั พระพุทธเจา ทา นจงึ ใหค ลค่ี ลายออก เรื่องท่มี ันเกดิ ขนึ้ มานใี่ หยกเอาความไมเ ทยี่ งเปน หลักวนิ จิ ฉัย
อะไรท่มี ันเกดิ ขนึ้ มาใหเ ห็นวา ถงึ เราจะชอบมันหรอื ไมช อบมนั อันนไ้ี มแนนอนอนั นไ้ี มเทย่ี ง ถา เราไปยดึ มนั่ มนั มันกพ็ าใหเราเปนทกุ ข
ทาํ ไมเปนทุกข เพราะเราไมมีอํานาจทจ่ี ะบังคบั ใหเปน ไปตามใจของเราไดทกุ อยาง

เม่ือไดรบั อารมณมาแลว จิตทหี่ ลง ทไี่ มมีความรมู นั กไ็ ปอยางหนง่ึ จิตทร่ี มู ันก็ไปอีกอยา งหน่งึ พอมคี วามรสู กึ เกดิ ข้ึน จติ ท่ีรมู ันกเ็ หน็ วา
ไมค วรยึดมนั่ ในสิง่ เหลานัน้ ถา ไมม ปี ญญามนั หลงตามไปดว ยความโง ไมเ หน็ เปน อนจิ จัง ทกุ ขัง อนตั ตา เหน็ แตพอวา เราชอบใจอันนี้
มันถกู แลว มันดีแลวอนั ไหนเราไมช อบใจ อนั นน้ั มนั ไมด ี อยา งน้นั จึงไมเขา ถึงธรรมะ

ธรรมทั้งหลายเหลา น้ี ไมใชต ัว ไมใชตน ไมใชเ รา ไมใ ชเ ขา พระพทุ ธเจา ทานใหเหน็ เปน "สักแตวา" ใหยืนอยูต รงน้ีเสมอ
ดงั นั้นเราจะไปเลือกอารมณไมได ถาอารมณม นั ว่งิ มาหาเรา ท้งั ทางดี ทางชัว่ ทางผดิ ทางถูก แลว เราไมร เู พราะไมม ีปญญา
เรากจ็ ะวิง่ ตามมนั ไป ตามไปดว ยตัณหาดวยความอยากแลว เดี๋ยวกด็ ใี จ เด๋ยี วกเ็ สียใจ เพราะอะไร? เพราะเอาใจของเราเปนหลัก
อะไรท่เี ราชอบใจ ก็เขาใจวาอนั นั้นดี อะไรทเี่ ราไมช อบใจ ก็เขาใจวา อนั นน้ั ไมดี อยางนีเ้ รียกวา ยงั หางไกลธรรมะ ยงั ไมรธู รรมะ
มนั ก็เดอื ดรอนเพราะความหลงมันเต็มอยู

ถา พดู เรอื่ งจิต กต็ องพูดอยา งนี้ ไมตอ งออกไปหางตวั ใหเ ห็นวา อนั นีม้ ันไมแน อนั นเี้ ปน ทุกข อันน้ีเปน อนตั ตา ไมใ ชอัตตา
ถาเหน็ อยา งนไ้ี ปเรอื่ ยๆ นี้กเ็ ปนอารมณของวปิ สสนาเราควรรูจกั อารมณอันนี้ ตามอารมณอยางน้ี มนั จะทาํ ใหเกดิ ปญญา ทา นจงึ เรียกวา
อารมณของวิปสสนา

อารมณของสมถกรรมฐานนน้ั ทา นใหกาํ หนดอานาปาน-สติ คือลมหายใจเขา ออกนเี้ ปน รากฐาน ควบคมุ จติ ของเรา ใหอยใู นกระแสของลมนี้
ใหมนั แนว แน นิ่งนอนอยู เมอ่ื เราพยายามทาํ ตาม ดงั นน้ั จิตของเรากจ็ ะสงบ น่ีทานเรียกวาอารมณข องกรรมฐาน

อารมณกรรมฐานน้จี ะทาํ จติ ใหสงบ เพราะจติ มันวนุ วายมาไมร ูก่ีปกช่ี าติแลว ลองนั่งดูเดย๋ี วนีก้ ็ได อาการวุน วายจะเกิดข้ึนทนั ที
มันจะไมย อมใหเ ราสงบ ฉะนัน้ ทานจงึ ใหห าอารมณก รรมฐาน อารมณอนั ใดถกู ใจ ถูกจรติ ของเราทานใหพจิ ารณาอันนัน้ เชน เกศา โลมา นขา
ทนั ตา ตโจ ทานใหพิจารณากลับไปกลบั มา เมือ่ ทําอยา งนี้ บางคนพจิ ารณาตโจ หนงั รสู ึกพจิ ารณาไดสบาย เพราะถกู จรติ
ถาอันใดถูกจริตของเราอนั นัน้ ก็จะเปน อารมณกรรมฐานของเรา สําหรบั ปราบกเิ ลสทงั้ หลายใหมนั เบาบางลง

บางคนมคี วามโลภ โกรธ หลง อยา งแรงกลา ก็ไมมีอะไรจะปราบเจากเิ ลสนไี้ ด พอพิจารณามรณสติ คือการระลกึ ถึงความตายอยบู อยๆ
กเ็ กิดความสลดสงั เวช เพราะวา จนมนั ก็ตาย รวยมันก็ตาย ดมี นั ก็ตาย ช่ัวมันก็ตาย อะไรๆมนั ก็ตายหมดท้ังน้นั ยง่ิ พิจารณาไป
จิตใจก็ยิ่งเกดิ ความสลดสังเวช พอนั่งสมาธิกส็ งบไดง ายๆ เพราะมันถูกจริตของเรา

อารมณข องสมถกรรมฐานนี้ ถา ไมถูกจริตของเรา มนั ก็ไมสลด ไมส งั เวช อนั ใดทถี่ ูกกับจริต อนั น้นั ก็จะประสบบอยๆ
มคี วามรสู ึกนกึ คิดในอาการนั้นบอ ยๆ แตเ ราไมค อ ยจะไดส ังเกตจึงควรสังเกตเพ่อื ใหไดป ระโยชน
เปรยี บเหมือนกบั อาหารทเ่ี ขาจดั มาใหสํารับหนึง่ มนั ก็มหี ลายอยาง เราก็ชมิ ไปทุกถว ยทกุ อยา งน่นั แหละ แลวกจ็ ะรูเ องวา
อาหารอยา งไหนท่ีเราชอบ อยางไหนท่เี ราไมช อบ อยางไหนชอบกว็ า มรี สชาตอิ รอ ยกวาอยา งอืน่ นี่พดู ถงึ อาหาร

นีก่ เ็ ทยี บใหเ หน็ กับจริตของคนเรา กรรมฐานที่ถกู จรติ มนั ก็สบาย อยา งอานาปานสติ กาํ หนดลมหายใจเขาออก ถา ถูกจรติ แลวกส็ บาย
ไมต องไปเอาอยางอนื่ พอนั่งลงก็กําหนดลมหายใจเขาออกกเ็ ห็นชัด ฉะนน้ั ก็เอาของใกลๆนีด่ กี วา กาํ หนดลมหายใจใหมันเขา มนั ออก
อยูนั้นแหละ ดูมันอยูตรงนัน้ แหละ ดูไปนานๆ ทําไปเรอ่ื ยๆ จติ มนั จะคอยวางสัญญาอนื่ ๆมา มันกจ็ ะหางกนั ออกไปเรอื่ ยๆ
เหมือนคนเราท่ีอยหู างไกลกันการติดตอก็นอ ย

เม่ือเราสนใจอานาปานสติ มันก็จะงา ยขน้ึ เราทาํ บอยๆกจ็ ะชาํ นาญการดลู มขึน้ ตามลาํ ดบั ลมยาวเปนอยางไร เรากร็ ูลมสัน้ เปนอยางไร เรากร็ ู
แลวกจ็ ะเห็นวา ลมท่เี ขา ออกนม้ี นั เปน อาหารอยา งวเิ ศษ มันจะคอยติดตามไปเองของมนั ทีละขนั้ จะเห็นวามันเปน อาหาร
ยิ่งกวา อาหารทางกายอยา งอื่น

จะนั่งอยูก็หายใจ จะนอนอยกู ห็ ายใจ จะเดินไปก็หายใจ จะนอนหลบั กห็ ายใจ ลืมตาขึน้ ก็หายใจ ถา ขาดลมหายใจนี้ก็ตาย
แมแ ตนอนหลบั อยูก็ตองกนิ ลมหายใจน้พี ิจารณาไปแลวเลยเกดิ ศรทั ธา เหน็ วา ทีเ่ ราอยทู ุกวันนี้ กเ็ พราะอันนเี้ อง
ขาวปลาอาหารตางๆกเ็ ปน อาหารเหมือนกันแตเ ราไมไ ดกินมนั ทกุ เวลานาที เหมอื นลมหายใจ ซ่งึ จะขาดระยะไมได ถา ขาดก็ตาย ลองดกู ไ็ ด
ถา ขาดระยะสัก ๕-๑๐ นาที มนั จวนจะตายไปแลว

น่พี ูดถึงความรสู กึ นกึ คดิ ของผปู ฏิบัติ มันจะรขู ึ้นมาอยางน้แี ปลกไหม? แปลกซิ ซึง่ ถา หากไมไดพ จิ ารณาตามลมหายใจอยา งน้ี
กจ็ ะไมรูสึกวา มนั เปน อาหารเหมอื นกัน จะเหน็ กแ็ ตค าํ ขาวเทา นั้นทีเ่ ปนอาหาร ความจริงมนั ก็เปน แตม ันไมอมิ่ เทากบั อาหารลมหายใจ

อันนี้ ถาเราทําไปเรอื่ ยใหเ ปนปฏปิ ทาอยา งสมาํ่ เสมอความคดิ มันจะเกิดอยางน้ี จะเห็นตอ ไปอกี วา ท่รี างกายเราเคลอ่ื นไหวไปได
กเ็ พราะลมอนั นี้ ยิง่ พจิ ารณาก็ยิง่ เห็นประโยชนของลมหายใจย่งิ ขนึ้ แมลมจะขาดจากจมกู เราก็ยังหายใจอยู
แลวลมนยี้ งั สามารถออกตามสรรพางคกายกไ็ ดเราสงบนงิ่ อยูเฉยๆ ปรากฏวาลมมนั ไมออก ลมมนั ไมเ ขาแตว า ลมละเอียดมนั เกิดขึ้นแลว

ฉะนน้ั เมอ่ื จิตของเราละเอยี ดถึงทีส่ ดุ ของมนั แลว ลมหายใจกจ็ ะขาด ลมหายใจไมม ี เม่ือถงึ ตรงน้ี ทา นบอกวา อยา ตกใจแลว จะทาํ อะไรตอไป?
กใ็ หก าํ หนดรอู ยูตรงนนั้ แหละรูวาลมไมม นี ัน่ แหละ เปนอารมณอยตู อไป

พดู ถงึ เรอ่ื งสมถกรรมฐาน มนั กค็ อื ความสงบอยางน้ีถากรรมฐานถูกจริตแลว มนั เหน็ อยางนีแ้ หละ ถา เราพจิ ารณาอยูบอ ยๆ
มันกจ็ ะเพ่มิ กําลงั ของเราอยเู รอ่ื ยๆ เหมือนกับน้ําในโองพอจะแหงก็หาน้ํามาเตมิ ลงไปอยเู รอ่ื ย

ถาทําสมํ่าเสมออยอู ยางน้ี มนั จะกลายเปนปฏปิ ทาของเราทนี ก้ี จ็ ะไดความสบาย เรยี กวา สงบ สงบจากอารมณท ้งั หลาย คือมีอารมณเ ดียว
คําที่วา มอี ารมณเ ดยี วนั้นพดู ยากเหมอื นกนั ความเปน จริง อาจมอี ารมณอ น่ื แทรกอยูเหมอื นกัน แตไ มมีความสาํ คญั กบั เรา
มันเปนอารมณเดียวอยอู ยา งน้ี

แตใ หระวงั เมือ่ ความสงบเกดิ ข้ึนมา แลวมคี วามสบายเกดิ ข้นึ มาก ระวัง มนั จะติดสขุ ตดิ สบาย แลว เลยยึดมน่ั ถอื มนั่
ฉะนน้ั ถา หากเกิดความคิดข้ึนมา ใหพิจารณาวา ความสุขน้ีก็ไมเ ท่ียง ความสบายนี้ก็ไมเ ทย่ี ง หรือความทุกขก็ไมเ ทย่ี ง
ความท่เี ปน ยงั ง้ันๆมนั กไ็ มเ ทีย่ ง จึงอยา ไปยึดมั่นถือม่นั มนั เลย

ความรสู กึ อยางน้ันมันเกดิ ข้ึนมา เพราะปญ ญาเกดิ ขนึ้ มาแลว เห็นสภาวะของท้งั หลายเปนอยา งนั้น เมอื่ มีความรูส กึ อยางน้ี
กเ็ หมือนคลายเกลยี วนอ ตใหห ลวมออก ไมใหม นั ตงึ เมอ่ื กอ นมนั ตึงมนั แนน ความรูสกึ ของเราทมี่ องกเ็ ชน กันสมัยกอนมองเหน็ อนั น้นั ก็แนน อน
อันน้ีก็แนนอน มนั เลยตงึ มันกเ็ ปน ทุกข พอไมย ึดม่นั ถอื มนั่ เห็นส่งิ ท้ังหลายเปนของไมแ นน อน มนั ก็คลายเกลยี วออกมา

เร่ืองความเหน็ นี้เปน เรอื่ งของทฐิ ิ เรอ่ื งความยึดมน่ั ถือม่นั เรยี กอกี อยา งหน่งึ วา มานะ ทานจึงสอนวา ใหลดทิฐมิ านะลงเสยี จะลดไดอ ยางไร?
จะลดไดก ็เพราะเหน็ ธรรมเหน็ ความไมเทย่ี ง สขุ ก็ไมเทย่ี ง ทุกขก็ไมเ ท่ยี ง อะไรๆก็ไมเทีย่ งท้ังน้ัน เมือ่ เราเหน็ อยา งนัน้
อารมณท ้งั หลายท่เี รากระทบอยู มนั ก็จะคอ ยๆหมดราคา หมดราคาไปมากเทาไรกบ็ รรเทาความเหน็ ผดิ ไปไดเทานน้ั นเี้ รียกวา
มันคลายนอตใหหลวมออกมา มันกไ็ มตงึ

อุปาทานกจ็ ะถอนออกมาเร่อื ยๆ เพราะเหน็ ชดั ในเรอื่ งอนิจจัง ทุกขัง อนตั ตา ในสกลรางกายน้ี หรือในรปู นามน้ีในโลกนีม้ ันเปน อยางนี้
แลว ก็จะเกิดความเบื่อ คําวา "เบอื่ " ไมใชเบ่อื อยางทคี่ นเขาเบื่อกัน คอื เบื่ออยางท่ไี มอ ยากรูไมอยากเหน็ ไมอยากพดู ดว ย เพราะไมชอบมนั
ถามันเปนอะไรไป ก็ย่ิงนกึ สมนํ้าหนา ไมใ ชเ บอื่ อยางน้ี เบ่ืออยา งนี้เปน อุปาทาน เพราะความรไู มทวั่ ถึง
แลวเกิดความอจิ ฉาพยาบาทเกิดความยดึ ม่นั ถือมน่ั ในส่ิงทีเ่ รียกวา "เบอ่ื " นั่นเอง

"เบ่ือ" ในท่ีนี้ ตอ งเบ่ือตามคาํ สอนของพระพทุ ธเจา คือเบอ่ื โดยไมมคี วามเกลยี ด ไมม คี วามรกั
หากมีอารมณชอบใจหรอื ไมชอบใจอันใดเกิดขนึ้ มา ก็เหน็ ทนั ทีวา มนั ไมเที่ยง "เบอ่ื "อยา งน้ี จึงเรยี กวา "นพิ พิทา"
คอื ความเบ่ือหนายคลายจากกําหนดั รักใครใ นอารมณอ ันนัน้ ไมไ ปสําคญั มน่ั หมายในอารมณเหลา นนั้ ทง้ั ทชี่ อบใจและไมชอบใจ
ไมไปยดึ มั่นถือมนั่ และไมไ ปสาํ คัญมน่ั หมายในสง่ิ ท้ังหลายเหลา นน้ั จนเปน เหตใุ หทกุ ขเกิด

พระพทุ ธเจา ทานสอนตอ ไปอีกวา ใหรูจกั ทกุ ข ใหร ูจักเหตุเกิดทุกข ใหรูความดับทกุ ข ใหร ูขอปฏบิ ตั ิใหถงึ ความดบั ทุกข
ทานใหรขู องสีอ่ ยา งนเ้ี ทาน้นั ทกุ ขเ กิดขึน้ มากใ็ หรวู า น่ตี วั ทุกข แลวทกุ ขน ม้ี าจากไหน มันมีพอแมเหมือนท่เี ราเกดิ มาเหมอื นกัน
ไมใ ชวา มันเกิดขึ้นมาลอยๆ เม่อื อยากจะใหทุกขดบั กไ็ ปตัดเหตุของมนั เสีย ที่ทกุ ขม ันเกดิ กเ็ พราะไปยดึ ม่นั ถือม่นั นนั่ เอง
ฉะนน้ั จึงใหต ดั เหตขุ องมันเสีย การรูจ ักดบั ความทุกข กใ็ หคลายเกลยี วที่แนน นั้นออกเสยี ใหเ หน็ โทษของอปุ าทาน ความยึดมน่ั ถอื มนั่
แลวกถ็ อนตวั ออกมาเสยี รจู กั ขอ ปฏบิ ตั ิใหถ งึ ความดับทกุ ข ก็คอื มรรคใหป ฏิบัติใหต ลอด ต้งั แตสัมมาทฐิ ิ ไปจนถงึ สัมมาสมาธิ
ใหมคี วามเหน็ ใหถูกตองในมรรคทง้ั แปดขอนี้ ถา มีความรู ความเขา ใจ และความเหน็ ชอบ ในสิง่ ท้ังหลายน้ีแลว
กจ็ ะเปนขอ ปฏิบัตใิ หถงึ ความดบั ทุกข เราก็จะพนจากความทุกข ขอ ปฏิบัตินนั้ คอื สมาธิ ปญญา

เร่ืองของจติ ใจหรอื ธรรมชาตขิ องจติ จะตองเปน อยา งนจ้ี ะตอ งรูแ ละเหน็ สง่ิ ท้งั ส่ีประการ (อรยิ สจั จ ๔) น้ใี หชัดเจนตามความเปนจริงของมนั
เพราะมันมันเปน สจั จธรรม จะมองไปขางหลัง ขา งหนา ขา งขวา ขางซาย มันกเ็ ปนสัจจธรรมทั้งนน้ั ดังนัน้ ผูบรรลุธรรม
จะไปนง่ั ที่ไหนหรอื ไปอยทู ใี่ ด ก็จะมองเหน็ ธรรมอยูตลอดเวลา

ปฏบิ ตั กิ ันเถิด

วธิ ีปฏบิ ัติ

จงหายใจเขา หายใจออก อยอู ยางนแ้ี หละ อยาใสใ จกบั อะไรทั้งนนั้ ใครจะยนื เอากนขึ้นฟา กช็ าง อยา ไปเอาใจใส อยูแ ตก ับลมหายใจเขา ออก
ใหค วามรูสึกกําหนดอยกู ับลมหายใจ ทําอยอู ยา งนแี้ หละ
ไมไ ปเอาอะไรอนื่ ไมต อ งคิดวา จะเอานัน่ เอาน่ี ไมเอาอะไรท้งั นัน้ ..ใหรูจักแตลมเขา...ลมออก...ลมเขา ...ลมออก...พุท เขา โธ
ออกอยูก บั ลมหายใจอยางนี้แหละ เอาอันนเ้ี ปนอารมณ ใหทําอยอู ยางนี้จนกระท่งั ลมเขากร็ จู ัก ลมออกกร็ ูจกั ลมเขา กร็ จู กั ลมออกก็รูจ ัก
ใหรูจักอยอู ยา งนัน้ จนจิตสงบ หมดความราํ คาญ ไมฟงุ ซานไปไหนท้งั น้นั ใหม ีแตลมออกลมเขา ลมออกลมเขาอยอู ยางนัน้
ใหม ันเปนอยูอ ยางน้ี ยงั ไมต องมีจุดหมายอะไรหรอก น่แี หละเบอ้ื งแรกของการปฏิบตั ิ

เม่อื ใจสงบ กายกส็ บาย

ถามันสบาย ถา มันสงบ มนั กจ็ ะรจู ักของมนั เอง ทาํ ไปเร่ือยๆลมก็จะนอยลง ออ นลง กายกอ็ อน จิตก็ออน มันเปน ไปตามเร่ืองของมนั เอง
นัง่ ก็สบาย ไมง วง ไมโงก ไมหาวนอน จะเปน อยางใด ดูมันคลองของมันเองไปทุกอยา ง นงิ่ สงบ จนพอออกจากสมาธิแลว จงึ มานกึ วา
มนั เปนอยา งใดหนอ แลวกน็ ึกถึงความสงบอันน้ัน ไมล มื สักที

สิง่ ที่ตดิ ตามเราเรียกวา สติ ความระลึกได สัมปชญั ญะ ความรตู วั เราจะพูดอะไร จะทาํ อะไร จะไปนั่น จะมาน่ี
จะไปบณิ ฑบาตกด็ จี ะฉันจังหันกด็ ี จะลางบาตรก็ดี ก็ใหร ูจกั เร่อื งของมัน ใหมีสตอิ ยเู สมอ ติดตามมันไป ใหท าํ อยอู ยางน้ี

การเดินจงกรม

เม่อื จะเดนิ จงกรม ก็ใหมที างเดนิ สกั ทางหนึ่ง จากตนไมตนนไ้ี ปสูตนไมตนนั้นกไ็ ด ใหระยะทางมนั ยาวสกั ๗-๘ วา
เดินจงกรมมันก็เหมอื นกับทาํ สมาธิ ใหก าํ หนดความรูสกึ ขึ้นในใจวา "บัดนี้ เราจะทาํ ความเพยี ร จะทําจิตใหสงบ มีสติสัมปชญั ญะใหก ลา"

การกาํ หนดก็แลวแตล ะคน ตามใจ บางคนออกเดินกอ นกแ็ ผเ มตตาสตั วท ้งั หลายทัง้ ปวง สารพดั อยาง แลวกก็ าวเทาขวาออกกอ นใหพ อดๆี
ใหน ึก "พทุ โธ...พุทโธ..." ตามการกาวเดนิ นน้ั ใหม คี วามรใู นอารมณน ้นั ไปเรอ่ื ย ถา ใจเกิดฟงุ ซา น หยุด ใหม ันสงบ
กา วเดินใหมใ หมีความรตู ัวอยเู ร่ือยๆ ตนทางออกกร็ ูจ ัก รจู กั หมด ตน ทางกลางทาง ปลายทาง ทําความรูน้ีใหต ดิ ตอกนั อยเู ร่ือยๆ

เดินจงกรมทาํ ใหเ กิดปญ ญา

น่เี ปน วิธีทํา กําหนดเดนิ จงกรม เดนิ จงกรมกค็ ือ เดินกลบั ไปกลับมา เดินจงกรมไมใ ชข องงา ยนะ บางคนเหน็ เดินกลับไปกลบั มาเหมือนคนบา
แตห ารไู มวา การเดินจงกรมนีท่ าํ ใหเ กิดปญญานักละเดินกลบั ไปกลบั มา ถา เหนอื่ ยกห็ ยุด กําหนดจติ ใหน ่งิ กาํ หนดลมหายใจใหสบาย
เม่อื สบายพอสมควรแลว กท็ ําความรูส กึ กาํ หนดการเดินอีก แลวอิริยาบถมนั กเ็ ปลี่ยนไปเอง การยืน การเดนิ การนงั่ การนอนมนั เปล่ยี น
คนเราจะน่ังรวดเดยี วไมได ยนื อยางเดียวไมไ ดน อนอยางเดยี วก็ไมไ ด มันจะตอ งอยตู ามอริ ยิ าบถเหลาน้ี ทําอริ ยิ าบถทง้ั สี่ใหม ปี ระโยชน
ใหมีความรูสกึ ตวั อยูอยา งน้ี น่ีคอื การทํา ทาํ ไป ทําไป มนั ไมใ ชข องงายๆหรอก

ถา จะพูดใหด ูงา ย ก็น่ี เอาแกว ใบน้ตี ้งั ไวน ่ีสองนาที ไดสองนาทกี ็ยายไปต้ังไวน ้ันสองนาที แลวก็เอามาตัง้ ไวนี่ ใหทําอยูอยางนี้ ทาํ ไปทาํ ไป
ทําจนใหม นั ทุกข ใหมนั สงสยั ใหมันเกิดปญ ญาขนึ้ นี่ คดิ อยางใดหนอ แกวยกไปยกมา เหมอื นคนบา มนั ก็จะคดิ ของมนั ไปตามเร่ือง
ใครจะวาอะไรก็ชา ง ยกอยอู ยางน้ัน สองนาทีนะอยา เผลอ ไมใ ชห า นาที พอสองนาทกี ็เอามาตัง้ ไวนี่ กาํ หนดอยูอ ยา งนี้
น่ีเปนเรื่องของการกระทํา

วิธดี ลู มหายใจ

จะดูลมหายใจเขา ออกก็เหมอื นกัน ใหนัง่ ขาขวาทับขาซาย ใหต ัวตรง สูดลมเขาไปใหเตม็ ที่ ใหหายลงไปใหหมดในทอ ง
สดู เขา ใหเต็มแลวปลอยออกใหห มดปอด อยาไปบังคบั มนั ลมจะยาวแคไหนจะส้นั แคไ หน จะคอ ยแคไ หน กช็ า งมนั ใหมันพอดๆี กบั เรา
นงั่ ดูลมเขาลมออกใหส บายอยูอ ยางนน้ั อยา ใหมนั หลง ถา หลงกใ็ หหยุด ดวู ามันไปไหน มนั จงึ ไมตามลม ใหหามันกลบั มา
ใหม ันมาแลน ตามลมอยูอ ยา งนน้ั แหละ แลว ก็จะพบของดสี กั วันหนึง่ หรอก ใหทําอยูอยา งน้ันทําเหมอื นกบั วา จะไมไดอะไร ไมเ กิดอะไร
ไมรูวาใครมาทาํ แตก ็ทําอยเู ชน นน้ั เหมอื นขาวอยใู นฉาง แลว เอาไปหวานลงดิน ทาํ เหมอื นจะทง้ิ หวา นลงในดนิ ทว่ั ไป โดยไมสนใจ
มันกลบั เกดิ หนอ เกดิ กลา เอาไปดํากลบั ไดก ินขาวเมาขน้ึ มาอกี นน่ั แหละเรอ่ื งของมัน

อนั นกี้ เ็ หมอื นกัน นั่งเฉยๆ บางครั้งก็จะนึกวา "จะนัง่ เฝา ดมู ันทาํ ไมนะ ลมนนี่ ะ ถงึ ไมเ ฝามัน มนั ก็ออกก็เขา ของมนั อยูแ ลว"
มนั กห็ าเรือ่ งคดิ ไปเรอื่ ยแหละ มนั เปน ความเห็นของคน เรยี กวาอาการของจติ ก็ชา งมัน พยายามทาํ ไปๆใหม ันสงบ

เม่อื สงบ ลมหายใจกจ็ ะพอดีของมัน

เม่ือมันสงบแลว ลมจะนอ ยลง รา งกายก็จะออนลง จติ กอ็ อนลง มนั จะอยพู อดีของมนั จนกระท่ังวานง่ั อยูเ ฉยๆเหมือนไมมีลมหายใจเขา ออก
แตมันกย็ งั อยไู ด ถึงตอนนี้ อยา ต่นื อยาว่งิ หนี เพราะคดิ วา เราหยุดหายใจแลว นัน่ แหละมันสงบแลว
ไมต อ งทําอะไรนัง่ เฉยๆดมู ันไปอยา งนน้ั แหละ

บางทีจะคดิ วา เอ เราน่หี ายใจหรือเปลาหนอ อยางนกี้ เ็ หมอื นกนั มันคดิ ไปอยางน้นั แตอ ยางไรกช็ า งมัน ปลอ ยไปตามเร่ืองของมัน
ไมวาจะเกดิ ความรสู ึกอะไรข้ึน ใหร มู ัน ดมู ัน แตอ ยา ไปหลงใหลกับมนั ทําไป ทําไป ทาํ ใหบอยๆไว ฉนั จงั หนั เสร็จ เอาจีวรไปตาก
แลวเดนิ จงกรมทนั ที นึก "พทุ โธ...พทุ โธ..." ไว นึกไปเร่ือย ตลอดเวลา เดิน เดนิ ไป นึกไป ใหทางมันสึก ลกึ ลงไปสักครึ่งแขง
หรือถงึ หัวเขา ก็ใหเดินอยอู ยางนน้ั แหละ

ใหด ู ใหร ู แตอ ยาหลง

ไมใ ชเ ดินยอกแยกๆ คดิ โนน คิดนเ่ี ท่ยี วเดยี วกเ็ ลิก ขึน้ กุฏิมองดพู ้ืนกระดาน เออ มนั นา นอน กล็ งนอนกรนครอกๆ อยา งน้ีกไ็ มเห็นอะไรเทา นั้น

ทําไปจนขเ้ี กยี จทํา ข้เี กียจมนั จะไปสิน้ สุดท่ีไหน หามนั ใหเห็นทีส่ ุดของขีเ้ กยี จมันจะอยูตรงไหน มนั จะเหน่อื ยตรงไหน
มนั จะเปน อยา งไรก็ใหถึงทส่ี ดุ ของมนั จงึ จะได ไมใ ชจะมาพูดบอกตวั เองวา สงบสงบ สงบ แลว พอนง่ั ปบุ กจ็ ะใหมนั สงบเลย
คร้นั มนั ไมสงบอยางคิดกเ็ ลกิ ขีเ้ กียจ ถาอยา งนน้ั กไ็ มมีวนั ไดส งบ

ความสงบ พดู ไมย าก แตท ํายาก

แตพดู มันงาย หากทาํ แลวมนั ก็ยาก เหมือนกับพดู วา "ฮึ ทํานาไมเห็นยากเลย ไปทํานาดกี วา" คร้ันพอไปทํานาเขา วัวกไ็ มรจู กั ควายกไ็ มรูจัก
คราดไถก็ไมร ูจักทัง้ นัน้ เร่ืองการทําไรทํานานี่ ถาแคพ ดู กไ็ มยาก แตพ อลงมือทาํ จรงิ ๆสิจึงรูวามนั ยากอยา งนี้เอง

หาความสงบอยางน้ี ใครๆกอ็ ยากสงบดว ยกนั ทั้งน้ัน ความสงบมันก็อยูตรงนน้ั แหละ แตวาเราไมท ันจะรจู ักมนั
จะตามจะพูดกันสักเทาไหรก็ไมรจู ักข้ึนมาไดหรอก

ฉะนั้น ใหทาํ ใหต ามรูจกั ใหท ันวา กาํ หนดลมเขา ออก กําหนดวาพุทโธ...พุทโธ... เอาเทาน้ีแหละ ไมใ หค ิดไปไหนทงั้ นนั้
ในเวลานี้ใหมคี วามรอู ยอู ยางน้ี ทําอยอู ยางน้ี ใหเรียนอยูเทา นี้แหละ ใหท าํ ไปๆอยา งนี้แหละ จะนึกวาทําอยูนกี่ ไ็ มเห็นมันเปนอะไรเลย
ไมเปนไรไมเปน กใ็ หท ําไป ไมเห็นกใ็ หท ําไป ใหท าํ ไปอยูนนั่ แหละ แลว เราจะรูจักมนั

เอาละนะ ทีน้ลี องทําดู ถาเรานั่งอยางนี้ แลวมันรเู รื่อง ใจมนั จะพอดๆี พอจติ สงบแลว มันก็รเู รื่องของมันเองหรอก ตอ ใหนัง่ ตลอดคนื จนสวา ง
กจ็ ะไมร ูสึกวา นั่ง เพราะมนั เพลิน พอเปนอยา งนีท้ ําไดด แี ลว อาจจะอยากเทศนใหหมพู วกฟง จนคับวดั คับวาไปก็ได มนั เปนอยางน้ันกม็ ี

เมือ่ จติ สงบ อยาปลอ ยไปตามอารมณ

เหมือนอยางตอนทพ่ี อ สางเปน ผา ขาว คืนหน่งึ เดนิ จงกรมแลว นง่ั สมาธิ มนั เกิดแตกฉานข้นึ มา อยากเทศน เทศนไมจบ เราไดย ินเสยี ง
นัง่ ฟงเสยี งเทศน "โฮว โฮว โฮว " อยทู ี่กอไผโนน ก็นึกวา "นน่ั ผูใดหนอเทศนกันกับใคร หรือวาใครมานั่งบนอะไรอย"ู
ไมห ยดุ สกั ทกี เ็ ลยถอื ไฟฉายลงไปดู ใชแลว ผาขาวสางมตี ะเกยี งจดุ นั่งขดั สมาธอิ ยูใตก อไผ เทศนเสยี จนฟงไมท นั

ก็เรียก "สาง เจาเปน บาหรอื "

เขากต็ อบวา "ผมไมร วู า เปน อยางไร มันอยากเทศน น่งั กต็ อ งเทศน เดนิ กต็ อ งเทศน ไมรูว า มันจะไปจบทไ่ี หน"

เรากน็ กึ วา "เฮอ คนนมี่ นั เปนไปไดทงั้ น้นั เปนไปไดสารพัดอยา ง"

จงดูตัวเอง แตอ ยาปลอย

ฉะนนั้ ใหทาํ อยา หยุด อยา ปลอยไปตามอารมณ ใหฝ นทําไปถึงจะข้ีครานก็ใหท าํ จะขยันก็ใหท ํา จะนง่ั กท็ ํา จะเดนิ ก็ทาํ
เมอ่ื จะนอนก็ใหก ําหนดลมหายใจวา "ขา พเจา จะไมเอาความสขุ ในการนอน"สอนจติ ไวอยา งนี้ พอรสู กึ ตวั ต่นื ก็ใหล ุกข้ึนมาทาํ ความเพียรตอ ไป

เวลาจะกิน กใ็ หบอกวา "ขา พเจา จะบริโภคอาหารนี้ ไมไดบ รโิ ภคดวยตณั หา แตเ พ่อื เปน ยาปนมตั ร เพือ่ ความอยรู อดในมื้อหน่ึงวันหน่ึง
เพือ่ ใหป ระกอบความเพียรไดเทา นั้น"

เวลาจะนอนก็สอนมนั เวลาฉันจงั หนั กส็ อนมนั ใหเปนอยางนไี้ ปเรื่อย จะยนื ก็ใหรูสกึ จะนอนกใ็ หร ูสึก จะทําอะไรสารพดั อยาง
กใ็ หทาํ อยางนั้น เวลาจะนอนใหนอนตะแคงขางขวา กําหนดอยทู ล่ี มหายใจพุทโธ...พทุ โธ... จนกวาจะหลบั
ครน้ั ตน่ื กเ็ หมือนกบั มีพุทโธอยูไมไ ดข าดตอนเลย จึงจะเปนความสงบเกิดขนึ้ มา มันเปนสตอิ ยตู ลอดเวลา อยา ไปมองดูผอู นื่
อยา ไปเอาเรื่องของผูอืน่ ใหเ อาแตเรือ่ งของตวั เองเทานนั้

การนั่งสมาธติ อ งใชความอดทนเปนที่ตงั้

การน่งั สมาธนิ น้ั นง่ั ใหตวั ตรง อยา เงยหนามากไป อยา กมหนา เกินไป เอาขนาดพอดี เหมอื นพระพุทธรูปนัน่ แหละ มันจงึ สวางไสวดี

ครน้ั จะเปลี่ยนอิริยาบถ ก็ใหอดทนจนสุดขีดเสียกอ น ปวดก็ใหป วดไป อยาเพ่ิงรีบเปล่ยี น อยา คดิ วา "บะ ไมไ หวแลว พกั กอ นเถอะนา "
อดทนมนั จนปวดถงึ ขนาดกอน พอมนั ถึงขนาดแลวก็ใหทนตอ ไปอกี

ทนไป ทนไป จนมันไมม แี กใจจะวา 'พุทโธ' เมอื่ ไมวา 'พทุ โธ'ก็เอาตรงท่มี นั เจ็บนนั่ แหละมาแทน "อยุ ! เจ็บ เจบ็ แทๆ หนอ"
เอาเจบ็ น่นั มาเปน อารมณแ ทนพทุ โธก็ได กาํ หนดใหต ิดตอกันไปเรอื่ ย น่ังไปเร่ือย ดซู ิวาเมอื่ ปวดจนถงึ ท่สี ุดแลว มนั จะเกิดอะไรขนึ้

เจบ็ เองกห็ ายเอง

พระพุทธเจา ทา นวา มนั เจบ็ เอง มันก็หายเอง ใหมนั ตายไปก็อยา เลกิ บางคร้งั มนั เหงอ่ื แตกเมด็ โปงๆเทา เม็ดขา วโพด ไหลยอ ยมาตามอก
ครน้ั ทําจนมันไดขา มเวทนาอันหนง่ึ แลว มันกร็ ูเรื่องเทาน้นั แหละ ใหค อยทําไปเร่ือยๆ อยาเรง รัดตวั เองเกินไป ใหคอยทําไปๆ

ฉันจังหนั อยกู ็ใหร จู ัก เม่อื เคย้ี วกลนื ลงไปนะ มันลงไปถึงไหนอาหารท่แี สลงโรคมันผิดหรอื ถูกกับธาตุขันธ กร็ ูจักหมด ฉันจงั หันก็ลองกะดู
ฉนั ไป ฉันไป กะดวู า อีกสกั หา คําจะอมิ่ กใ็ หหยุดเสยี แลว ดื่มนํา้ เขา ไป ก็จะอิม่ พอดี

ลองทําดซู วิ า จะทําไดห รือไม แตคนเรามันไมเปน อยา งน้ัน พอจะอ่ิมก็วา เติมอกี สกั หาคาํ เถอะ มันวา ไปอยา งนั้น มันไมร ูจกั สอนตวั เองอยา งนี้

พระพุทธเจาทา นใหฉ ันไป กําหนดดูไป ถา พออกี สักหาคาํ จะอ่มิ ก็หยุด ดื่มนา้ํ เขาไป มนั ก็จะพอดี จะไปเดนิ ไปนงั่ มันกไ็ มห นกั ตัว
ภาวนาก็ดขี ึน้ แตค นเรามันไมอ ยากทําอยางนั้น พออม่ิ เตม็ ทแ่ี ลวยงั เติมเขาไปอีกหาคํา มันเปน ไปอยางน้นั
เรอ่ื งของกเิ ลสตณั หากบั เรือ่ งทพ่ี ระพทุ ธเจา ทานสอน มนั ไปคนละทาง ถา คนท่ไี มต องการฝก จรงิ ๆแลว กจ็ ะทาํ ไมไ ด ขอใหเ ฝาดูตนเองไปเถิด

ทีนเ้ี ร่อื งนอน กใ็ หระวงั มันขึ้นอยูกบั การที่เราจะตอ งรูจกั อุบายของมัน บางครั้งอาจจะนอนไมเปน เวลา นอนหวั คา่ํ บา ง นอนสายบาง
แตล องเอาอยา งน้ี จะนอนดกึ นอนหวั คํ่ากช็ างมนั แตใ หนอนเพียงคร้ังเดยี วเทาน้นั

พอรสู ึกตัวต่นื ใหลุกขน้ึ ทันที อยามัวเสียดายการนอน เอาเทา นน้ั เอาครั้งเดยี ว จะนอนมากนอนนอย กเ็ อาครั้งเดยี ว ใหต งั้ ใจไวว า
พอรสู ึกตัว...ตื่น ถงึ นอนไมอ ิม่ กล็ ุกข้ึนไปลางหนา แลว กเ็ ดนิ จงกรม หรอื น่งั สมาธิไปเลย ใหรูจ กั ฝกตัวเองอยา งนี้ เรอ่ื งอยางนี้ไมใ ชจ ะรู
เพราะคนอ่นื บอก จะรูไดเ พราะการฝก การปฏิบัติ การกระทํา จึงใหท าํ ไปเลย

จติ ฝกยาก แตอยาทอ ถอย

เรือ่ งทําจิตนเี้ ปนเรอ่ื งแรก ทา นเรยี กวา ทํากรรมฐาน เวลานงั่ ใหจิตมอี ารมณเดียวเทานนั้ ใหอ ยูกบั ลมเขา ลมออก แลวจติ กจ็ ะคอยสงบไปเร่อื ย
ถา จิตวนุ วาย กจ็ ะมหี ลายอารมณ เชน พอน่งั ปุบ โนนคิดไปบา นโนน บางก็อยากกนิ กว ยเต๋ยี ว บวชใหมๆมันกห็ ิวนะ อยากกินขาว กินนาํ้
คดิ ไปท่วั หวิ โนน อยากนี่ สารพดั อยา งนนั่ แหละ มนั เปนบา จะเปน ก็ใหม นั เปนไป เอาชนะมนั ไดเ มอ่ื ไหรก็หายเมอ่ื นนั้

ใหท าํ ไปเถิด เคยเดนิ จงกรมบางไหม เปน อยางไรขณะท่ีเดินจติ กระเจิดกระเจงิ ไปหรอื กห็ ยดุ มันซิ ใหม นั กลับมา ถามันไปบอยๆก็อยา หายใจ
กล้ันใจเขา พอใจจะขาด มนั กต็ องกลบั มาเอง ไมวามันจะเกง ปานใด น่ังใหมนั คดิ ทั่วทิศทัว่ แดนดเู ถอะ กล้ันใจเอาไว อยา หยดุ ลองดู
พอใจจะขาด มันกก็ ลับมา จงทําใจใหมกี าํ ลงั การฝก จติ ไมเหมอื นฝก สัตว จติ น่ีเปนของฝก ยากแทๆ แตอ ยาไปทอ ถอยงายๆ ถามันคิดไปท่ัวทศิ
กก็ ลั้นใจมันไว พอใจมนั จะขาด มนั ก็คิดอะไรไมออก มนั ก็วิ่งกลบั มาเอง ใหทําไปเถอะ

ในพรรษานี้ทําใหม ันรเู ร่ือง กลางวนั กช็ า ง กลางคนื กต็ าม ใหทาํ ไป แมจ ะมีเวลาสักสบิ นาทกี ท็ ํา กาํ หนดทําไปเร่ือยๆ
ใหใจมันจดจอ ใหม ีความรูสกึ อยเู สมอ อยากจะพดู อะไรก็อยาพูด หรอื กาํ ลงั พูดก็ใหหยดุ ใหท ําอันนีใ้ หตดิ ตอ กนั ไว

ยดึ สายนํา้ เปนหลกั ปฏบิ ตั ิธรรม

เหมอื นอยางกบั น้ําในขวดนีแ่ หละ เมอ่ื เรารนิ มันทีละนอ ย มนั กจ็ ะหยดนิด...นดิ ...นดิ พอเราเรง รนิ ใหเ รว็ ขนึ้
มันก็จะไหลติดตอ เปน สายนา้ํ เดยี วกัน ไมขาดตอนเปน หยดเหมือนเวลาท่เี รารนิ ทีละนอยๆสตขิ องเราก็เหมอื นกนั ถา เราเรงมนั เขา คือ
ปฏิบตั ใิ หสม่ําเสมอแลวมันกจ็ ะตดิ ตอกนั เปนสายนํ้า ไมเปน นํ้าหยด หมายความวา ไมว าเราจะยนื จะเดนิ จะน่งั จะนอน
ความรอู ันนี้มนั ไมข าดจากกัน มนั จะไหลตดิ ตอกันเปนสายนํ้า การปฏบิ ัตจิ ิตน่เี ปน อยางนั้น เดยี๋ วมันคดิ นัน่ คิดน่ี ฟงุ ซา นไมต ิดตอ กนั
มนั จะคดิ ไปไหนกช็ า งมนั ใหเ ราพยายามทาํ ใหเ ร่ือยเขาไว แลวมันจะเหมอื นหยดแหงนา้ํ มันจะทาํ ความหา งใหถ ่ี
ครัน้ ถเี่ ขาๆมนั ก็ติดกนั เปน สายนาํ้ ทนี ้คี วามรูของเรากจ็ ะเปน ความรรู อบ จะยืนกต็ าม จะนง่ั กต็ าม จะนอนก็ตาม จะเดนิ ก็ตาม
ไมว าจะทาํ อะไรสารพดั อยา ง มันก็มีความรอู นั น้ีรกั ษาอยู

ไปทาํ เสยี แตเดี๋ยวนนี้ ะ ไปลองทําดู แตอยาไปเรง ใหมันเร็วนักละ
ถามัวแตน ง่ั คอยดวู า มันจะเปน อยา งไรละก็ มนั ไมไ ดเ ร่ืองหรอก
แตใหระวงั ดว ยนะวา ตง้ั ใจมากเกินไป ก็ไมเปน ไมตง้ั ใจเลย กไ็ มเ ปน

แตบ างคร้งั เราไมไ ดตัง้ ใจวา จะนัง่ สมาธหิ รอก เมอื่ เสรจ็ งานก็น่งั ทําจติ ใหวา งๆ
มันก็พอดขี ้ึนมาปบ ดเี ลย สงบ งา ย อยา งนกี้ ็มี ถาทําใหมันถกู เรือ่ ง

หมดแลว เอาละ เอวังเทา น้ีละ.