คู่มือปลาดุก

46

กำรเลย้ี งหนอนแมลงวนั ลำยเพือ่ เป็นแหลง่ โปรตีนทดแทน
อำหำรเมด็ สำหรบั สตั ว์นำ้

โดย นายเทพพทิ กั ษ์ บญุ ทา เรียบเรยี ง
คณะเทคโนโลยกี ารประมงและทรพั ยากรทางนา้

มหาวทิ ยาลยั แมโ่ จ้ จงั หวดั เชียงใหม่

เนื่องจากอาหารสาเร็จรูปมีราคาแพง เกษตรกรจึงต้องการลด
ต้นทุนการเลี้ยงสัตว์น้า ด้วยการสร้างอาหารธรรมชาติเพ่ือมาทดแทน
อาหารสาเร็จรูป หนอนแมลงวนั ลาย หรอื BSF (Black Soldier Fly) ก็
เป็นอีกทางเลือกหนึ่ง ซึ่งมีต้นทุนในการผลิตต่า (15 บาท/กิโลกรัม) ท้ัง
ยังมีคุณค่าทางโภชนาการ โดยเฉพาะโปรตีนที่สูง (42% โปรตีน)
แมลงวันลายเป็นแมลง 2 ปีก ลาตัวคล้ายตัวต่อ ไม่เป็นพาหะนาโรค
และไม่เป็นศัตรูพืช มีการเจริญเติบโตเร็ว วงจรชีวิตส้ัน วางไข่ได้มาก
โดยในระยะที่เป็นตัวหนอนสามารถกินอาหารท่ีเป็นอินทรียวัตถุได้
หลากหลาย เช่น วัตถุเหลือทิ้งทางการเกษตร พืชผัก กากมันสาปะหลัง
เศษเน้ือจากโรงเชือด และขยะอินทรีย์จากครัวเรือนและชุมชน เป็นต้น
ซ่ึงในระยะกอ่ นเข้าดักแด้ หนอนแมลงวนั ลายจะมีโปรตีนสงู (39-56 %)
มีไขมันคุณภาพดีสูง (25-35 %) มีกรดอะมิโนที่จาเป็น และธาตุอาหาร
อื่นๆ เช่น แคลเซียม และฟอสฟอรัส ทาให้เหมาะสมในการนามา
ทดแทนปลาป่น และกากถั่วเหลือง ในกระบวนการผลิตอาหารสัตว์น้า
นอกจากนี้เปลือกของดักแด้มีไคโตซานที่เป็นสารสร้างภูมิคุ้มกันที่
สามารถนาไปทาพลาสติกชีวภาพได้ ส่วนระยะตัวหนอนมีสารต้าน
เชื้อจุลินทรีย์ท่ีทาให้เกิดโรคในสัตว์ อีกทั้งของเสียจากการขับถ่ายของ

47

ตัวหนอนสามารถนามาผลิตเป็นวัสดุบารุงดินทางการเกษตรได้ ดังน้ัน
หนอนแมลงวันลายจึงเป็นแหล่งโปรตีนทางเลือกท่ีมีคุณภาพและมี
ประสิทธิภาพสูง สามารถนามาใช้ประโยชน์ เกิดการพึ่งพาตนเองและ
สรา้ งความมั่นคงทางอาหารอย่างเพียงพอและยั่งยนื

ขนั้ ตอนกำรเล้ียงหนอนแมลงวันลำย
การนาหนอนแมลงวันลายไปใช้ประโยชน์ในนั้น สง่ิ ทตี่ ้องคานึง

คือ คุณภาพ และปริมาณ โดยคุณภาพจาเป็นต้องควบคุมกระบวนการ
ใหไ้ ด้ผลผลิตหนอนที่สม่าเสมอ และปรมิ าณต้องเพียงพอต่อการนาไปใช้
ประโยชน์ โดยการเลี้ยงหนอแมลงวันลายนั้นสามารถสรุปได้ เป็น 2
ขนั้ ตอน ดงั นี้

48

ขน้ั ตอนกำรเลย้ี งพ่อแม่พันธุ์เพ่อื เก็บไข่

ตัวเต็มวัยของแมลงวันลายเพศเมียมีอายุ 2-9 วัน โดยตัวเต็ม
วัยเม่ือมีอายุ 2 วัน ก็เร่ิมผสมพันธุ์ และหลังจากผสมพันธ์ุแล้วอีก 2 วนั
ก็จะวางไข่ ซึ่งตลอดช่วงชีวิตของแมลงวันลายจะวางไข่เพียงคร้ังเดียว
ในการผสมพนั ธุ์แมลงวันลายต้องการแสงสว่างและอุณหภูมิท่ีเหมาะสม
การเตรียมกรงเลี้ยง (โรงบิน) ตัวเตม็ วันจึงต้องคานึงถงึ ทิศทางท่วี างด้วย
อาหารท่ีดึงดดู หรอื ลอ่ เพศเมยี ให้วางไข่ และวัสดุสาหรับวางไข่

49

ขนั้ ตอนกำรเลย้ี งหนอนแมลงวันลำย
กำรเจริญเติบโตของหนอนแมลงวนั ลำยท่เี ล้ียงด้วยเศษผัก

50

ต้นทุนในกำรเล้ยี งหนอนแมลงวันลำยทเี่ ลยี้ งด้วยเศษผัก

51

ขนั้ ตอนกำรเล้ยี งหนอนแมลงวัยลำยในรปู แบบแห้ง

52

ขัน้ ตอนกำรเลี้ยงหนอนแมลงวัยลำยในรูปแบบเปียก

วกี ำรกำรผลติ หนอนแมลงลำยแบบเปียก ขนำด 10 ลิตร
1.หน่ั ผลไม้สกุ ท้งั เปลอื กเป็นช้ินเล็กๆ จานวน 5 กโิ ลกรัม
2.คนคลุกเคล้ากับกากน้าตาล จานวน 4 กิโลกรัม ในถัง

พลาสติกทม่ี ีขนาดบรรจุ 15-20 ลติ ร
3.เตมิ น้าเปล่าลงไป 10 ลิตร คนให้เข้ากนั อีกรอบ
4.ตั้งถังทิ้งไว้ใต้ต้นไม้ หลังห้องครัว/โรงอาหาร หรือในที่ร่ม

อากาศถ่ายเทได้สะดวก 3 วนั โดยไม่ตอ้ งปดิ ฝาถัง

53

5.หลังจากครบ 3 วันให้ปิดฝาให้สนทิ ท้งิ ไว้ 5-7 วัน
6.หลังจากครบ 5 วัน จะเริ่มมีตัวหนอนขึ้น แต่ตัวหนอนยังไม่
โตเต็มที่ ให้ปิดฝาถังแบบหลวมๆ และแง้มฝาถังพอให้มี
อากาศและให้มีช่องเปิดพอให้แมลงวันบินเข้า-ออกได้ ทิ้งไว้
อกี 5 วัน
7.หลังจากครบอีก 5 วัน ก็สามารถเก็บผลผลิตและนาไปใช้
เลย้ี งสัตวไ์ ด้ ต่อไป
ตัวหนอนจะเพ่ิมปริมาณข้ึนๆ ทุก 2-3 วัน ท้ังน้ีเกษตรกรควร
เล้ียงหนอนแมลงวันไว้อย่างน้อย 2 ถังหรือมากกว่า เพื่อสลับถังกันเก็บ
ตวั หนอน ซึง่ จากปรมิ าณวัตถดุ บิ ที่ใชห้ มกั ดังกลา่ วถ้าหมัก 2 ถังจะได้ตัว
หนอนทกุ ๆ วนั ประมาณวันละ 1-1.5 กิโลกรมั

หนอนน้าหมักจะเกิดขึ้นเองเรื่อย ๆ ทั้งนี้เน่ืองจากมีแมลงวันตัวใหม่บิน
เข้าไปวางไข่ในถังหมัก และหากทาการหมัก 1 คร้ัง จะสามารถเก็บ
ผลผลิตได้นานต่อเน่ืองถึง 3 เดือน และเมื่อครบ 3 เดือนแล้ว ให้เติม
ผลไม้สุกลงไปในถังหมักอีก 2 กิโลกรัม กากน้าตาล 2 กิโลกรัม และ
น้าเปล่าอีกประมาณ 5 ลิตร คนใหเ้ ข้ากัน ปดิ ฝาถังหลวมๆ และตัง้ ทิ้งไว้
จะช่วยยืดอายุการผลิตตัวหนอนได้นานอีก 3 เดือน รวมเวลาท้ังหมดที่
สามารถผลิตและเกบ็ ผลผลติ ตวั หนอนแมลงวันได้ 6 เดอื น

กำรนำหนอนแมลงวันลำยไปใช้ประโยชน์สำหรับกำรเล้ียงสัตว์น้ำ
กบ และอนื่ ๆ

1. นาไปใช้เลี้ยงปลา โดยเฉพาะปลากินเน้ือ กินซาก และกิน
ทั้งพืชและเน้ือ สามารถนาไปเล้ียงแบบสดๆ โดยให้นาไปหว่านในบ่อ

54

เล้ียงปลา 2 มื้อ/วัน ในเวลาเช้า – เย็น ซ่ึงสามารถเล้ียงได้ในปลาท่ีมี
อายุตงั้ แต่ 1 เดอื นขึน้ ไป จะไดผ้ ลดี

2. หากเกษตรกรต้องการนาไปเล้ียงกบ สามารถนาไปเลี้ยงแบบ
สดๆ ได้โดยไมต่ ้องผสมอะไร ทกุ ๆเช้า - เย็น แต่สามารถเลี้ยงได้เฉพาะกบ
ท่มี ีอายุตง้ั แต่ 1 เดอื นขึน้ ไป

55

3. การนาหนอนแมลงวันไปเป็นอาหารไก่พนื้ เมือง โดยระยะไก่
เล็ก (1-45 วัน) จะกินอาหารเฉล่ียวันละ 25 กรัม/ตัว หากเล้ียงไก่ 10
ตัว จะต้องใช้หนอนแมลงวันเพ่ือเป็นอาหารวันละ 250 กรัม โดย
สามารถนาไปเลยี้ งแบบสดๆ ได้โดยไมต่ ้องผสมอะไร

4. การนาหนอนแมลงวันไปเป็นอาหารหมู โดยสามารถนา
หนอนแมลงวันไปผสมกับอาหารหมูแบบปกติก่อนในสัดส่วนหนอน
แมลงวัน 1 ส่วน : อาหารผมูปกติ 3 ส่วน ทั้งนี้จะต้องทาการป่ันหนอน
แมลงวันให้ละเอียดก่อน เน่ืองจากหมูไม่มีน้าย่อยท่ีสามารถย่อยเปลอื ก
หุ้มตัวหนอนให้สลายตัวได้ และหนอนจะถูกขับถ่ายออกมาโดยเปล่า
ประโยชน์

5. น้าหมักที่ได้จากการหมักในถังเพ่ือผลิตหนอนแมลงวัน ซ่ึง
เมื่อหมักครบ 1 เดือน เกษตรกรสามารถนาน้าหมักไปใช้เป็นฮอร์โมน
สาหรับเร่งการเจริญเติบโตของพืชผักได้ ช่วยให้ผักสวนครัวสวยงามต้น
อวบใช้ปรับปรุงบารุงดินได้ โดยใช้ 4 ช้อนแกงต่อน้า 20 ลิตร ฉีดพ่นท่ี
ใบและลาต้น หรอื รดลงดนิ 10 วัน/ครั้ง และนา้ หมักชีวภาพยังสามารถ
นาไปใช้เทราดในห้องน้า ซักโครก เพอื่ ดับกลนิ่ ในห้องนา้ ไดอ้ ยา่ งดี

6. อานฐั (2560) กลา่ ววา่ หนอนแมลงวนั ลาย (Black Soldier
Fly; BSF) สามารถกินขยะอินทรียแ์ ละมลู สัตวจ์ านวนมากในเวลาอ้ันส้ัน
ได้ อาหารที่กินเข้าไปจะเปล่ียนเป็นไขมัน และโปรตีน รวมถึงวิตามิน
และกรดอะมิโนท่ีสาคัญอย่างกรดลอริก ซ่ึงมีบทบาทในการยับย้ังเชื้อ
ก่อโรคต่างๆ ได้ ทาให้สัตว์เล้ียงโดยเฉพาะ ปลา กบ ไก่ และอื่นๆ ที่กิน
หนอนแมลงวนั ลาย BSF มีสขุ ภาพแข็งแรง และโตเร็ว นอกจากนีห้ นอน

56

แมลงวันลาย BSF ยังสามารถในไปใช้ประโยชน์อื่นๆ ได้อีก เช่น ลด
กลิ่นเหม็นของขยาะ ควบคุมแมลงวันชนิดอื่นๆ ได้ ใช้เป็นแหล่ง
พลงั งานทางเลอื ก และทีส่ าคัญสามารถใช้หนอนแมลงวนั ลาย BSF เป็น
อาหารสัตว์ เพื่อทดแทนอาหารสาเร็จรปู ท่ีมีราคาแพง ไดเ้ ป็นอยา่ งดี

ขอ้ ดแี ละขอ้ จำกดั ของกำรเพำะหนอนแมลงวัน

1. ลดต้นทุนวัตถุดิบอาหารสัตว์ สามรถนาไปเป็นแหล่ง
อาหารโปรตีนจากธรรมชาติได้

2. ลดปริมาณแมลงวันจากชุมชนได้ เน่ืองจากเป็นการตัด
วงจรชีวิตของแมลงวนั

3. สามารถเพาะหนอนแมลงวันได้ตลอดท้ังปี และได้ผลผลิต
จานวนมากในชว่ งฤดูรอ้ น

4. ขน้ั ตอนไม่ซบั ซ้อน สะดวก และเสยี คา่ ใช้จ่ายนอ้ ยมาก
5. นา้ หมกั ท่ีไดจ้ ากการหมักสามารถนาไปใช้ในการปลูกพืชได้

ตอ่
ข้อจำกัด ในฤดูหนาวอาจจะเพาะหนอนแมลงวันได้ในปริมาณท่ีน้อย
เนือ่ งจากอณุ หภูมทิ ่ีต่ามผี ลทาใหว้ งจรชีวติ ของแมลงวนั ยาวนานข้ึน

57

กำรแปรรปู ปลำดกุ

โดย ดร.นงพงา แสงเจรญิ และคณะ 2565 เรียบเรยี ง
คณะเทคโนโลยีการประมงและทรพั ยากรทางนา้
มหาวทิ ยาลยั แม่โจ้ จังหวดั เชยี งใหม่

ปลาดกุ เป็นที่นิยมบริโภคของคนทว่ั ไป เนอ่ื งจากมรี สชาติดี
อร่อย เน้ือนุ่มสามารถนามาปรุงแต่งเป็นอาหารต่างๆ ไดห้ ลากหลาย
และราคาถกู ในส่วนของการแปรรปู มีการนาเทคนิคต่างๆ มาใชต้ ั้งแต่
อดีตและพฒั นาเปน็ ผลติ ภัณฑ์ใหมๆ่ ออกส่ทู ้องตลอดอยู่เสมอ เพ่ือนา
ทกุ สว่ นของปลาดกุ มาใช้ประโยชน์ สร้างมลู ค่าเพ่ิมให้กับสนิ ค้า และ
เพ่ิมทางเลอื กใหผ้ ูบ้ รโิ ภค
สุขลกั ษณะทด่ี ใี นกำรผลิตตำมหลัก Primary GMP
Primary GMP หรือ
มาตรฐานการผลติ ข้นั ตน้ คือ
หลกั เกณฑว์ ิธีการที่ดขี ั้นตน้
ในการผลติ อาหารแปรรูปใน
ภาชนะพรอ้ มจาหนา่ ยเพ่ือ
ควบคมุ กระบวน การผลิตให้
ได้มาตรฐาน

58

ช่ ว ย ย ก ร ะ ดั บ ส ถ ำ น ท่ี ผ ลิ ต อ ำ ห ำ ร ใ ห้ มี
มำตรฐำนปลอดภัย และเป็นที่ยอมรับของ
ผู้บรโิ ภค
ได้ผลิตภัณฑ์อาหารท่ีดี มีคุณภาพ สามารถ
สร้างความมั่นใจใหก้ บั ผูบ้ รโิ ภค
สำมำรถย่ืนขอเลขสำรบบอำหำร หรือเลข อย. ไดท้ ันที
ช่วยเพิ่มมูลค่าของสินค้า เมื่อสินค้ามีเลข อย.ย่อมเหมือนสินค้า
ไดร้ บั การรบั รองจากหน่วยงานของภาครฐั ทาใหม้ ลู คา่ ของสินค้า
เพิ่มข้ึน สำมำรถขยำยตลำดสินค้ำออกไปได้ทั้งในและ
ต่ำงประเทศ
วิธลี ดเมือกและกลิน่ คำว

59

อุปกรณ์ทจี่ ำเปน็

ปลำดุกเส้นปรุงรส
ปลาเส้นปรุงรสเป็นผลิตภัณฑ์ประเภทเนื้อกึ่ง
แห้ง ลักษณะภายนอกจะคล้ายกับหมู/เนื้อ
เส้นปรุงรส แต่มีความเหนียวน้อยกว่า
และเนื่องจากเป็นผลิตภัณฑ์กึ่งแห้งจึง
ควรเก็บรักษาไว้ในตู้เย็น จะช่วยให้เก็บ
รักษาได้นานขึ้น ขายได้ท้ังแบบดิบและ
ทอดแล้ว ได้รสเค็มๆ หวานๆ จะเติมพริก
เพ่อื เพมิ่ ความเผ็ดกอ็ รอ่ ย

60

ส่วนผสม

61

วิธีทำ

62

ปลำดกุ แผ่นสวรรค์
ผลิตภัณฑ์ปลาปรุงรสก่ึงแห้ง คล้ายกับหมู/
เน้ือสวรรค์ และหมู/เน้ือเส้นปรุงรส แต่มี
ความเหนียวน้อยกว่า รสชาติเค็มๆ หวานๆ
หอมกลนิ่ สมุนไพร กินเล่นก็อรอ่ ย เปน็ กับข้าว
กด็ ีงาม

ส่วนผสม

63

วิธีทำ

64

ปลำดุกเส้นฮือก้วย
ฮือก้วย ถ้าให้เรียกง่ายๆ ก็คือปลาเส้น
น่ันเอง ส่วนใหญ่ทาจากเน้ือปลาทะเล เชน่
ปลาอินทรี ปลาทรายแดง ฮือกว้ ยมที ้ังแบบ
ต้มและแบบทอด ซึ่งให้ความอร่อยต่างกัน
ไป ปลาเส้นนามานง่ึ ใสก่ ๋วยเตีย๋ วก็ได้ แตถ่ ้า
ทอดก็นามาจิ้มกบั น้าจ้มิ ไก่หวานๆ เปน็ เมนู
ทานเล่น

ส่วนผสม

65

วิธีทำ

66

หนงั ปลำดุกทอดกรอบ
หนังปลาทอดกรอบจัดเป็นผลิตภัณฑ์ทา
แห้งอีกชนิดหนึ่ง ซึ่งมีลักษณะเป็นแผ่น
บางๆ มีรสชาติเค็มเล็กน้อยและมีกลิ่น
หอมจากกระเทียมและพริกไทย มีความ
กรุบกรอบ เม่ือทอดแล้วมีสีน้าตาลอ่อน
สามารถดัดแปลงรสชาติได้หลากหลาย
โดยใช้ผงปรุงรสที่มีจาหน่ายในปัจจุบัน
เช่น บาร์บีคิว สไปซ่ี ไข่เค็ม ตม้ ยา เปน็ ต้น

ส่วนผสม

67

วิธีทำ

68

เอกสำรอ้ำงองิ

กรมประมง. ๒๕๕๑. การเพาะเล้ยี งสัตวน์ ้าอนิ ทรีย.์ กลมุ วิจัยและ
พฒั นาการถายทอดเทคโนโลยีการประมง. สานกั พัฒนาและถ
ายทอดเทคโนโลยกี ารประมง. กรมประมง กระทรวงเกษตร
และสหกรณ. 50 หน้า.

เกรยี งศักดิ์ เมง่ อาพนั นิวฒุ ิ หวงั ชยั จงกล พรมยะ ทพิ สุคนธ์ พมิ พ์
พมิ ล อานุภาพ วรรณคนาพล ขจรเกยี รต์ิ ศรีนวลสม และ
เทพพทิ ักษ์ บญุ ทา. (2561). คู่มอื ประมงอินทรยี แ์ มโ่ จ้.
มหาวทิ ยาลยั
แมโ่ จ้ เชยี งใหม่. 88 น.

จงกล พรมยะ และขจรเกียรติ แซ่ตนั . 2548. การเพาะเลีย้ งสาหร่าย
อาร์โธรสไปรา่ เพ่ือสขุ ภาพ. ภาคเทคโนโลยีการประมง คณะ
ผลิตกรรมการเกษตร มหาวิทยาลัยแมโ่ จ้ เชยี งใหม่.

จงกล พรมยะ. 2552. การเพาะเลย้ี งสาหรา่ ย. คณะเทคโนโลยกี าร
ประมง และทรัพยากรทางน้ามหาวทิ ยาลัยแมโจ้. เชียงใหม่.
228 หนา้

สมเกียรติ จตุรงคล์ ้าเลศิ จงกล พรมยะ และ จตรุ ภัทร วาฤทธ์ิ. 2560.
แบบจาลองการทานายอัตราการเตบิ โตของสาหรา่ ยสไปรลู ิน่า
โดยผลของแสงสอ่ งสวา่ งจากหลอดแอลอดี ีและการประยุกต์.
Engng. J. CMU. (2017) 24 (1), 142-151

69

เทพพทิ กั ษ์ บุญทา และอภินันท์ สุวรรณรักษ์. (2561). คมู่ อื กำรเลีย้ ง
กบบนพ้นื ท่ีสูง. คณะเทคโนโลยี
การประมงและทรพั ยากรทางน้า มหาวิทยาลัยแม่โจ้
เชยี งใหม.่ 77 น.

อานฐั ตนั โช. (2560). คู่มือกำรผลติ หนอนแม่โจ้. ศนู ย์วจิ ยั และพฒั นา
เกษตรกรรมธรรมชาติ มหาวทิ ยาลัยแมโ่ จ้ เชียงใหม.่ 69 น.

Promya J. and Chitmanat C. 2011. The effects of
Arthrospira platensis and Cladophora Algae on the
Growth Performance, Meat Quality and Immunity
Stimulating Capacity of the African Sharptooth Catfish
(Clarias gariepinus). INTERNATIONAL JOURNAL OF
AGRICULTURE & BIOLOGY, 13(1) 77–82.