กบฏ ร.ศ.130

กบฏ ร.ศ.130

จดั ทำโดย

นางสาวทศพร มาลยมณฆล 6427209002022
นายนัทธพงศ์ อินทแพทย์ 6427209002031

กลมุ่ สฎ.2403.1602 รปศ.
เสนอ

อาจารย์อยบั ซาดัดคาน

รายงานฉบบั นี้เปน็ ส่วนหน่งึ ของการเรยี นวชิ าการเมอื งการปกครองและหลักรฐั ธรรมนญู
สาขาวชิ ารฐั ประศาสนศาสตร์ คณะมนษุ ย์ศาสตรแ์ ละสังคมศาสตร์
มหาวิทยาลยั ราชภฏั สรุ าษฎร์ธานี
ภาคเรียนท3่ี ปกี ารศกึ ษา2564

ก

คำนำ

รายงานฉบับนี้เป็นสว่ นหนึง่ รายวิชาการเมืองการปกครองและหลักรัฐธรรมนูญ จัดทำขึ้นเพอ่ื
ศึกษาเกี่ยวกับกบฏ ร.ศ.130 โดยเนื้อหาเกี่ยวกับการพยายามเปลี่ยนแปลงการปกครองแบบ
ประชาธิปไตยที่เกิดข้นึ ในช่วงปี พ.ศ. 2455 ให้ได้เขา้ ใจถึงเหตุการณ์ท่ีเกิดข้ึน นำมาศึกษาแก่ผู้ท่ีสนใจ
และจะคน้ ควา้ ต่อไป

ผู้จัดทำ ขอขอบคุณ อาจารย์อายับ ชารตัดคาน ที่ให้ความรู้ชี้เเนะทางการศึกษาหาความรู้
เรื่องราวของเหตุการณ์กบฏ ร.ศ.130 ผู้จัดทำหวังเป็นอย่างยิ่งรายงานฉบับนี้จะเป็นประโยชน์แก่
ผศู้ ึกษาตอ่ ไปหากมีข้อผิดพลาดประการใดขออภัย ณ ท่นี ้ี

คณะผจู้ ัดทำ

ข

สำรบญั

คำนำ............................................................................................................................................................ ก
สำรบญั ........................................................................................................................................................ ข
กบฏ ร.ศ. 130................................................................................................................................................. 1

เบอื้ งหลงั ................................................................................................................................................... 1
เหตกุ ารณ์ .................................................................................................................................................. 3
แผนการปฏวิ ตั ขิ องคณะ ร.ศ. 130................................................................................................................... 5
ผลสืบเนอื่ งจากการกอ่ กบฏ............................................................................................................................ 6
บรรณนานกุ รม................................................................................................................................................ ค

ค

สำรบญั ภำพ

รูปท่ี 1คณะผกู้ อ่ การกบฏ ร.ศ. 130...................................................................................................................... 1

1

กบฏ ร.ศ. 130

กบฏ ร.ศ. 130 เป็นความพยายามเปลยี่ นแปลงการปกครองแบบประชาธิปไตยทีเ่ กิดขึ้นในช่วงปี พ.ศ.
2455 ในรชั สมยั พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกลา้ เจ้าอยหู่ ัว สาเหตุเกดิ จากนายทหารและปัญญาชนกลุ่มหนงึ่ ไม่พอใจ
ตอ่ การปกครองแบบสมบูรณาญาสิทธริ าชยแ์ ละการบรหิ ารราชการของพระมงกุฎเกลา้

รูปท่ี 1คณะผกู้ ่อการกบฏ ร.ศ. 130
เบ้อื งหลงั

กองทพั เปน็ หน่วยงานทไี่ ด้รับงบประมาณแผ่นดินมากที่สุดตลอดรัชสมัยของพระบาทสมเด็จพระ
มงกฎุ เกลา้ เจา้ อยู่หัว รายจา่ ยด้านการปอ้ งกันประเทศพงุ่ สูงขึ้นจากการขยายขนาดกองทพั และการจัดระเบียบ
ราชการ คิดเป็นรอ้ ยละ 24.3 ขณะท่ีค่าใชจ้ ่ายเพ่ือพัฒนาประเทศด้านเกษตรกรรม การศกึ ษา และการพาณิชย์
คดิ เป็นเพียงร้อยละ 3.2, 2.6 และ 0.1 ตามลำดบั อกี ทัง้ ขุนนางสมัยนั้นยงั มีอคตติ อ่ การรบั เงนิ ทนุ และใหส้ มั ปทาน
กบั ตา่ งประเทศ ทำให้เงินทนุ ในสยามมีน้อย

สภาวะขา้ งตน้ ทำให้ "สมาคมอานาคชิ " (Anarchist) มองว่าระบอบสมบรู ณาญาสิทธริ าชยเ์ ป็น
ตน้ เหต[ุ 2] ความที่พระมงกุฎเกล้าทรงโปรดการเล่นโขนเลน่ ละคร และมคี วามใกลช้ ดิ กับเหล่ามหาดเลก็ ทำให้
มหาดเลก็ เป็นหน่วยราชการที่เตบิ โตรวดเร็วกว่าข้าราชการหน่วยอน่ื แต่ละปีมีมหาดเล็กได้เล่อื นบรรดาศักดิ์
มากกวา่ นายทหาร ขา่ วการพระราชทานเงนิ ถุงวันเกดิ จำนวน 100 ช่ังใหแ้ ก่เจ้าพระยารามราฆพ ทำใหเ้ กิดปฏกิ ริ ยิ า
ตอบโต้อยา่ งรุนแรงจากทหารวา่ "พระเจา้ แผน่ ดินรักคนใชม้ ากดไี หม...ให้เงนิ ทตี ง้ั 100 ช่ัง หมายความว่ากระไร...

2

พระเจ้าแผน่ ดนิ เอาแต่เล่นโขน เอาเงินมาสรา้ งบ้านซอ้ื รถใหม้ หาดเลก็ ...ทำไมพระราชาองค์นี้จงึ โปรดมหาดเล็ก แต่
ผู้หญงิ ไมช่ อบเลย"

พระมงกฎุ เกลา้ ทรงทราบดีว่าพระองค์ขาดความนิยมในหมขู่ ้าราชการ จึงทรงต้งั กองเสือปา่ ขน้ึ ในปี
พ.ศ. 2454 เพอื่ ขยายเครอื ข่ายราชสำนกั เขา้ ไปสรู่ ะบบราชการ เปน็ การใช้ระบบอปุ ถมั ภเ์ พ่อื ใหก้ ษัตรยิ ส์ ามารถ
เช่ือมต่อกับขา้ ราชการโดยตรง โดยอ้างว่าเป็นกำลังหนนุ ใหก้ องทพั แต่เสือป่ากลับกลายเป็นสถาบันท่ีเบยี ดเบียนทั้ง
บทบาทและงบประมาณกองทพั การซอ้ มรบระหวา่ งกองเสือปา่ กบั กองทัพกห็ าได้เป็นการฝกึ ความชำนาญการรบ
อย่างจรงิ จงั เป็นไปเพอ่ื สร้างความสำราญให้แก่พระมงกฎุ เกล้าที่ทรงคมุ กองเสือป่าหลวงและชนะอยเู่ สมอ แถม
ในช่วงแรก อาวุธของกองเสอื ปา่ ก็ถึงกับตอ้ งยมื จากกองทัพบก ต่อมาจึงใชเ้ งนิ พระคลงั ข้างทจ่ี ัดซ้อื การเพ่มิ ข้ึนของ
เสอื ปา่ ไดแ้ ทรกแซงระบบราชการ มีการเรยี กขา้ ราชการที่เปน็ สมาชกิ เสือป่าไปซ้อมรบทำใหข้ าดจากงานราชการ
ปกติ หรอื การใชง้ บประมาณแผน่ ดนิ มาอุดหนนุ เสือป่า

เอกสารท่ีเขยี นโดยรอ้ ยเอกขุนทวยหาญพทิ ักษ์ "บันทกึ เรอื่ งความเสื่อมทรามและความเจริญของประเทศ" ได้ระบไุ ว้
วา่ :

คนสอพลอน้นั มีอยู่ 2 จำพวก จำพวกหนงึ่ ทำการให้กษัตริยโ์ ดยตรง ดังเชน่ ข้าทาสแลพวกบรวิ าร
ของกษตั รยิ เ์ ป็นตน้ อกี จำพวกหน่ึงนน้ั ถงึ แมว้ า่ จะมีหน้าที่ตง้ั แตง่ ให้ทำงานสำหรับรฐั บาลก็จรงิ แตเ่ อาเวลาไปใช้
ในทางสอพลอเสียหมด สว่ นการที่ออฟฟซิ น้นั ถึงแมว้ ่าจะบกพรอ่ งแลเสยี หายอย่างไรก็ไม่ตอ้ งคดิ ขอแตใ่ หไ้ ด้
ใกล้ชดิ กลิง้ เกลือกอยู่กบั ฝ่าบาทก็แล้วกัน ความดีความชอบจะไปข้างไหนเสยี ประเดย๋ี วไดล้ าภประเด๋ียวไดย้ ศ ฝ่าย
พวกทม่ี ัวหลงทำการอย่ยู ังออฟฟิซก็ต้องอดโซไปตามกนั บางคนก็ตเิ ตยี นว่าคนเหล่านโี้ ง่ ไม่รู้จักหาความดี
ความชอบใสต่ ัว มวั น่งั มุดหวั อยูแ่ ตท่ อี่ อฟฟิซ

ขอ้ ความข้างตน้ สะทอ้ นความคับแค้นท่ีมีต่อเหล่าข้าราชสำนกั เป็นอย่างดี นอกจากน้ียงั เขยี น
วจิ ารณ์ความชวั่ ร้ายของระบอบสมบูรณาญาสิทธิราชย์ไว้ว่า:

กษตั รยิ ์จะกระทำการช่ัวรา้ ยอย่างหน่ึงอย่างใดกท็ ำได้ เพราะไม่มีใครขัดขวาง กษัตริย์จะกดข่แี ล
เบียดเบียนราษฎรให้ไดค้ วามทุกขย์ ากดว้ ยประการหน่งประการใดทุกอย่าง ราษฎรทไี่ มม่ คี วามผดิ กษตั ริยจ์ ะเอามา
เฆย่ี นตีหรือฆา่ ฟนั แลจองจาไดต้ ามความพอใจ ทรัพย์สมบัตแิ ลท่ดนิ ของราษฎรน้นั กษตั ริย์จะเบยี ดเบียนเอามาเป็น
ผลประโยชน์ส่วนตวั ได้โดยไม่มขี ีดขน้ั เชน่ อยา่ งไล่ทีท่ ำวังเปน็ ต้น เงินประโยชนส์ ำหรบั แผน่ ดินที่เก็บไดม้ าน้ัน
กษตั ริยจ์ ะรวบรวมเอามาบำรุงความศขุ แลความร่ืนเริงในส่วนตวั ส่วนพระญาติวงษ์หรือกอบโกยให้ข้าทาสบา่ ว

3

แลเอามาบำเรอพวกประจบประแจงสอพลอมากน้อยเท่าใดก็ได้โดยไมม่ ีขดี ขัน้ เพราะฉนน้ เงินท่ีใช้ในการบำรงุ
บ้านเมอื งจงึ ไมม่ ีเหลอื

เหตุเฆี่ยนตีทร่ี ะบใุ นเอกสารดงั กลา่ ว เกดิ ขน้ึ ในสมัยทพี่ ระมงกฎุ เกล้ายงั ทรงดำรงพระยศสมเด็จพระ
บรมโอรสาธิราชสยามมกุฎราชกมุ าร ที่เมอ่ื ทหารชั้นนายดาบคนหน่ึงสังกดั กรมทหารราบท่ี 2 แต่งนอกเคร่ืองแบบ
ออกไปเท่ยี วแถวสะพานมัฆวานฯ แลว้ เกดิ ผิดใจกับมหาดเล็กในสมเด็จพระบรมฯเก่ียวกับแมค่ า้ ขายหมาก ถกู
มหาดเลก็ ตศี ีรษะ จงึ วิง่ ไปรายงาน ร้อยเอกโสม ผ้บู งั คับกองร้อย ขณะเดยี วกนั มหาดเลก็ คนน้ันก็ยังตามไปรอ้ งทา้
อยู่หนา้ กรม รอ้ ยเอกโสมกบั นายดาบผู้ถกู ตแี ละยังมนี ายรอ้ ยตรีอกี คนจงึ ออกไปหกั กง่ิ ตน้ ก้ามปูหนา้ กรมไล่ตี
มหาดเล็กผู้มารอ้ งทา้ ขณะทกี่ ำลังชุลมนุ อยนู่ นั้ พลทหารอกี สองคนมาเหน็ เข้าจงึ เขา้ สมทบดว้ ย มหาดเล็กสู้ไมไ่ ดจ้ งึ
วิง่ หนีเข้าวังปารสุ ไปทลู ฟอ้ งสมเดจ็ พระบรมฯ จงึ ทรงรับสงั่ ให้ผบู้ งั คบั การกรมสอบสวน ร้อยเอกโสมก็รับสารภาพ
พระองคจ์ ึงนำความขน้ึ กราบบงั คมทูนพระบรมชนกให้ทรงเฆ่ยี นหลงั ทหารเหลา่ น้นั แต่พระบรมชนกไมท่ รง
เหน็ ชอบ ท้ังเจ้านายผู้ใหญห่ ลายพระองค์ เชน่ กรมหลวงราชบรุ ีดิเรกฤทธิ์ ก็ไมท่ รงเห็นด้วย เพราะการเฆ่ียนหลงั
เป็นจารีตนครบาลทเี่ ลกิ ใช้ไปแล้ว ควรใช้กฎหมายอาญาทปี่ ระกาศใช้อยู่ แต่สมเด็จพระบรมฯไม่ยอม
พระบาทสมเดจ็ พระจลุ จอมเกล้าเจา้ อยูห่ ัวจงึ จำพระทยั ต้องอนุมัติใหเ้ ฆย่ี นตามท่ีทูลขอ ปรากฏวา่ คนถูกเฆยี่ นหลัง
เลือดอาบ ร้อยเอกโสมถงึ กับสลบคาข่อื เรอ่ื งนส้ี ร้างความกระเทอื นไปทงั้ หน่วยทหารในพระนคร นกั เรยี นนายร้อย
ทหารบกหยดุ เรียนเพือ่ ประทว้ ง กรมหลวงพิษณโุ ลกประชานาถ เสนาธิการทหารบก ตอ้ งพยายามปลอบโยนและ
ไกลเ่ กล่ยี เรอื่ งจึงสงบลงได้ แตใ่ นใจนน้ั เปน็ ความขมขื่นของทหารหลายคน

เหตุการณ์
คณะผูก้ ่อการไดร้ วมตัวกันเปน็ ครั้งแรกเมอ่ื วันที่ 13 มกราคม พ.ศ. 2455 (หากนับแบบเกา่ จะเปน็

2454) ประกอบดว้ ยผู้ร่วมคณะเรมิ่ แรกจำนวน 7 คน คอื

• รอ้ ยเอกขนุ ทวยหาญพทิ ักษ์ เปน็ หัวหน้า
• รอ้ ยตรเี หรยี ญ ศรีจนั ทร์ สงั กดั กรมทหารราบท่ี 11 รกั ษาพระองค์
• ร้อยตรีจรูญ ษตะเมษ สงั กดั กองปืนกลรักษาพระองค์
• รอ้ ยตรเี นตร พูนวิวฒั น์ สังกดั กองปืนกลรกั ษาพระองค์
• รอ้ ยตรปี ลงั่ บรู ณโชติ สังกัดกองปืนกลรกั ษาพระองค์
• ร้อยตรหี มอ่ มราชวงศแ์ ช่ รชั นกิ ร สังกัดโรงเรียนนายสบิ
• รอ้ ยตรีเขยี น อุทยั กลุ สังกดั โรงเรียนนายสิบ

4

และมีการประชมุ อีกหลายคร้ัง ท่ีสดุ คณะผ้กู อ่ การวางแผนจะกอ่ การในวนั ท่ี 1 เมษายน อนั เปน็ วันข้นึ ปีใหม่สู่ พ.ศ.
2455 และเปน็ วันพระราชพธิ ีถอื น้ำพระพพิ ฒั นส์ ัตยา ผู้ท่ีจับสลากว่าต้องเป็นคนลงมอื ลอบปลงพระชนม์ คอื ร้อย
เอกหลวงสินาดโยธารกั ษ์ (ยทุ ธ คงอย)ู่ เกดิ เกรงกลัวความผิด จงึ นำความไปแจง้ หมอ่ มเจ้าพนั ธป์ุ ระวัติ ผ้บู งั คับการ
กรมทหารชา่ งที่ 1 รักษาพระองค์ และพากนั นำความไปแจ้ง สมเด็จเจา้ ฟ้ากรมหลวงพิษณโุ ลกประชานาถ ซงึ่
พระองคพ์ โิ รธมาก ถึงกับจับคณะผกู้ อ่ การโยนใสห่ ้องขังและกระชากอินทรธนูที่ติดอยบู่ นเคร่ืองแบบทบ่ี ่าดว้ ยพระ
หัตถพ์ ระองค์เอง

ความทราบไปถึงพระบาทสมเด็จพระมงกฎุ เกลา้ เจา้ อยู่หวั ที่ประทับอยู่ท่พี ระราชวังสนามจันทร์
นครปฐม คณะท้งั หมดจงึ ถกู จบั กุมเมอ่ื วันท่ี 27 กุมภาพนั ธ์ ถูกส่งตัวไปคมุ ขงั ท่ีคกุ กองมหนั ตโทษทีส่ รา้ งขึน้ ใหม่
ถกู ศาลทหารพพิ ากษาให้ประหารชีวติ 3 คน จำคุกตลอดชพี 20 คน และจำคุกนานลดหลนั่ กันตามความผดิ โทษท่ี
น้อยคอื จำคกุ มีกำหนด 12 ปี ในข้อหาว่าจะเปล่ยี นแปลงราชประเพณกี ารปกครองของพระราชอาณาจักรและทำ
การกบฏประทษุ รา้ ยพระเจ้าแผน่ ดิน แตด่ ว้ ยพระมหากรณุ าธคิ ุณของพระบาทสมเด็จพระมงกฎุ เกล้าเจ้าอยหู่ ัว มี
พระบรมราชวินจิ ฉยั วา่ ความผิดของพวกเขาเหล่านี้มี "ข้อสำคญั ที่จะกระทำรา้ ยตอ่ ตัวเรา เราไมไ่ ดม้ ีจติ พยาบาท
อาฆาตมาดร้ายต่อพวกนี้ เหน็ ควรท่ีจะลดหย่อนผ่อนโทษโดยฐานกรุณา ซึง่ เป็นอำนาจของพระเจ้าแผ่นดินจะยกให้
ได"้ ดงั น้ัน ผ้ทู ่ีมีชือ่ ถกู ประหารชวี ติ 3 คน จงึ ได้รับการลดโทษลงมาเป็นจำคกุ ตลอดชีวติ และผทู้ ่มี ี่ช่อื ถกู จำคกุ ตลอด
ชวี ิต 20 คนใหล้ ดโทษลงมาเหลือจำคุก 20 ปี อีก 68 คนซง่ึ มโี ทษจำคกุ ต่างกนั นน้ั ใหร้ อการลงอาญาไว้

คณะผ้กู อ่ การทั้งหมด 23 คนไดร้ บั พระราชทานอภัยโทษในพระราชพิธฉี ัตรมงคล เดือน
พฤศจกิ ายน พ.ศ. 2467 ครบรอบปที ่ี 15 ของการครองราชย์

5

แผนการปฏวิ ตั ิของคณะ ร.ศ. 130
เปา้ หมายของแผนการปฏิวัตขิ องคณะ ร.ศ. 130 นนั้ เพือ่ ต้องการใหพ้ ระบาทสมเด็จพระมงกุฎ

เกลา้ เจ้าอยูห่ ัว ทรงยอมอยภู่ ายใต้กฎหมายสงู สุดคอื รฐั ธรรมนูญ เชน่ เดียวกับประเทศญปี่ ุ่น โดยได้วางแผนกนั อีก
วา่ หากพระบาทสมเดจ็ พระเจ้าอยู่หัวไม่ทรงยนิ ยอม ก็จะดำเนนิ การทลู เชญิ เจา้ นายในพระราชวงศจ์ กั รีขึน้ เป็น
ประธานาธบิ ดีคนแรกแหง่ สาธารณรฐั ไทย บรรดานายทหารบกคดิ จะทลู เชญิ สมเด็จเจ้าฟา้ กรมหลวงพษิ ณโุ ลก
ประชานาถเป็นประธานาธิบดี พวกทหารเรอื ก็คดิ ว่าควรจะทูลเชญิ พระเจา้ บรมวงศเ์ ธอ กรมหลวงราชบุรีดเิ รกฤทธิ์
เป็นตน้ ทง้ั นกี้ ารดำเนินงานตามแผนจะตอ้ งใช้เวลาถึง 10 ปีเพ่ือจะไดม้ ีเวลาปลูกฝังทหารเกณฑใ์ นแตล่ ะรุ่นใน
ชว่ งเวลานนั้ เมื่อทหารเกณฑ์เหลา่ นั้นไดแ้ ยกยา้ ยกันไปประกอบอาชีพตามภมู ิลำเนาทัว่ และไดม้ ีวยั วฒุ ิ และคุณวุฒิ
เพม่ิ ขน้ึ มตี ำแหน่งหนา้ ทกี่ ารงานสูงขน้ึ มีความสามารถและความสุจริตซึ่งจะได้เป็นหลักประกนั ความมัน่ คงของ
ชาตใิ ห้มหาชนเช่ือถือได้ภายหลงั การเปล่ียนแปลงการปกครอง คณะ ร.ศ. 130 มีการวางสายบงั คับบญั ชามีหัวหน้า
3 คน คือนายร้อยเอกขุนทวยหาญพิทักษ์ หวั หนา้ คนท่ี 1 นายรอ้ ยโทจรูญ ณ บางช้าง หัวหนา้ คนท่ี 2 และนายรอ้ ย
โทเจอื ควกลุ หวั หน้าคนที่ 3 ได้ประชมุ ปรึกษาหารือและแบ่งแยกหนา้ ท่ใี หก้ ับสมาชกิ ต่างๆ ตามสายงานดังนี้

1. หน้าทป่ี กครอง : นายรอ้ ยโทจรญู ณ บางช้าง

2. หน้าที่เสนาธกิ าร : นายรอ้ ยโทเจอื ควกลุ โดยมีนายร้อยโททองดำ คล้ายโอภาส เป็นผู้ช่วย

3. หนา้ ทก่ี ารเงิน : นายรอ้ ยเอกขุนทวยหาญพทิ ักษ์ โดยมนี ายรอ้ ยโทจรูญ ณ บางช้าง เปน็ ผู้ช่วย

4. หน้าท่กี ฎหมาย : นายร้อยโทจรญู ณ บางชา้ ง โดยมนี ายร้อยโททองดำ คล้ายโอภาส เป็นผชู้ ่วย

5. หน้าทต่ี า่ งประเทศ : นายพนั ตรีหลวงวฆิ เนศร์ประสิทธิ์วทิ ย์

6. หน้าที่บัญชีพล : นายรอ้ ยตรเี ขยี น อุทัยกุล นายร้อยตรโี กย วรรณกุลและนายรอ้ ยตรี
ปลั่ง ปูรณโชติ

7. หนา้ ทจ่ี ัดการเลยี้ งดู : นายรอ้ ยเอกขุนทวยหาญพิทักษ์

8. หนา้ ทส่ี บื ขา่ วสง่ ขา่ ว : นายรอ้ ยตรี ม.ร.ว. แช่ รัชนิกร นายรอ้ ยตรีบ๋วย บุณยรตั พนั ธ์นุ ายรอ้ ย
ตรเี นตร พูนววิ ัฒน์และนายร้อยตรีสอน วงษ์โต

9. หนา้ ทแ่ี พทย์ : นายร้อยเอกขนุ ทวยหาญพิทกั ษ์

10. ทป่ี รึกษาทัว่ ไป : นายรอ้ ยโทจรูญ ณ บางช้าง

6

มีการวางแนวทางการเปลีย่ นแปลงการปกครองออกเปน็ 2 แบบคอื

1. "ลมิ ิเตดมอนากี" (Limited Monarchy) การปกครองประเทศตามวธิ ีนี้กษัตรยิ ์ต้องอยู่ภายใตก้ ฎหมาย โดยจะมี
การดำเนนิ การ 2 อยา่ ง คอื

1.1 ทำหนงั สือกราบบงั คมทูลพระกรณุ าโดยละมอ่ ม

1.2 ยกกำลังเข้าล้อมวงั แล้วบงั คับให้ทรงสละพระราชอำนาจมาอยู่ใตก้ ฎหมาย หรือเปล่ยี นพระเจ้า
แผน่ ดินโดยจะทลู เชญิ สมเด็จพระเจา้ น้องยาเธอ เจา้ ฟ้ากรมหลวงนครสวรรคว์ รพนิ ิต หรอื สมเด็จพระเจา้ นอ้ งยาเธอ
เจ้าฟา้ กรมหลวงพษิ ณโุ ลกประชานาถ ข้นึ เป็นพระมหากษัตริยอ์ ยใู่ ต้กฎหมาย

2. "รีปบั ลิค" (Republic) การปกครองประเทศตามวธิ ีนเ้ี ป็นแบบประธานาธิบดี โดยจะทูลเชิญเสด็จพระเจา้ พยี่ า
เธอกรมหมนื่ ราชบุรดี ิเรกฤทธิ์ขน้ึ เป็นประธานาธิบดี

ผลสืบเนื่องจากการกอ่ กบฏ
การก่อกบฏดงั กลา่ ว ได้มีหนังสือพิมพ์ท่ีออกในตา่ งประเทศ เชน่ องั กฤษและอเมรกิ าเสนอขา่ ว

ทหารก่อการปฏิวัติ ไดพ้ าดหัวข่าวและเนื้อหาของข่าวแตเ่ พยี งวา่ มีนายทหารกลมุ่ หน่ึงพร้อมดว้ ยพลเรอื นคิด
เปลยี่ นแปลงการปกครองในเมอื งสยาม แต่ถูกทางการจบั กุมตวั ไวไ้ ด้หมด หนงั สอื พิมพต์ ่างประเทศท่ีลงข่าว เช่น
หนังสอื พมิ พ์ เดอะนวิ ยอร์ค เฮรัลด์ (The New York Herald) เดอะอีฟนิงก์ สตาร์ (The Evening Star) เดอะ
วอชิงตนั ไทม์ (The Washington Time) เดอะนิวยอร์ค ซัน (The New York Sun) เดอะวอชิงตนั โพสต์ (The
Washington Post) และเดอะไทมส์ (The Times)

ทัง้ นกี้ ระทรวงการตา่ งประเทศของสยามดูไม่คอ่ ยสบายใจนัก ท่ีปรากฏข่าวเร่ืองกบฏตามหนา้
หนงั สอื พิมพใ์ นต่างประเทศ สมเด็จกรมพระเทวะวงศว์ โรปการ เสนาบดกี ระทรวงการต่างประเทศ จึงทรงมีคำสั่งไป
ยังสถานทูตในตา่ งประเทศ โดยเฉพาะทก่ี รงุ วอชิงตนั สหรัฐอเมริกาว่า ถ้ามีผู้สอบถามเรือ่ งทหารกอ่ การกบฏใน
กรุงเทพฯ ก็ให้ชี้แจงว่า ไดม้ ีผวู้ างแผนจะปลงพระชนมพ์ ระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยูห่ ัว เพ่ือจะสถาปนา
ระบอบการปกครองเปน็ แบบสาธารณรฐั ขนึ้ มา แต่กล่มุ ผูก้ ่อการถกู จับกุมเสียก่อน มีผู้ถูกจบั กุมประมาณ 60 คน
ส่วนใหญ่เป็นพวกนายทหารหนมุ่ แต่ขณะนเี้ หตุการณ์สงบเรยี บร้อยแล้ว ไมม่ อี ะไรน่าหวัน่ วิตก อนง่ึ ขอใหท้ ำความ
เข้าใจด้วยวา่ การจับกมุ ครงั้ น้ีไม่ใชเ่ พราะนายทหารหนมุ่ มีความผดิ เร่ืองเรียกร้องรัฐธรรมนญู องค์พระบาทสมเด็จ
พระเจ้าอยู่หวั ทรงเปน็ ผมู้ นี ้ำพระหทัยกว้างและทรงรกั เสรีภาพดพี อ ทรงเข้าพระหทยั ในเรอื่ งประชาธปิ ไตย แตท่ ี่
ต้องจับกมุ เพราะนายทหารกลมุ่ น้ีจะใช้วิธีการรนุ แรงถงึ ขน้ั ทำลายสถาบันพระมหากษตั รยิ ์

7

คณะผกู้ อ่ การ ร.ศ. 130 เร่มิ ประชุมกนั กลางเดือนมกราคม และหลังจากนนั้ เพยี ง 6 สัปดาห์ก็ถูก
จับกมุ แมส้ มาชกิ แทบทุกคนลงความเห็นวา่ เป็นเพราะนายร้อยเอกยทุ ธ หรอื ร.อ. หลวงสนิ าดโยธารักษ์ (แตม้ คง
อยู่) ซง่ึ กำลงั จะไปรบั ตำแหนง่ ผบู้ งั คับกรมทหารปืนใหญ่ท่ี 7 พิษณุโลก เขา้ มาเป็นสมาชกิ ในการประชมุ 2 ครงั้ หลงั
และนำเร่ืองทัง้ หมดไปทูลหม่อมเจ้าพันธปุ์ ระวัติเกษมสนั ต์ ผบู้ งั คับการกรมทหารชา่ งท่ี 1 รักษาพระองค์ เพอื่ นำ
ความข้นึ กราบบงั คมทูลสมเด็จพระเจา้ นอ้ งยาเธอเจ้าฟา้ กรมหลวงพิษณุโลกประชานาถ นายรอ้ ยเอกยุทธ ยังเปน็
คนเดยี วในคณะท่ีไม่ถกู ลงโทษ และทางราชการยังได้ปนู บำเหน็จดว้ ยการสง่ ไปศึกษาตอ่ ต่างประเทศ ท่ีกรุงปารีส
เพื่อหลีกหนภี ัยที่อาจเกิดข้นึ จากนายทหารทถี่ ูกจับกมุ ซึ่งอาจจะเจ็บแค้นและส่งั ให้พรรคพวกท่ีอยู่นอกคกุ ตาม
"เกบ็ " อย่างไรกต็ าม คณะ ร.ศ. 130 กย็ ังมขี ้อบกพร่องในการดำเนินการอกี หลายประการจนทำให้ถูกจบั กุม
ดงั ตอ่ ไปน้ี

1. ขาดแผนการ ไมว่ ่าจะเปน็ แผนเล็กหรอื แผนใหญ่ การประชมุ ขาดระเบยี บ ไม่มวี าระการประชุม
มีการพดู จาทุ่มเถยี งอกึ ทกึ ดูแล้วเหมอื นวงเหลา้ เสวนานินทาเจ้านาย นอกจากนีย้ ังไม่มีการกำหนดตวั วา่ ใครเป็น
หวั หน้ากลมุ่ ชดั เจน เมื่อมีการจับกมุ ทางการยังหาหลกั ฐานไมไ่ ดว้ า่ หวั หน้าขบวนการคอื ใคร ในที่สดุ กต็ อ้ งสรปุ เอาวา่
นายรอ้ ยเอกขนุ ทวยหาญพิทักษ์ และนายรอ้ ยโทจรูญ ณ บางชา้ ง เป็นหัวหน้ากลุ่ม เพราะเปน็ ผู้ทีพ่ ดู มากที่สดุ ใน
การประชุมแต่ละครัง้

2. ต้งั อย่ใู นความประมาท การจบั กลุ่มชมุ นมุ แต่ละคร้งั มีการวิพากษว์ จิ ารณ์การบริหารงานของ
ราชการ ตลอดจนตำหนติ เิ ตียนองคพ์ ระบาทสมเด็จพระเจ้าอยูห่ วั โดยมิไดร้ ะมดั ระวังและไม่สนใจวา่ เปน็ การ
กระทำทีม่ โี ทษมหันต์ ไมม่ ีการระแวดระวังสอดแนมตดิ ตามดูการเคลื่อนไหวของทางการ เช่น นายร้อยเอกยทุ ธ เขา้
ร่วมประชุมในคืนวันที่ 28 กุมภาพันธ์ แล้ววนั รุ่งขนึ้ ก็เขา้ เฝา้ ถวายรายงานตอ่ สมเด็จพระเจ้าน้องยาเธอเจา้ ฟ้ากรม
หลวงพษิ ณุโลกประชานาถ และในคืนนัน้ เองก็ยังกลับเข้ารว่ มการประชมุ เพอื่ แสวงหาความลับอีก นอกจากนน้ี าย
ร้อยเอกขนุ ทวยหาญพทิ กั ษ์ ยังขาดความระมัดระวังพกรายชือ่ สมาชิกผ้เู ข้ารว่ มก่อการตดิ ตัวไวโ้ ดยไมจ่ ำเปน็ เม่อื ถกู
จับกุมเจ้าหน้าทส่ี ามารถคน้ รายชือ่ สมาชกิ จากรายชื่อดังกล่าวไดถ้ งึ 58 ชอ่ื ไมร่ วมรายช่ือทถี่ ูกรายงานโดยนายร้อย
เอกยทุ ธอีก 26 ชอ่ื

3. การซัดทอดกนั เองในกลุ่ม เมอื่ แรกถกู จับกุมทางการไม่มีหลกั ฐานใดมากไปกว่ารายชอื่ ของนาย
รอ้ ยเอกขุนทวยหาญพทิ กั ษ์ และรายงานราชการลับของนายรอ้ ยเอกยทุ ธ แต่ภายหลังเมื่อมกี ารไตส่ วน บุคคลท่ีถูก
จับต่างซัดทอดกนั เองบานปลายไปเกีย่ วขอ้ งกบั คนอกี จำนวนมาก แตก่ เ็ ป็นไปได้ว่าการไต่สวนนนั้ อาจมกี ารข่มขู่

8

หรือผูถ้ ูกสอบสวนขาดปฏิภาณไหวพรบิ และการต่อส้กู ับวิธกี ารสอบสวน นอกจากผู้เปน็ ทนายและนักเรยี นกฎหมาย
บางคน เชน่ นายอทุ ัย เทพหสั ดิน ณ อยธุ ยา ซ่ึงพอมชี ้ันเชิงตอบโต้กับการไต่สวนได้บ้าง

4. การดำเนนิ การ โดยเฉพาะการเสาะแสวงหาสมาชิกเปน็ ไปอยา่ งหละหลวม ไมร่ ัดกมุ ไม่มีการ
กลน่ั กรองว่าใหผ้ ใู้ ดชักชวนใครเข้ารว่ ม ไม่มมี าตรการกำหนดคณุ สมบัติผู้เข้ารว่ มเป็นสมาชกิ โดยสมาชิกแต่ละคน
ตา่ งใช้ดุลยพนิ ิจสว่ นตวั ในการชกั ชวนสมาชกิ พอเห็นหน้าใครทพ่ี อรูจ้ ักและเปน็ ทหาร ก็ชักชวนกนั งา่ ยๆ ดว้ ย
คำถามทำนองเชน่ "อยากเปน็ คนหัวเกา่ หรอื หัวใหม่" "อยากเปน็ คนโง่หรือคนฉลาด" ถา้ อยากเป็นคนหวั ใหม่ หรือ
เป็นคนฉลาดก็ให้ไปประชมุ ทน่ี ่ัน ที่น่ี มเี รือ่ งสำคญั จะเลา่ ให้ฟัง นอกจากน้ียังเชอื่ ว่าการดืม่ น้ำรว่ มสาบานจะเป็น
เครอ่ื งผกู มดั ให้คนซื่อสตั ย์และมคี วามภกั ดีตอ่ การกอ่ การประชมุ ขาดความจรงิ จัง ราวกับเป็นการชมุ นุมสงั สรรค์
เพือ่ นมากกว่าจะเป็นการประชุมเพ่ือการกอ่ การปฏิวตั ิล้มลา้ งอำนาจทางปกครอง

กลา่ วโดยสรุปคณะ ร.ศ. 130 ถูกจบั กมุ เน่ืองจากขาดการวางแผน ตงั้ อยู่ในความประมาท
รเู้ ทา่ ไมถ่ ึงการณ์ ตลอดจนมกี ารทรยศและซดั ทอดผู้รว่ มก่อการ นายร้อยโทกนิ สนุ แพทย์ทหาร ซึง่ เคยเขา้ ร่วม
ประชุมและให้การเป็นพยานโจทก์ก็ให้ความเห็นว่า "พวกทคี่ ดิ ๆ โดยมากเปน็ เดก็ ๆ มุทะลุ ตึงตงั ทำอะไรเห็นเปน็
การสำเรจ็ ทั้งน้นั " แต่ในความเป็นจรงิ ทางการได้ลงความเหน็ มาตั้งแตร่ าวกลางเดอื นเมษายนแลว้ ว่า พวกกอ่ การ
กำเรบิ มคี วามผิดฐานพยายามจะประทษุ รา้ ยต่อองคพ์ ระบาทสมเด็จพระมงกฎุ เกลา้ เจ้าอยหู่ ัว ตามประมวล
กฎหมายลักษณะอาญา มาตรา 97 และฐานพยายามกบฏตามมาตรา 102 ต่างมโี ทษประหารชวี ิตทุกคน ในท่สี ุด
คณะพจิ ารณาคดกี ต็ ัดสนิ โทษโดยพจิ ารณาถึงการมสี ว่ นร่วมกระทำความผดิ มากน้อยเพยี งใด โดยมีโทษหนกั ทส่ี ดุ
คือประหารชีวิต จนมาถึงเบาท่ีสุดคือจำคุก 12 ปี มีผถู้ ูกตัดสินประหารชีวติ 3 นายคอื นายร้อยเอกขนุ ทวยหาญ
พิทกั ษ์ ในฐานะ "เปน็ คนต้นคดิ และหวั หน้าคณะแหง่ คนพวกนที้ ี่ปรากฏว่าคดิ เปลีย่ นแปลงการปกครองบ้านเมอื ง
และคดิ กระทำการถงึ ประทษุ รา้ ยตอ่ ประชาชนและพระบาทสมเด็จพระเจา้ อย่หู ัว", นายร้อยโทจรญู ณ บางชา้ ง ซง่ึ
คณะกรรมการเห็นว่า "คงเกีย่ วกับการจดั หาอาวธุ " และ นายร้อยตรเี จือ ศลิ าอาสน์ "ซ่ึงเขา้ รว่ มประชุมสามครงั้
ภายหลงั คิดเกล้ยี กล่อมคนจะเข้าแยง่ พรรคพวกที่ถูกขงั ในเวลาใดเวลาหนึ่ง สุดแตจ่ ะมีโอกาสกับพยายาม
ประทษุ ร้ายพระเจ้าแผ่นดนิ "

ต่อมาพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยหู่ ัว ได้ทรงมพี ระบรมราชวนิ ิจฉัยความวา่ "เหน็ วา่
กรรมการพิพากษาลงโทษพวกเหล่านี้ ชอบด้วยพระราชกำหนดกฎหมายทุกประการแล้ว แตว่ ่าความผิดของพวก
เหลา่ นีม้ ีขอ้ สำคัญที่จะกระทำร้ายต่อตัวเรา เราไม่ได้มีจติ พยาบาทอาฆาต มาดรา้ ยต่อพวกน้ี เหน็ ควรท่ีจะลดหย่อน
ผอ่ นโทษโดยฐานกรณุ า ซง่ึ เปน็ อำนาจของพระเจ้าแผน่ ดินจะยกให้ได้ เพราะฉะน้ันบรรดาผู้ที่มีช่อื 3 คน ซึง่ วาง

9

โทษไว้ในคดีพิพากษาของกรรมการว่าเปน็ โทษช้นั ท่ี 1 ให้ประหารชีวิตนนั้ ใหล้ ดลงเปน็ โทษช้ันที่ 2 ใหจ้ ำคุกตลอด
ชีวิต แลบรรดาผมู้ ีชอ่ื 20 คน ซง่ึ วางโทษไวเ้ ป็นชนั้ ท่ี 2 ให้จำคกุ ตลอดชวี ติ นัน้ ใหล้ ดลงเป็นโทษชั้นที่ 3 คือ ให้จำคุก
มีกำหนด 20 ปี ตงั้ แตว่ ันนี้สืบไป แต่บรรดาผู้ที่มชี ่ืออีก 68 คน ซึง่ วางโทษไวช้ นั้ ท่ี 3 ใหจ้ ำคุก 20 ปี 32 คน และวาง
โทษชั้นที่ 4 ใหจ้ ำคุก 15 ปี 6 คน และวางโทษชน้ั ท่ี 5 ให้จำคุก 12 ปี 30 คนน้นั ใหร้ อการลงอาญาไว้ ทำนอง
อย่างเชน่ ได้กล่าวในกฎหมายลกั ษณะอาญา มาตรา 41 และ 42 ซึ่งวา่ ด้วยการรอลงอาญาในโทษอย่างน้อยนัน้
และอยา่ เพอ่ ให้ออกจากตำแหนง่ ยศกอ่ น แตฝ่ ่ายผู้มชี อ่ื 3 คน ทีไ่ ด้ลงโทษชัน้ ท่ี 2 กบั ผู้ท่มี ีชื่อ 20 คน ทไ่ี ดล้ งโทษชั้น
ท่ี 3 รวม 23 คน ดังกล่าวมาข้างตน้ นัน้ ใหถ้ อดจากยศบรรดาศักด์ิตามอยา่ งธรรมเนียม ซึง่ เคยมีกับโทษเชน่ นั้น..."

คณะ ร.ศ. 130 จึงถูกจำคุกจริงๆ 25 คน โดยถกู คุมขังในคุกมหนั ตโทษ (คุกตา่ งประเทศ) 23 คน
และเรอื นจำนครสวรรค์ 2 คน ท้งั หมดตอ้ งโทษถูกคุกขงั อยู่ 12 ปี 6 เดอื น 6 วนั จงึ ได้รับพระราชทานอภัยโทษ ใน
พระราชพิธฉี ัตรมงคล เดือนพฤศจกิ ายน พ.ศ. 2467 ในวโรกาสครบรอบปที ี่ 15 ของการครองราชย์ ระหว่าง
ตอ้ งโทษมผี ู้เสียชีวิต 2 คนคือ นายรอ้ ยตรวี าส วาสนา หลังจากตอ้ งโทษ 4 ปี ถงึ แก่กรรมด้วยวัณโรค และ หลงั จาก
นัน้ อกี 2 ปี นายรอ้ ยตรี ม.ร.ว. แช่ รชั นกิ ร ถึงแกก่ รรมดว้ ยโรคลำไส้

ทง้ั นี้เหตกุ ารณ์ ร.ศ. 130 เป็นแรงผลักดนั ให้คณะราษฎร ก่อการปฏวิ ัตเิ ปลีย่ นแปลงการปกครอง
โดยภายหลงั การยดึ อำนาจแลว้ พระยาพหลพลพยุหเสนาไดเ้ ชิญผนู้ ำการกบฏ ร.ศ. 130 ไปพบและกล่าวกบั ขุน
ทวยหาญพิทกั ษ์ (เหล็ง ศรีจนั ทร์) วา่ "ถ้าไมม่ ีคณะคุณ กเ็ ห็นจะไม่มีคณะผม" และหลวงประดษิ ฐ์มนธู รรมกไ็ ดก้ ล่าว
ในโอกาสเดยี วกนั วา่ "พวกผมถอื ว่าการปฏิวัติครง้ั นเ้ี ป็นการกระทำตอ่ เนอื่ งจากการกระทำเมอื่ ร.ศ. 130"[10] ซง่ึ
วรี กรรมของคณะปฏวิ ตั ิร.ศ. 130 จะตอ้ งเป็นเครือ่ งเตอื นใจให้อนชุ นคนไทย ทงั้ ในวันน้แี ละวนั หนา้ ได้รำลกึ วา่ สิทธิ
ของการเป็นพลเมืองเจ้าของชาติ เป็นสิทธิที่เราจะต้องหวงแหนและรกั ษาไว้ดว้ ยชวี ิต

ง

บรรณนานุกรม
ชาญวทิ ย์ เกษตรศริ ิ. หนึง่ ศตวรรษ : รฐั ธรรมนญู และรัฐประหารกบั การเมอื งสยามประเทศไทยจาก
กบฏ ร.ศ.130 ถึงรัฐประหาร 19 กนั ยายน 2549. มลู นธิ ิโครงการตำราสังคมศาสตรแ์ ละมนษุ ยศาสตร์,
2552.

ง