สารบญั
หนา
30คําแนะนําการใชหนงั สอื เรยี น30........................................................................................................ 00130
30โครงสรา งรายวิชา30......................................................................................................................... 003
30สรปุ สาระสําคัญ ......................................................................................................................00330
30ผลการเรียนรทู คี่ าดหวงั 30........................................................................................................... 007
30ขอบขา ยเน้ือหา30.......................................................................................................................00830
30สอ่ื ประกอบการเรยี น30.............................................................................................................. 008
30บทท่ี 1 ความรูเบอื้ งตนเกีย่ วกบั พระอารามหลวง30......................................................................... 011
30สาระสาํ คัญ30............................................................................................................................. 011
30ผลการเรียนรทู ่ีคาดหวงั 30...........................................................................................................01130
30ขอบขายเน้ือหา30....................................................................................................................... 011
30ส่อื 30ประกอบการเรยี น .............................................................................................................. 011
เร่ืองท่ี 1 ความหมาย ความสําคญั ของพระอารามหลวง ......................................................... 012
เรือ่ งที่ 2 การจดั ลําดบั ชน้ั ของพระอารามหลวง ...................................................................... 013
เรือ่ งที่ 3 พระอารามหลวงในอาํ เภอเมืองนนทบรุ ี................................................................... 015
กจิ กรรมทายบท ...................................................................................................................... 019
30บทท่ี 2 วัดเขมาภิรตารามราชวรวิหาร30......................................................................................... 021
30สาระสําคญั 30............................................................................................................................. 021
30ผลการเรยี นรทู คี่ าดหวงั 30........................................................................................................... 022
30ขอบขายเนื้อหา30....................................................................................................................... 022
30สอื่ ประกอบการเรยี น30 .............................................................................................................. 022
เรื่องท่ี 1 ท่ีตงั้ แผนที่ การเดินทางไปวัดเขมาภิรตารามราชวรวิหาร........................................023
เร่ืองท่ี 2 ประวัติ ความเปนมาวัดเขมาภริ ตารามราชวรวหิ าร..................................................024
เรอ่ื งที่ 3 ความสาํ คัญของวัดเขมาภิรตารามราชวรวหิ าร......................................................... 025
เรอ่ื งท่ี 4 โบราณสถาน โบราณวัตถวุ ดั เขมาภริ ตารามราชวรวหิ าร..........................................026
เร่อื งท่ี 5 กจิ กรรม ประเพณีทสี่ ําคัญวัดเขมาภิรตารามราชวรวิหาร.........................................032
กิจกรรมทายบท ...................................................................................................................... 033
สารบัญ (ตอ)
30หนา
30บทท่ี 3 วดั เฉลมิ พระเกยี รตวิ รวิหาร30............................................................................................. 035
30สาระสาํ คัญ30............................................................................................................................. 035
30ผลการเรยี นรทู ค่ี าดหวงั 30........................................................................................................... 036
30ขอบขายเน้ือหา30....................................................................................................................... 03630
30สอื่ ประกอบการเรยี น30 ..............................................................................................................03630
เรอ่ื งที่ 1 ทต่ี ้ัง แผนท่ี การเดินวดั เฉลิมพระเกยี รตวิ รวหิ าร...................................................... 037
เร่ืองที่ 2 ประวตั ิ ความเปน มาวัดเฉลมิ พระเกียรตวิ รวิหาร...................................................... 038
เร่อื งที่ 3 ความสาํ คญั ของวดั เฉลมิ พระเกยี รตวิ รวหิ าร ............................................................ 038
เรอื่ งที่ 4 โบราณสถาน โบราณวตั ถวุ ัดเฉลมิ พระเกียรตวิ รวหิ าร..............................................039
เรอ่ื งที่ 5 กิจกรรม ประเพณีท่ีสําคญั วัดเฉลมิ พระเกยี รตวิ รวิหาร.............................................050
กิจกรรมทายบท ...................................................................................................................... 051
30บทที่ 4 วัดบวั ขวญั พระอารามหลวง30 ........................................................................................... 05330
30สาระสาํ คัญ30.............................................................................................................................05330
30ผลการเรยี นรทู ี่คาดหวงั 30 .......................................................................................................... 05430
30ขอบขายเน้ือหา30....................................................................................................................... 054
30สอ่ื ประกอบการเรยี น30 .............................................................................................................. 054
เรอ่ื งที่ 1 ท่ตี ้ัง แผนท่ี การเดินทางของวัดบวั ขวัญ พระอารามหลวง .......................................055
เรื่องที่ 2 ประวัติ ความเปน มาของวดั บวั ขวญั พระอารามหลวง .............................................057
เร่ืองที่ 3 ความสําคญั ของวัดบัวขวัญ พระอารามหลวง........................................................... 059
เรื่องท่ี 4 ถาวรวัตถุ ปชู นยี วัตถขุ องวัดบัวขวญั พระอารามหลวง ...........................................059
เรอ่ื งท่ี 5 กิจกรรม ประเพณีทสี่ ําคญั วัดบัวขวญั พระอารามหลวง...........................................071
กจิ กรรมทายบท ...................................................................................................................... 075
บทท่ี 5 วธิ ีการทางภมู ิศาสตร และประวตั ิศาสตรศ ึกษาพระอารามหลวงศูนยรวมใจในเมืองนนท........077
สาระสาํ คัญ ............................................................................................................................. 077
ผลการเรยี นรทู ่ีคาดหวัง........................................................................................................... 077
สารบญั (ตอ)
หนา
ขอบขายเนือ้ หา ....................................................................................................................... 077
สื่อประกอบการเรียน............................................................................................................... 078
เรือ่ งท่ี 1 วิธกี ารทางภูมิศาสตร............................................................................................... 078
เรอ่ื งที่ 2 วธิ ีการประวตั ิศาสตร ............................................................................................... 081
กิจกรรมทายบท ...................................................................................................................... 087
บทท่ี 6 การสืบสาน และการอนุรักษโบราณสถาน โบราณวตั ถวุ ตั ถุ และสงิ่ กอสราง และประเพณี .... 090
ในพระอารามหลวง ................................................................................................................. 090
สาระสําคัญ ............................................................................................................................. 090
ผลการเรยี นรทู ี่คาดหวัง ........................................................................................................... 091
ขอบขายเนื้อหา ...................................................................................................................... .091
สือ่ ประกอบการเรยี น............................................................................................................... 092
เร่อื งท่ี 1 ความหมายของการสบื สาน และการอนรุ ักษโบราณวตั ถุ วตั ถุ และส่ิงกอ สราง และ
ประเพณีในวดั ......................................................................................................................... 092
เรื่องที 2 ความสาํ คญั ของการสบื สาน และการอนุรักษโบราณวัตถุ วัตถุ และสงิ่ กอสรา ง และ
ประเพณใี นวดั ......................................................................................................................... 093
เรือ่ งท่ี 3 วธิ ีการ การสืบสาน และการอนรุ กั ษโ บราณวัตถุ วัตถุ และสิ่งกอสรา ง และประเพณี
ในวดั ....................................................................................................................................... 093
กจิ กรรมทายบท ...................................................................................................................... 123
บรรณานกุ รม ................................................................................................................................ 125
ภาคผนวก ..................................................................................................................................... 128
ก เฉลยกิจกรรมทายบท ......................................................................................................... 129
ข การอนญุ าตใชหนังสอื เรียน................................................................................................. 135
ค รายช่อื คณะผจู ัดทําหนังสือเรยี น......................................................................................... 137
ง ประกาศแตง ต้ังที่ปรกึ ษาการจดั ทําหนังสอื เรยี น .................................................................. 139
1
คาํ แนะนาํ การใชหนังสือเรยี น
กกกกกกกหนังสือเรียนสาระการพัฒนาสังคม รายวิชา สค33158 พระอารามหลวงศูนยรวมใจในเมืองนนท
ระดบั มธั ยมศึกษาตอนปลาย ศูนยก ารศึกษานอกระบบและการศกึ ษาตามอัธยาศัยอําเภอเมืองนนทบุรี
จังหวัดนนทบุรี เปนสื่อการเรียนรูใหกับผูเรียนท่ีลงทะเบียนเรียนหลักสูตรรายวิชา สค33158
พระอารามหลวงศูนยรวมใจในเมืองนนท ระดับมัธยมศึกษาตอนปลาย ไดศึกษาเรียนรู รวมถึงผูที่
สนใจศึกษาเก่ียวกับพระอารามหลวง ในอําเภอเมืองนนทบุรี โดยเฉพาะผูเรียนท้ังในสังกัดโรงเรียน
ในระบบ และนอกระบบไดศึกษา เพ่ือใหเกิดความรูความเขาใจเก่ียวกับทองถ่ิน สงผลตอเนื่องใหเกิด
ความรูสึกภาคภูมิใจในทองถ่ินของตนเอง อันเปนคุณลักษณะอันพึงประสงคของมาตรฐานการศึกษา
ระดบั การศกึ ษาขนั้ พน้ื ฐาน มาตรฐานคณุ ภาพผูเ รยี นในขอ คณุ ลักษณะอันพึงประสงค ผูเรียนเกิดความ
ภาคภูมิใจและความเปน ไทย บรรลไุ ด
กกกกกกกในการศึกษาหนังสือเรียนเลมนี้ใหมีประสิทธิภาพและเกิดประสิทธิผล ผูเรียนควรศึกษาคําแนะนํา
ในการใชห นงั สือเรยี นใหเ ขา ใจกอนดังนี้
กกกกกกก1. ใหผ ูเรียนศกึ ษาโครงสรางรายวชิ าประกอบดวย สรปุ สาระสาํ คัญแตละบท ผลการเรยี น
ที่คาดหวงั ขอบขา ยเนื้อหา และส่อื ประกอบการเรียน ของแตละบทใหช ดั เจนเปน เบ้อื งตนกอ นศึกษา
เน้ือหารายละเอยี ดของแตล ะบทตอไป
กกกกกกก2. การศึกษาเน้ือหารายละเอียดของแตละบท ผูเรียนตองศึกษาสาระสําคัญ ผลการเรียน
ทค่ี าดหวงั ขอบขายเนือ้ หาของบทนัน้ ๆ สอ่ื ประกอบการเรียน และรายละเอียดของเน้ือหาในแตละบท
เปนเรื่องๆตามลําดับเรื่องท่ีมีอยูในบทนั้นๆ ตอจากน้ันใหผูเรียนทํากิจกรรมทายบท มีแนวปฏิบัติ
ทผ่ี ูเรยี นควรปฏิบัติตอ ไปน้ี
กกกกกกก2. 2.1 เม่ือทํากิจกรรมทายบทเสร็จแลว ใหผูเรียนตรวจคําตอบท่ีถูกตองไดจากภาคผนวก ก.
เฉลยกิจกรรมทา ยบท ของบทนนั้
กกกกกกก2. 2.2 ในกรณีท่ีตรวจกิจกรรมทายบทแลวพบวาตอบไดไมถูกตอง ใหผูเรียนกลับไปอาน
เน้ือหาของเรื่องน้ันๆใหมอีกคร้ัง แลวทดลองตอบกิจกรรมทายบทน้ันๆใหมอีกคร้ังเพื่อเสริมสราง
ความรคู วามเขาใจทีถ่ ูกตอ ง
กกกกกกก2. 2.3 ในกรณีท่ีผูเรียนกลับไปอานเนื้อหาในเร่ืองนั้นๆแลว ยังมีความรูสึกวาตนเองยังไมมี
ความเขาใจชดั เจนในเน้ือหาดังกลาว ใหผเู รียนนําขอสงสัยสอบถามครูผูสอนหลักสูตรรายวิชา สค33158
พระอารามหลวงศูนยรวมใจในเมืองนนท ระดับมัธยมศึกษาตอนปลาย หรือนําไปพูดคุยแลกเปล่ียน
เรียนรูกับเพื่อนผเู รียนทีล่ งทะเบียนเรยี นหลกั สูตร หรอื เพ่อื นผูเรยี นคนอน่ื ๆ ทีม่ คี วามรูเกย่ี วกับเรือ่ งน้ีก็ได
2
กกกกกกก3. หนงั สือเรียนเลมนปี้ ระกอบดวย 6 บท มดี งั น้ี
กกกกกกก2. บทที่ 1 ความรูเ บื้องตน เกี่ยวกบั พระอารามหลวง
กกกกกกก2. บทท่ี 2 วัดเขมาภิรตารามราชวรวิหาร
กกกกกกก2. บทท่ี 3 วดั เฉลิมพระเกยี รติวรวหิ าร
กกกกกกก2. บทท่ี 4 วดั บัวขวัญ พระอารามหลวง
กกกกกกก2. บทท่ี 5 วธิ ีการทางภมู ิศาสตร และประวตั ิศาสตรศึกษาพระอารามหลวง ศูนยรวมใจในเมืองนนท
กกกกกกก2. บทที่ 6 การสืบสาน และการอนรุ ักษโ บราณสถาน โบราณวัตถุ วัตถุ และสิง่ กอสรา ง
และประเพณีในพระอารามหลวง
3
โครงสรางรายวิชา
สรุปสาระสําคญั
กกกกกกกบทท่ี 1 ความรูเ บือ้ งตนเกีย่ วกบั พระอารามหลวง
1. พระอารามหลวง หมายถึง วดั ที่พระมหากษัตรยิ สมเด็จพระราชินี และสมเด็จพระยุพราชทรง
สราง หรือทรงบูรณปฏิสังขรณ รวมถึงวัดที่พระมหากษัตริยทรงพระกรุณาโปรดเกลาโปรดกระหมอมให
ยกฐานะจากวัดราษฎร30เปนพระอารามหลวง และมีความสําคัญ คือ เปนวัดหลวงที่พระมหากษัตริย หรือ
พระบรมวงศานุวงศทรงสราง หรือทรงรับไวเปนวัดของพระราชวงศ หรือเปน วัดท่ีทรงอุปถัมภ ไดรับ
การถวายพระกฐินเปนประจาํ ทุกป
2. การจัดลาํ ดับช้นั ของพระอารามหลวงมี 3 ลาํ ดับ คือ พระอารามหลวงช้นั เอก
พระอารามหลวงชน้ั โท และพระอารามหลวงชน้ั ตรี
3. พระอารามหลวงในอําเภอเมอื งนนทบรุ ี คือ (1) วัดเขมาภริ ตารามราชวรวหิ าร
(2) วัดเฉลิมพระเกียรตวิ รวิหาร และ (3) วดั บัวขวญั พระอารามหลวง
กกกกกกกบทที่ 2 วัดเขมาภริ ตารามราชวรวหิ าร
1. ทต่ี ั้ง และการเดนิ ทาง
1.1 วดั เขมาภริ ตารามราชวรวหิ ารตัง้ อยเู ลขที่ 74 หมูท่ี 8 ซอยพิบูลสงคราม 3
ถนนพิบูลสงคราม ตาํ บลสวนใหญ อาํ เภอเมืองนนทบรุ ี จงั หวดั นนทบุรี โทรศัพท 02-525-0470
1.2 การเดินทางมาวัดเขมาภิรตารามราชวรวิหาร สามารถเดินทางมาไดท้ังทางบก และทางนํ้า
(1) ทางบก เดนิ ทางโดยรถประจาํ ทางขนสงมวลชนกรุงเทพ (ขสมก.) สาย 32, 33, 64, 90 และ 97 (2) ทางนํ้า
เดนิ ทางโดยเรือดวนเจาพระยา และเรือขามฟากแมน้ําเจาพระยาจากฝงทาน้ําวัดตึก ตําบลบางไผ อําเภอเมือง
นนทบุรี ขึ้นทท่ี าเรือวดั เขมาภริ ตารามราชวรวิหาร
2. ประวตั ิ ความเปน มาของวดั เขมาภริ ตารามราชวรวิหาร วดั เขมาภริ ตารามราชวรวิหาร เช่ือวา
มีมาต้ังแตสมัยกรุงศรีอยุธยา โดยพระเจาอูทองทรงสราง เปนวัดหลวงในสมัยกรุงศรีอยุธยา เดิมชื่อ
วัดเขมา หรือ วัดเข็นมา โดยพระบาทสมเด็จพระจอมเกลาเจาอยูหัว รัชกาลท่ี 4 ทรงใหทัศนะไววา
พระเจา อทู อง ไดเคยปฏิสงั ขรณ แตม ไิ ดเปนผสู รา ง นา จะสรางตั้งแตสมัยที่เขมรยังครอบครองดินแดน
บริเวณน้ี ตอมา ในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระจอมเกลาเจาอยูหัว รัชกาลที่ 4 ทรงบูรณปฏิสังขรณ
เพื่อฉลองพระคณุ สมเด็จพระบรมราชชนนี แลว พระราชทานนามเพม่ิ วา วดั เขมาภิรตาราม
3. ความสําคัญของวดั เขมาภิรตารามราชวรวหิ าร เปน พระอารามหลวงช้นั โท ชนดิ
ราชวรวิหาร ขนึ้ ทะเบยี นโบราณสถาน วนั ท่ี 8 มีนาคม พ.ศ. 2478 มีการกอสรางและปฏิสังขรณเปน
ระยะ ๆ ตัง้ แต พ.ศ.2478 จนถึงปจ จุบัน
4
4. โบราณสถาน และโบราณวัตถุในวัดเขมาภริ ตาราม
4.1 โบราณสถานในวดั เขมาภิรตารามราชวรวหิ าร มหี ลายแหงเปดใหประชาชนเขา ชม และ
สักการบูชา ซึ่งประกอบดว ย (1) พระอโุ บสถ (2) พระมหาเจดยี (3) พระตําหนักแดง (4) พระท่ีนั่งมูลมณเฑยี ร
และ (5) ศาลาการเปรยี ญ
4.2 โบราณวตั ถใุ นวดั เขมาภริ ตารามราชวรวหิ าร ไดแก พระประธานองคท่ี 1 เปน พระประธาน
องคใหญมีพระเพลากวาง 2.90 เมตร สรางครอบพระพุทธรูปทองคําองคเดิม พระประธานองคท่ี 2
เปนพระประธานองคเล็กมีพระนามวา รูปพระอินทรแปลง อัญเชิญมาจากวังจันทรเกษม จังหวัด
พระนครศรีอยธุ ยา
5. ประเพณีทีส่ าํ คญั ในวัดเขมาภริ ตารามราชวรวิหาร ไดแก งานนมัสการพระบรมสารีริกธาตุเปน
งานประจําป จัดข้ึนทุกปวันสุดทายจะตองตรงกับวันมาฆบูชาของปนั้น ๆ เม่ือเดือน ตุลาคม พ.ศ. 2495
มีการซอมสรางพระมหาเจดียคร้ังใหญ ปรากฏวาไดพบพระบรมสารีริกธาตุ มีการพิสูจนตามตําราวา
เปน พระธาตแุ ท ประชาชนที่ทราบขา วตา งพากันหลัง่ ไหลมานมัสการ เม่ือบรู ณะพระมหาเจดียเ สรจ็ เรียบรอย
จงึ กาํ หนดใหม ีงานนมสั การพระบรมสารีริกธาตุเปนงานประจาํ ป
บทที่ 3 วัดเฉลมิ พระเกยี รติวรวิหาร
1. ท่ตี งั้ และการเดนิ ทาง
1.1 วัดเฉลิมพระเกยี รตวิ รวหิ าร ตั้งอยูเลขท่ี 86 หมู 3 ถนนทานํ้านนท – วัดโบสถดอนพรหม
ตําบลบางศรเี มือง อาํ เภอเมอื งนนทบุรี จงั หวัดนนทบุรี หมายเลขโทรศัพท 02-881-6323
1.2. การเดินทางมาวัดเฉลิมพระเกียรติวรวิหาร มี 2 เสนทาง (1) จุดเร่ิมตนที่ทาน้ํานนทบุรี
น่ังเรือขามฟากจากทานํ้านนทบุรี ไปทาน้ําบางศรีเมือง แลวขึ้นรถโดยสารประจําทาง หรือรถสองแถวจาก
ทานา้ํ บางศรีเมือง สายวัดเฉลมิ พระเกียรติ และ (2) จุดเร่ิมตนท่ีศนู ยราชการจังหวัดนนทบุรี เดินทางออกจาก
ศูนยร าชการจังหวัดนนทบรุ ี เลีย้ วขวาที่สแี่ ยกแคราย ขามสะพานพระราม 5 เล้ยี วขวาท่สี ่แี ยกบางสีทอง เขาสู
ถนนบางกรวย - ไทรนอย เลี้ยวขวาไปทางทานํ้าบางศรีเมือง เลี้ยวซายท่ีสี่แยกบางศรีเมือง และเลี้ยวขวาเขา
ซอยวัดเฉลิมพระเกยี รติ
2. ประวัติ ความเปนมาของวัดเฉลิมพระเกียรติวรวิหาร เดิมเปนบริเวณปอมเการิมฝง
ตะวนั ตกของแมนา้ํ เจา พระยาใตต ลาดขวัญเมอื งนนทบุรีเมื่อครั้งพระบาทสมเด็จพระน่ังเกลาเจาอยูหัว
รชั กาลที่ 3 โปรดเกลาโปรดกระหมอ มใหพ ระยาพระคลัง สมเด็จเจาพระยาบรมมหาประยรู วงศ
(ดิศ บุนนาค) เปนแมกองสรางวัดขึ้นในบริเวณน้ัน เพ่ือเปนการเฉลิมพระเกียรติพระอัยกา พระอัยกี
และ สมเด็จพระศรีสุลาไลยพระราชชนนีแหงพระองค และทรงพระราชทานนามพระอารามแหงนี้วา
“วัดเฉลิมพระเกยี รติ”
3. ความสําคัญของวัดเฉลิมพระเกียรติวรวิหาร เปนพระอารามหลวงชั้นโท ชนิดวรวิหาร สังกัด
คณะสงฆมหานิกาย ที่ดินสรางวัดมีเน้ือที่ 24 ไร 3 งาน 22 ตารางวา โฉนดที่ดินเลขที่ 156460 สรางวัดเมื่อ
พ.ศ. 2390 ไดพระราชทานวสิ ุงคามสีมา เมื่อ พ.ศ. 2394 เปนสถานทพี่ กั กองทัพเพอื่ รอรับการเสด็จ
พระราชดําเนินมาสงทัพของพระมหากษัตริยมาประกอบพิธีกรรมเพ่ือความเปนสวัสดิมงคลของกองทัพ
ในราชการสงคราม ตงั้ แตสมัยพระบาทสมเดจ็ พระน่งั เกลา เจาอยูห ัว รัชกาลท่ี 3 ถึงสมัย
พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกลา เจา อยหู ัว รัชกาลที่ 5
5
4. โบราณสถาน และโบราณวัตถใุ นวัดเฉลิมพระเกียรติ
4.1 โบราณสถานในวดั เฉลิมพระเกยี รติ ไดแก (1) วัดเฉลิมพระเกียรตวิ รวิหาร
(2) พระอโุ บสถ (3) พระวิหาร (4) การเปรยี ญหลวง (5) พระเจดยี (6) กาํ แพงแกว (7) กําแพงใหญห นา วดั
(8) ศาลาแดงเหนือ ศาลาแดงใต และ (9) พระศรีมหาโพธิ์
4.2 โบราณวัตถใุ นวัดเฉลิมพระเกียรติ ไดแ ก (1) พระประธานในพระอุโบสถ
(2) พระศลิ าขาว และ (3) ตกุ ตาศิลาจนี ในอริ ิยาบถตาง ๆ
5. กจิ กรรม ประเพณีในวดั เฉลิมพระเกียรตวิ รวหิ าร ไดแก งานวัฒนธรรมสองฝงเจาพระยา
ใตฟ า นนท
กกกกกกกบทที่ 4 วัดบัวขวัญ พระอารามหลวง
1. ท่ีต้งั และการเดินทาง วัดบัวขวัญ พระอารามหลวง
1.1 วัดบัวขวญั พระอารามหลวง ตั้งอยเู ลขท่ี 1 หมทู ี่ 9 ซอยงามวงศว าน 23
ถนนงามวงศวาน ตาํ บลบางกระสอ อาํ เภอเมืองนนทบุรี30 จงั หวดั นนทบรุ ี30
1.2 การเดินทางมาวัดบวั ขวญั พระอารามหลวง เดนิ ทางไดโดย รถโดยสารประจําทางองคการ
ขนสงมวลชนกรุงเทพฯ (ขสมก.) และ รถตูโดยสารประจําทาง ท่ีผานเดอะมอลลงามวงศวาน หรือ พันธุทิพย
งามวงศวาน
2. ประวตั ิ ความเปน มาของวดั บัวขวญั พระอารามหลวง
วัดบัวขวัญ พระอารามหลวง เดิมเปนสํานักสงฆในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกลา
เจาอยูหัว รัชกาลท่ี 5 มีนามเดิมวา “วัดสะแก” โดยมีพระครูปรีชาเฉลิม หรือหลวงปูแฉง วัดเฉลิมพระเกียรติ
วรวิหารเปนผูริเริ่มสรางวัดระยะแรก ในป พ.ศ. 2491 กระทั่งมีผูมีจิตศรัทธานามวา นายบัว ฉุนเฉียว บริจาค
ที่ดนิ ใหก บั วดั ซ่ึงในเวลาตอมาจงึ ไดเปลีย่ นนามมาเปน วดั บวั ขวัญ พระมหาไสว สุขวโร (ป.ธ.4) ผูชวยเจาอาวาส
วัดบางแพรกเหนือ ไดมาดํารงตําแหนงเจาอาวาสเม่ือป พ.ศ. 2537 โดยไดรับพระราชทานสมณศักด์ิ30เปน
พระราชาคณะชั้นสามัญที่ "พระโสภณสุตาลังการ" ถึงปจจุบัน และไดพัฒนาวัดบัวขวัญ ทั้งในดานถาวรวัตถุ
ปรับปรงุ ภูมิทศั น ตลอดทัง้ ใหความสาํ คญั ดานการศกึ ษาพระธรรม กระท่ังเปนโรงเรียนพระปริยัติธรรมแผนก
บาลปี ระจําจังหวดั นนทบรุ ี
3. ความสําคัญของวัดบวั ขวัญ พระอารามหลวง
วัดบวั ขวัญ พระอารามหลวง มคี วามสําคญั คอื เปน พระอารามหลวง30ชนั้ ตรี ชนิดสามญั
มีศาสนสถาน และสถานที่ศกั ด์ิสทิ ธิ์ และมีความสวยงาม มีที่จอดรถกวางขวาง มีการอาศัยอยรู ว มกนั
เอื้อเฟอทด่ี ตี อกนั ระหวาง บา น วัด โรงเรยี น
4. ถาวรวตั ถุ และปชู นียวัตถใุ นวดั บัวขวญั พระอารามหลวง
4.1 ถาวรวัตถใุ นวัดบัวขวญั พระอารามหลวง ไดแก (1) พระอโุ บสถจัตุรมุข วดั บัวขวัญ
พระอารามหลวง (2) หอระฆัง (3) วิหารหลวงพอ โต (4) ศาลาการเปรยี ญ (5) อาคารมงคล-จารณุ ี กลุ ละวณิชย
(6) กฎุ ิสงฆท รงไทย (7) กุฎสิ งฆ (8) ฌาปนสถาน และ (9) ซุมประตทู างเขาวัด 3 ประตู
4.2 ปูชนียวัตถุในวัดบวั ขวญั พระอารามหลวง ไดแก (1) หลวงพอพระพุทธเมตตา
(2) หลวงพอพระพุทธโสธร (3) หลวงพอโต (4) รอยพระพทุ ธบาทจาํ ลอง และ (5) เจาแมกวนอิม
6
5. ประเพณี และกจิ กรรมในวัดบวั ขวัญ พระอารามหลวง ไดแก (1) กิจกรรมศิลปแ หงศรทั ธา
มหาสงั ข สรรพมงคลครอบจักรวาล (2) สวดมนตข ามป (3) ไหวพระราหู (4) ตลาดนาํ้ วัดบัวขวญั และ
(5) กจิ กรรมวันสาํ คญั ตาง ๆ เชน วนั วิสาขบชู า
กกกกกกกบทที่ 5 วธิ ีการทางภมู ิศาสตร และประวัตศิ าสตรศกึ ษาพระอารามหลวงศูนยรวมใจในเมืองนนท
กกกกกกก1. วิธีการทางภูมศิ าสตร ประกอบดว ย (1) กําหนดวัตถปุ ระสงค (2) การเก็บรวบรวม
ขอ มลู ดวยการออกปฏิบตั ภิ าคสนาม และสมั ภาษณ (3) นาํ ขอมูลวเิ คราะห และจัดหมวดหมู และ
(4) นําเสนอขอ มูลและเขียนรายงาน
กกกกกกก2. วิธีการประวัติศาสตร ประกอบดว ย (1) การกําหนดประเดน็ ในการศึกษา
(2) สบื คน และรวบรวมขอ มูล (3) การวิเคราะห และตีความขอมลู ทางประวตั ิศาสตร (4) การคดั เลอื ก
และประเมนิ ขอมูล และ (5) การเรียบเรียงรายงาน ขอเทจ็ จริงทางประวตั ิศาสตร
กกกกกกกบทท่ี 6 การสืบสาน และการอนุรักษโบราณสถาน โบราณวัตถุ วัตถุและส่ิงกอสราง และ
ประเพณใี นพระอารามหลวง
1. การสืบสานโบราณสถาน โบราณวัตถุ วัตถุ และสิ่งกอสราง และประเพณีในวัด หมายถึง
การ สืบตอ สืบเนื่อง รับชวง โบราณสถาน โบราณวัตถุ วัตถุ และส่ิงกอสราง และประเพณีในวัด เพ่ือปฏิบัติ
และถา ยทอดสบื ตอ กันมา
2. การอนุรักษโบราณสถาน โบราณวัตถุ วัตถุ และส่ิงกอสราง และประเพณีในวัด หมายถึง
การดูแล รักษาใหคงเดิม การบํารุงรักษาส่ิงที่ดีงาม ของโบราณสถาน โบราณวัตถุ วัตถุ และสิ่งกอสราง และ
ประเพณใี นวัดเพอื่ ใหคงคณุ คาไว
3. การสืบสาน และการอนุรักษโบราณสถาน โบราณวัตถุ วัตถุ และสิ่งกอสราง และ
ประเพณใี นวัด มีความสําคญั ไดแก ทําใหเห็นถึงวิถีความเปนไทย ความคิดสรางสรรค ทั้งดานศาสนา
สังคม วัฒนธรรม การปกครอง ที่สั่งสมสืบทอดกันมา เปนการเสริมสรางในการปลูกจิตสํานึกท่ีดีงาม
เกิดความรวมมือรวมใจ สงเสริมการนําขนบธรรมเนียมประเพณีท่ีดีงามมาใชใหเกิดประโยชน
เหมาะกับสภาพสังคมไทยในปจจุบัน ทําใหเกิดการถายทอดจากคนรุนหน่ึงไปสูคนอีกรุนหนึ่ง เพื่อให
ประเพณคี งอยใู นสังคมสบื ไป
4. วิธีการสืบสาน และอนุรักษโบราณสถาน โบราณวัตถุ วัตถุ และสิ่งกอสราง และ
ประเพณีในวดั
4.1 การจดั ทาํ แผน พับ
1) แผนพบั หมายถึง สอื่ โฆษณาท่เี ปน ส่งิ พมิ พป ระเภทไดเร็กเมล (Direct Mail) ที่ผูผลิต
สงตรงถึงผูบริโภค มีท้ังวิธีการสงทางไปรษณีย และแจกตามสถานท่ีตางๆ มีลักษณะเปนเอกสารที่เย็บ
เปน เลมบาง ๆ และมีลกั ษณะคลายคลงึ กัน
2) องคป ระกอบของแผนพบั มี 5 องคประกอบ ไดแก (1) พาดหัว
(2) ภาพประกอบ (3) ขอ ความ (4) ภาพสนิ คา ตราสญั ลักษณ และ (5) สถานทต่ี ิดตอ
3) ข้ันตอนการทําแผนพับดวยโปรแกรมคอมพิวเตอร มี 7 ขั้นตอน ไดแก
(1) การเขาสูโปรแกรม Microsoft Office Publisher 2007 (2) คลิกเลอื ก Brochure (แผนพับ)
7
(3) เลือกแมแบบท่ีตองการ (4) พิมพขอความลงในพื้นท่ีการทํางาน (5) การใสรูปภาพในแผนพับ
(6) เปลยี่ นตาํ แหนงไปหนา ทีส่ องเพื่อใสรายละเอยี ด และ (7) บนั ทกึ ดว ยคําสั่ง Save As
4.2 การจัดทาํ คลปิ วดี ิทัศน (Video)
1) คลปิ วดี ิทัศน (Video) หมายถึง ไฟลป ระเภทภาพเคล่ือนไหว ทีบ่ รรจุเนื้อหา
เปน เรื่องราวส้นั ๆ อาจตัดตอนมาจากเร่ืองทั้งเร่ือง หรอื เปนเรื่องทีส่ รา งข้ึนมาใหม นาํ เอาสว นทสี่ ําคญั
หรือเลอื กเฉพาะสวนตองการจากตน ฉบับเดิมนํามาแสดง ซึ่งโดยมากมีความยาวไมเกนิ 5-10 นาที
โดยจะเปน ไฟลทม่ี ีรปู แบบการบบี อดั ขอมลู ท่ีแตกตางกนั ไป เพ่ือใหไฟลมขี นาดเล็ก
2) องคป ระกอบของคลปิ วดี ทิ ัศน (Video) มี 5 องคป ระกอบ ไดแก (1) สว นนําเขา
สเู ร่อื ง (2) การดําเนนิ เร่ือง (3) สวนประเดน็ สําคญั (4) สว นสรุป และ (5) เครดติ ผจู ัดทาํ
3) การทาํ คลิปวีดิทัศน (Video) ดว ย Smart Phone มี 2 ระบบ คอื
ระบบปฏิบตั กิ าร Android และระบบปฏิบัติการ iOS
ผลการเรียนรูท่คี าดหวงั
กกกกกกก1. บอก และอธบิ ายความหมาย ประวัติความเปน มาของพระอารามหลวง
วัดเขมาภริ ตารามราชวรวิหาร วัดเฉลิมพระเกียรตวิ รวหิ าร วัดบวั ขวญั พระอารามหลวง การสบื สาน
และการอนุรกั ษ โบราณสถาน วัตถุ และสิ่งกอสรา ง และประเพณใี นพระอารามหลวงได
กกกกกกก2. นําความรูความเขาใจท่ไี ดศกึ ษาพระอารามหลวงศูนยรวมใจในเมอื งนนท มาทํากจิ กรรมทายบทได
กกกกกกก3. ตระหนกั ถึงความสาํ คญั เหน็ คุณคาของการศกึ ษา พระอารามหลวงศูนยรวมใจในเมอื งนนท
ขอบขายเน้ือหา
กกกกกกกหนงั สือเรยี นสาระการพฒั นาสงั คม รายวชิ า สค33158 พระอารามหลวงศนู ยรวมใจในเมอื งนนท
ระดับมธั ยมศึกษาตอนปลาย มเี นื้อหาจาํ นวน 6 บท ดงั น้ี
บทที่ 1 ความรูเบื้องตนเกย่ี วกับพระอารามหลวง
บทที่ 2 วัดเขมาภริ ตารามราชวรวิหาร
บทท่ี 3 วัดเฉลิมพระเกียรตวิ รวหิ าร
บทท่ี 4 วัดบวั ขวญั พระอารามหลวง
บทท่ี 5 วิธีการทางภูมิศาสตร และประวัติศาสตรศึกษาพระอารามหลวงศูนยร วมใจในเมืองนนท
บทที่ 6 การสบื สาน และการอนุรักษโบราณสถาน โบราณวตั ถุ วตั ถุ และสิง่ กอสรา ง และ
ประเพณใี นพระอารามหลวง
8
สอื่ ประกอบการเรยี น
กกกกกกก1. บทที่ 1 ความรูเบอ้ื งตนเก่ียวกบั พระอารามหลวง
กกกกกกก 1.1 หนังสอื พระอารามหลวง ชื่อผแู ตง ลําจลุ ฮวบเจรญิ ปท ี่พิมพ 2555
โรงพิมพ ดวงกมลพับลิชช่งิ
กกกกกกก 1.2. หนังสอื พระกฐนิ พระราชทาน ประจาํ ป 2555 ชือ่ ผแู ตง กรมทรัพยากรน้าํ บาดาล
ปทพี่ ิมพ 2555 โรงพิมพ กรมทรัพยากรนา้ํ บาดาล
กกกกกกก 1.3 หนังสือรายงานการศึกษา ศาสนสถานประเภทวัดในกรุงเทพมหานคร ประจําป
2555 ชอ่ื ผแู ตง กองนโยบายและแผนงาน สาํ นักผังเมอื ง กรงุ เทพมหานคร ปท่ีพมิ พ 2555
กกกกกกก 1.4 เวบ็ ไซต บทความ วัดไทย พระอารามหลวง/วัดราษฎร สบื คน จาก
http://www.dhammathai.org/watthai/royalwat.php
กกกกกกก 1.5 เวบ็ ไซต บทความ ความรูเกยี่ วกบั พระอารามหลวง หรอื วัดหลวง สืบคน จาก
https://lifestyle.campus-star.com/knowledge/84467.html
กกกกกกก 1.6 เวบ็ ไซต บทความ พระอารามหลวง สืบคนจาก http://www.wikiwand.com/th/
กกกกกกก 1.7 วดั เขมาภิรตารามราชวรวิหาร ตั้งอยูเลขที่ 74 หมู 8 ถนนพิบูลสงคราม ตาํ บลสวนใหญ
อําเภอเมืองนนทบรุ ี จงั หวัดนนทบุรี หมายเลขโทรศัพท 02-5264-813
กกกกกกก 1.8 วดั เฉลิมพระเกียรตวิ รวิหาร ต้ังอยูเลขท่ี 86 ถนนทา นา้ํ นนท – วัดโบสถดอนพรหม
ตาํ บลบางศรเี มือง อําเภอเมืองนนทบรุ ี จงั หวดั นนทบุรี หมายเลขโทรศัพท 02-8816-323
กกกกกกก 1.9 วดั บวั ขวัญ พระอารามหลวง ตัง้ อยเู ลขที่ 1 หมู 9 ตําบลบางกระสอ อําเภอเมืองนนทบุรี
จงั หวัดนนทบรุ ี หมายเลขโทรศัพท 02-9528-062-3
กกกกกกก2. บทท่ี 2 วดั เขมาภริ ตารามราชวรวิหาร
2.1 หนังสือพระอารามหลวงแหง ราชอาณาจกั รสยาม ชือ่ ผแู ตง ลาํ จุล ฮวบเจรญิ
ปท ี่พิมพ กันยายน 2555 สํานักพิมพ ดวงกมลพับลชิ ชิ่ง
2.2 หนังสอื ประวตั ิวัดทัว่ ราชอาณาจักร เลม 1 ช่อื หนวยงาน ฝายพทุ ธสถาน
กองพุทธศาสนสถาน กรมการศาสนา ปท พ่ี ิมพ ตลุ าคม 2525 โรงพมิ พ ยูไนเตด็ โปรดักช่ัน จาํ กดั
2..3 หนังสอื พระกฐนิ พระราชทาน ประจําป 2555 ชื่อหนว ยงาน กรมทรัพยากร
นํ้าบาดาล สาํ นกั บรหิ ารกลาง ฝา ยบรหิ ารท่วั ไป ปทีพ่ ิมพ กุมภาพนั ธ 2555
2.4 บทความ วดั เขมาภริ ตารามราชวรวหิ าร สืบคนจาก https://th.wikipedia.org/
วัดเขมาภริ ตารามราชวรวหิ าร
2.5 คลิบยทู ปู (youtube) เรอื่ ง ประวตั ิวัดเขมาภริ ตารามราชวรวิหาร
www.youtube.com/watch?v=n9YILYnCTL8 โดย KASINCLIP CHANNEL เผยแพรเมื่อวันท่ี 29 พฤษภาคม 2559
9
2.6 วัดเขมาภริ ตารามราชวรวิหาร ต้ังอยูเลขท่ี 74 หมู 8 ซอยพบิ ูลสงคราม 3
ถนนพิบลู สงคราม ตาํ บลสวนใหญ อาํ เภอเมอื งนนทบรุ ี จังหวัดนนทบุรี โทรศพั ท 02-526-4813
กกกกกกก3. บทท่ี 3 วดั เฉลมิ พระเกยี รตวิ รวหิ าร
3.1 หนงั สือ อาคารลํา้ คา ควรรักษาคเู มอื ง จงั หวัดนนทบรุ ี ชอื่ ผแู ตง องคการบริหาร
จงั หวัดนนทบรุ ี ปทีพ่ ิมพ 2547 โรงพมิ พ ดอกเบีย้
3.2 หนงั สือ พระอารามหลวงแหงราชอาณาจักรสยาม ชอื่ ผแู ตง ลําจุล ฮวบเจริญ
ปที่พิมพ 2555 โรงพมิ พ ดวงกมลพับลิชซ่ิง
3.3 หนังสือ วัดเฉลมิ พระเกยี รตวิ รวิหาร ชอ่ื ผแู ตง กองวรรณคดี และประวตั ศิ าสตร
ปท พ่ี ิมพ 2535 โรงพิมพ กรมศิลปากร
3.4 หนงั สือ วดั สําคัญกรุงรัตนโกสนิ ทร ชื่อผแู ตง กองวรรณคดี และประวัติศาสตร
ปทพี่ ิมพ 2525 โรงพมิ พ กรมศิลปากร
3.5 หนังสอื ประวัตวิ ัดท่ัวราชอาณาจักร เลม 1 ชอ่ื ผแู ตง ฝา ยพุทธศาสนสถาน
3.6 หนงั สอื วดั เฉลมิ พระเกยี รติวรวิหาร จงั หวดั นนทบุรี ชื่อผูแตง สํานกั งานอยั การ
สูงสดุ ปท่พี มิ พ 2561 โรงพิมพ แอคควิ เรทเพรส จํากดั
3.7 บทความ เทศกาลงานประเพณี สบื คนจาก http://www.nonthaburitour.com
3.8 บทความรายช่ือโบราณสถานในจังหวัดนนทบุรี สืบคนจาก https://th.wikipedia.org
3.9 วัดเฉลมิ พระเกยี รติวรวิหาร ต้งั อยทู ี่ 86 หมู 3 ถนนทานํา้ นนท – วดั โบสถด อนพรหม
ตาํ บลบางศรีเมือง อําเภอเมืองนนทบรุ ี จังหวัดนนทบุรี หมายเลขโทรศพั ท 0-2881-6323
กกกกกกก4. บทท่ี 4 วดั บวั ขวญั พระอารามหลวง
4.1 หนังสอื สมโภชพระอารามหลวง ชอื่ ผูแตง พระมหาสเุ มธ ฐติ วชิรเมธี ปท ่ีพิมพ
2552 โรงพมิ พ จาํ ปาทอง พร้ินต้งิ จํากดั
4.2 ชื่อบทความวัดบัวขวัญ ชื่อผเู ขียนจากวกิ ิพเี ดีย สารานุกรมเสรี ปท่ีพิมพ
14 มิถนุ ายน 2559
4.3 เว็บไซต บทความแผนที่ - การเดินทางมา วดั บวั ขวัญ(พระอารามหลวง) จ.นนทบรุ ี
สืบคนจาก www.facebook.com/notes/วดั บวั ขวัญ พระอารามหลวง/แผนที่ - การเดนิ ทางมา -
วดั บวั ขวัญ พระอารามหลวง-จ.นนทบรุ ี/313323162118123/
4.4 เว็บไซต บทความทัวรว ดั ไทย วัดบัวขวัญ อาํ เภอเมืองนนทบรุ ี จงั หวัดนนทบุรี
https://tourwatthai.com/www.torwatthai.com/วดั ไทย/วัดเมือง/วัดบวั ขวัญ-นนทบุรี/
4.5 วัดบัวขวญั พระอารามหลวง ตัง้ อยูเลขที่ 1 หมู 9 ตาํ บลบางกระสอ อําเภอเมือง
นนทบุรี จงั หวดั นนทบรุ ี หมายเลขโทรศพั ท 02-9528-062-3
10
กกกกกกก5. บทท่ี 5 วธิ ีการทางภมู ิศาสตร และประวัติศาสตรศึกษาพระอารามหลวงศนู ยร วมใจในเมืองนนท
5.1 ชอื่ หนังสือ วธิ ที างประวตั ิศาสตร ช่ือผแู ตง ครวู รรณา ไชยศรี. ปท ่ีพิมพ 16 มกราคม 2013
กกกกกกก 5.2 ชอ่ื บทความวธิ ีทางภูมิศาสตร สบื คนทาง www.google.com เว็บไซต
https://wanna500.wordpress.com
กกกกกกก 5.3 วดั เขมาภริ ตารามราชวรวิหาร ตงั้ อยทู ่ี 74 หมทู ี่ 8 ถนนพิบูลสงคราม ตําบลสวนใหญ
อําเภอเมืองนนทบุรี จังหวัดนนทบุรี หมายเลขโทรศัพท 0-2525-0470
กกกกกกก 5.4 วดั เฉลมิ พระเกยี รตวิ รวหิ าร ตั้งอยูท่ี 86 ถนนทานา้ํ นนท – วัดโบสถด อนพรหม
ตาํ บลบางศรเี มือง อาํ เภอเมืองนนทบรุ ี จงั หวดั นนทบรุ ี หมายเลขโทรศพั ท 0-2881-6323
กกกกกกก 5.5 วัดบวั ขวญั พระอารามหลวง ตงั้ อยูท่ี 1 หมูที่ 9 ตําบลบางกระสอ อาํ เภอเมือง
นนทบุรี จังหวัดนนทบรุ ี หมายเลขโทรศัพท 0-2952-8262-3
กกกกกกก6. บทท่ี 6 การสืบสาน และการอนรุ กั ษโ บราณสถาน โบราณวตั ถุ วัตถุ และส่งิ กอสราง
และประเพณีในพระอารามหลวง
6.1 หนงั สือเรียนรายวชิ าศาสนาและหนาที่พลเมือง ระดับมัธยมศึกษาตอนปลาย ชอื่ ผูแตง
ดร.อาศสิ เชยกล่นิ และ พรวภิ า เชยกล่ิน ปที่พิมพ พ.ศ.2560 โรงพมิ พ สามเจริญ พาณิชย (กรุงเทพ) จาํ กัด
6.2 บทความ มารจู ักแผน พับกันเถอะ ชือ่ ผูแตง เมษา โพธสิ์ วสั ด์ิ สบื คนจากเว็บไซต
https:// mesapoolsawat. wordpress.com
6.3 วัดเขมาภิรตารามราชวรวหิ าร ตง้ั อยูท่ี 74 หมูท่ี 8 ถนนพิบูลสงคราม ตําบลสวนใหญ
อําเภอเมอื งนนทบรุ ี จังหวดั นนทบรุ ี หมายเลขโทรศัพท 02-525-0470
6.4 วัดเฉลิมพระเกียรติวรวิหาร ต้ังอยูที่ 86 ถนนทาน้ํานนท – วัดโบสถดอนพรหม
ตาํ บลบางศรเี มอื ง อําเภอเมอื งนนทบุรี จังหวัดนนทบรุ ี หมายเลขโทรศัพท 02-881-6323
6.5 วัดบัวขวัญ พระอารามหลวง ต้ังอยูที่ 1 หมูท่ี 9 ตําบลบางกระสอ อําเภอเมืองนนทบุรี
จงั หวดั นนทบรุ ี หมายเลขโทรศพั ท 02-952-8062-3
11
บทที่ 1
ความรูเ บอ้ื งตนเกย่ี วกบั พระอารามหลวง
สาระสาํ คัญ
1. พระอารามหลวง หมายถงึ วัดทีพ่ ระมหากษัตริย สมเด็จพระราชินี และสมเด็จพระยุพราช
ทรงสราง หรอื ทรงบรู ณปฏิสงั ขรณ รวมถึงวัดทีพ่ ระมหากษตั ริยทรงพระกรุณาโปรดเกลาโปรดกระหมอม
ใหยกฐานะจากวัดราษฎร30เปน พระอารามหลวง และมีความสําคัญ คือ เปนวัดหลวงที่พระมหากษัตริย
หรือพระบรมวงศานุวงศทรงสราง หรือทรงรับไวเปนวัดของพระราชวงศ หรือเปน วัดท่ีทรงอุปถัมภ
ไดร บั การถวายพระกฐินเปน ประจาํ ทกุ ป
2. การจัดลาํ ดบั ช้นั ของพระอารามหลวงมี 3 ลําดับ คอื พระอารามหลวงชน้ั เอก
พระอารามหลวงชัน้ โท และพระอารามหลวงชั้นตรี
3. พระอารามหลวงในอาํ เภอเมอื งนนทบรุ ี คอื (1) วดั เขมาภริ ตารามราชวรวิหาร
(2) วดั เฉลิมพระเกียรติวรวิหาร และ (3) วดั บวั ขวญั พระอารามหลวง
ผลการเรียนรทู ่คี าดหวัง
กกกกกกก1. บอกและอธบิ ายความรูเบอ้ื งตน ของพระอารามหลวงได
กกกกกกก2. ตอบกจิ กรรมทายบทความรูเบ้ืองตนเก่ียวกบั ของพระอารามหลวงได
กกกกกกก3. ตระหนกั ถึงความสําคญั ของพระอารามหลวง
ขอบขายเนือ้ หา
กกกกกกกเร่ืองที่ 1 ความหมาย ความสาํ คญั ของพระอารามหลวง
กกกกกกกเร่ืองท่ี 2 การจัดลําดบั ชนั้ ของพระอารามหลวง
กกกกกกกเรื่องท่ี 3 พระอารามหลวงในอาํ เภอเมืองนนทบุรี
ส่อื ประกอบการเรียน
กกกกกกก1. หนังสอื พระอารามหลวง ชอื่ ผูแตง ลําจลุ ฮวบเจริญ ปท พี่ มิ พ 2555
โรงพิมพ ดวงกมลพับลิชชิ่ง
กกกกกกก2. หนังสอื พระกฐินพระราชทาน ประจําป 2555 ชอ่ื ผูแตง กรมทรัพยากรน้าํ บาดาล
ปท ีพ่ มิ พ 2555 โรงพิมพ กรมทรพั ยากรน้ําบาดาล
12
กกกกกกก3. หนงั สอื รายงานการศกึ ษา ศาสนสถานประเภทวดั ในกรุงเทพมหานคร ประจําป 2555
ช่อื ผแู ตง กองนโยบายและแผนงาน สํานักผังเมือง กรงุ เทพมหานคร ปท่ีพมิ พ 2555
กกกกกกก4. เวบ็ ไซต บทความ วัดไทย พระอารามหลวง/วัดราษฎร สบื คน จาก
http://www.dhammathai.org/watthai/royalwat.php
กกกกกกก5. เว็บไซต บทความ ความรูเกีย่ วกับ พระอารามหลวง หรือ วดั หลวง สืบคน
จาก https://lifestyle.campus-star.com/knowledge/84467.html
กกกกกกก6. เว็บไซต บทความ พระอารามหลวง สบื คนจาก http://www.wikiwand.com/th/
กกกกกกก7. วัดเขมาภริ ตารามราชวรวิหาร ตั้งอยูเลขที่ 74 หมู 8 ถนนพิบูลสงคราม ตําบลสวนใหญ
อําเภอเมืองนนทบุรี จังหวัดนนทบุรี หมายเลขโทรศัพท 02-5264-813
กกกกกกก8. วดั เฉลมิ พระเกียรติวรวหิ าร ตง้ั อยเู ลขท่ี 86 ถนนทา น้าํ นนท – วัดโบสถด อนพรหม
ตาํ บลบางศรีเมือง อาํ เภอเมืองนนทบุรี จังหวัดนนทบรุ ี หมายเลขโทรศัพท 02-8816-323
กกกกกกก9. วัดบัวขวัญ พระอารามหลวง ต้งั อยูเลขท่ี 1 หมู 9 ตําบลบางกระสอ อาํ เภอเมืองนนทบรุ ี
จังหวดั นนทบรุ ี หมายเลขโทรศัพท 02-9528-062-3
เรอ่ื งท่ี 1 ความหมาย ความสาํ คญั ของพระอารามหลวง
กกกกกกก1. ความหมายของพระอารามหลวง
พระอารามหลวง มีความหมายตามที่กําหนดในพระราชบัญญัติลักษณะปกครอง
คณะสงฆ ร.ศ. 121 (พ.ศ. 2545) มาตราท่ี 5 หมวดที่ 3 ซ่ึงกําหนดไววา “พระอารามหลวง คือวัดท่ี
พระเจาแผนดินทรงสราง หรือทรงพระกรุณาโปรดเกลาโปรดกระหมอมใหเขาในบัญชีวัดวาเปนพระอาราม
หลวง” ตอมาในป พ.ศ. 2484 มีการแกไขความหมายของพระอารามหลวงตามพระราชบัญญัติ
คณะสงฆ พ.ศ. 2484 วาหมายถึง วัดท่ีไดรับพระราชทานวิสุงคามสีมา จากความหมายดังกลาว
พระอารามหลวง จะมีลักษณะแตกตางจากวัดราษฎรท่ีสําคัญคือ เปนวัดท่ีพระมหากษัตริยสมเด็จพระราชินี
หรือสมเด็จพระยุพราช ทรงสรา ง หรอื บูรณปฏสิ ังขรณ เปน การสว นพระองค หรอื วัดที่พระบรมวงศนุวงศ
และขาทูลละอองธุลีพระบาทสรางหรือปฏิสังขรณข้ึน แลวนอมเกลานอมกระหมอมถวายเปน
พระอารามหลวง หรือเปนวัดที่ราษฎรสรางหรือบูรณปฏิสังขรณ มีความงดงาม และมีคุณสมบัติ
ครบถว นตามท่คี ณะสงฆกําหนดไว และไดขอพระราชทานยกข้ึนเปนพระอารามหลวง พระอารามหลวง
ในสมัยกรงุ ศรีอยธุ ยา สว นใหญเ ปน วดั ที่พระมหากษัตริยทรงสรางข้ึน แตในสมัยรัตนโกสินทร สวนใหญ
เปนวัดทีพ่ ระบรมวงศานวุ งศ และขนุ นางสราง แลว ทลู เกลา ทูลกระหมอมถวายเปน พระอารามหลวง
กลาวโดยสรปุ พระอารามหลวง หมายถึง วัดท่ีพระมหากษัตริย สมเด็จพระราชินี และ
สมเด็จพระยุพราชทรงสราง หรือทรงบูรณปฏิสังขรณ รวมถึงวัดที่พระมหากษัตริยทรงพระกรุณา
โปรดเกลา โปรดกระหมอ มใหยกฐานะจากวัดราษฎรเปน พระอารามหลวง
13
กกกกกกก2 ความสําคญั ของพระอารามหลวง
พระอารามหลวงมีความสาํ คัญ คือ เปน วัดทพี่ ระมหากษัตริย หรือพระบรมวงศานุวงศทรงสราง
หรือทรงรับไวเปนวัดของพระราชวงศ หรือเปนวัดท่ีทรงอุปถัมภ จัดเปน “วัดหลวง” จึงเปนวัดท่ีมี
ความสําคัญ ทจี่ ะไดรบั พระมหากรุณาธคิ ุณเสดจ็ พระราชดําเนินไปถวายพระกฐิน เรียกวา “กฐินหลวง” หรือ
โปรดเกลาโปรดกระหมอมใหกระทรวง ทบวง กรมตาง ๆ ตลอดจนคณะบุคคล หรือบุคคลที่สมควรรับ
พระราชทานผา กฐินใหไ ปถวายยงั พระอารามหลวง เรียกวา “กฐินพระราชทาน”
กลาวโดยสรุป พระอารามหลวงมีความสําคัญ คือ เปนวัดหลวงท่ีพระมหากษัตริย หรือพระบรม
วงศานุวงศทรงสราง หรือทรงรับไวเปนวัดของพระราชวงศ หรือเปนวัดท่ีทรงอุปถัมภ ไดรับการถวาย
พระกฐินเปน ประจาํ ทุกป
เรื่องที่ 2 การจดั ลาํ ดับชัน้ ของพระอารามหลวง
พระอารามหลวงมี 3 ลําดบั ชัน้ คือ
1. พระอารามหลวงชั้นเอก ไดแก วดั ท่ีมเี จดียสถานสาํ คัญ วัดท่ีบรรจุพระบรมอฐั ิ หรอื
วดั ท่มี ีเกยี รติอยา งสูงมี 3 ชนิด คอื
1.1 ราชวรมหาวิหาร
1.2 ราชวรวหิ าร
1.3 วรมหาวหิ าร
2. พระอารามหลวงช้นั โท ไดแ ก วดั ที่มเี จดยี สถานสําคัญหรือวัดทีม่ ีเกียรติ มี 4 ชนิด คือ
2.1 ราชวรมหาวิหาร
2.2 ราชวรวหิ าร
2.3 วรมหาวิหาร
2.4 วรวหิ าร
3. พระอารามหลวงช้ันตรี ไดแก วดั ทมี่ ีเกยี รติ วดั ประจาํ หัวเมอื ง หรอื วดั สามัญ
มี 3 ชนิด คอื
3.1 ราชวรวหิ าร
3.2 วรวิหาร
3.3 สามญั (ไมม ีสรอยนามตอทาย)
นอกจากนี้ พระอารามหลวงทแี่ บง เปนช้นั เอก โท ตรี ยังมีคําจํากัดความยอย เพ่ือระบุ
ฐานะอยางเปนระบบอกี วา
14
ราชวรวหิ าร คอื พระอารามหลวง ทพ่ี ระมหากษัตรยิ สมเด็จพระราชนิ ี และสมเดจ็ พระยพุ ราช
ทรงสราง และปฏิสงั ขรณ เปนการสว นพระองค หรอื วัดที่ทรงพระกรุณาโปรดเกลาโปรดกระหมอมให
บูรณปฏสิ งั ขรณ
วรวหิ าร คอื พระอารามหลวงท่ีพระมหากษัตริย สมเด็จพระราชนิ ี และสมเดจ็ พระยุพราช
ทรงสรา ง และปฏิสังขรณ ซงึ่ ไดพระราชทานเปน เกยี รติยศแกผูตา่ํ ศกั ดิล์ งมา หรอื แกว ดั เองรวมทั้งวดั ท่ี
ประชาชนสรา งหรอื บูรณปฏสิ งั ขรณ ตอ มาทรงพระกรุณาโปรดรับไวในพระบรมราชูปถัมภ
ราชวรมหาวิหาร คอื พระอารามหลวง ชนิดวรวหิ ารทเี่ ปนพระอาราม และ มีสิง่ กอสรา ง
ศาสนสถานสําคญั ๆ และใหญโ ต
วรมหาวิหาร คือ พระอารามหลวง ชนดิ วรวิหารท่ีเปน พระอาราม และมีสงิ่ กอสรา ง
ศาสนสถานสําคัญ ๆ และใหญโ ต
สามัญ คอื พระอารามหลวงที่ไมเขาในหลกั เกณฑ
กลาวโดยสรุป การจัดลําดบั ชัน้ ของพระอารามหลวงมี 3 ลาํ ดบั คือ พระอารามหลวง
ช้นั เอก พระอารามหลวงช้ันโท และพระอารามหลวงชน้ั ตรี
15
เรอื่ งที่ 3 พระอารามหลวงในอาํ เภอเมอื งนนทบุรี
พระอารามหลวงในอาํ เภอเมืองนนทบรุ ี มี 3 แหง ดังน้ี
1. วดั เขมาภริ ตารามราชวรวหิ าร เปน พระอารามหลวงช้นั โท ชนิดราชวรวหิ าร ตั้งอยู
เลขท่ี 74 หมทู ี่ 8 ถนนพิบลู สงคราม ตาํ บลสวนใหญ อาํ เภอเมืองนนทบรุ ี จงั หวัดนนทบุรี
ปายวัดเขมาภริ ตารามราชวรวิหาร
อโุ บสถวดั เขมาภริ ตารามราชวรวิหาร
16
2. วัดเฉลมิ พระเกียรตวิ รวิหาร เปนพระอารามหลวงชั้นโท ชนดิ วรวิหาร ตั้งอยู
เลขที่ 86 ถนนทานํ้านนท -วดั โบสถดอนพรหม ตําบลบางศรีเมอื ง อําเภอเมืองนนทบรุ ี จงั หวัดนนทบรุ ี
ปา ยวัดเฉลิมพระเกียรตวิ รวิหาร
อุโบสถ วัดเฉลมิ พระเกยี รติวรวหิ าร
17
3. วัดบัวขวญั พระอารามหลวง ไดร ับการพระราชทานพระบรมราชานุญาตสถาปนา
เปน พระอารามหลวงชนั้ ตรี ชนดิ สามัญ ต้งั อยูเลขท่ี 1 หมูท ่ี 9 ซอยงามวงศวาน 23 ถนนงามวงศว าน
ตําบลบางกระสอ อําเภอเมืองนนทบรุ ี จังหวดั นนทบรุ ี
ปายวัดบัวขวัญ พระอารามหลวง
18
พระอุโบสถจตั รุ มขุ วดั บวั ขวญั พระอารามหลวง
กลาวโดยสรปุ พระอารามหลวงในอําเภอเมืองนนทบุรี มีอยู 3 แหง คอื
(1) วัดเขมาภิรตารามราชวรวหิ าร (2) วัดเฉลิมพระเกยี รติวรวหิ าร และ (3) วดั บวั ขวญั พระอารามหลวง
19
กิจกรรมทา ยบท
กกกกกกกกิจกรรมท่ี 1
กกกกกกกคาํ ช้แี จง ใหผ เู รยี นศกึ ษากจิ กรรมที่ 1 แลว เลอื กคําตอบท่ถี กู ตองที่สุดเพยี งขอเดียวเขยี น
คําตอบลงในกระดาษทแ่ี จกให หรือกระดาษเปลาของผเู รียน
กกกกกกก1. ขอ ใดเปนความหมายของพระอารามหลวง
ก. วัดทพ่ี ระราชินีสรา งข้ึน
ข. วดั ที่ต้ังอยใู นเมืองหลวง
ค. วดั ทคี่ ณะบคุ คลรวมกนั สราง
ง. วัดทป่ี ระชาชนทวั่ ไปรว มกนั สรา งข้นึ
กกกกกกก2. พระอารามหลวงในขอใดตัง้ อยูในอาํ เภอเมอื งนนทบรุ ี จังหวดั นนทบรุ ี
ก. วดั ปรมยั ยกิ าวาสวรวิหาร
ข. วัดบางไผพระอารามหลวง
ค. วดั บวั ขวัญพระอารามหลวง
ง. วัดสรอ ยทองพระอารามหลวง
กกกกกกก4. พระอารามที่พระมหากษัตรยิ ทรงสรา งหรือปฏิสังขรณเปนการสวนพระองค คือชนิดใด
ก. ชนิดราชวรมหาวหิ าร
ข. ชนดิ วรมหาวหิ าร
ค. ชนิดราชวรวหิ าร
ง. ชนิดวรวิหาร
กกกกกกก5. ขอใดไมใชอันดับช้นั ของ พระอารามหลวง
ก. พระอารามหลวงช้นั พิเศษ
ข. พระอารามหลวงช้ันเอก
ค. พระอารามหลวงช้นั โท
ง. พระอารามหลวงชน้ั ตรี
กกกกกกก6. พระอารามหลวงช้ันโทแบงตามฐานนั ดรกช่ี นิด
ก. 3 ชนิด
ข. 4 ชนิด
ค. 5 ชนิด
ง. 6 ชนดิ
20
กกกกกกกกิจกรรมที่ 2
กกกกกกกคําช้ีแจง ใหผ เู รียนเติมคาํ หรือขอความสน้ั ๆ ลงในชอ งวางใหถ ูกตองสมบูรณ ดวยการเขยี น
คาํ ตอบลงในกระดาษที่แจกให หรอื กระดาษเปลาของผูเ รยี น
กกกกกกกการจดั ลําดบั ชน้ั ของพระอารามหลวง มี.............ลําดับชน้ั คอื .............................................
พระอารามหลวงไดร บั .................................เปนประจําทกุ ป พระอารามหลวงชนั้ เอกไดแ ก วัดท่บี รรจุ
..................................................วัดประจําหวั เมอื ง คือ พระอารามหลวง.............................................
กิจกรรมที่ 3
คําชีแ้ จง ใหผ เู รยี นศกึ ษากิจกรรมท่ี 3 ดวยการจับคูของขอความหลงั ตัวเลขดานซายมอื ของ
กระดาษ และขอ ความหลงั ตวั อักษรดา นขวามือของกระดาษทม่ี ีความสัมพนั ธกนั แลว นาํ คําตอบทไ่ี ด
ไปเขียนในกระดาษท่ีแจกให หรอื กระดาษเปลาของผเู รียน
…………...1. วัดเฉลิมพระเกยี รตวิ รวหิ าร ก. ตาํ บลสวนใหญ
…………...2. วัดบัวขวญั พระอารามหลวง ข. ตําบลบางเขน
…………...3. วดั เขมาภิรตารามราชวรวหิ าร ค. ตําบลบางศรเี มือง
…………...4. วดั สามัญ ง. ไมมสี รอยพระนามตอ ทา ย
…………...5. กฐินพระราชทาน จ. ตําบลบางกระสอ
ฉ. ชนิดราชวรมหาวหิ าร
ช. ชนดิ ราชวรวหิ าร
ซ. พระอารามหลวง
21
บทท่ี 2
วัดเขมาภิรตารามราชวรวหิ าร
สาระสําคัญ
กกกกกกก1. ที่ต้ัง แผนที่ การเดินทางของวัดเขมาภิรตารามราชวรวิหาร
กกกกกกก 1.1 ทีต่ ้งั วดั เขมาภิรตารามราชวรวิหาร ตั้งอยูเลขที่ 74 หมทู ี่ 8 ซอยพิบูลสงคราม 3
ถนนพบิ ลู สงคราม ตําบลสวนใหญ อําเภอเมอื งนนทบุรี จังหวัดนนทบรุ ี โทรศัพท 02-525-0470
กกกกกกก 1.2 การเดินทางมาวัดเขมาภิรตารามราชวรวิหาร สามารถเดินทางได 2 แบบ คือ (1) ทางบก
เดินทางโดยรถประจาํ ทางขนสงมวลชนกรงุ เทพ (ขสมก.) สาย 32, 33, 64, 90 และ 97 (2) ทางนํา้ เดินทางโดย
เรือดวนเจาพระยา และเรือขามฟากแมน้ําเจาพระยา จากฝงทานํ้าวัดตึก ตําบลบางไผ อําเภอเมืองนนทบุรี
ขนึ้ ที่ทาเรือวดั เขมาภิรตารามราชวรวิหาร
กกกกกกก2. ประวตั ิ ความเปน มาของวัดเขมาภิรตารามราชวรวหิ าร วัดเขมาภริ ตารามราชวรวหิ าร
เชื่อวา มีมาต้ังแตสมัยกรุงศรีอยุธยา โดยพระเจาอูทองทรงสราง เปนวัดหลวงในสมัยกรุงศรีอยุธยา เดิมช่ือ
“วัดเขมา” หรือบางเรียก “วัดเข็นมา”โดยพระบาทสมเด็จพระจอมเกลาเจาอยูหัว รัชกาลท่ี 4 ทรงใหทัศนะ
เชื่อวา พระเจา อูทอง ไดเ คยปฏิสังขรณ แตม ิไดเ ปนผูสรา ง นาจะสรางต้ังแตส มยั ทีเ่ ขมรยังครอบครองดินแดน
บริเวณนต้ี อ มาในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระจอมเกลาเจาอยูหัว รัชกาลที่ 4 ทรงบูรณปฏิสังขรณ เพ่ือฉลอง
พระคุณสมเดจ็ พระบรมราชชนนี แลว พระราชทานนามเพิม่ วา วดั เขมาภริ ตาราม
กกกกกกก 3. ความสําคัญของวดั เขมาภิรตารามราชวรวหิ าร เปน พระอารามหลวงช้นั โท ชนดิ ราชวรวิหาร
ข้ึนทะเบียนโบราณสถาน วันที่ 8 มีนาคม พ.ศ. 2478 มีการกอสรางและปฏิสังขรณเปนระยะ ๆ ต้ังแต
พ.ศ. 2478 จนถงึ ปจจบุ นั
กกกกกกก 4. โบราณสถาน และโบราณวตั ถใุ นวัดเขมาภริ ตารามราชวรวหิ าร
4.1 โบราณสถานในวัดเขมาภิรตารามราชวรวิหาร มีหลายแหงเปดใหประชาชนเขาชม และ
สักการบูชา ซ่ึงประกอบดวย (1) พระอุโบสถ (2) พระมหาเจดีย (3) พระตําหนักแดง (4) พระที่นั่งมูลมณเฑียร
และ (5) ศาลาการเปรียญ
4.2 โบราณวัตถุในวัดเขมาภิรตารามราชวรวิหาร ไดแก พระประธานองคที่ 1 เปน พระประธาน
องคใหญมีพระเพลากวาง 2.90 เมตร สรางครอบพระพุทธรูปทองคําองคเดิม พระประธานองคที่ 2 เปน
พระประธานองคเ ลก็ มพี ระนามวา รูปพระอินทรแปลง อญั เชิญมาจากวงั จนั ทรเกษม จังหวดั พระนครศรีอยุธยา
22
กกกกกกก 5. ประเพณีทีส่ ําคัญในวัดเขมาภิรตารามราชวรวิหาร ไดแก งานนมสั การพระบรมสารีริกธาตุ
เปน งานประจาํ ป จัดข้นึ ทกุ ปว ันสุดทายจะตองตรงกบั วนั มาฆบูชาของปน ัน้ ๆ เมอ่ื เดอื น ตลุ าคม
พ.ศ. 2495 มีการซอมสรางพระมหาเจดียครั้งใหญ ปรากฏวาไดพ บพระบรมสารีรกิ ธาตุ มีการพสิ จู น
ตามตําราวา เปน พระธาตแุ ท ประชาชนท่ีทราบขา วตา งพากนั หลัง่ ไหลมานมสั การ เมื่อบูรณะพระมหา
เจดียเ สร็จเรยี บรอย จึงกําหนดใหมงี านนมัสการพระบรมสารรี กิ ธาตเุ ปน งานประจาํ ป
ผลการเรียนรูที่คาดหวัง
กกกกกกก1. บอก และอธิบายวัดเขมาภิรตารามราชวรวหิ ารได
กกกกกกก2. ตอบกิจกรรมทายบทวัดเขมาภิรตารามราชวรวิหารได
กกกกกกก3. ตระหนกั ถึงคณุ คาของวดั เขมาภริ ตารามราชวรวิหาร
ขอบขายเนอ้ื หา
กกกกกกก เร่ืองที่ 1 ทตี่ ้ัง แผนที่ การเดินทางไปวัดเขมาภิรตารามราชวรวิหาร
กกกกกกก เร่ืองที่ 2 ประวัติ ความเปน มาวัดเขมาภริ ตารามราชวรวิหาร
กกกกกกก เร่ืองที่ 3 ความสําคัญของวดั เขมาภริ ตารามราชวรวิหาร
กกกกกกก เรื่องท่ี 4 โบราณสถาน โบราณวตั ถุวดั เขมาภริ ตารามราชวรวิหาร
กกกกกกก เร่ืองท่ี 5 กจิ กรรม ประเพณีท่สี าํ คญั วดั เขมาภิรตารามราชวรวหิ าร
สอ่ื ประกอบการเรยี น
กกกกกกก1. หนงั สือพระอารามหลวงแหงราชอาณาจักรสยาม ชือ่ ผูแ ตง ลาํ จุล ฮวนเจริญ ปท ่พี มิ พ
กนั ยายน 2555 สาํ นักพิมพ ดวงกมลพบั ลชิ ชิ่ง
กกกกกกก2. หนงั สอื ประวตั ิวดั ท่ัวราชอาณาจกั ร เลม 1 ช่ือหนวยงาน ฝา ยพทุ ธสถาน กองพุทธศาสน
สถาน กรมการศาสนา ปที่พิมพ ตุลาคม 2525 โรงพิมพ ยไู นเตด็ โปรดกั ชนั่ จํากดั
กกกกกกก3. หนงั สือพระกฐนิ พระราชทาน ประจําป 2555 ชื่อหนวยงาน กรมทรัพยากรนา้ํ บาดาล
สํานักบรหิ ารกลาง ฝายบรหิ ารท่วั ไป ปท่ีพิมพ กุมภาพันธ 2555
กกกกกกก4. บทความ วดั เขมาภิรตารามราชวรวิหาร สบื คน จาก https://th.wikipedia.org/
วดั เขมาภริ ตารามราชวรวหิ าร
กกกกกกก5. คลบิ ยทู ูป (youtube) เรือ่ ง ประวัตวิ ดั เขมาภริ ตารามราชวรวิหาร
www.youtube.com/watch?v=n9YILYnCTL8 โดย กสิณคลปิ แชนแนล KASINCLIP CHANNEL
เผยแพรเมื่อวนั ท่ี 29 พฤษภาคม 2559
23
กกกกกกก6. วัดเขมาภิรตารามราชวรวิหาร ตั้งอยูเ ลขท่ี 74 หมู 8 ซอยพบิ ูลสงคราม 3
ถนนพบิ ลู สงคราม ตําบลสวนใหญ อําเภอเมืองนนทบรุ ี จังหวัดนนทบรุ ี โทรศัพท 02-526-4813
เรือ่ งท่ี 1 ทต่ี ั้ง แผนที่ การเดนิ ทางของวดั เขมาภริ ตารามราชวรวิหาร
กกกกกกก1. ทีต่ ัง้ วัดเขมาภิรตารามราชวรวหิ าร ตัง้ อยูเลขท่ี 74 หมทู ี่ 8 ซอยพบิ ลู สงคราม 3 ถนน
พิบลู สงคราม ตําบลสวนใหญ อาํ เภอเมืองนนทบรุ ี จงั หวดั นนทบรุ ี 11000
กกกกกกก อาณาเขตอยูทางดานใตต ัวเมืองนนทบรุ ี รมิ ฝง ตะวันออกของแมน ้ําเจาพระยามพี น้ื ท่ี 26 ไร
กกกกกกก ทิศเหนือ จรด โรงเรยี นกลาโหมอทุ ิศ และโรงเรียนวัดเขมาภริ ตาราม ตลอดถึง
ถนนพิบูลสงคราม
กกกกกกก ทิศใต จรด วัดพลับพลา เลยี บไปตามคคู ่นั รอบวดั
กกกกกกก ทิศตะวนั ออก จรด ถนนพบิ ูลสงคราม โรงเรียนสตรนี นทบรุ ี
กกกกกกก ทศิ ตะวันตก จรด แมน ้าํ เจาพระยา
2. การเดินทางมาวัดเขมาภิรตารามราชวรวิหาร สามารถเดินทางไดท้งั ทางบก และทางนํา้
ทางบก เดินทางโดย รถประจําทางขนสงมวลชนกรงุ เทพ (ขสมก.) สาย 32, 33, 64, 90,
97, 117 และ 203
ทางน้าํ เดนิ ทางโดยเรือดว นเจา พระยาและเรือขามฟาก แมน ํา้ เจาพระยาจากฝงทาน้ํา
วดั ตกึ ตาํ บลบางไผ อําเภอเมืองนนทบรุ ี ข้ึนที่ทาเรือวดั เขมาภิรตารามราชวรวหิ าร
24
เรอื่ งที่ 2 ประวตั ิความเปน มาวัดเขมาภิรตารามราชวรวิหาร
กกกกกกกวัดเขมาภิรตารามราชวรวิหาร เปนวัดโบราณสมัยกรุงศรีอยุธยา หรือกอนสมัยกรุงศรีอยุธยา
พระเจา อทู องทรงสรา ง เปนวดั หลวงในสมัยกรุงศรีอยธุ ยาสรา งประมาณป พ.ศ. 1893 ตอมา ในสมัยรัตนโกสินทร
วดั เขมาภริ ตารามราชวรวหิ าร เปน วดั ที่อยใู นสังกดั บญั ชีกฐินหลวงของสมเดจ็ พระบวรราช
เจากรมพระราชวังบวรมหาเสนานุรักษในพระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหลานภาลัย รัชกาลท่ี 2
เดิมเรยี กวา วัดเขมา บางคร้งั เรียกวา วัดเข็นมา
กกกกกกกในสมัยพระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหลานภาลัย รัชกาลที่ 2 สมเด็จพระศรีสุริเยนทราบรมราชินี
พระอคั รมเหสี โปรดเกลา โปรดกระหมอมใหส มเด็จเจาฟา มงกุฎพระราชโอรส ซ่ึงตอมาไดเสด็จข้ึนครองราชสมบัติ
เปน พระบาทสมเด็จพระจอมเกลาเจาอยูหัว รัชกาลท่ี 4 เสด็จไปเขาเฝาสมเด็จพระบวรราชเจามหาเสนานุรักษ
เพื่อกราบทูลขอวัดเขมาเปนวัดสําหรับกฐินใน สมเด็จพระศรีสุริเยนทราบรมราชินี จากนั้นไดทรงบริจาค
พระราชทรพั ยบ ูรณปฏสิ งั ขรณว ัดเขมา และมีการฉลองใน พ.ศ. 2371 ตอ มาในรัชสมยั พระบาทสมเดจ็
พระจอมเกลาเจาอยหู วั รัชกาลท่ี 4 ทรงบรู ณปฏสิ งั ขรณ เพอื่ ฉลองพระคณุ สมเดจ็ พระบรมราชชนนี
แลว พระราชทานนามเพิ่มวา วดั เขมาภริ ตาราม
กกกกกกกวดั เขมาภิรตารามราชวรวิหาร เดมิ ชือ่ “วัดเขมา” หรือบางเรียก “วัดเข็นมา” เปนวัดโบราณสราง
แตสมัยกรุงศรีอยุธยา หรือกอนสมัยกรุงศรีอยุธยา ปรากฎวาเคยเปนวัดหลวงมาแตคร้ังกรุงศรีอยุธยาแลว
ซ่ึงพระบาทสมเด็จพระจอมเกลาเจาอยูหัว รัชกาลที่ 4 ทรงใหทัศนะเช่ือวา พระเจาอูทองไดเคยปฏิสังขรณ
มิไดเปนผูสราง โดยสันนิษฐานวาสรางตั้งแตสมัยท่ีเขมรยังครอบครองดินแดนบริเวณน้ีอยู ซึ่งชื่อ “เขมา”
แปลวา “เขมร” แตหลวงวิจิตรวาทการ ไดกลาววา เร่ืองวัดเขมานี้มีแตช่ือเทาน้ันท่ีเปนเคร่ืองมือสันนิษฐาน
ไมมีจารึก หรืออักษรวัตถุโบราณอันใดที่จะเปนเครื่องชวยเหลือ เพราะไดเปลี่ยนแปลงกันมาหลายคร้ัง
หลกั ฐานดงั้ เดมิ จงึ สญู ไป แมพระประธานในพระอุโบสถองคเดิมก็ถูกสรางองคใหมทับลงไป พระประธานองค
เดิมขางในจึงร้ือออกดูไมได เอกสารในวัดไมสามารถหาไดกอนสมัยรัชกาลท่ี 4 เครื่องมือที่จะใชสันนิษฐาน
จึงมีอยางเดียวคือ ช่ือวัด แตคําวา “เขมา” ก็ไมไดมี ความหมายวา “เขมร” เทานั้น แตยังสามารถแปลวา
“ความสุขเกษม ความพน จากเรื่องหวงใย ความปลอดภัยจากกงั วลทัง้ หลาย” ดว ย
กกกกกกกกลาวโดยสรุป วดั เขมาภริ ตารามราชวรวหิ าร เชอื่ วามมี าตัง้ แตสมยั กรงุ ศรีอยธุ ยา โดยพระเจาอูทอง
ทรงสรา ง เปน วดั หลวงในสมยั กรงุ ศรีอยุธยา เดิมชือ่ วดั เขมา หรือ วดั เข็นมา โดยพระบาทสมเดจ็
พระจอมเกลาเจาอยูหัว รัชกาลท่ี 4 ทรงใหทัศนะไววา พระเจาอูทอง ไดเคยปฏิสังขรณ แตมิไดเปนผูสราง
นาจะสรางต้ังแตสมัยท่ีเขมรยังครอบครองดินแดนบริเวณนี้ ตอมา ในรัชสมัยพระบาทสมเด็จ
พระจอมเกลาเจาอยูหัวรัชกาลท่ี 4 ทรงบูรณปฏิสังขรณ เพื่อฉลองพระคุณสมเด็จพระบรมราชชนนีแลว
พระราชทานนามเพม่ิ วา วดั เขมาภริ ตาราม
25
เรื่องที่ 3 ความสาํ คัญของวัดเขมาภิรตารามราชวรวิหาร
กกกกกกกวัดเขมาภิรตารามราชวรวิหาร เปนพระอารามหลวงชั้นโท ชนิดราชวรวิหาร ข้ึนทะเบียนเปน
โบราณสถาน วันที่ 8 มีนาคม พ.ศ. 2478 สรางขน้ึ สมัยกรงุ ศรีอยุธยาเรียกวา วัดเขมา ในสมัยพระบาทสมเด็จ
พระพุทธเลิศหลานภาลัย รัชกาลท่ี 2 สมเด็จพระศรีสุริเยนทราทรงปฏิสังขรณอีกคร้ัง พรอมกับอัญเชิญ
พระพุทธรูปหลอเกาแกจากวังจันทรเกษม จังหวัดพระนครศรีอยุธยา มาประดิษฐานเปนพระประธานใน
พระอุโบสถ
กกกกกกกความสําคัญของวัดเขมาภิรตารามราชวรวิหาร มีการกอสราง และปฏิสังขรณเปนระยะ ๆ
ตง้ั แต พ.ศ. 2478 จนถึงปจจุบนั อาทิ เชน
กกกกกกกป พ.ศ. 2478 สรา งศาลาเฉลยอนุสรณ 1 หลัง
กกกกกกกป พ.ศ. 2481 สรา งโรงเรยี นวัดเขมาภริ ตาราม ซื้อทีด่ ินเพ่มิ ดา นทิศเหนือเพื่อขยายโรงเรยี น
ปจจบุ ัน
กกกกกกกป พ.ศ. 2442 ยา ยศาลาเลก็ ขางพระตาํ หนักแดงมาปลูกในพ้ืนท่ใี หเรยี งเขาแถวกับกฏุ ิหลงั อน่ื ๆ
กกกกกกกป พ.ศ. 2495 บรู ณะพระมหาเจดีย ลานพระเจดีย กาํ แพงแกว รอบพระอุโบสถ พระวิหารเล็ก 2 หลงั
ศาลาดิน หนาพระอโุ บสถ 2 หลัง พระทน่ี ั่งมลู มณเฑียร ถนนพ้นื ลานหนาพระอโุ บสถ
กกกกกกกป พ.ศ. 2496 ซอมแซมศาลาการเปรียญ
กกกกกกกป พ.ศ. 2497 ดดั แปลงพระท่นี งั่ มูลมณเฑยี รเปนหอสมุดประชาชน
กกกกกกกป พ.ศ. 2505 ร้ือหอระฆังเกาท่หี นาพระอโุ บสถนอกกําแพงดานซายทีช่ าํ รุดแลวสรางใหมท่ี
รมิ สระเกา ขา งพระตําหนักแดง
กกกกกกกป พ.ศ. 2509 ร้ือกฏุ ิไมส กั ทรงไทย เปลีย่ นใหมเ ปน ช้ันเดียวยกใตถ ุนสูง
กกกกกกกป พ.ศ. 2540 บูรณะพระตําหนักแดง ซอมภาพเขยี นในพระอโุ บสถ
กกกกกกกกลาวโดยสรุป ความสําคัญของวัดเขมาภิรตารามราชวรวิหาร เปนพระอารามหลวงชั้นโท
ชนิดราชวรวิหาร ข้ึนทะเบียนโบราณสถาน วันที่ 8 มีนาคม พ.ศ. 2478 มีการกอสราง และ
ปฏิสงั ขรณเปนระยะ ๆ ตัง้ แต พ.ศ.2478 จนถงึ ปจ จุบนั
26
เรื่องท่ี 4 โบราณสถาน โบราณวตั ถุวดั เขมาภริ ตารามราชวรวหิ าร
กกกกกกก1. โบราณสถาน วัดเขมาภิรตารามราชวรวหิ าร
กกกกกกก 1.1 พระอุโบสถ วดั เขมาภริ ตารามราชวรวหิ าร
กก
กกกกกกก กรมสมเด็จพระศรีสุริเยนทราบรมราชินี ในพระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหลานภาลัย
รัชกาลที่ 2 แหงกรุงรัตนโกสินทร มีพระราชศรัทธาทรงโปรดเกลาโปรดกระหมอมใหปฏิสังขรณ
พระอุโบสถ และรับสั่งใหชางเขาในกรมขุดรากฐานของพระอุโบสถวัดเขมา และรับสั่งใหชางเขาในกรม
ขุดรากฐานของพระอโุ บสถขยายออกไปใหกวา งและถมพื้นพระอโุ บสถใหสูงขึน้ พระบาทสมเด็จ
พระพุทธเลิศหลานภาลัย รัชกาลท่ี 2 และกรมพระราชวังบวรมหาเสนานุรักษ รับส่ังใหกอพระประธาน
องคใหม สวมพระพุทธรูปองคเกาแลวบูรณะพระพุทธรูปทั้งหมด แลวทรงโปรดใหกอกําแพงรอบ
พระอุโบสถและศาลาการเปรียญ ฝากระดานดา นหนา พระอุโบสถ จนสาํ เร็จเรียบรอ ย
ตอมาปกุน ตรีศก ศักราช 1213 (พ.ศ.2394) พระบาทสมเด็จพระจอมเกลาเจาอยูหัว
รัชกาลที่ 4 ทรงรับส่ังใหปฏิสังขรณวัดเขมาคร้ังใหญทั้งพระอาราม โดยใหขุดคูรอบวัด ทรงสราง
พระอสตี ิมหาสาวกลอ มพระประธาน และภาพศลิ ปะจิตรกรรมฝาผนงั ภายในพระอุโบสถ
27
กกกกกกก 1.2 พระมหาเจดยี ก วดั เขมาภริ ตารามราชวรวหิ าร
กกกกกกก
พระบาทสมเด็จพระจอมเกลาเจาอยูหัว รัชกาลท่ี 4 ทรงโปรดเกลาโปรดกระหมอม
ใหสรางเม่ือ 26 ตุลาคม พ.ศ. 2397 อยูดานหลังพระอุโบสถ โดยถายแบบศิลปะจากกรุงศรีอยุธยา
ภายในบรรจุพระบรมสารีริกธาตุ 3 องค ตนไมเงิน ตนไมทอง พระมหาเจดียสูง 30 เมตร แลวโปรดเกลา
โปรดกระหมอมใหมีการจัดงานฉลองในวันพุธ ข้ึน 4 คํ่า เดือนย่ี พ.ศ. 2406 ตอมาไดรับความเสียหาย
จากสงครามโลกคร้ังที่ 2 สวนยอดของพระมหาเจดีย ไดหักลงมาถึงปลองไฉน ซอมเสร็จเม่ือ
วันท่ี 10 มกราคม พ.ศ. 2496 สมเด็จพระสังฆราชเจา กรมหลวงวรชิรญาณวงศ (ชื่น นพวงศ) ทรงดําริ
จัดใหม ีการสมโภชนเปน งานนมสั การพระบรมสารีริกธาตุเปนประจําทุกปกอนวันมาฆบูชา โดยจัดงาน
กอ นวนั มาฆบชู าสกั ก่ีวนั กไ็ ด แตต องส้นิ สดุ ในวันมาฆบชู า
28
กกกกกกก 1.3 พระตาํ หนักแดง
พระบาทสมเด็จพระจอมเกลาเจาอยูหัว รัชกาลที่ 4 ทรงใหยายมา เพ่ือเปนอนุสรณ
สมเด็จพระศรีสุริเยนทรามาตย บรมราชินี ในพระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหลานภาลัย รัชกาลที่ 2
เดมิ พระตําหนักแดงเปนที่ประทับของสมเด็จพระศรีสุริเยนทรามาตย (พระราชมารดา) ถูกยายมาถึง
3 คร้ัง ครั้งแรกยายไปพระราชวังเดิม ครั้งที่สองยายไปถวายวัดโมฬีโลกยาราม ครั้งที่สามยายมาเปน
กุฏิเจาอาวาสวัดเขมาภิรตาราม ลักษณะเปนเรือนไมสักทั้งหลังแบบเรือนฝากระดาน มีอายุมากกวา
160 ป ปจจุบันกรมศิลปากรไดบูรณะ มีขนาดเทาเดิมยกใตถุนสูง ระหวางวันที่ 16 กันยายน
พ.ศ.2540 ถึงวันท่ี 12 กรกฎาคม พ.ศ.2541 ปจจุบันใชบริเวณใตถุนพระตําหนักเปนสถานท่ีตักบาตร
ทกุ วันธรรมสวนะ
29
กกกกกกก 1.4 พระที่นั่งมลู มณเฑยี ร
กกกกกกก พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกลาเจาอยูหัว รัชกาลท่ี 5 ทรงโปรดเกลาโปรดกระหมอม
ใหร้ือพระท่ีน่ังมูลมณเฑียรจากพระบรมมหาราชวัง เดิมเปนตําหนักไม ยายมาปลูกเปนตึกไว ณ
วัดเขมาภิรตาราม ทรงพระราชอุทิศเปนที่เรียนชั้นเด็กโตจนถึงป พ.ศ. 2497 ตอมาใชเปนหองสมุด
ประชาชน เมื่อหองสมุดประชาชนยายไปอยูหลังพิพิธภัณฑจังหวัดนนทบุรี พระตําหนักจึงใชเปน
หอ งสมดุ หองเรยี น และหอ งเรียนดนตรีไทย ของโรงเรยี นกลาโหมอุทศิ
30
กกกกกกก 1.5 ศาลาการเปรยี ญ
กกกกกกก เดิมกรมสมเด็จพระยาศรีสุริเยนทราบรมราชินี ในพระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหลานภาลัย
รชั กาลท่ี 2 ทรงใหส รา งข้ึนในป พ.ศ.2371 เปน ฝากระดาน ตง้ั อยดู า นหนา พระอโุ บสถ ตอ มารัชสมัย
พระบาทสมเดจ็ พระจอมเกลาเจาอยูหวั รัชกาลท่ี 4 ทรงโปรดเกลาใหร ้อื แลวสรา งใหมแ บบตกึ โบราณ
ไวดา นขวาหนา พระอุโบสถ
กกกกกกก กลาวโดยสรปุ โบราณสถานในวดั เขมาภริ ตารามราชวรวิหาร มีโบราณสถานหลายแหงที่เปดให
ประชาชนไปเขาชม และสักการบูชา ซงึ่ ประกอบไปดวย (1) พระอุโบสถ (2) พระมหาเจดีย (3) พระตําหนักแดง
(4) พระท่นี ัง่ มูลมณเฑยี ร และ (5) ศาลาการเปรียญ
31
กกกกกกก2. โบราณวัตถุในวดั เขมาภิรตารามราชวรวิหาร
2.1 พระประธานวดั เขมาภิรตาราม
พระประธานองคท่ี 1 องคใหญ สมเด็จพระศรีสุริเยนทรามาตยทรงสรางพระประธาน
ครอบองคเกาท่ีด้ังเดิมเปนทองคํา ใน พ.ศ. 2371 มพี ระเพลากวาง 2.90 เมตร ความสูงตลอดพระรัศมี
4 เมตร ตอมา พระบาทสมเด็จพระจอมเกลาเจาอยูหัว รัชกาลที่ 4 ทรงสรางพระอสีติมหาสาวกรอบ
พระประธาน 80 รปู มีชอื่ แตล ะองคสลักปรากฏอยูท ี่ฐานอาสนะ
พระประธานองคท ี่ 2 องคเ ล็กดานหนา เปนพระพุทธรูปโลหะ อัญเชิญมากจากวังจันทรเกษม
จังหวัดพระนครศรีอยุธยา มาประดิษฐานเมื่อวันเสารท่ี 7 พฤศจิกายน พ.ศ. 2401 มีพระเพลากวาง 74
เซนติเมตร ความสงู ตลอดพระรัศมี 109 เซนติเมตร พระนามวา “รปู พระอนิ ทรแ ปลง”
กลาวโดยสรุป โบราณวัตถุในวัตเขมาภิรตารามราชวรวิหาร ไดแก พระประธานองคท่ี 1 เปน
พระประธานองคใ หญม พี ระเพลากวา ง 2.90 เมตร สรางครอบพระพุทธรูปทองคําองคเดิม พระประธานองคท่ี 2
เปนพระประธานองคเล็กมีพระนามวา รูปพระอินทรแปลง อัญเชิญมาจากวังจันทรเกษม จังหวัด
พระนครศรีอยุธยา
32
เรื่องที่ 5 กิจกรรม ประเพณที ี่สําคญั วัดเขมาภริ ตารามราชวรวหิ าร
งานนมสั การพระบรมสารรี กิ ธาตุ เปน งานประจาํ ปของวดั
งานนมัสการพระบรมสารีริกธาตุเปนงานประจําป จัดข้ึนทุกปวันสุดทายจะตองตรงกับ
วันมาฆบชู าของปน้ัน ๆ เมือ่ เดือน ตลุ าคม พ.ศ. 2495 มีการซอมสรางพระมหาเจดียครั้งใหญ ปรากฏ
วาไดพบพระบรมสารีริกธาตุ มีการพิสูจนตามตําราวา เปนพระธาตุแท ประชาชนที่ทราบขาวตางพา
กันหลั่งไหลมานมัสการ เมื่อบูรณะพระมหาเจดียเสร็จเรียบรอย จึงกําหนดใหมีงานนมัสการพระบรม
สารรี ิกธาตุเปนงานประจําป
กลาวโดยสรุป งานนมัสการพระบรมสารีริกธาตุเปนงานประจําป จัดข้ึนทุกปวันสุดทาย
จะตองตรงกับวันมาฆบูชาของปน้ัน ๆ เม่ือเดือน ตุลาคม พ.ศ. 2495 มีการซอมสรางพระมหาเจดีย
คร้ังใหญ ปรากฏวาไดพบพระบรมสารีริกธาตุ มีการพิสูจนตามตําราวา เปนพระธาตุแท ประชาชนท่ี
ทราบขาวตางพากันหล่ังไหลมานมัสการ เมื่อบูรณะพระมหาเจดียเสร็จเรียบรอย จึงกําหนดใหมีงาน
นมัสการพระบรมสารรี กิ ธาตุเปน งานประจาํ ป
33
กิจกรรมทา ยบท
กกกกกกกกิจกรรมที่ 1
กกกกกกกคาํ ชแี้ จง ใหผ เู รียนศกึ ษากจิ กรรมที่ 1 แลว เลอื กคาํ ตอบท่ีถกู ตอ งที่สดุ เพียงขอเดียวเขียน
คาํ ตอบลงในกระดาษท่ีแจกให หรอื กระดาษเปลา ของผเู รียน
กกกกกกก1. ขอ โดไมใชโ บราณสถานในวดั เขมาภิรตารามราชวรวหิ าร
กกกกกกก ก. พระมหาเจดีย
กกกกกกก ข. พระตําหนักแดง
กกกกกกก ค. พระอุโบสถจตรุ มุข
กกกกกกก ง. พระท่ีนง่ั มูลมณเฑยี ร
กกกกกกก2. วัดเขมาภิรตารามราชวรวิหารสรา งข้นึ ในสมยั พระมหากษัตริยพ ระองคใ ด
กกกกกกก ก. พระเจา อูทอง
กกกกกกก ข. พอ ขนุ ผาเมือง
กกกกกกก ค. พอขนุ ศรีอนิ ทราทิตย
กกกกกกก ง. สมเดจ็ พระรามาธบิ ดีท่ี 2
กกกกกกก3. รชั กาลใดทรงโปรดใหเ พ่ิมสรอยพระนาม “ภิรตาราม”ตอทา ยวดั เขมา เปน“วัดเขมาภิรตาราม”
กกกกกกก ก. รัชกาลท่ี 1
กกกกกกก ข. รัชกาลท่ี 2
กกกกกกก ค. รชั กาลท่ี 3
กกกกกกก ง. รัชกาลท่ี 4
กกกกกกก4. พระอสีตมิ หาสาวก ท่ลี อมองคพระประธานในพระอโุ บสถ มจี ํานวนก่ีองค
กกกกกกก ก. 60 องค
กกกกกกก ข. 70 องค
กกกกกกก ค. 80 องค
กกกกกกก ง. 90 องค
กกกกกกก5. พระอนิ ทรแปลงพระพุทธรูปสมั ฤทธ์ิ จากวงั จนั ทรเกษมพระนครศรีอยธุ ยา ประดิษฐาน
อยใู นพระอุโบสถวดั เขมาภริ ตารามราชวรวหิ ารน้ัน เปน พระพทุ ธรปู แบบสมยั ใด
กกกกกกก ก. สมัยอยุธยา
กกกกกกก ข. สมัยสุโขทยั
กกกกกกก ค. สมยั ลพบุรี
กกกกกกก ง. สมยั ทวาราวดี
34
กกกกกกกกจิ กรรมท่ี 2
กกกกกกกคําช้ีแจง ใหผ เู รียนเตมิ คาํ หรือคาํ ตอบสัน้ ๆ ลงในชอ งวา งใหถูกตอ งสมบูรณ ดว ยการเขยี น
คําตอบลงในลงในกระดาษทแ่ี จกให หรอื กระดาษเปลาของผูเรียน
กกกกกกก1. วดั เขมาภริ ตารามราชวรวิหารสรา งในข้นึ สมยั พระเจา ......................................................
กกกกกกก2. โบราณวัตถุในวัดเขมาภริ ตาราม (1)................................(2)............................................
กกกกกกก3. พระจอมเกลาเจา อยหู วั คือ พระมหากษตั ริยรชั กาลที่.......................................................
กกกกกกก4. โบราณสถานในวดั เขมาภริ ตา (1)..................................(2)...............................................
กกกกกกก5. วดั เขมาภิรตารามราชวรวิหาร เปนพระอารามหลวงระดบั ชน้ั .........................................
กกกกกกกกิจกรรมท่ี 3
กกกกกกกคําชี้แจง ใหผ ูเ รยี นศึกษากจิ กรรมที่ 3 ดวยการจับคูของขอความหลังตวั เลขดานซา ยมือของ
กระดาษ และขอความหลงั ตวั อักษรทางดา นขวาของกระดาษท่ีมคี วามสมั พันธกัน แลว นําคําตอบทไ่ี ด
ไปเขียนลงในกระดาษคําตอบท่ีแจกใหห รือกระดาษเปลา ของผูเ รยี น
…………….1. เรือนไมส ักสีแดงตง้ั อยใู นวัดเขมาภิรตารามราชวรวหิ าร ก. พระมหาเจดีย
…………….2. กรมสมเด็จพระศรีสุริเยนทรามาตย ข. พระทีน่ ง่ั มูลมณเฑียร
…………….3. โบราณสถานท่ตี ้งั อยทู างดานเหนือของวดั มเี สาสูงยันชายคา ค. พระตาํ หนักแดง
…………….4. สถานท่ีนมสั การพระบรมสารรี ิกธาตุ ง. พระราชินใี นรัชกาลท่ี 2
…………….5. พระบาทสมเดจ็ พระจอมเกลา เจาอยูห ัว จ. รัชกาลท่ี 4
ฉ. รัชกาลที่ 5
ช. ศาลาการเปรียญ
ซ. พระราชนิ ใี นรัชกาลท่ี 1
35
บทท่ี 3
วดั เฉลิมพระเกยี รตวิ รวิหาร
สาระสาํ คญั
1. ที่ตงั้ และการเดนิ ทาง
1.1 วัดเฉลมิ พระเกียรตวิ รวหิ าร ตั้งอยูเลขท่ี 86 หมู 3 ถนนทานํ้านนท – วัดโบสถดอนพรหม
ตาํ บลบางศรีเมือง อําเภอเมืองนนทบรุ ี จงั หวดั นนทบุรี หมายเลขโทรศัพท 02-881-6323
1.2 การเดินทางมาวัดเฉลิมพระเกียรติวรวิหาร มี 2 เสนทาง (1) จุดเร่ิมตนท่ีทานํ้านนทบุรี
นั่งเรือขามฟากจากทาน้ํานนทบุรี ไปทาน้ําบางศรีเมือง แลวขึ้นรถโดยสารประจําทาง หรือรถสองแถวจาก
ทา น้ําบางศรเี มือง สายวดั เฉลมิ พระเกยี รติ และ (2) จดุ เร่ิมตน ท่ศี นู ยราชการจังหวัดนนทบุรี เดินทางออกจาก
ศูนยราชการจังหวัดนนทบุรี เล้ียวขวาที่ส่ีแยกแคราย ขามสะพานพระราม 5 เลี้ยวขวาท่ีส่ีแยกบางสีทอง
เขา สถู นนบางกรวย - ไทรนอย เลี้ยวขวาไปทางทา นา้ํ บางศรีเมือง เล้ยี วซา ยทส่ี ่ีแยกบางศรีเมอื ง และเล้ียวขวา
เขาซอยวัดเฉลมิ พระเกียรติ
2. ประวัติ ความเปนมาของวัดเฉลิมพระเกียรติวรวิหาร เดิมเปนบริเวณปอมเการิมฝง
ตะวันตกของแมน ํ้าเจาพระยาใตต ลาดขวัญเมอื งนนทบุรีเม่ือครั้งพระบาทสมเด็จพระน่ังเกลาเจาอยูหัว
รชั กาลที่ 3 โปรดเกลา โปรดกระหมอมใหพระยาพระคลงั สมเด็จเจา พระยาบรมมหาประยรู วงศ
(ดิศ บุนนาค) เปนแมกองสรางวัดข้ึนในบริเวณนั้น เพ่ือเปนการเฉลิมพระเกียรติพระอัยกาพระอัยกี
และสมเด็จพระศรีสุลาไลยพระราชชนนีแหงพระองค และทรงพระราชทานนามพระอารามแหงน้ีวา
“วัดเฉลมิ พระเกียรต”ิ
3. ความสําคัญของวัดเฉลิมพระเกียรติวรวิหาร เปนพระอารามหลวงชั้นโท ชนิดวรวิหาร
สังกัดคณะสงฆมหานิกาย ที่ดินต้ังวัดมีเนื้อที่ 24 ไร 3 งาน 22 ตารางวา โฉนดที่ดินเลขท่ี 156460
ต้ังวดั เมือ่ พ.ศ. 2390 ไดพระราชทานวิสุงคามสีมา เม่ือ พ.ศ. 2394 เปนสถานท่ีพักกองทัพเพ่ือรอรับ
การเสด็จพระราชดําเนินมาสงทัพของพระมหากษัตริยมาประกอบพิธีกรรมเพ่ือความเปนสวัสดิมงคล
ของกองทัพในราชการสงคราม ต้ังแตสมัยพระบาทสมเด็จพระน่ังเกลาเจาอยูหัว รัชกาลที่ 3 ถึงสมัย
พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกลา เจาอยูหวั รชั กาลที่ 5
4. โบราณสถาน และโบราณวัตถใุ นวดั เฉลิมพระเกยี รติ
4.1 โบราณสถานในวัดเฉลิมพระเกียรติ ไดแก (1) วัดเฉลิมพระเกียรติวรวิหาร (2) พระอุโบสถ
(3) พระวิหาร (4) การเปรียญหลวง (5) พระเจดีย (6) กําแพงแกว (7) กําแพงใหญหนาวัด (8) ศาลาแดงเหนือ
ศาลาแดงใต และ (9) พระศรีมหาโพธิ์
4.2 โบราณวัตถุในวัดเฉลิมพระเกียรติ ไดแก (1) พระประธานในพระอุโบสถ
(2) พระศลิ าขาว และ (3) ตกุ ตาศลิ าจนี ในอิรยิ าบถตาง ๆ
36
5. กจิ กรรม ประเพณใี นวดั เฉลมิ พระเกยี รติวรวิหาร ไดแ ก งานวัฒนธรรมสองฝงเจาพระยา
ใตฟา นนท
ผลการเรียนรูท่ีคาดหวัง
กกกกกกก1. บอกและอธบิ ายวัดเฉลมิ พระเกียรติวรวหิ ารได
กกกกกกก2. ตอบกจิ กรรมทายบทวัดเฉลมิ พระเกยี รตวิ รวิหารได
กกกกกกก3. ตระหนกั ถึงคณุ คา ของวดั เฉลิมพระเกยี รตวิ รวิหาร
ขอบขายเนื้อหา
เร่อื งที่ 1 ทีต่ ง้ั แผนท่ี การเดินทางวัดเฉลิมพระเกยี รตวิ รวหิ าร
เรือ่ งที่ 2 ประวตั ิ ความเปนมาวัดเฉลมิ พระเกียรติวรวิหาร
เร่ืองท่ี 3 ความสําคญั ของวัดเฉลิมพระเกียรติวรวหิ าร
เรือ่ งที่ 4 โบราณสถาน โบราณวัตถวุ ดั เฉลมิ พระเกียรติวรวิหาร
เรอ่ื งที่ 5 กจิ กรรม ประเพณีทีส่ ําคัญวดั เฉลิมพระเกยี รตวิ รวิหาร
ส่อื ประกอบการเรยี น
1. หนังสือ อาคารลํ้าคา ควรรักษาคูเมือง จังหวัดนนทบุรี ช่ือผูแตง องคการบริหารสวน
จังหวดั นนทบรุ ี ปท ่พี มิ พ 2547 โรงพมิ พ ดอกเบ้ยี
2. หนังสือ พระอารามหลวงแหงราชอาณาจักรสยาม ช่ือผูแตง ลําจุล ฮวบเจริญ ปท่ีพิมพ
2555 โรงพมิ พ ดวงกมลพับลชิ ชิ่ง
3. หนังสือ วัดเฉลิมพระเกียรติวรวิหาร ชื่อผูแตง กองวรรณคดี และประวัติศาสตร ปที่พิมพ
2535 โรงพมิ พ กรมศลิ ปากร
4. หนงั สอื วัดสาํ คัญกรงุ รัตนโกสนิ ทร ช่อื ผูแตง กองวรรณคดี และประวัติศาสตร ปที่พิมพ
2525 โรงพิมพ กรมศลิ ปากร
5. หนงั สอื ประวตั ิวดั ทว่ั ราชอาณาจักร เลม 1 ช่อื ผแู ตง ฝา ยพทุ ธศาสนสถาน
6. หนังสือ วดั เฉลมิ พระเกียรติวรวิหาร จังหวดั นนทบุรี ช่อื ผูแตง สาํ นกั งานอัยการสูงสุด
ปท ่ีพมิ พ 2561 โรงพิมพ แอคคิวเรทเพรส จาํ กดั
7. บทความ เทศกาลงานประเพณี สบื คน จาก http://www.nonthaburitour.com
8. บทความ รายช่อื โบราณสถานในจงั หวัดนนทบุรี สืบคนจาก https://th.wikipedia.org
9. วัดเฉลิมพระเกียรติวรวิหาร ต้ังอยูที่ 86 หมู 3 ถนนทานํ้านนท – วัดโบสถดอนพรหม
ตาํ บลบางศรเี มือง อาํ เภอเมืองนนทบุรี จังหวัดนนทบรุ ี หมายเลขโทรศัพท 02-881-6323
37
เรอ่ื งที่ 1 ท่ีต้ัง แผนที่ การเดินทางวัดเฉลมิ พระเกยี รติวรวหิ าร
กกกกกกก1. วัดเฉลิมพระเกียรติวรวิหาร ตงั้ อยูเลขท่ี 86 หมู 3 ถนนทา นา้ํ นนท – วัดโบสถด อนพรหม
ตาํ บลบางศรีเมอื ง อําเภอเมอื งนนทบรุ ี จงั หวดั นนทบรุ ี หมายเลขโทรศัพท 02-881-6323
กกกกกกก2. การเดินทางไปวัดเฉลิมพระเกียรตวิ รวิหารมี 2 เสน ทาง (1) จดุ เร่ิมตนท่ีทา น้ํานนทบรุ ี
นง่ั เรอื ขา มฟาก จากทาน้ํานนทบุรี ไปทานาํ้ บางศรีเมอื ง แลวข้ึนรถโดยสารประจาํ ทาง หรือรถสองแถว
จากทา นํ้าบางศรีเมอื ง สายวดั เฉลิมพระเกียรติ ดังภาพ
(2) จุดเรมิ่ ตนที่ ศูนยราชการจังหวัดนนทบุรี เดินทางออกจากศูนยราชการจังหวัดนนทบุรี เลี้ยวขวาที่ส่ีแยก
แคราย ขามสะพานพระราม 5 เลี้ยวขวาท่ีส่ีแยก บางสีทอง เขาสูถนนบางกรวย - ไทรนอย เล้ียวขวาไปทาง
ทานาํ้ บางศรีเมือง เลีย้ วซา ยทส่ี ีแ่ ยกบางศรเี มอื ง และเลยี้ วขวา เขา ซอยวดั เฉลมิ พระเกียรติ ดงั ภาพ
38
เรื่องท่ี 2 ประวัติ ความเปนมาวัดเฉลิมพระเกยี รตวิ รวิหาร
วัดเฉลิมพระเกียรติวรวิหาร เดิมเปนบริเวณปอมเการิมฝงตะวันตกของแมนํ้าเจาพระยาใต
ตลาดขวัญเมืองนนทบุรีเม่ือคร้ังพระบาทสมเด็จพระน่ังเกลาเจาอยูหัว รัชกาลที่ 3 โปรดใหพระยาพระคลัง
(ดิศ บุนนาค) เปนแมกองสรางวัดข้ึนในบริเวณนั้น เพ่ือเปนการเฉลิมพระเกียรติพระอัยกา พระอัยกี และ
สมเด็จพระราชชนนแี หงพระองค และทรงพระราชทานนามพระอารามแหง นี้วา “วัดเฉลิมพระเกยี รต”ิ
การสรางวัดเฉลิมพระเกียรติ ในสมัยรัชกาลท่ี 3 ยังไมเสร็จสมบูรณ พระบาทสมเด็จพระจอมเกลาเจาอยูหัว
รัชกาลท่ี 4 จึงทรงสรางตอมาเปนการสนองพระมหากรุณาธิคุณนพระบาทสมเด็จพระน่ังเกลาเจาอยูหัว
รัชกาลท่ี 3 โปรดใหพ ระยาทพิ ากรวงศ (ขาํ บนุ นาค) เปนแมก องบรู ณะจนแลวเสร็จทั้งพระอาราม และ
ไดม กี ารบูรณปฎสิ งั ขรณกนั มาเรอ่ื ย ๆ จนถึงปจจบุ นั
วัดเฉลิมพระเกียรติวรวิหาร มีประวัติความเปนมา พระบาทสมเด็จพระน่ังเกลาเจาอยูหัว
รัชกาลที่ 3 ทรงมีพระราชดําริใหสรางวัดขึ้นในบริเวณปอมเการิมฝงตะวันตกของแมนํ้าเจาพระยาใต
ณ ตลาดขวัญเมืองนนทบุรี ซ่ึงเปนนิวาสถานเดิมแหงพระอัยกาพระอัยกีของพระองค กับท้ังยังเปนที่
ประสูติของสมเด็จพระศรีสุลาไลย พระราชชนนีของพระองคดวย เพื่อเปนการเฉลิมพระเกียรติ
พระอยั กา พระอยั กี และพระราชชนนี ในป พ.ศ. 2390 ในการนีโ้ ปรดเกลาโปรดกระหมอ ม ให
สมเด็จเจา พระยา บรมมหาประยรู วงศ (ดศิ บุนนาค) เมอื่ ครั้งเปนพระยาพระคลังตําแหนง สมุหกลาโหม เปน
แมกองสรางวัด โดยโปรดเกลาโปรดกระหมอมใหสรางปอมปราการกออิฐถือปูนเปนรูปสี่เหล่ียมรอบวัด
มใี บเสมาทาํ นองเดียวกับกําแพงพระบรมมหาราชวัง พระราชทานนามวา วัดเฉลิมพระเกียรติ
กกกกกกกกลาวโดยสรุป วัดเฉลิมพระเกียรติวรวิหาร มีประวัติความเปนมา คือ เดิมเปนปอมเการิมฝง
ตะวนั ตกของแมน ้ําเจา พระยา ใตต ลาดขวัญเมอื งนนทบรุ ี คร้งั พระบาทสมเดจ็ พระนง่ั เกลาเจาอยูหัว รัชกาลที่ 3
โปรดเกลา โปรดกระหมอมใหพระยาพระคลัง สมเด็จเจาพระยา บรมมหาประยูรวงศ (ดิศ บนุ นาค) เปน แมกอง
สรางวดั ข้นึ ในบริเวณนั้น เพื่อเปน การเฉลิมพระเกยี รตพิ ระอัยกา พระอัยกี และสมเด็จพระศรีสลุ าไลยพระราช
ชนนแี หง พระองค และทรงพระราชทานนามพระอารามแหง นี้วา “วัดเฉลิมพระเกยี รติ”
เร่อื งที่ 3 ความสําคัญของวัดวดั เฉลมิ พระเกียรติวรวิหาร
กกกกกกกวัดเฉลิมพระเกียรติวรวิหาร เปนพระอารามหลวงชั้นโท ชนิดวรวิหาร สังกัดคณะสงฆมหานิกาย
ที่ดินตั้งวัดมีเนื้อที่ 24 ไร 3 งาน 22 ตารางวา โฉนดที่ดินเลขท่ี 156460 ต้ังวัดเมื่อ พ.ศ. 2390 ไดพระราชทาน
วิสงุ คามสีมา เม่ือ พ.ศ. 2394
กกกกกกกวัดเฉลิมพระเกียรติวรวิหาร มีความสําคัญ เปนสถานท่ีพักกองทัพเพื่อรอรับการเสด็จพระราช
ดําเนินมาสงทัพของพระมหากษัตริยมาประกอบพิธีกรรมเพ่ือความเปนสวัสดิมงคลของกองทัพในราชการ
สงคราม ต้ังแตสมยั พระบาทสมเดจ็ พระนงั่ เกลา เจา อยหู ัว รัชกาลท่ี 3 ถึงสมัยพระบาทสมเดจ็ พระจุลจอมเกลา
เจาอยูหวั รชั กาลที่ 5
39
กกกกกกกวัดเฉลิมพระเกียรติวรวิหาร มีความสําคัญ เม่ือพระบาทสมเด็จพระนั่งเกลาเจาอยูหัว
รัชกาลท่ี 3 ไดทรงสรางวัดเฉลิมพระเกียรติ พระองคก็ทรงไดสรางปอมปราการเปนลักษณะเดียวกัน
กบั กาํ แพงพระบรมหาราชวงั และปอมปราการแหง นี้ตอมาปรากฏวา ไดเปน ท่ีพักกองทัพเพ่ือประกอบ
พิธกี รรมเมือ่ คราวยกทัพไปทางเหนอื หลายครง้ั เทาที่พบหลักฐานมอี ยู 4 คร้งั คือ
กกกกกกกครั้งทหี่ นึ่ง สมัยพระบาทสมเด็จพระจอมเกลาเจาอยูหวั รชั กาลที่ 4 พ.ศ. 2395 เมื่อ
กรมหลวงวงศาธิราชเปนแมทัพยกไปตีเมืองเชียงตุง ไดพักพลรอเสด็จพระราชดําเนินมาสง ณ วัดนี้ ดังปรากฏ
ในจดหมายเหตุเรื่องทัพเมอื งเชยี งตงุ
กกกกกกกคร้ังที่สอง สมัยพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกลาเจาอยูหัว รัชกาลท่ี 5 พ.ศ. 2418 เมื่อเจาพระยา
ภูธราภัย (นุช บุญยรัตพันธุ) เปนแมทัพ ไปปราบฮอไดเคล่ือนขบวนทัพออกจากกรุงเทพมหานคร มาพักพล
เปลย่ี นขบวนทัพใหมท ่วี ัดน้ี ดังปรากฏในจดหมายเหตเุ ร่ืองเจา พระยา ภูธราภัย ยกทพั ไปปราบฮอ
กกกกกกกคร้ังที่สาม ในป พ.ศ. 2428 เมื่อเจาพระยาสุรศักด์ิมนตรี ครั้งยังเปน จหม่ืนไวยวรนารถ ยกทัพ
ไปปราบฮอ กไ็ ดขน้ึ มาพักพลทีว่ ดั นี้
กกกกกกกคร้ังที่ส่ี ในป พ.ศ. 2430 (จ.ศ. 1249) เจาพระยาสุรศักด์ิมนตรี ไดยกทัพไปปราบฮอ อีกคร้ัง และ
ไดพกั พลท่วี ัดเฉลมิ พระเกียรตแิ หงนีอ้ ีกครงั้ หนึง่
กกกกกกกกลาวโดยสรุป ความสําคัญของวัดเฉลิมพระเกียรติวรวิหาร เปนพระอารามหลวงช้ันโท
ชนดิ วรวิหาร สังกดั คณะสงฆม หานิกาย ทด่ี ินต้งั วดั มีเนือ้ ที่ 24 ไร 3 งาน 22 ตารางวา โฉนดที่ดินเลขที่
156460 ต้ังวดั เม่ือ พ.ศ. 2390 ไดพระราชทานวสิ ุงคามสมี า เม่ือ พ.ศ. 2394 เปนสถานที่พักกองทัพ
เพ่ือรอรับการเสด็จพระราชดําเนินมาสงทัพของพระมหากษัตริยมาประกอบพิธีกรรมเพ่ือความเปน
สวัสดิมงคลของกองทัพในราชการสงคราม ต้ังแตสมัยพระบาทสมเด็จพระน่ังเกลาเจาอยูหัว รัชกาลท่ี 3
ถึงสมยั พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกลาเจา อยหู วั รชั กาลที่ 5
เรือ่ งที่ 4 โบราณสถาน โบราณวตั ถุวดั เฉลิมพระเกียรตวิ รวิหาร
กกกกกกก1. โบราณสถานในวัดเฉลมิ พระเกยี รติวรวิหาร
กกกกกกก 1.1 วดั เฉลมิ พระเกยี รตวิ รวหิ าร ทะเบยี นเลขที่ 0000210 ทตี่ งั้ 86 หมู 3 ถนนทา นา้ํ
นนท – วดั โบสถด อนพรหม ตําบลบางศรเี มือง อําเภอเมืองนนทบรุ ี จังหวัดนนทบรุ ี ประกาศวนั ท่ี 13
มกราคม พ.ศ. 2541 เลม 115 ตอนพิเศษ 3 ง หนา 1
40
กกกกกกก 1.2 พระอโุ บสถ
สถาปต กรรมแบบพระราชนยิ มมคี วามกวาง 26 เมตร ยาว 40 เมตร ตั้งอยู
ระหวา งการเปรยี ญหลวงกบั พระวหิ ารหลวงมีกําแพงแกวลอมรอบ ดานเหนือ และดานใตยาวดาน
ละ 100 เมตร ดา นตะวันออกและดา นตะวนั ตกยาวดา นละ 45 เมตร พระบาทสมเด็จพระนัง่ เกลา
เจา อยูหัวโปรดเกลาโปรดกระหมอม ใหพระยาคลัง (ดิศ บนุ นาค) เปน แมกองกอสรา ง โดยกําหนดฤกษ
กอ สรา งพระอโุ บสถในวนั ข้ึน 13 คา่ํ เดือน 11 ตรงกับวันศุกรที่ 22 ตุลาคม พ.ศ. 2390 ปมะแมเวลา 4 โมงเชา
41
กกกกกกก 1.3 พระวิหาร
สถาปต ยกรรมแบบราชนยิ มมักเรียกกนั วา “วิหารพระศลิ าขาว” ตัง้ อยูด านทศิ ใต
ของพระอโุ บสถ มีกําแพงแกว ลอ มรอบเชื่อมตอกบั พระอโุ บสถ ขนาดกวาง 15 เมตร ยาว 24 เมตร
รวมพ้ืนทที่ ้ังหมด 360 ตารางเมตร กําแพงดานทิศเหนือและทิศใต ยาวดานละ 28 เมตร สรางดวย
อิฐถอื ปูนเปน สถาปต ยกรรมแบบเดยี วกบั พระอุโบสถ ภายในประดิษฐานพระศิลาขาว
42
กกกกกกก 1.4 การเปรยี ญหลวง
สถาปตยกรรมแบบพระราชนิยมอยทู างทศิ เหนือของพระอุโบสถ ตดิ กบั เขต
สังฆาวาสมีกาํ แพงแกวลอมรอบเช่ือมตอ กบั พระอโุ บสถ และพระวหิ าร ขนาดความกวาง 16 เมตร
ยาว 24 เมตร กําแพงแกว ดานทิศเหนอื และทิศใตย าวดา นละ 35 เมตร ดานทศิ ตะวนั ออก และ
ทศิ ตะวันตกยาวดา นละ 28 เมตร สถาปตยกรรมแบบเดยี วกับพระวหิ าร และพระอุโบสถ ภายใน
ประดิษฐานพระปฏมิ าชัยวฒั น มพี ทุ ธลักษณะนง่ั ขดั สมาธิเพชร พระหตั ถซา ยจบั พดั ถวายพระพร