BUKU SKRAP: PERKEMBANGAN PENDIDIKAN DI TANAH MELAYU PADA ABAD KE-19.

IJAZAH SARJANA MUDA PENDIDIKAN (SEJARAH) DENGAN KEPUJIAN
FAKULTI SAINS KEMANUSIAAN

UNIVERSITI PENDIDIKAN SULTAN IDRIS

PENTAKSIRAN AKHIR
HSM 3023

MALAYSIA ABAD KE-19

ARAHAN TUGASAN KHAS:
Hasilkan sebuah buku skrap berkaitan perkembangan pendidikan di Tanah Melayu

pada abad ke-19.

TARIKH PENGHANTARAN:
29/7/2022

DISEDIAKAN UNTUK:
Dr. Wan Noorlizawati binti Wan Mat Ali

DISEDIAKAN OLEH:
Muhammad Rusydan Bin Kamaruzaman

BUKU SKRAP HSM 3023 (MALAYSIA ABAD KE-19)

Perkembangan Pendidikan
Di Tanah Melayu

Pada Abad Ke-19.

Pengenalan 1
Pendidikan Tidak Formal Masyarakat Melayu 2
Institusi Pondok (Pengajian Agama) 3
Sekolah Vernakular Melayu 5
Sekolah Vernakular Cina 7
Sekolah Vernakular India 8
Sekolah Inggeris 9
Kesimpulan 11
Rujukan 12

Sepertimana yang kita sedia maklum bahawa pendidikan merupakan satu perkara yang sangat penting bagi
sesebuah negara. Namun, ianya bukanlah menjadi keutamaan bagi pihak penjajah untuk dititikberatkan soal
pendidikan di Tanah Melayu sepertimana dasar ekonomi atau politik. Setiap dasar pendidikan di era tersebut terhasil
akibat proses kolonialisme itu sendiri. Oleh sebab itu, penelitian berkaitan pendidikan tempatan dan pengaruh
kolonialisme pada akhirnya menunjukkan bahawa dasar pendidikan era kolonialisme dibentuk dan dilaksanakan
semata mata atas tujuan yang tidak menjaga kepentingan penjajah (Kumar, 2005).

Tambahan pula, bagi memastikan kelancaran pentadbiran politik dan keuntungan ekonomi, pihak penjajah bukan
sahaja memisah-misahkan ke tiga-tiga kumpulan etnik ini mengikut kegiatan ekonomi tetapi juga membiarkan
aliran pendidikan yang berbagai. Malah di kalangan orang Melayu sendiri, pihak penjajah telah membina dualisme
pendidikan bila memperkenalkan sistem pendidikan Inggeris untuk kumpulan elit, manakala sekolah Melayu
disediakan untuk anak-anak Melayu di kalangan kelas sederhana dan bawahan.1 Malah sekolah agama seperti pondok
dan madrasah dipinggirkan dalam dasar pendidikan Inggeris. Pendidikan aliran agama Islam terpaksa bersendirian
memastikan kelangsungannya di dalam masyarakat Melayu khususnya di kawasan luar bandar dan kampung tradisi
Melayu

1 Nur Atiqah Tang Abdullah & Ong Puay Liu, “Latar Belakang Sejarah Sistem Pendidikan dan Masyarakat Majoriti Minoriti
di Malaysia”. Selangor: Universiti Kebangsaan Malaysia, 2017, hlm. 82.

Pendidikan Awal

Menurut Mansur Sanusi (1955) pendidikan yang diperoleh oleh orang
Melayu sebelum kedatangan kuasa Eropah adalah dikenali sekolah
bumiputera.2 Beliau memetik dalam Hikayat Abdullah bahawa diceritakan
yang orang Melayu tidak ada sekolah yang khas. Pada masa itu orang
Melayu hanya mempunyai beberapa tempat belajar membaca Quran dan
menulis pelajaran agama daripada guru Quran yang dipilih oleh ibu bapa
kanak-kanak tersebut. Guru pada masa itu dikatakan mengajar
berbagai-bagai ilmu seperti bersilat, bomoh, nujum, pawang,
mengarang, dan menyalin.

Sekolah Quran tersebut biasanya diadakan di rumah guru sahaja. Ibu Pendidikan informal juga dikenali
bapa menyerahkan anak-anak mereka kepada guru yang dipilih berserta sebagai proses pembelajaran
dengan barang bekalan seperti segulung tikar, bantal, periuk belanga, melalui aktiviti kehidupan seharian
dan sekampit beras. Mereka akan belajar tiga kali sehari iaitu satu
pelajaran selama satu jam. Pada waktu lapang pula, murid-murid
berkenaan disuruh bekerja menolong guru masing-masing seperti
membuat sawah, membuat kerja di rumah atau di dusun. Selain itu, di
sekolah ini juga murid juga diajar tentang huruf Arab bagi menulis dan
menyalin kitab-kitab agama dan membaca Quran.

2 Ramli Saadon, Khairi Ariffin & Ishak Saat, “Perkembangan Pendidikan orang Melayu di Malaya sebelum kemunculan
Western-Type-Education”, Jurnal Perspektif Jil. 8 Bil. 2, hlm. 80.

Lahirnya institusi pondok ini di Tanah Melayu adalah dalam
lingkungan akhir abad ke 19 dan awal abad ke 20. Walau
bagaimanapun, institusi ini dikatakan telah wujud di Melaka
sejak kurun ke 15 Masihi. Setelah Melaka jatuh ke tangan
Portugis pada 1511 Masihi,3 institusi pondok berpindah ke
Aceh, kemudian ke Pattani dan akhirnya menular pula di
seluruh Tanah Melayu. Melalui institusi ini pendidikan
Islam terus berkembang dan mencapai tahap
kegemilangannya di pertengahan abad ke 19 hinggalah ke
hari ini, ia masih lagi wujud walaupun hanya di beberapa
tempat sahaja kerana adanya persaingan dengan sekolah
agama kerajaan.

Sebuah tempat pengajian pondok tertua di Kelantan telah
didirikan pada tahun 1820 yang dikenali sebagai Pondok Tok
Pulai Chondong. Pengajian di pondok adalah secara percuma
dan terbuka kepada semua orang Melayu yang beragama
Islam. Kebiasaannya para pelajar akan menyambung
pengajian di pondok setelah mereka tamat belajar di sekolah
al-Quran (di kampung masing-masing). Antara tokoh yang
menjadi guru dalam institusi pengajian pondok dan di antara
mereka pernah mendalami pengajian di Mekah ialah Sheikh
Daud bin Abdullah al-Fatani, Sayid Abdul Rahman (Tokku
Paloh), dan Muhammad Yusoff bin Ahmad (Tok Kenali).

3 Shariful Bin Kamaruddin, Muhammad Wazir Bin Muslat & Mohd Adlin Bin Salleh, “Sistem Pendidikan Sekular Dalam
Pertumbuhan Dan Perkembangan Pendidikan Masa Kini”, Artikel Pusat Pembangunan Pengajian Asasi (CDFS), Universiti
Selangor, 2017, hlm. 200.

Seperti institusi pendidikan yang lain, kurikulum pondok juga berubah dari masa
ke semasa tetapi tetap berlandaskan ajaran Islam. Perubahan kurikulum ini
berlaku akibat daripada perubahan guru atau pertambahan ilmu guru. Mata
pelajaran yang diajar di kebanyakan pondok termasuklah nahu, saraf, fikah,
tauhid, tasawuf dan akhlak. Namun begitu, terdapat perbezaan di antara
sesebuah pondok dengan pondok yang lain. Walau pun pengajian pondok tidak
didasarkan pada kenaikan darjah, secara kasar sistem pengajian boleh dibahagi
kepada tiga peringkat, iaitu permulaan, pertengahan dan tinggi.

Menurut Suhanim Abdullah (2014) kaedah pembelajaran yang
digunakan di pondok adalah sama seperti kaedah yang
dijalankan di Masjidil Haram. Sewaktu belajar, murid-murid
dikehendaki duduk bersila dalam satu bulatan yang hampir
tertutup. Bahagian yang terbuka itu ialah untuk guru. Tempat
guru itu biasanya berlapik dengan hamparan. Setelah itu guru
mengajar dengan menggunakan teknik syarahan dan merujuk
kepada sebuah kitab. Setiap murid akan membuka catatan
pada ruangan kosong yang disediakan di tepi halaman kitab.
Biasanya guru akan membaca kitab itu dalam bahasa Arab dan
kemudiannya menerangkan dalam bahasa Melayu. Kaedah ini
dikenali sebagai halaqah atau sistem umumi.4

4 Masyhurah Mohamad Rawi, Harun Baharudin, Maimun Aqsha Lubis & Siti Aisyah Romli, “Institusi Pondok Dalam Sistem
Pendidikan Islam Di Malaysia”, Bangi: Universiti Kebangsaan Malaysia, 2015, hlm. 5.

Keputusan oleh kerajaan Negeri-negeri Selat untuk menubuhkan sekolah Melayu berlaku
selepas mendapat arahan dari Mahkamah Pengarah-Pengarah dari India pada tahun 1855.
Keputusan ini bermula pada tahun 1854, apabila Gabenor Jeneral di India menghantar
perutusan Jemaah pengarah melawat Negeri-Negeri Selat untuk membuat laporan
pendidikan di negeri-negeri tersebut. Pada tahun 1855, sebuah sekolah Melayu telah
didirikan di Bayan Lepas, Pulau Pinang. Pada tahun berikutnya, iaitu pada tahun 1856, dua
buah lagi sekolah Melayu dibuka, iaitu di Teluk Belangah dan di Kampung Gelam Singapura.
Sekolah di Teluk Belangah, kemudiannya dijadikan maktab perguruan bagi guru-guru sekolah
Melayu. Sekolah di Kampung Gelam pula berubah menjadi sekolah Quran sehingga disusun
semula.

Sekolah terawal yang ditubuhkan pada ketika itu adalah Teluk Belangah, Singapura.
Kemudian diikuti dengan beberapa sekolah di Melaka dan Pulau Pinang. Walaupun
pendidikan telah disediakan, yang menyedihkan apabila perkara tersebut kurang
mendapat sambutan dalam kalangan ibu bapa Melayu. Oleh itu, A.M Skinner
menyesuaikan pengajaran di sekolah dengan mewujudkan dua aliran iaitu aliran secular
dan aliran agama berselang-seli diadakan. Hal ini dibentuk kerana berkemungkinan
pada ketika itu ibu bapa hanya mementingkan ilmu agama dan tidak mengendahkan
ilmu-ilmu keduniaan walhal kedua-duanya merupakan perkara yang penting. Selain itu,
kerajaan British juga bertindak mengubah pengajar yang mengajar subjek bahasa
Melayu. Dalam masa yang sama, ibu bapa dipertanggungjawabkan untuk membayar gaji
para guru yang mengajar subjek ini bagi sekolah aliran agama.5

5 Parameswari Krishnan, J. Hinduja Jayer Raman, Said Darkasi & Rohini Krishnan, Dasar British Dan Jepun Terhadap
Sekolah Melayu Dan Tamil Sebelum Tahun 1957. Jurnal Kinabalu Bil. 26(2), 253-276, 2020, hlm. 267.

Pendidikan Melayu amnya atau sekolah Melayu khususnya mengalami kepayahan dalam mencapai tahap dan
martabat pendidikan yang sepatutnya dimiliki oleh anak-anak Melayu. Sehingga Perang Dunia Kedua, nasib
pendidikan vernakular Melayu tidak mengalami sebarang perubahan atau mencapai tahap pendidikan yang
boleh dibanggakan kerana dasar kolonial British tidak mahu memberikan anak-anak Melayu pendidikan
Melayu yang betul-betul sempurna dan dasar kolonial British berkenaan sekadar ‘melepaskan batuk di
tangga.’ Keadaan pendidikan vernakular Melayu ini terus berada dalam kedaifan dan sehingga Perang Dunia
Kedua perubahan taraf pelajaran vernakular dalam kalangan anak-anak Melayu terus berada dalam keadaan
yang tidak memuaskan. Perkembangan pelajaran vernakular Melayu semenjak diperkenalkan sehingga
Perang Dunia Kedua memperlihatkan satu transisi yang amat perlahan dalam mengubah taraf hidup dan
pelajaran dalam kalangan anak-anak Melayu.6

6 Khairi Bin Ariffin, Ramli Bin Saadon, Ismail Ali, “Kurikulum Pelajaran Vernakular Melayu di Tanah Melayu Pada Zaman
Kolonial British Sehingga Perang Dunia Kedua”, MANU Bil. 18,

Pendidikan bagi etnik Cina di Tanah Melayu telah bermula seawal abad
ke-19 selaras dengan penghijrahan secara besar-besaran orang Cina ke
Tanah Melayu.7 Kedatangan orang Cina ke Tanah Melayu adalah untuk
memenuhi keperluan tenaga buruh dalam sektor perlombongan bijih
timah dan faktor kesusahan hidup di negara asal mereka seperti
pergolakan politik, bencana alam dan kepadatan penduduk terutama di
bahagian utara China. Kerajaan British tidak membantu penubuhan
sekolah Cina kerana penduduk Cina di Tanah Melayu dianggap sebagai
penduduk asing sementara. Oleh yang demikian kaum Cina mengambil
inisiatif sendiri untuk menubuhkan sekolah-sekolah Cina di negeri ini.

Sekolah Cina pertama ditubuhkan di Melaka pada tahun 1815 oleh
sekumpulan mubaligh dari Persatuan Mubaligh London. Kemudiannya
sekolah Cina dibuka oleh individu Cina, persatuan Cina daerah,
persatuan suku kaum dan jabatan pentadbir. Individu dan persatuan
biasanya akan menderma secara bulanan untuk menampung
perbelanjaan pengurusan sekolah tersebut. Pihak pentadbiran Inggeris
tidak campur tangan, malahan menentang keras pembiayaan untuk
pembinaan sekolah Cina. Namun begitu, apabila wujudnya perkembangan
anti Inggeris di kalangan masyarakat Cina, pihak pentadbir Inggeris
telah melaksanakan 'Enakmen Pendaftaran Sekolah' pada tahun 1920
bagi mengawal perkembangan sekolah-sekolah Cina.

7 Sharifah Darmia Sharif Adam, Irma Wani Othman, Jais Abdul Hamid, Mohd Sohaimi Esa, Romzi Ationg, Siti Aidah Lukin
@ Lokin & Budi Anto Mohd Tamring, “Pengaruh Pendidikan Dalam Kepelbagaian Etnik Sebelum Dan Selepas Merdeka Di
Malaysia”, International Journal of Law, Government and Communication (IJLGC) Volume 6 Issue 23, 2021, hlm. 73.

Bagi sekolah Vernakular Tamil pula, kebanyakan sekolah-sekolah Sekolah Anglo Tamil
Tamil yang didirikan hanya untuk mematuhi akta buruh dan
menjadikannya sebagai satu tarikan kepada buruh-buruh India
untuk datang dan bekerja di ladang mereka memandangkan
terdapat kemudahan pendidikan disediakan bagi anak-anak mereka.
Selain itu, dari segi kemudahan fizikal didapati juga sekolah-
sekolah Tamil dalam keadaan daif dan serba kekurangan. Sekolah
Tamil yang didirikan oleh pengusaha ladang dan estet
mengutamakan penerapan nilai-nilai ketamilan seperti
penggunaan bahasa Tamil sebagai bahasa pengantar, sukatan
pelajaran yang diambil dari India dan guru-guru yang
kebanyakkannya diambil daripada kalangan pekerja di latang atau
estet yang celik huruf.8

Terdapat juga guru yang diambil terus daripada India tetapi
komitmen mereka sangat mendukacitakan kerana mereka hanya
menggunakan profesion perguruan sebagai batu loncatan untuk
mendapatkan pekerjaan yang lebih baik pada masa hadapan.
Memandang persekitaran sekolah Tamil yang serba kekurangan
dan pendidikan hanya diberikan di peringkat sekolah rendah sahaja
menyebabkan lulusan sekolah Tamil tidak berpeluang untuk
memegang jawatan tinggi dalam pentadbiran kerajaan British di
Tanah Melayu.

8 Jagatheswary Narayanan, “Survival Sekolah Vernakular Tamil”, Sinar Harian, 2020, diperoleh daripada
https://www.sinarharian.com.my/article/114552/KHAS/Pendapat/Survival-sekolah-vernakular-Tamil

Tonggak pendidikan Inggeris di Tanah Melayu terdiri dari
pelbagai badan mubaligh, pertubuhan-pertubuhan amal dan
sebagainya. Sekolah Inggeris terdiri daripada tiga jenis iaitu
free school yang mendapat bantuan kerajaan, yang kedua
sekolah Inggeris separa bantuan, yang dimulakan oleh badan
mubaligh Kristian dengan bantuan kerajaan, dan yang ketiga
ialah sekolah Inggeris persendirian.

Free school dinamakan sedemikian bukan kerana tidak
dikenakan bayaran yuran, tetapi kerana ia dibuka kepada
murid-murid dari semua bangsa tanpa mengira kaum dan
taraf ekonomi. Sekolah ini juga tidak mengenakan yuran
kepada mereka yang tidak mampu. Penang Free School
merupakan free school peringkat sekolah rendah yang
pertama dan dimulakan pada tahun 1816 atas inisiatif Rev. R.
Hutchings dan pada tahun 1891 sekolah tersebut mula
menyediakan pendidikan sekolah menengah.9

9 Shariful Bin Kamaruddin, Muhammad Wazir Bin Muslat & Mohd Adlin Bin Salleh, “Sistem Pendidikan Sekular Dalam
Pertumbuhan Dan Perkembangan Pendidikan Masa Kini”, Artikel Pusat Pembangunan Pengajian Asasi (CDFS), Universiti
Selangor, 2017, hlm. 204.

Pada Tahun 1826 Malacca Free School telah ditubuhkan dan kemudiannya ditukar nama kepada Sekolah Tinggi
Melaka. Tahun 1894 Sekolah Victoria, Kuala Lumpur dan pada tahun 1906 sekolah King Edward VII di Taping
ditubuhkan. Sekolah-sekolah Inggeris ini biasanya terdapat di bandar-bandar utama di Negeri-Negeri Selat dan
Negeri-Negeri Melayu Bersekutu. Di zaman pemerintahan British terdapat tiga jenis sekolah Inggeris iaitu
sekolah Inggeris yang ditubuhkan oleh persatuan-persatuan pendakwah Kristian seperti Katholik, Methodist, La
Salle dan Protestant. Kedua ialah sekolah kerajaan seperti Maktab Melayu Kuala Kangsar dan yang ketiga ialah
sekolah Inggeris persendirian.10

Malacca High School yang ditubuhkan pada 1826

10 Ibid, hlm. 204

Kesimpulannya, pendidikan di Tanah Melayu itu sendiri telah lama wujud bahkan sebelum kedatangan British lagi.
Namun begitu, setelah kedatangan British, di bentuknya sistem dan diberinya pendidikan kepada orang Melayu
walaupun tidak dilaksanakan secara bersungguh-sungguh. Pendidikan yang diaplikasikan di Tanah Melayu hanyalah
sebagai menepati syarat semata-mata dan bukannya ingin memberikan pendidikan yang sempurna. Pengamalan
ilmu kolonial dan dasar “laissez-faire” British telah menyebabkan pembetukan sistem pendidikan vernacular yang
didapati tidak mempunyai keseragaman. Kehadiran orang Cina dan India yang membawa bersama identiti etnik dan
jati diri mereka, yang turut ingin memastikan kelangsungan identiti, telah kemudiannya menubuhkan sekolah-
sekolah Cina dan Tamil secara persendirian tanpa bantuan pihak Inggeris. Sekolah tersebut telah menjadi tempat
untuk mereka mempertahankan kebudayaan dan identiti mereka. Memandangkan tiada undang-undang atau dasar
untuk menentukan hala tuju pendidikan Cina dan Tamil, maka hampir keseluruhan kandungan pengajaran dan
kurikulum diambil sepenuhnya daripada negara China atau India. Malahan, guru yang mengajar juga diambil daripada
negara China dan India untuk satu jangka masa yang panjang. Justeru itu, ianya menjadi satu faktor mengapa
sistem pendidikan vernakular Cina dan Tamil berkembang dengan acuan dan kehendak orang Cina dan India
sepenuhnya ketika itu dan menjadikan setiap kumpulan etnik mempunyai sistem pendidikan yang tersendiri dan
disebut sekolah aliran vernakular. Oleh itu, adalah terbukti bahawa etnisiti yang disokong oleh dasar penjajah telah
menjadi teras kepada pembentukan sistem pendidikan vernakular di Tanah Melayu.

Ariffin, K., Saadon, R., & Ali, I. (2012). Kurikulum Pelajaran Vernakular Melayu di Tanah Melayu Pada Zaman
Kolonial British Sehingga Perang Dunia Kedua. MANU, 5.

Kamaruddin, S., Muslat, M., & Salleh, M. (2017). Sistem Pendidikan Sekular Dalam Pertumbuhan dan Perkembangan
Pendidikan Masa Kini. Artikel Pusat Pembangunan Pengajian Asasi (CDFS), 200.

Krishnan, P., Jayer Raman, J., Darkasi, S., & Krishnan, R. (2020). Dasar British dan Jepun Terhadap Sekolah Melayu
dan Tamil Sebelum Tahun 1957. Jurnal Kinabalu, 267.

Mohamad Rawi, M., Baharudin, H., Aqsha Lubis, M., & Romli, S. (2015). Institusi Pondok Dalam Sistem Pendidikan
Islam di Malaysia. 5.

Narayanan, J. (2020, Disember 13). Survival Sekolah Vernakular Tamil. Retrieved Julai 20, 2022, from
https://www.sinarharian.com.my/article/114552/KHAS/Pendapat/Survival-sekolah-vernakular-Tamil

Saadon, R., Ariffin, K., & Saat, I. (n.d.). Perkembangan Pendidikan Orang Melayu di Malaysia Sebelum Kemunculan
Western-Type-Education. Jurnal Perspektif, 80.

Sharif Adam, S., Othman, I., Abdul Hamid, J., Esa, M., Ationg, R., Lukin@Lokin, S., & Mohd Tamring, B. (2021).
Pengaruh Pendidikan dalam Kepelbagaian Etnik Sebelum dan Selepas Merdeka di Malaysia. International
Journal of Law, Government and Communication (IJLGC) , 73.

Tang Abdullah, N., & Liu, O. P. (2017). Latar Belakang Sejarah Sistem Pendidikan dan Masyarakat Majoriti Minoriti
di Malaysia. Jurnal Universiti Kebangsaan Malaysia, 82.