การวิจารณ์และประเมินคุณภาพการแสดงโขน

การวจิ ารณแ์ ละประเมินคุณภาพการแสดงโขน

รามเกยี รต์ิ ตอน ศึกไมยราพณ์
จดั ทาโดย

นายพรี ภทั ร หุน่ กิตติเวชกุล ชน้ั ม.๔/๑๐ เลขท่ี ๔
งานนเ้ี ป็นสว่ นหนึง่ ของรายวิชา นาฏศิลป์ ศ ๓๑๑๐๑

โรงเรยี นสตรอี า่ งทอง

“โขน” คอื อะไร

โขน คือ การแสดงนาฏศิลป์ชั้นสูงของประเทศไทย ผู้แสดงจะสวมหัวที่เรียกว่า
โขน และใชล้ ีลาท่าทางการแสดงด้วยการเต้นไปตามบทพากย์ การเจรจาของผ้พู ากยแ์ ละ
ตามทานองเพลงหนา้ พาทย์ด้วยวงปพี่ าทย์ มีเร่ืองที่นยิ มนามาแสดง คอื พระราชนิพนธ์
บทละคร เร่ือง รามเกียรติ์ แต่งกายเลียนแบบเครื่องทรงของพระมหากษัตริย์ที่เป็น
เครอ่ื งตน้ เรียกวา่ การแตง่ กายแบบยืนเคร่ือง มจี ารีตข้นั ตอนการแสดงทีเ่ ป็นแบบแผน
นิยมจดั แสดงเฉพาะงานพธิ ที ี่สาคัญ เชน่ งานพระราชพิธตี า่ งๆ

โครงเรือ่ งยอ่ ของรามเกยี รต์ิ ตอน ศึกไมยราพณ์

พิเภกทลู บอกพระรามวา่ มีพระเคราะหร์ า้ ย หนมุ านจงึ อาสาเนรมิตร่างกายให้ใหญ่
เพื่อนาพระรามไปซ่อนในปาก เพ่ือให้พ้นจากพวกทศกัณฑ์ มัยราพณ์แอบลอบเข้าไปใน
กองทัพ แล้วเป่ายาสะกดให้ทุกคนนอนหลับและลักพาตัวพระรามไปท่ีเมอื งบาดาล เม่ือ
ไปถึงก็สั่งให้ทหารนาพระรามไปขงั ไว้ที่ดงตาลทา้ ยเมือง แล้วส่ังให้นางพิรากวนไปตักนา้
ใส่กระทะไว้ เพื่อจะต้มไวยวกิ และพระรามในวันรงุ่ ข้นึ

เม่ือหนุมานถูกลมพัดก็ตื่นจากมนต์สะกดของไมยราพณ์ พิเภกบอกให้หนุมานลง
ไปชว่ ยพระราม โดยหักกา้ นบัวแลว้ ลงไปที่เมอื งบาดาล เม่อื ถงึ เมืองบาดาล หนุมานต้อง
ต่อสู้กับด่านอสูรยักษ์รักษากาแพงเป็นด่านแรก ตามด้วยด่านช้างตกมัน ด่านยุงยักษ์
และดา่ นสระบัว ตามลาดบั

หนมุ านได้พบกบั มัจฉานุและต่อส้กู ัน ไมม่ ีใครแพใ้ คร จงึ ถามกนั วา่ อีกฝา่ ยเป็นใคร

จึงทราบว่าท้งั สองนน้ั เปน็ พอ่ ลกู กนั หนมุ านจึงถามทางลงไปที่เมืองบาดาลกบั มัจฉานุ แต่
มัจฉานุก็ได้บอกแค่ใบ้ๆ ว่า มายังไง ก็ให้ไปอย่างน้ัน หนุมานจึงหักก้านบัวแล้วลงไปที่
เมืองบาดาลไดใ้ นทส่ี ดุ

เมื่อลงไปถึง หนุมานก็พบกบั นางพิรากวนซ่ึงกาลงั ตักน้าอยู่ แล้วได้บอกว่าจะช่วย
ไวยวิก โอรสของนางท่ีถูกขังเน่ืองจากมีคนบอกมัยราพณ์ว่าไวยวิกจะได้ข้ึนครองราชย์
นางพิรากวนเลยชว่ ยใหห้ นุมานเขา้ ไปในเมืองบาดาล แล้วกเ็ ปา่ มนต์สะกดใสท่ หารยกั ษ์ท่ี
เฝา้ กรงขังพระรามอยู่ หนมุ านชว่ ยพระรามออกมาได้ แล้วกเ็ หาะพาพระรามข้นึ ไปฝากไว้
ที่เขาสุรกานต์ ส่วนตนเองก็ลงมาอีกครั้งเพื่อต่อสู้กับไมยราพณ์ หนุมานและไมยราพณ์
ตอ่ สู้กันแบบไมม่ ีใครยอมใคร ไมยราพณจ์ ึงออกอุบายใหส้ กู้ นั ด้วยกระบองตาล ไมยราพณ์
จะเปน็ ผตู้ ีก่อน แต่หนุมานก็ไมต่ าย เมือ่ ถงึ ทหี นมุ าน ไมยราพณ์กไ็ ม่ตายเช่นเดียวกัน

หนุมานจงึ ถามนางพิรากวนว่าทาไมไมยราพณไ์ ม่ตาย นางก็ตอบวา่ เพราะไมยราพณ์ถอด
ดวงใจเป็นแมลงภู่ใส่กล่องไว้ท่ีเขาตรีกฏู หนุมานจึงร่ายเวทใหก้ ายใหญ่โต เอื้อมมือไปถงึ
เขาตรีกูฏและขย้ีกล่องใส่แมลงภู่ ซ่ึงเป็นท่ีเก็บหัวใจของไมยราพณ์จนแหลกคามือ แล้ว
ตัดเศียรของไมยราพณไ์ ปพร้อมๆกนั ไมยราพณจ์ งึ สน้ิ ใจตายทันที

แนวคิดสาคญั และ วตั ถปุ ระสงคใ์ นการแสดง

เป็นกลอนบทละคร พระราชนิพนธ์ในพระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลก
มหาราช แต่งเพื่อรวบรวมวรรณคดีเก่าตั้งแต่สมัยกรุงศรีอยุธยาไว้มีให้สูญหาย ที่มาของ
เรื่อง นามาจากวรรณคดเี กา่ แกข่ องอินเดียทม่ี ีชอ่ื วา่ "คัมภรี ร์ ามายณะ" แนวคดิ สาคัญคือ
ธรรมะยอ่ มชนะอธรรม ก่อนจะทาการสิง่ ใดควรวางแผนพิจารณาให้ถ่ีถว้ น ไม่เช่นน้นั อาจ
เกิดผลร้ายแก่ตนเองในภายหลัง ซ่ึงแสดงเน่ืองในโอกาสวันเฉลิมพระชนมพรรษา ๘๙
พรรษา สมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนีพันปีหลวง ๑๒
สิงหาคม ๒๕๖๔ มลู นิธิส่งเสริมศลิ ปาชพี ในสมเดจ็ พระนางเจา้ สิริกติ ิ์ พระบรมราชนิ ีนาถ
เพ่ือร่วมสืบสานพระราชปณิธานของสมเด็จพระบรมราชชนนีพันปีหลวงในการอนุรักษ์
และสืบสานศิลปะการแสดงโขนให้ดารงอยู่คู่แผ่นดินไทยสืบไป โดยเชิญชวนประชาชน
ชาวไทยชมบันทึกการแสดงโขนมูลนิธิส่งเสริมศิลปาชีพฯ ความงดงามที่รังสรรค์ขึ้นด้วย
ศาสตร์และศิลป์หลายแขนง ที่ได้กลับมาสร้างความประทับใจให้ผู้ชมผ่านหน้าจอ
โทรทัศน์อีกคร้ัง โดยนาเสนอ ๓ ตอนยอดนิยม ได้แก่ สืบมรรคา, ศึกมัยราพณ์ และศึก
อนิ ทรชติ ตอนพรหมาศ โดยคดั เลอื กนักแสดงท่ีมีความสามารถ มีความถกู ต้องตามแบบ
แผน จารีตท่ที ากนั มานาน

การสร้างตัวละคร

ตัวละครหลักมีหนุมาน มัยราพณ์ พระราม และมีการสร้างตัวละครเสริมที่มีบท
สาคัญในเร่ือง คือ มัจฉานุ นางพิรากวน ผู้แสดงมีความเหมาะสมตามเนื้อเร่ือง รู้บทบาท
และรู้ว่าควรทาท่าทางกริ ิยาเช่นไร ทาใหก้ ารแสดงมลี ีลาท่าราทอี่ ่อนชอ้ ย สวยงาม รวมถึง
สามารถส่วนบุคคลท่ีทาใหก้ ารแสดงน่าต่ืนตาต่ืนใจ เช่น การที่หนุมานตีลังกา การต่อตวั
ในฉากต่อสู้ เห็นถึงความแขง็ แรงและมอื อาชีพของผู้แสดง ในส่วนของอารมณ์ทางสหี นา้
เนื่องจากโขน ตัวละครมักใส่หัวโขน ทาให้สังเกตได้ไม่ชัดเจน แต่ก็แสดงท่าทางที่สื่อถึง
อารมณ์ความรู้สึกออกมาได้ชัดเจนและเข้าใจง่ายหรือท่ีเรียกว่า ภาษาท่า ถูกต้องตาม
แบบแผนของการแสดง มคี วามพรอ้ มเพรียงกัน เชน่ นางฟ้าทรี่ าในช่วงทา้ ยของการแสดง
มคี วามสมบทบาท วางตัวตามฐานะตวั ละคร พฤติกรรมของตัวละครมีความสมเหตุสมผล
เชน่ ตอนที่มัจฉานุรวู้ ่าหนมุ านคือพ่อ แตด่ ้วยความทีไ่ มยราพณ์เลี้ยงตนมาตง้ั แต่เดก็ ๆ เลย
ไม่บอกทางไปเมืองบาดาลให้แก่หนุมานผู้เป็นพ่อเสียทีเดียว รวมถึงมีท่าทีท่ีอ่อนลงอีก
ด้วย การท่ีทหารของไมยราพณ์มีหลากหลายคนในฉากเดียว แสดงถึงอานาจและความ
ยิ่งใหญ่ของไมยราพณ์ ตัวละครพิเภกซ่ึงเป็นยักษ์ท่ีเป็นโหรของพระราม และหนุมานก็
ซ่ือสัตย์และจงรักภักดีกับพระราม จึงเนรมิตกายตนเองให้ใหญ่ เพ่ือให้พระรามเข้าไป
ซ่อนในปากของตนเอง ความไว้ใจของนางพิรากวนที่มีต่อหนุมาน ท่ียอมให้หนุมานเข้า
คุกของเมอื งบาดาล เพราะหวงั ว่าจะสามารถชว่ ยไวยวกิ ออกมาได้

การแสดง

คุณค่าของการแสดง

ดาเนินเรื่องด้วยการพากย์และภาษาท่า ทาให้ผู้ชมเข้าใจเร่ืองได้ง่าย ภาษาท่ีใช้
กับบทพากย์มีความสละสลวย ให้ความรู้เก่ียวกับวรรณคดีไทย ซ่ึงจะมีข้อคิด แนว
ทางการใช้ ชีวิต คติธรรม วิถีชีวิต สังคม เช่น การจงรักภกั ดีต่อผ้มู ีพระคุณ ความกตัญญู
เม่ือตัดสินใจ เช่นนี้ ผลท่ีตามมาจะมีเช่นนี้ เป็นต้น ใช้การร่ายราประกอบการพากย์
แสดงในงานสาคัญ นอกจากจะสร้างความเพลิดเพลินบันเทิงใจต่อผู้รับชมแล้ว ยังเป็น
การอนุรกั ษม์ รดกของชาติอีกด้วย

องคป์ ระกอบของการแสดง

โครงเรื่องและส่ิงที่ผู้แสดงถ่ายทอดออกมามีความเหมาะสม มีการเลือกนักแสดง
ที่มีความเป็นมืออาชีพ มีลีลา จังหวะในการเคลื่อนไหวท่ีสวยงาม ส่ือถึงอารมณ์ของการ
แสดง เหมาะสมกับบทบาทท่ีตนเองได้รับและชุดการแสดง การแต่งกาย เครื่องประดับ
ตา่ งๆทเ่ี ข้า กับเน้อื เรื่อง เหมาะกบั ฐานะตัวละคร ดสู วยงาม ในการแสดงขุดน้ี ตัวพระทัด
ดอกไม้และห้อย อุบะฝั่งขวา ส่วนตัวนางทัดตอกไม้และห้อยอุบะฝ่ังซ้าย และมีหัวโขน
สาหรบั ตวั ยักษแ์ ละลงิ เป็นเอกลักษณท์ าให้แยกตัวละครออกได้งา่ ย ฉากมคี วามอลังการ
สวยงาม ตราตรีงใจมาก เช่น ร่างหนุมานที่ดวงตากลอกไป มาได้ ทาให้น่าสนใจและน่า
รบั ชมตอ่ การแสดงโขน มกั จะใชว้ งปพี าทยใ์ นการบรรเลงประกอบ ซ่ึงมีจงั หวะดี ไพเราะ
ประกอบฉากได้อย่างดี บทพากย์เข้ากับตัวละคร มีการใช้เทคนิคเสียงที่เหมาะสมกับ
สถานท่ี ทาใหไ้ ดย้ นิ ชัดเจน และได้รบั สุนทรยี ภาพในการรับชมเต็มท่ี

แก่นเรอื่ งหรอื แนวคิดหลกั คอื ธรรมะยอ่ มชนะอธรรม ก่อนจะทำกำรสิง่ ใดควร
วำงแผนพจิ ำรณำใหถ้ ี่ถว้ น ไมเ่ ชน่ นนั้ อำจเกิดผลรำ้ ยใหต้ นเองในภำยหลงั โครงเรอ่ื ง

เหตกุ ำรณ์ ขดั เจน ไมช่ บั ซอ้ น กำรจบน่ำประทบั ใจ บทสนทนำสอดคลอ้ งกบั ลกั ษณะ
นิสยั ตวั ละคร เหมำะสมตำมวยั ฐำนะ สภำพแวดลอ้ ม อำรมณ์ ควำมรูส้ กึ ของตวั ละคร

การประเมินคุณภาพดา้ นการแสดง

มกี ารเลือกตวั ละครที่เข้ากับผ้แู สดง ทาให้การแสดงเป็นไปอย่างราบร่นื มีการ ช่วยเหลือ
กนั ของคนในทีม ประกอบกันขึ้นมาเปน็ ฉาก เทคนคิ พิเศษ บทบาทการแสดง เคร่ืองแต่ง
กายของตัวละคร เช่น ด่านต่างๆที่หนุมานต้องเจอก่อนเข้าเมืองบาดาล มีความ
สร้างสรรค์ในการออกแบบชุดของศัตรูประเภทต่างๆ ท่ีเข้าใจได้ง่าย เป็นการแสดงแนว
อนุรักษ์ ที่ประณีต สวยงาม ลีลาท่าราถูกต้องตามแบบแผนและประเภทการแสดง มี
ความถูก ต้องของรูปแบบและขนบธรรมเนียมในการแสดง มีความเป็นเอกภาพ พร้อม
เพรียง เป็น อันหน่ึงอันเดียวกัน การเคลื่อนไหวร่างกายถูกต้องชัดเจน มีประโยชน์ด้าน
อารมณ์ ให้เกดิ ความสนุกสนาน คลายเครียด ดา้ นจิตใจ ชว่ ยจรรโลงจิตใจ ใหผ้ ูช้ มได้รับ
แงค่ ดิ เกดิ มมุ มอง ใหม่ๆ

การประเมนิ คุณภาพดา้ นองคป์ ระกอบของการแสดงนาฏศลิ ป์

-ด้านนาฎกรรม การแสดงทา่ ทางในการประกอบเรื่องราว การรา่ ยราของนักแสดง มี
ความออ่ นชอ้ ยสวยงาม เขา้ กับบทพากย์ มกี ารใชค้ วามสามารถพิเศษ เชน่ การดี ลงั กา
ทที่ าใหก้ ารแสดงนา่ รับชม การแสดงออกถงึ อารมณต์ า่ งๆผ่านท่าทาง ความโกรธ ความ
แปลกใจ ความไมไ่ ว้ใจ

-ด้านวรรณกรรม โขนเรื่องน้ีเป็นเป็นกลอนบทละคร พระราชนิพนธ์ใน พระบาทสมเดจ็
พระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราช เป็นผลงานอันเกิดจากการคิด และ จินตนาการ แล้ว
เรยี บเรยี ง แล้วนามาขบั ร้องเพือ่ ถา่ ยทอดสอ่ื ให้แกผ่ ู้รับชม มีการใช้ภาษาที่ เขา้ กบั ยคุ สมยั

ที่แต่งเลือกคาที่เหมาะกับเน้ือเร่ืองและฐานะของบุคคลในเรื่อง เล่นคาเล่น เสียงสูงต่า
แสดงอารมณ์ของผู้แสดง

-ดา้ นดนตรี การแสดงโขน ละครใน มักจะใช้วงปพี าทย์ในการบรรเลงประกอบ หรอื ใช้
เครื่องดนตรอี นื่ ๆ เพม่ิ เตมิ ตามความเหมาะสม ซึ่งโขนเร่อื งนี้มีจงั หวะที่ดี ไพเราะ
ประกอบฉากได้อย่างดี เม่อื ตวั ละครเกดิ อารมณต์ ่างๆ เสยี งของดนตรีก็จะเปลีย่ นไปดว้ ย
การหยุดเสียงบรรเลงเม่อื ตอ้ งพากย์เสยี งใหต้ ัวละคร ทาให้ได้ยินเสยี งและเนือ้ ความ
ชัดเจน

-ดา้ นประตมิ ากรรม การแกะสลกั การปน่ั ตา่ งๆ คือ การสร้างเครื่องแต่ง กาย
เคร่อื งประดับ เช่น ป้ันเหนง่ ชฎา มงกุฎ อปุ กรณ์ประกอบ เช่น ม้าของหนุมานในตอน
แรก ท่นี ามาเหน็บกบั ขา้ งเอว กระบองตาลตอนทห่ี นุมานกับมัยราพณส์ ู้กนั ราชรถท่มี ัย
ราพณ์ นั่ง ฐานทีป่ ระทับของพระราม รวมถงึ หวั โขน เช่น มยั ราพณ์ เปน็ ยกั ษ์ สมี ่วงออ่ น
หรอื น้าเงนิ คราม สว่ นหนมุ าน เป็นวานรปากอา้ สขี าวผอ่ ง หวั โลน้

-ด้านจติ รกรรม เป็นงานศลิ ปะทมี ี ๒ มิติ เป็นรปู แบบไมม่ คี วามลกึ หรือนนู หนา แต่มกี าร
ใช้สีเขา้ มาช่วย ทาให้เกดิ ความงามแตกต่างกัน เชน่ ลวดลายต่างๆบนเสอื้ ผ้า การ
แตง่ หนา้ ตวั ละคร สขี องฉากท่สี วยงามทที่ าให้นา่ สนใจและนา่ รับชมต่อ

-ด้านสถาปตั ยกรรม เป็นงานศิลปะ ที่มขี นาดใหญ่ และเป็นงานศลิ ปะท่ีมอี ายยุ นื ยาว
ฉากและเวทมี่ ีความอลังการ วจิ ิตรสวยงามตามสถานการณ์ จาลองตามสถานการณ์
เร่อื งราว ตรงตามยุคสมยั และตราตรึงใจมาก เชน่ รา่ งหนมุ านท่ดี วงตากลอกไปมาได้
ฉากสรวงสวรรค์ ท่ีมชี อ่ งมเี หมือนเทวดานงั่ อยู่ แสดงออกถงึ ความต้งั ใจของผู้รับผิดขอบ
และมีผา้ มา่ นท่เี ปิด และปิดเมื่อสลับฉาก ทาให้การแสดงดปู ระตดิ ประตอ่ กัน