Inja san'at 1-son

XALQARO ADABIY-BADIIY ELEKTRON JURNAL | YANVAR-FEVRAL 2022

01

NAZM | NASR | TARJIMA

«ТОКИ СЎНГГИ «ЕСЕНИННИ
НАФАСДАЙ ЎЛГИН...» СЕВГАН ҚИЗ»

«МАНДАРИНЛАР» (ҲИКОЯ)
(ҲИКОЯ)
«ИНСОНЛАРНИНГ
ҚЎШИҚЛАРИ

ЎЗЛАРИДАН ГЎЗАЛДИР...»

«АДАБИЁТ
МУАЛЛИМИ»

«ALISHER NAVOIY» HAYKALI (O’ZBEKISTON, TOSHKENT.

WWW.INJASANAT.UZ

ИНЖА САНЪАТ
ХАЛҚАРО АДАБИЙ-БАДИИЙ ЭЛЕКТРОН ЖУРНАЛ
ЯНВАР-ФЕВРАЛ, 2022.

Бош муҳаррир ва ғоя муаллифи Раҳмат БОБОЖОН

t.me/inja Назм бўлими муҳаррири Муҳаммадсиддиқ РАҲМАТОВ
_sanat Наср бўлими муҳаррири Жуманазар ЙЎЛДОШ
Инжа санъат Таржима бўлими муҳаррири Қандилат ЮСУПОВА
Халқаро бўлим муҳаррири Талант БЕК

facebook.com/ Менеджер Мақсуда ЭРКАБОЙ қизи
inja.sanat.14 Рассом Аҳмаджон АЛИШЕР ўғли
Inja san’at Раҳматжон БОБОЖОНОВ
Дизайнер

instagram.com/ 2 феврал, 1 сон. январ-феврал, 2022 йил, «Инжа санъат» халқаро адабий-бадиий
inja_sanat/ электрон журнали. Манзил: Ўзбекистон Республикаси, Тошкент шаҳар, Мирзо Улуғбек тумани,
Inja san’at
«Навоий» кўчаси 30-уй. «Инжа санъат» электрон журналида
турли ҳил миллат вакилларининг ижод намуналаридан хабардор бўлишингиз мумкин. Бош мақсадимиз: адабиёт

ва санъат юксалишига оз бўлса ҳам ҳисса қўшиш.
Ғоя муаллифи: Раҳмат Бобожон. Тел.: +998(91) 435-72-09. Журналнинг биринчи чоп бўлиш санаси: 2 феврал,

2022 йил.

youtube.com/ ХУСУСИЙ ЭЛЕКТРОН ЖУРНАЛ
Inja san’at
Инжа санъат Манзил: Ўзбекистон Республикаси, Тошкент шаҳар, Мирзо Улуғбек тумани,
«Навоий» кўчаси 30-уй.

+998 (91) 435-72-09. | [email protected]

www.injasanat.uz

2022\1 | INJA SAN’AT | 2

Тел.: +998 (91) 435-72-09. Манзил: Ўзбекистон Республикаси, E-mail: [email protected]
Тошкент шаҳар, Мирзо Улуғбек Sayt manzili: www.injasanat.uz
тумани, «Навоий» кўчаси
30-уй.

t.me/inja АДАБИЁТ ВА САНЪАТ
_sanat
Инжа санъат Ҳар қандай ижодни мен мактубга ўхшатаман. Шеърми, куйми, мўйқалам асари-
ми, меъморий биноми, бари бир, уларнинг ҳар бири ижодкорнинг замондошлари
facebook.com/ ва келгуси авлодларга йўллаган мактубидир. Бирон бир бадиий асарни бир тилдан
inja.sanat.14 иккинчисига ўгирган, табдил этган мутаржим ҳам бамисли хат ташувчидир.
Inja san’at
Мавлоно Румий “Ҳар туя етаклаган Увайс Қараний эмас”, деб таъкидлаган-
instagram.com/ ларидек, бугун ижтимоий тармоқларни тўлиқ эгаллаб олиб шеър ёзаётганларнинг
inja_sanat/ ҳаммаси ҳам шоир эмас. Балки шунинг учундир янги ташкил этилган “Инжа санъ-
Inja san’at ат” веб-журнали ўз фаолиятини “Мақсадимиз – сараламоқдир” деган муддао
асосида олиб бормоғи керак. Зеро, “Инжа санъат” ўз номига амал қилиб, инжа ва
youtube.com/ тоза ижод намуналарини замондошларига ва келажак наслларга етказсин.
Inja san’at
Инжа санъат Яна бир ниятим: “Инжа санъат” инсоният тарихида тенгсиз ўрин тутган
Турон-Туркистон халқлари-ю элатлари маданиятлари бирлиги ва уйғунлиги-
ни намоён эта олган нашрга айлансин.

Хуршид ДАВРОН,
Ўзбекистон халқ шоири

2022\1 | INJA SAN’AT | 3

Мундарижа

07

t.me/inja 05 МАРИНА ЦВЕТАЕВА 13
_sanat
Инжа санъат ДОНОХОН АБДУҒАФУРОВА «Токи сўнгги ТИЛАНИСО
нафасдай ўлгин...» «Кел, маҳрумиятимизда бирга
«Нега аёл тарихда қолиши учун фақат бўлайлик, севгим...»
сиёсий фаол бўлиши керак?!»
19
facebook.com/ 05 «Нега аёл тарихда қолиши учун фақат сиёсий фаол бўлиши керак?!»
inja.sanat.14 07 «Токи сўнгги нафасдай ўлгин...» – Марина ЦВЕТАЕВА Луиза ГЛЮК
Inja san’at «НОБЕЛ МАЪРУЗАСИ»
08 «Зулматга ғарқ бўлар секин аста шарқ, кафан судраб келар тун ҳам
instagram.com/ самодан...» – Шарл БОДЛЕР 28
inja_sanat/ 09 «Инсонларнинг қўшиқлари ўзларидан гўзалдир...» – Нозим ҲИКМАТ
Inja san’at 11 «Шошмагин, азизим, тўхта, менда қол...» – Оқшин ЭВРАН Назар ЭШОНҚУЛ
13 «Кел, маҳрумиятимизда бирга бўлайлик, севгим...» – ТИЛЛАНИСО «САНЪАТ»
youtube.com/ 15 «Есенинни севган қиз» – Жуманазар ЙЎЛДОШ
Inja san’at 2022\1 | INJA SAN’AT | 4
Инжа санъат 17 «Сенга боқиб турган юзимни бир дам сендан ўгиришдан қўрқаман,
Раббим!» – Зебо МИРЗО
18 «Истаса киради, истамаса – йўқ...» – Аъзам ЎКТАМ
19 «Нобел маърузаси».– Луиза ГЛЮК

21 «Таржима дафтаридан»: Пол ВЕРЛЕН. Арслан БАЙИР.
Фаиқ БОЛАБЕЙЛИ. Ҳайнриҳ ҲАЙНЕ.
22 «Адабиёт муаллими»: Ёзувчи ва шоирларнинг ижод ҳақда
фикри. Чиғатой гурунги.
23 «Мандаринлар» – Рюноскэ АКУТАГАВА
25 «Яшил пиёла» – Марио БЕНЕДЕТТИ

28 «Санъат» – Назар ЭШОНҚУЛ
30 «Настарин ифори» – Нодирабегим ИБРОҲИМОВА
32 «Адабий ҳанда»: Марк ТВЕН ҳақида латифалар

Нега аёл тарихда қолиши учун фақат сиёсий
фаол бўлиши керак?!

АҚШда ўзбек шоиралари ижодини танитаётган олима билан суҳбат

Oyina.uz’нинг бугунги меҳмони – Америкада яшаб, илмий изланиш олиб бораётган Донохон Абдуғафурова. Ўзбек адабиётининг жаҳонга танилишига ҳисса
қўшиб келаётган қаҳрамонимиз билан бошқа давлатда ўқишини давом эттириши сабаби, илмий тадқиқотларида кўтарилган мавзулар ва ўзбек адибаю шои-

ралари ижодининг ўзига хосликлари ҳақида суҳбатлашамиз.

– Наманганлик қизнинг Америкага кетиши қандай бўлган? штатидаги университетнинг масофавий таълим бўлимида фаолият юритяпман.
Ўзбекистонда бошланган таълим ғарбда қандай давом этмоқда? Катта қизим Ноила юқори мактаб ўқувчиси, иккиламчи қабул дастури орқали
Оилангиз, чет элдаги ҳаёт тарзингиз, ватандошлар учун қизиқ
жиҳатлар ҳақида гапириб берсангиз. Жоржия давлат университети талабаси. Ўғлим Илёсбек ўрта мактабда ўқийди, кела-
жакда профессионал баскетболчиси бўлмоқчи. Кенжам Лолахон эндигина 3-синфда
– Наманган давлат университети ўзбек филологияси факультети- таълим олади.
ни имтиёзли тугаллаб, Президент стипендияси совриндори сифатида
магистратурага қабул қилинганимдан сўнг, турмуш ўртоғим Амери- – Нима учун айнан совет давридаги аёл ижодкорлар мавзусини танладингиз?
ка Қўшма Штатларига магистратурада ўқиш учун грант ютиб олди ва Мавзу Америкада тадқиқот қилиш учун қанчалик аҳамиятли?
кейинги ҳаётимиз океанорти билан боғланди. Инглиз тилини мактаб
ва университет даражасида йиллаб ўқиган бўлсамда, унча-мунча қий- – Биласизми, бу ерда илмий иш қилиш жараёни жуда узоқ давом этади. Дастлабки
инчиликка дуч келдим. Университетни давом эттиришим учун қайта- икки-уч йил талаба сифатида дарслар олинади. Кейин соҳангизга алоқадор фанлар
дан мукаммал тарзда ўрганишим кераклигини тушуниб етдим. бўйича ёзма ва оғзаки имтиҳонлардан ўтиб, номзод сифатида қабул қилинасиз.

Магистратурани Ваёминг университетида давом эттирдим. Яқинда Имтиҳон саволларидан бири Совет даврига алоқадор эди. Шахсий қизиқишим
Эморий университетида ислом цивилизацияларини ўрганиш йўнали- аёллар адабиёти бўлгани боис шу нуқтаи назардан ёритиб бердим. Жавобим илмий
ши бўйича PhD илмий даражасини олдим. Ҳозир Шимолий Каролина раҳбарим ва диссертация кенгаши аъзоларига жуда маъқул келди, шу мавзуни оли-
шимни тавсия қилишди. Адабиётга қизиқишим бир давр билан чекланиб қолмайди,
албатта. Мумтоз шеъриятга муҳаббатим сабабли диссертация баҳона кейинчалик
соҳамни кенгайтириш имконияти туғилгани жуда хурсанд қилди.

Айнан ўзбек шоира ва ёзувчиларининг Америкада ўрганилишига келадиган бўл-
сак, бу ерда шу пайтгача бизнинг адабиёт жуда кам ёритилган. Шунинг учун қи-
зиқиш ниҳоятда юқори.

– Ўзбек аёл ижодкорлари ва хориждаги ҳамкасблари ўртасида қандай уйғун-
лик ва фарқларни кузатгансиз?

– Ҳар бир инсон ўз жамиятининг маҳсули сифатида намоён бўлади. Шу боис
ижтимоий-сиёсий муҳит ижод жараёнида ҳам яққол кўринади. Мен ўзига хослик-
ни таржимайи ҳол жанри мисолида ўргандим. Ўзбек аёл ижодкорлари ўз «мен»ини
яшириб, турмуш ўртоғи шахсига бағишлаб асарлар яратган. Тўғри, бошқа халқлар
адабиётида ҳам оиласи тарихи, отаси ёки эрининг муваффақиятлари орқали ўзи
ҳақидаги маълумотни пардалаб ёзиш учрайди. Фарқли томони, биздаги шарқона ва
исломий тарбия аёлларни «мен»ини асос қилмасликка ундайди.

– Мустақил изланишларингизга келсак. Нима учун айнан Анбар Отин?
Унинг ижоди, чиндан ҳам, ХIХ асрнинг қиёфасини тасвирлай олганми?

2022\1 | INJA SAN’AT | 5

– Эсимда, Анбар Отин образи би- фақат сиёсий фаол бўлиши керак?! Аёл- журнал мақоласи ҳажмини оладиган бўл-
лан мактабда ўқиб юрган пайтларим ларнинг мозий саҳнасида кам кўриниш сак, одатда 18–20 варақ ҳажмда бўлади.
танишганман. Жуда ҳам кучли, тили бериши ҳиссиётга берилгани билан боғ- Ўзбекистонда эса 3–5 бетдан иборат маъ-
ўткир образ сифатида таассурот қол- лиқ эмас, балки тарих яратувчиларнинг лумот ҳам мақола ўрнига ўтаверади. Ҳо-
дирган. Аслида биргина шахс ёки аксариятини эркаклар ташкил қилгани зир Ўзбекистонда илмий ишлар сифати-
асар бутун бир асрни намоён қила бунга сабаб бўлади, назаримда. ни оширишга катта эътибор қаратиляпти
олиш мушкул. «Қоралар фалсафа- ва бундай ташаббуслардан жуда хурсан-
си» ўша даврдаги иллат ва камчили- Зарифа Саидносирова, Саида Зунну- дман. Жаҳон талаблари даражасига чиқа
клар ҳақида, аёлларнинг аҳволи ва нова, Зулфия ва Кибриё Қаҳҳорова ҳам олсак, ўзбек олимларининг ҳам номлари
турмуш тарзи тўғрисида етарлича сиёсий фаол бўлмаган. Жамиятнинг ин- халқаро миқёсда кўпроқ жаранглашига
маълумот беради. Аминманки, замо- теллектуал ҳаётида муҳим роль ўйнаган ишонаман.
намизда ҳам кўплаб Анбар отинлар профессионал касб эгаси, шоира, ёзувчи
бор. Уларнинг овози ҳар бир даврда сифатида танилган. Масалан, Саидноси- – Келажакдаги режаларингизни Ўз-
бўлган. рова ва Қаҳҳорова ўзлари катта натижага бекистон билан боғлайсизми?
эришган бўлсаларда, ҳаёт йўлларини тур-
– «Мен у сиёсий фаол бўлган муш ўртоқларининг биографияси орқали – Келажакдаги режаларим албатта Ва-
деёлмайман. Шунчаки ҳиссиёт- тасвирлайдилар. Йирик шахснинг ортида таним билан боғланган. Мен шу жамият-
лари ва умидларини бўлишган» турган аёл сифатида гавдаланадилар. Бу нинг мевасиман. Шу юртда ўсиб улғай-
уларнинг хоҳиши, Шарқ аёлига хос xа- дим, имкониятлар туфайли Американинг
– Анбар Отин ҳақида шундай дегансиз. Балки рактери эди. Ваҳоланки, шахсий ютуқла- нуфузли университетларида таҳсил ол-
кўпроқ кўнгил кечинмалари билан кифояланга- ри ҳам уларнинг оддий аёл бўлмаганини дим. Режаларим ўзбек адабиёти, мадани-
ни учун ҳам тарихда аёл ижодкорларни кам уч- билдиради. яти ва тарихини илмий ишларим билан
ратармиз… Илмий ишингиздаги хулосалар бу қа- дунёга танитиш, Америка тажрибаси
рашга қанчалик мос, совет давридаги шоиралар – Америкада ва Ўзбекистонда илмий
миссияси нисбатан ўзгарганми? фаолият билан шуғулланиш ўртасида бўйича Ўзбекистон таълим муассасаларига ва ёшларига
қандай фарқларни сездингиз? йўлланма беришда давом этишдан иборат.
– Аёлларнинг адабиётдаги овози ҳақида гапирга-
нимизда дарҳол сиёсат билан боғламаслигимиз ке- – Илмий иш қилиш ҳеч қаерда осон «Оyina.uz» мухбири
рак. Сиёсий майдонда эмас, ҳатто адабиёт оламида бўлмаса керак. Игна билан қудуқ қазиш- Зулхумор ОРИФЖОНОВА
ҳам ўзини намоён этиш кўп даврларда аёллар учун га ўхшатилиши бежиз эмас. Фақат Аме-
катта жасорат эди. Нега аёл тарихда қолиши учун рикада изланиш натижаларини чоп этиш суҳбатлашди.
стандартлари бошқача. Масалан, оддий

2022\1 | INJA SAN’AT | 6

ЕВРОПА ШЕЪРИЯТИ Токи
сўнгги
МАРИНА ЦВЕТАЕВА нафасдай
РОССИЯ ўлгин...
Таржимон: Хуршид ДАВРОН

Рус шоираси. (1892.26.11, Москва — 1941.31.8, Елабуга, Татаристон) Москва ун-ти, Лозанна ва Фрейфургдаги мусика мактаби ва католик пансионда, Ялтадаги кизлар гимназиясида ўқиган. Октябр тўнтари-
шини қабул қилмай, 1922 й.да Прагага, 1925 й.да эса Парижга кўчиб борган. Муҳожирликда муҳтожлик ва ватансизлик азобини бошидан кечирган Цветаева 2-жаҳон уруши бошланиши б-н СССРга қайтиб келган
(1939). Аммо кўп ўтмай, руҳий изтироблар орқасида ўз жонига қасд қилган. Дастлабки шеърий тўпламлари — «Оқшом албоми» (1910) ва «Сеҳрли фонар» (1912). 1916 й.га келиб, Цветаева ижодининг асосий мавзуси
— муҳаббат, Россия, шеърият мавзуи узил-кесил шаклланади. Шоиранинг 20-й.лар аввалига оид шеърлари оқ гвардиячиларнинг муҳожирликда нашр этилган журналларида эълон қилинади. Шу даврда унинг «Блокка
аталган шеърлар», «Ҳижрон»(1922), «Психея, Романтика», «Ҳунар» (1923) шеърий китоблари ва «Баракалла» (1924) достон-эртаги нашр этилган. Цветаеванинг «Россиядан кейин. 1922— 25» сўнгги тўплами 1928
й. Парижда босилган.

ТОКИ... Ёшлигингнинг бокира тонгин Қандай яхши, қўрқмай яшаш кулгу бўлмоқ- Ва калисо тинчин бузиб энди бир замон
Қорлар боссин, боссин қаҳратон. дан, Бошимизда янграмагай илоҳий калом.
Шаробингга аралаштирдим Беорларча ошкор қилмоқ пинҳона сўзим.
Куйдирилган соч толаларин, Токи кўр бўл — зулматга тўлгин, Енгларимиз бир-бирига тегиб кетган дам Миннатдорман, аммо, дилим, қўлим ҳақи, Сиз
Токи ичинг куйдирсин ғамим, Токи ўтдек қуригин, сўлгин, Нафасларим тиқилса-да қизармас юзим. Ўзингиз ҳам сабабини билмасдан нечун
Токи жўшсин дил нолаларинг. Токи сўнгги нафасдай ўлгин. Мени севиб, тунлар ором бахш этганингиз,
Қандай яхши, менга асло қилмасдан парво, Шомлар туҳфа қилган қисқа висоллар учун.
Токи ёшлик бўлсин кўзёшлик, ҚАНДАЙ ЯХШИ... Сиз бемалол бегонани тургайсиз қучиб.
Токи асал айласин касал. Менга Жаҳаннам селини кўрмайсиз раво Ой остида юз бермаган сайрлар ҳақи,
Токи тунда ёшгина ёринг Қандай яхши, мени ўйлаб чекмассиз алам, Сизни қучиб бўса олмай турганим учун. Бошимиздан шамс сочмаган нуқра-зар ҳақи,
Тингламасин фиғону зоринг. Қандай яхши, сизни дея чекмасман озор Мен розиман, гарчи, афсус, сиз ўзгага ёр,
Ва ҳеч қачон бу муаззам курраи олам Сиз, азизим, лазиз исмим энди ҳеч қачон Сиз деб, афсус, энди қалбим чекмагай озор.
Олтин каби сочларим ранги Учиб кетмас оёғимиз остидан безор. На кун, на тун, ҳеч қаерда айтмайсиз, та-
Айлангандек кулга беомон, мом. 20202\1 | INJA SAN’AT | 7

Зулматга ғарқ бўлар ЕВРОПА ШЕЪРИЯТИ
секин аста шарқ,
ШАРЛ БОДЛЕР
Кафан судраб келар ФРАНЦИЯ
тун ҳам самодан...
Таржимон: Дилшод ЖАМОЛИДДИН

Фаранг ва жаҳон шеъриятининг ёрқин намоёндаси. 1857-йил унинг «Ёвузлик гуллари» тўплами нашр этилади ва Оврўпа адабиётида янги оқимлар вужудга кела бошлайди. Муаллиф
китобни «фаранг шеърияти афсунгари» Тэофил Готъега бағишлаган бўлса-да, узоқ йиллар мобайнида Эдгар Аллан По таъсирида қалам тебратган ва унинг асарларини ўз тилига
ўгириш билан машғул бўлган.

ТУШКУНЛИК Бошимга нишлари ботар ханжардай, ХАЁЛОТ Алвон толалар ҳам кўкни этди тарк-
Мия ҳам айнийди бадбўй захардан. Тавба малаклари келар дамодам.
Чўян ,босқон бўлиб босганда осмон, Оғир бўл, азобим, чида, сабр қил, Зулматга ғарқ бўлар секин аста шарқ,
Тушкунлик забт этса ҳорғин жуссани. Тўсатдан қўнғироқ бонглари янграр Оқшомни кутгандинг. Мана кеч тушди. Кафан судраб келар тун ҳам самодан.
Уфқ ҳам тундлашиб эзганда ёмон, Муқаррар заволдан бергандай дарак. Заминни қоплади мавҳумлик ва сир,
Нур ҳам қуволмаса қора ғуссани. Ҳудди аъзадорлар ингроқларидай Кимлардир ҳаловат, кимдир дард қучди. 20220\1 | INJA SAN’AT | 8
Бағрига сингдириб юборар фалак.
Ер-ер емас, гўёки заҳлаган зиндон; Разиллар топишар,аянчли,савил,
Вужудга қўрғошин ҳислар қуюлса. Ана шу лаҳзада илинж ҳам сўнар Нафсидан қамчи еб ҳирсига учган.
Кўрқушлар мисоли чарх урган ишонч Изтироб энг сўнгги иродам янчар. Ишратлар кетидан қон йиғлайди дил…
Ёмғир тўрларига келиб урилса. Азобим эгилган бошимга келиб Азобим,кимсасиз ер борми-ўчман!?
Ўзининг қоп-қора байроғин санчар.
Хаёлни бўғмоқчи бўлар панжара, Юксакка кўз ташла;бесамар кунлар
Қайғу илонлари шошар зафарга. Сўраб тургандайин гуёки хунлар.

НОЗИМ ҲИКМАТ
ТУРКИЯ

Турк шеъриятига янги ритм ва эркин шеър жанрини олиб кирган. Ҳарбий-денгиз билим юртида ўқиган. «Қирқ ҳаромилар асири» шеъри (1920) Туркиянинг мустамлака-
чилик кишанларига тушаётганига қарши ёзилгани учун инглизлар ва султон саройи томонидан таъқиб этилган. Ғарб давлатларининг мустамлакачилик сиёсатига қарши
кураш ғоялари таъсирида Москвага келиб (1922), Шарқ халқлари меҳнаткашлари коммунистик университетида ўқийди. Ватанига қайтгач (1924), адабий фаолият билан
шуғулланади. 1927 й. она юртидан қувғин қилинган Нозим Ҳикмат яна СССРга келади. Шоирнинг «Қуёш ичганлар қўшиғи» номли дастлабки шеърий тўплами Бокуда чоп
этилади (1928). Нозим Ҳикмат бу даврда Маяковский эстетикаси таъсирида интим туйғулар тасвиридан онгли равишда қочиб, минбар шеърият намуналарини яратади.
Шу йили Туркияга қайтиб, газета таҳририятида ишлайди, Кўп ўтмай у яна қамоққа ташланади.

1950 й. озод бўлган Нозим Ҳикмат яна шўролар мамлакатига кўчиб келиб (1951), умрининг охиригача Москвада адабий ва ижтимоий фаолият билан шуғулланади.
Ўзбекистонда Нозим Ҳикмат ижодига қизиқиш 1928 йилдаёқ бошланган. Ғафур Ғулом, Шайхзода, Миртемир ва бошқалар Нозим Ҳикматнинг кўплаб асарларини ўзбек
тилига таржима қилган. «Туркия ҳақида ҳикоя» пьесаси ҳозирги Ўзбек миллий академик драма театрида, «Бир севги афсонаси» пьесаси асосидаги балет эса Навоий но-
мидаги давлат академик катта театрида саҳналаштирилган.

2022\1 | INJA SAN’AT | 9

ИНСОНЛАРНИНГ ҚЎШИҚЛАРИ
ЎЗЛАРИДАН ГЎЗАЛДИР...

ДЕНГИЗНИНГ УСТИДА ОЛА БУЛУТ… Севги-армонларга тўйилмаган. *** Рауф Парфи таржималари
Кетишдан аввал ишларим бор қиладиган, Инсонларнинг қўшиқлари ўзларидан гўзал-
Денгизнинг устида ола булут. Кетишдан аввал. дир,
Юзида кумуш кема, ўзларидан умидли,
Ичида сариқбалиқ, СЕВГИЛИМНИНГ УЙҚУДАН УЙҒОНИШИ ўзларидан кадарли
Тубида мовий йўсин. яна-да узун умри ўзларидан.
Соҳилда бир яланғоч одам Курсилар оёқ устида ётар Севдим инсонлардан кўра қўшиқларини.
туриб ўйлар: Майсалар ҳам худди шундай. Инсонсиз яшай олдим.
Булут бўлсаммикин, Чалқанча ётар гилам — юмиб нақшларини. Қўшиқсиз ҳеч қачон.
кемами ёки? Кўзгу ётар Ёримни алдадим балки, қўшиғини ҳеч қачон.
Балид бўлсаммикин, Деразаларнинг кўзлари қаттиқ ёпилган. Ҳеч қачон алдамади мени қўшиқлар ҳам.
йўсинми ёки? Ётар чўзиб бўшлиққа оёқларини айвон. Қўшиқларни англадим қайси тилда айтилса-да.
На униси, на буниси — Қарши томда мўрилар ётар, Бу дунёда еб-ичганларимнинг,
Денгиз бўлмоқ керак, ўғлим, кўчадаги акаслар ҳам. айланиб юрганларимнинг,
Булути-ла, кемаси-ла, балиғи-ла, йўсини-ла. Булут ётар кўксида юлдузи-ла. кўриб-эшитганларимнинг,
Уйнинг ичида, эшикда, уйқуда ойдинлик. туйганларимнинг,
КЕТИШДАН АВВАЛ Уйғонди гулим. билганларимнинг
Курсилар уйғониб, ҳеч бири, ҳеч бири
Кетишдан аввал ишларим бор қиладиган, бу бурчакдан у бурчакка чопдилар, мени бахтиёр этмади қўшиқлар қадар…
Кетишдан аввал Майса ҳам ўшандай.
Жайронни қочирдим овчининг қўлидан. Туриб ўтирди гилам. 2022\1 | INJA SAN’AT | 10
Аммо ҳали ҳушсиз ётар, уйғонмаган. Нақшлари очилди алвон-алвон.
Уздим пўртаҳолни бутоқдан, Кўзгу саҳар пайти кўл каби уйғонди.
Лекин пўстлоғи арчилмаган. Очди йирик мовий кўзларини деразалар,
Бўлдим юлдузлар-ла дўст-ошна, уйғонди айвон,
аммо саноқлари саналмаган. йиғиб олди оёқларин бўшлиқдан,
Қудуқдан тортдим сувни, Тутунлади қарши томда мўрилар.
аммо кўзаларга қуйилмаган. Кўчадаги акаслар шивирлашди.
Гуллар тизилган ликопларга, Булут уйғонди,
аммо тошгулдан ўйилмаган. отди кўксидаги юлдузни хонамизга,
Уйнинг ичида, эшикда, уйғонди ойдинлик.
Бўялди сасларингга сенинг
Ўралди яланғоч белингга, оқ оёқларингга сенинг.

ОЗАРБОЙЖОН ОҚШИН ЭВРАН

1990 йилнинг 16 сентябрида Озарбойжонда таваллуд топган. Бокудаги Славич универститетида таҳсил ол-
ган. Шеърлари бир қатор тилларга, жумладан, рус, испан, турк ва ўзбек тилларига таржима қилинган. Ҳозирда
Kult.azда фаолият юритади.

2022\1 | INJA SAN’AT | 11

“ШОШМАГИН, АЗИЗИМ, ТЎХТА, Раҳмат Бобожон таржималари
МЕНДА ҚОЛ...”
ИНСОН ВА ТАБИАТ
Ҳаётга боқаман… боқаман энди
Бир тахта эшикка сув қуйганича, ва боқиб кўргайман:
Япроқ чиқармоғин кутар болалар. сен экансан йўқликнинг энг буюк ўлчов
Кўкнинг қуршовида мисли қуш бўлиб, бирлиги.
Учмоқни кутганча узоқ толарлар…
Очлик қармоғи тешар денгизлар бағрин, ЎЗГАРИШ
Балиқларнинг қасоси – сув чиритар темир илгакни...
Ҳужум қилар тўлқинлар, ҳужум қилар соҳилга, (Минималист шоир)
Келиб ғаддор инсонлар оёғин кемиргайми... Қарагин, пахта чаноқлари нимани истар,
Қиличини қалқонга боғлаган жангчилар эса, Тикондан тикилган кўйлакдан?
Енгилмайди… камон отар, камон отар…
Ёйига от ёлидан боғлагани-чун, ***
Қайғули от овозин чиқарар камончилар… Антик ХХI аср
Дунёнинг сиёсий харитасига боқаман:
ЙЎҚЛИКНИНГ ЎЛЧОВ БИРЛИГИ Бу дунё бирдай харитада шундай олдир-алвондир,
Бизни алдаганлар, дўст… бизни алдаганлар.
Қўнғироғинг кутяпман… қўнғироғингни, Аслида, қирмизи ранг йўқдир,
боқ, тарих телефон кашф этди гарчанд, Қирмизи – ранг эмас, бу қондир.
ҳеч нима ўзгармай қолди, аслида: Қўлларига “Она” ва “Ота” ёзиб дуога кетганлар қайтардилар қўлларини,
шунчаки тасодиф бир нени қурди. Яъни, аниқроғи, қўллари йўқ, оталарни, оналарнинг ҳам яраланган қўллари.
Ҳаёт ҳаётимдан сени олмоқ-ла Муҳорабаларга кўра пайдо бўлди денгизлар, океанлар,
этди оғриқларнинг ўзига пойбанд. - Ер инсонларни бир-биридан
Ҳаётга боқаман... ҳаётга қайта: узоқ тутмоқ учун яратилгандир.
Сен эккан дарахтлар тор бўлар бир кун, Ғалатидир:
Қайтгум абом илиб ул тор сасига. Тупроқнинг устида уруш қилганлар, кейин бир-бирига қўшни бўларлар
Сен тутган зилол сув қор бўлар бир кун, Барча гуллар тирилар, дўст, барча гуллар тирилар
Қайтгум шарфим илиб ул қор изига. Лекин энг биринчи мозор устида қўйилганлар сўларлар.
Ва бир кун бутунлай... бир кун тамоман Айни дарахтлардан ясалар тор ва қурол қўндоғи,
“Шошмагин… азизим, тўхта, менда қол!” – Айни дамдан шикастланар оналарнинг қучоғи,
дея уйғотаман сени бемалол. …доим капалаклар ўйлар: ракеталар гул-чечак,
Бўлди, бас, дейсан сен, таъкидлайсан сен: Қаранг қандай овоз чиқар пианинонинг тилларини тингласак?
Хотиралар уйғонди, бош кўтарди, қутирди… Ер куррасига боқаман:
Аммо билки, биз Аълоҳазрат ХХI аср кимёвий дориларнинг устига ёзар:
“Севги ким?” ўрнига “севги не?” деган “Болаларнинг қўли етмайдиган жойга қўйинг!”
бир аччиқ саволни бериб ютқаздик. Кўзёшларин оқизганича пичирлайди шифокор:
“Болаларни кимёвий ракеталар баълосидан узоқроқ тутинг!”

2022\1 | INJA SAN’AT | 12

ТИЛЛАНИСО
ЎЗБЕКИСТОН

Бухоро вилояти Қоракўл туманида туғилган. 2016-йилда ЎзМУ журналистика факультетини тугатган. ЎзРФA
Ўзбек тили-адабиёти ва фолклори илмий институти таянч доктаранти. «Дилхат», «Оловранг туғён» номли
китоблари нашрдан чиққан.

2022\1 | INJA SAN’AT | 13

КЕЛ, МАҲРУМИЯТИМИЗДА
БИРГА БЎЛАЙЛИК, СЕВГИМ...

1. АНТИНАТАЛИЯ. Аммо йўқолиб кетмадим. каби -
Наҳот ҳалиям борман? Ана сенга, парвози бор ожизлик.
Вилоятлилар пойтахтдагига ҳавас қилади Сен аллақачон йўқман дединг, Ожизлик Парвозида бирга бўлайлик сев-
Пойтахтлилар омадлиларга Кел, йўқликларда бирга бўламиз, севгим. гим.
Омадлилар биринчиларга.
Менинг туғилмаганга келар ҳавасим. Кичикликда отам пичоқ отганди менга Қўй, орзуни - ушалмайди,
Мен энди ҳеч қачон Ҳаракатми? Мангулик ҳар лаҳза синдир-
Кўр қисматга аччиқма аччиқ Бировга пичоқ отолмайман ган лаҳза
Қаролмайман кўзига тик Яшашми? Билмадим, қандай яшайсан?
Омадлига ҳасадим келар, Ингроғим баландлатолмайман Ўлимми? Ўлма деб айтолмайман,
Устунларга келар ҳасадим. Тушун, бахтли бўлолмаймиз ҳаққим йўқ, таскиним йўқ.
Бахтлиларга раҳмим Аммо бахтли бўлайлик демаяпманку Яхшиси, ақлингдан оз
Бахтсизларга таскин келади - Ҳатто сўрамадим бор бўлайлик деб Фақат таниб қол мени.
Туғилмаганларга фақат ҳасавим... Лек йўқлигимизда бирга бўлайлик, сев- Кел, йўқликларимизда,
гим. Кел, парвозимизда,
Ўлганларга раҳмим Кел, маҳрумиятимизда бирга бўлайлик,
Ўлмасларга кулгим келади. Дунё ўрмон қонуни дединг севгим.
Туғилмаганга эса ҳавасим... Қонунлардан қўрқув ясадим
Қўрқувимдан Худо 2022\1 | INJA SAN’AT | 14
(О, туғилмаслик ажойиб, севгим) Сўнг қўрқувни қалаб
Ўт қўйдим ўрмонимга.
2. ҚУШНИ СИЛАДИМ. Ёнғимизда бирга бўлайлик севгим.
Дунё бизга тупурган, биз ҳам дунёсиз
Севгилим, айтдингки, дунё чангалзор, ваҳм телба.
Кучлилар танлангай, Дунёнинг тупугини
Ожизга йўқ раҳм. Мен каптарга, зоғларга суртдим.
Ожизлар хўракдир, йўқолиб битар Силадим, ўпдим.
Зарраланар, соврилар, кетар. Биласанми, қушлар ҳам ожиз экан биз
Севгилим, мен хўракман ҳар бир кун тунга,
Ҳар бир қадамга.

ЖУМАНАЗАР ЙЎЛДОШ
(ЎЗБЕКИСТОН)

ЕСЕНЕИСНЕННИИННИ СЕВГАН ҚИЗҚИЗ Тиниқ оқшом.
Майда-майда қор парчалари инжа ҳисларга чулғаниб, оҳиста ерга қўнар, тун қўйнида дайди шамоллар беманзил кези-
шарди.
Юпқа қор босган йўлдан ғичирлатиб қадам босиб, шўхчан кулиб, қўлларини бир-бирига илдирганча икки ёш кетиб
боришарди.
– Майин қор парчалари… – деди қиз бирдан тўхтаб. Кафтларини ҳавога чўзиб, эркаланиб ёғаётган қор зарраларини қўлига қўндир-
ди-да, хушбичим бурнига теккизиб ҳидлади.
– Қилиғингни қара, қорниям ҳиди бўладими? – деди йигит беозор жилмайиб.
– Бўлганда қандоқ, менга қор ҳиди жудаям ёқади… қор ҳиди… ҳатто гул ҳидидан ҳам кўпроқ ёқади.
Осмонга тикилишди.
– Ажойиб тун… – деди қиз сурурланиб.
– Ҳа, ажойиб. Кечқурун қор ёғса тун ниҳоятда гўзал ўтади.
Қиз қувончдан шеър айтиб юборди:
– Қор қуюнин тингларман беҳис,
Бахт керакмас бундан зиёда.
Бундай ажиб турфа ишларсиз,
Яшамасман ёруғ оламда.
– Есенин… – деди йигит таъби хира тортиб.
– Худди манашу лаҳзалар учун атаб ёзилгандай а?
– Ҳа…
– Шундай самимий, эҳтиросли шеърларни одам боласи ёзиши мумкинми?
– Бор эканку…
– Шундай самимий, эҳтиросли шеърлар эгасини бир кўрсайдим, дунёдан армонсиз ўтардим. Биласанми, уни жуда кўркам дейишади. Шеър ўқиганида бутун
юракларни жунбушга келтираркан… Ҳатто бир одам шеър ўқилаётган залда хушдан кетибди. Мен ҳам бир бор Есениндан шеър тингласам… ўлишга ҳам ро-
зийдим…
Йигит бошини қуйи эгиб, чуқур хаёлга толди.
– Нега жимсан?
– Ўзим…
– Нима, мендан ранжидингми?
Йигит бошини чайқади. Ҳамроҳи унинг қўлидан ушлаб, елкасига бошини қўйди:
– Мендан ранжима, ахир Есенинни яхши кўрганим билан сени ташлаб кетмайман-ку. Уни фақат шоирлигига шайдоман, ўзига эмас. Ўзинг айт, шоирларни ким ёмон кўради,
дейсан?
Йигит ҳамроҳининг жун рўмолидан манглайига тушиб турган сочларини силади, совуқдан қизаринқираган ёноғидан ўпиб қўйди.
– Ташлаб кетмаслигингни яхши биламан, лекин юрак қурғур… майли, қўй. Парво қилма, бу ҳам бир телбалик-да.
– Сен жуда бадгумон бўлиб қолибсан, менга ишонмайсанми?
– Ишончим-ку бор, қара, покиза қор парчалари юзингга қўнаётир.

У кафти билан хушрўй юзига, тун каби сочларига, қорамтир жун рўмолига инган қор қатраларини қоқиб, артиб қўйди.
– Сенинг ҳам қалбинг барча шоирларники каби бокира. Гулим, биласанми… – у бошини хиёл эгди, шамол оқимида шавқланаётган қор зарралари унинг

ҳам киприклари, қошлари, сочларига қўнарди. – Агар… Есенинни танлаганингда ҳам мен
сираям… сираям ранжимасдим. Ранжимасдим, ишон. Чунки сен унинг шеърларини ёддан
биласан, демак қалбини ҳам ҳаммадан яхшироқ билсанг керак.

– Ахир сенга айтдимку…
– Илтимос, гапимни бўлма, – деди йигит унинг лабларига бармоғини теккизиб. – Агар
ҳозир, шу тобда Есенин сендан ўтиниб қўлингни сўраганида сен иккиланмасдан рози
бўлардинг. Инкор қилма, буни яхши биламан. Мен таъна қилаётганим йўқ, ранжиётганим
ҳам йўқ. Ранжиёлмайман ҳам… Менга сенинг бахтинг, шодон кулгуларинг керак… бил-
санг, яшашимга шу нарса куч беради. Балки бу дунёга бахтингни кўриш учунгина келган-
дирман. Гулим, модомики сен Есенин билан бирга бўлолмас экансан… модомики, мени
танлаб ғариб кўнглимни шод этган экансан... сени бахтли қиламан! Сўз бераман. Жонимни
тикиб бўлса ҳам сени бахтли қиламан!
Шундай деди-ю, қизнинг қизаринқираган ёноғидан бўса олди. Қиз унинг бўйнидан қучди. Эн-
тиккан юраклар ҳароратдан илиди. Улар бир-бирининг бағрига сингиганича қор босган йўлдан аста
юра бошлашди.
– Совуқ емадингми? – деди йигит ҳамроҳини қайғуриб.
– Йўқ.
– Бугун анча совуқ бўлибди. Лекин гўзал қор ёғяпти, шунга муздек ҳаво ҳам унчалик
сезилмаяпти.
– Кўнглимдагини айтдинг, – деди қиз ширин кулиб.
– Қиш фасли жону дилим. Биласанми, бир умр шу қор парчасига айланишни орзу қил-
ганман. Қани энди бир парча қорга айлансам… Осмони фалакдан аста ерга қўнсам… кейин

2022\1 | INJA SAN’AT | 15

биласанми… йўқ, айтмайман. – Кечирасиз, бу ерда нимадир бўляптими? – деб сўради йигит. Зал жим-жит. Қиз ҳам жим. У бутун вужуди қулоққа айланиб, меҳр-
– Нега? Айтақол. – Ҳа, ўртоқ. Бу ерда кимсан Есенин шеър ўқийди. Бутун оламон ли, оҳанграбо куйдай нафис таралаётган сўзлардан маст бўлар, юраги
– Айтсам куласан-да. шунга тўпланишган. селдай оқарди. У умрлик орзусига эришганидан, ўз хоҳишини қондир-
– Йўқ, йўқ. Ҳечам кулмайман. Чин сўзим, айтақол. Қизнинг кўзлари порлаб, беихтиёр ирғиб қўйди. Қўлларини ган шоирдан жуда мамнун ва жуда бахтиёр эди.
– Кейин оёқларинг остида қолсам… бир-бирига қовуштириб, жилмайганича “қандай бахт!” дегандай
Қиз ўзини тутолмай кулиб юборди. Йигит ҳам уни жерки- ҳамроҳига тикилиб қолди. Йигит… бир қизга, бир ҳаммани ўзига қаратиб, булбулдай хониш қи-
Йигит маҳзун табассум билан қизнинг қовушган қўлларидан ту- лаётган шоирга қараб қолди. Кўксини бир муддат чангаллаб турди, юзи
май, хуш кайфиятига шерик бўлди. тиб ўпди ва чиптачига қаради: бужмайди, негадир безовта бўла бошлади… Берилиб шеър тинглаётган
– Унда… унда мен қор босган йўлдан юрмасдим. – Бизга ҳам иккита чипта беринг… ҳамроҳига қараб:
Йигит ҳамроҳининг пучик бурнидан беозор нуқиб, эркалаб – Узр, ўртоқ. Бизда бошқа йўқ, сонияга кечикдингиз, охиргисини
ҳозир пулладим. – Мен ташқарида бўламан, – деди ва индамай-нетмай чиқиб кетди…
қўйди. Сурурланиб жилмайишди. Қизнинг чеҳрасидаги қувонч сўлиб, бирдан рангин бўлиб қолди. …Ой нур сепган бошоқлардан ҳам
– Қара-я, – деди қиз атрофга ўйчан тикилиб. – Ҳамма ёқ Милт-милт ёш тома бошлаган кўзларини артди; Олтин сочим сўйласин, дилдор.
– Майли, керакмас… Кул, ўйна-ю даламни зинҳор
оппоқ… оппоқ… – у бир зум кўзини юмиб туриб эсланди: – Худо ҳаққи, нега бундай дейсан, – деди йигит унинг намланган эслатмагин менга, жонгинам,
– Далалар оқ кийган, оқарган ой ҳам, киприкларини артиб: – Бирон йўли бўлиши керак… Мен ҳозир! Ой нур сепган бошоқлардан ҳам.
Кафанга ўралиб ётибди ўлкам… У шошилиб қаёққадир чопиб кетди. Бир неча дақиқа ўтгач, бир Шаҳинам, о менинг Шаҳинам,
– Қўйсангчи шу дилни сиёҳ қиладиган сатрларни. даста қувонч билан етиб келди: Шимол ёқда бир нозанин бор:
– Майли… – у бир оз муддат жим қолди, кейин йигитга – Иложини топдим, юр! Сенга ўхшар, ғоятда дилдор
Бинонинг орқасига ўтишди. Уларни бир одам хунук тиржайиб Балки сенга ўхшар ул санам…
жиддий тикилди: – Сен ҳам шеър ёзишга уринмаганмисан ҳеч? кутиб олди ва бир тавақали эшикни кўрсатди. Эшикдан кириб, зал Шаҳинам, о менинг Шаҳинам.
– Бу қўлимдан келмаса керак, эплолмайман. томон юришди. Зал эшиги ланг очиқ турар, минглаб ўриндиғи бўлса Тинмай қарсак ёғилди. Ҳар ёқдан ҳайқириқ, хитоблар ёғилди.
– Нега экан? ҳам бари банд, яна бир талай одам тик туриб шеър тинглашарди. “Қандай ажойиб…” – дея шивирлади қиз.
Шеър ёзиш унчалик қийин иш эмас. Ўктам, жарангдор ва ниҳоятда ёқимли овоз бутун зал бўйлаб та- …Шеърхонлик кечаси ниҳояланди. Томошабинлар бир дунё таасурот би-
– Шоир бўлиш – кенгликни куйлаш… ралар, оламонни ўзига қаратиб қўйган эди. лан тарқай бошлашди. Яна бир тўда одам эса самимий шоирдан дастхат олиш-
Менда кенгликни куйлаш қобиляти йўқ. Буни худо юқтира- Икки ёш шоирни кўриш ниятида одамларга туртила-туртила то- га ошиқдилар. Одамлар шоирга самимий тилаклар билдиришар, уни сўроққа
мошага қулай жой топишди. тутишар, эҳтиросини жиловлай олмаган мухлислар эса қучоқлаб, ўпиб қўйи-
ди. Менинг қусурим бу, менинг айбим… Залнинг кенг саҳнасида эгнига хушбичим, кулранг кастум-шим шарди. Шоир уларнинг ҳаммасига самимий табасуми ва илиқ муносабати би-
– Ўзингни ундай камситма, сен… биласанми, истасанг энг кийган, сариқ, жингалаксоч, мовий кўзларида ўт чақнаб турган Есе- лан жавоб қайтарарди.
нин жўшиб, эҳтиросга тўлиб, ўзидан ўзи илҳом олиб шеър ўқирди. Жун рўмолли қиз… қанча уринса ҳам шоирнинг ёнига ўта олма-
яхши шоир бўлоласан. Сени қалбинг манашу паға-паға ёғаёт- Қўлларини қалбида тўлиб тошган туйғуларига мос тарзда тебратар, ди, зич издиҳом девордай бўлиб, ниҳояланмаган орзу ва умидла-
ган қордай покиза. Яхши шоир бўлиш учун шунинг ўзи кифо- қўё руҳи ердан узилиб, ўзга оламга тушиб қолгандай кўринарди. рига тўсқинлик қиларди. Ниҳоят ушбу кеча тотидан сармаст бўл-
я-ку. Агар сен шоир бўлсайдинг… умрим фақат сенинг шеър- Қиз… шоирга тамомила мафтун бўлиб, кафтини иягига тира- ган оломон ва уларнинг ўртасида олтин тангадай ялтираб турган
ларингни тинглаш билан ўтарди… қанийди… ганча масрур бўлиб, ошиғидан дил изҳори тинглаётган маҳбубадай Есенин ташқарига чиқишди.
жимгина ҳислар денгизига тобора шўнғиб борарди. Охирда оғир қадамлар билан жун рўмол ўраган қиз чиқди. У ҳам бу
Йигит бошини қуйи эгиб, жим қолди. Унинг бу сукунати Йигит… маъюсгина, юракни ўртовчи мунг билан дам эҳтирос сеҳрли оқшомдан сурур олган, ҳам шоир билан юзма-юз туриб суҳбати-
ҳам гўё алланималарни сўзлаётгандай эди. бўлиб ёнаётган қизга, дам ўтбардор шеърлар ўқиётган шоирга ти- ни эшита олмаганидан дили хуфтон эди.
килар, бошини хам қилиб оғир ўйларга берилганча жим ўтирарди. У оғир қадамлар билан қайрағоч остида сигарета тутатаётган йигит
– Биласанми, – мунгли овозда сўз бошлади йигит. – Бизни – Бир жуфт оққуш – жонон қўллари, олдига борди. Йигит сигаретасини четга итқитиб, унга пешвоз чиқди:
қишлоқда бир одам яшарди. Уни тили-забони йўқ эди, қўпол Шўнғир олтин сочларим аро. – Яхши ўтдими? – деди у синиқ товушда.
айтилса соқов эди. Ҳамма қатори оддий ҳаёт кечирарди. Ле- Бу дунёда одамлар бари – Яхши! – деди қиз қайғусини яшириб.
кин элда соқов деган бадбин лақаб орттирган эди. Унинг юраги Ишқни куйлар такрор ва такрор. – Ундай бўлса… яхши.
доим шу сўзни эшитганида оғриб турарди… буни кўзига қараб Томошабинларнинг юраги селдай оқиб, сув қуйгандек жим-жит Тун бағрини эзиб-езиб қор ёғарди.
аниқ сезардим. Доим шу сўзни эшитганида ғуссали нигоҳлари- бўлиб тинглардилар. Шоирнинг кўзлари ҳасратдан ёнар, гавдаси – Кетдикми? – деди йигит.
ни олиб қочарди ва одатдагидан кўра хушчақчақ бўлиб қолар- маҳзун шеъридай чайқаларди. – Бир оз турайлик? – деди қиз умиди сўнмай.
ди. Шўрлик қайғусини кулгу билан енгарди… – Майли…
Шоир шеър тугаши билан ҳар ёқдан отилган олқишлар, турли Қизнинг кўзи бинонинг нарёғида усти ёпиқ енгил машинага минаёт-
– Нега бундай ачиниш билан айтяпсан? эътироф сўзлари ёмғири остида қолиб кетди. У ҳурмат ва муҳаббат ган Есенинга тушди. Бир гуруҳ одам унга қуллуқ қилиб, миннатдорчи-
– У ўлган. изҳор этиб, томошабинларга таъзим қилиб қўйди. лик билдирар, хайрлашиб, қўл силтардилар…
– Ё худо! Қандоқ қилиб?.. – Ҳозир… – деди қиз ва ҳамроҳини қолдириб, машина кетидан чо-
– Камситаверишларига юраги дош беролмаган. Ўзини – Ўртоқлар, – дея сўз бошлади у, ҳамма тинчиб қолди. – Қайси пди…
дарёга чўктирган. шеъримни тинглашни истайсизлар? Йигит нурсиз чеҳрасига кўланка солган тун зулмати каби оғир изтироби
– Бояқиш… билан ёлғиз қолиб кетди.
– У шундоқ бўлишини ўзи истабмиди? Худо уни шундоқ Ҳамма ғала-ғовур кўтариб, ҳар ёқдан бақира кетишди: Қиз бўлса ўрнидан қўзғалган машина кетидан чопа бошларкан:
яратган бўлса гуноҳи нима? Шундай ювош одам ўлди-кетди… – “Аёлга мактуб”! – Тўхта! – дея бақирди ортидан.
У ҳам ҳамма қатори яшаётган эдику… – Хуросон ҳақидагисини! Машина тўхтамай, аксига илдамлар, қорли тун қўйнини ёриб борар-
– Лекин турли гап-сўзни деб ўз жонига қасд қилиш?.. – “Синглимга хат”! ди.
– Хўрлайверса тош ҳам дод дейди. Ахир у одам эди. Одам – “Девона кўнгил”! – Есенин! Тўхта, шошма! – чинқирди қиз. – Тўхта, Есенин! Мен
бўлгандаки… – “Гўдакликдан маълум ҳар одам” сени бир умр кутганман! Бир умр интиқиб кутгандим!
– Ҳа… – қиз бошини хам қилди. – Шаҳина ҳақидагисини айтиб беринг! – дея ҳаммадан қат- Машина шитоб билан елиб борар, қиз ҳам изидан қолмай югурар,
– Унинг оғриқлари менга таниш. Қишлоғимизда ҳаммадан тиқроқ чинқирди жун рўмолли қиз… югургани сайин қайтага масофа узоқлашиб борар, танғиқ жун рўмо-
ҳам кўпроқ мен ачинардим унга. Ҳамон ёдимда: кафтлари би- ли бошидан сидирилиб тушган эди…
лан яширган кўзларида ёш йилтиллаб турарди. Уни кўриб юра- Залдагиларнинг ҳаммаси бирданига унга қарашди-ю, бирин-ке- Югура-югура ахийри унинг ортидан ета олмаслигини англади
гим оғрирди… жуда ҳам оғрирди. Сен у оғриқни билмайсан… тин фикрини маъқуллай кетишди. Бу қиз йиғилган мухлисларнинг ва умидсиз қадамлари билан тўхтади. Бўғилаётган нафасини рост-
Қиз хаёлга толди. Унинг бу хаёлчан қиёфаси ушбу ойдин, дилидаги гапини айтган эди гўё. лаб бир зум олислаб бораётган машина кетидан тикилиб қолди.
қорли тунга жуда ярашиб турарди. Кўзларида милт-милт ёш тома бошлади. Машина умиди каби кўзга
– Мени… – деди у йигитнинг кўзларига журъатсизгина ти- Есенин қизга кулиб қўйди ва “майли” деди. Томоқ қириб, шеър кўринмай қолди… Сўнг эсига нимадир келгандай хавотирда орти-
килиб. – Мени кечир… руҳига мос туриб оларкан: га ўгрилди.
Ҳамроҳи унинг жун рўмолини тўғирларкан: Оҳиста ёғаётган қор парчалари аро олис қайрағоч остида бир
– Кечирдим, кечирмай қаёққа борардим. Ахир ўзимнинг энг – Бу менинг ҳам энг ёқтирган шеърим, – деди-да анашу севимли шарпа кўрингандай бўлди…
чиройли гулимсан, – деди ва ўзининг меҳр тўла бағрига босди. шеърини ёдаки ўқий бошлади:
Оқшом қучоғига ҳамон майин қор ёғарди. Улар қорли йўл- 2022\1 | INJA SAN’AT | 16
дан аста юриб боришаркан муҳташам бино олдида тўпланаёт- Шаҳинам, о менинг Шаҳинам,
ган, ғала-ғовур қилиб, бир-бирига йўл бермай туртиниб, сури- Билсанг шимол ватандир менга.
наётган тумонат одам қаршисидан чиқишди. Далалардан сўйлайми сенга,
Йигит ва қиз бир-бирига анграйиб тикилиб қолишди. Одамлар- Ой нур сепган бошоқлардан ҳам,
га урила-сурила қизғинлик билан чипта тарқатаётган одам ёнига Шаҳинам, о менинг Шаҳинам…
келишди.

1964 йил 15 декабрда Қашқадарё вилояти, Китоб тума- ДИЛСИРОТ
нининг Бештерак қишлоғида туғилган. ТошДУнинг ўзбек
Зебо МИРЗО филологияси факультетини тамомлаган (1987). «Тун ма-

СЕНГА БОҚИБ ТУРГАН ЮЗИМНИ ликаси», «Ажр», «Нур кукунлари»,»Ишқ» ОРТИМДА
БИР ДАМ ва яна бир неча шеърий тўпламлари нашр
СЕНДАН ЎГИРИШДАН ҚЎРҚАМАН, РАББИМ! этилган. Зулм ханжарлари санчилиб бўлган,
Севги чечаклари янчилиб бўлган.
*** Ҳақорат тўкилган,
Ҳақ даргоҳида
Илоҳий бир севги билан Ҳақир жандалари титилиб бўлган.
севилган ва... Бир исён қонларда етилиб бўлган...
Унутилган ғариб каби
мени суйгин. Осмон эшигини чертган қўлларга
Китобингнинг орасида сақлаб қўйган, Кишанлар урилган,
Бўтакўзнинг соғинчидай ёниқ, куйгун. чоҳлар қурилган.
Атиргулнинг тушларига беркит мени, Хиёнат дарчаси хийла очилган,
Яшир мени, Умидлар узилган,
аҳдлар бузилган.
Тополмасин токи ҳеч ким!
Вужудимда ёниб оққан сенинг қайғунг Юзимни тупроққа босаман, во-я,
Оғусидан қонлар ютай хаста, ичкин. Заҳарлар ичилган,
Севгин мени... орлар кечилган.
Оғриб севгин, оғриниб сев.
Қаҳр қилсам, тошлар отсам, кечирмайин, Кўнгил ғорат бўлган заминга ўхшар,
То қояга парчинланган телбадайин Қандай чидаш мумкин бу қабоҳатга?
Ишқингни бир афсун каби пичирлайин... Юрагимни қора илонлар чақар,
Руҳим аччиқ ишққа ташна, Чаён малҳам қўяр кўр жароҳатга...
бир ханжарман –
Таҳликали, тўрт томони ўткир, кескир Макр тўрлари тепадан тушган,
Тиккалайин ҳаётингни икки бўлган, Ерга қоқилганман,
Икки дунёнг эвазига берилган сир. ҳеч туролмайман.
Бармоғингга Нафслар ҳавога кир нафас қўшган,
Бир лаҳза бошимни кўтаролмайман...
занжир урган қулф эмасман,
Мен – умрингга сиртмоқ солган халқадирман. Айтгин,
Сени шундай андуҳ билан унутаман, кучимми бу ё ожизлигим?!
Сенга шундай тўфон билан қалқадурман. Дод дейман, бўғзимда қотади фарёд.
Мени соғин, Қайрилиб бир зарба бергим келади,
минг йил яша, Бир зарба-ла барини қиламан барбод!
минг йил соғин.
Севгим қаттиқ, Улардан қўрқмайман, билланиҳоя,
қаттиқ ҳажру азобим ҳам. Ҳар он кўзимга мил тортса-да сабрим.
Бетаскин кут, Сенга боқиб турган юзимни
беқадр кут, бир умр кут, Бир дам
Мени сенга қайтармасин қодир Эгам! Сендан ўгиришдан қўрқаман, Раббим!
Гарчанд сен деб кўз юммасдан ўтай,

гарчанд,
Юрагингга ҳеч ким мендек қайтолмасин!
Аммо, қасам шу кўнглимни

бир Худодан

Ўзга кимса меники деб айтолмасин!

2022\1 | INJA SAN’AT | 17

ЯРАЛИШ 1960 йил 4 октябрда Фарғона вилоятининг Аъзам ЎКТАМ
Бувайда туманида туғилган. ТошДУнинг жур-
*** налистика факультетини битирган (1985). ИСТАСА
«Кузда кулган чечаклар» (1989), «Кузатиш» КИРАДИ
Булутлар ўз ишин қилдилар охир, (1990), «Зиёрат» (1992), «Тараддуд» (1993),
қарғалар учмоқда осмонда энди. «Икки дунё саодати» (1998),
Бетизгин ўйларим тўзғин, саросар, «Қирқинчи баҳор» (2000) шеъ-
бу ғалат масканга етаклаб келди. рий тўпламлари нашр этилган.
«Бола дунёни тебратар» (1988),
Ичар, ирғишлашар бир тўп йигит-қиз,
бир менгина четда, ёнарман такрор. «Хабар» (1995) каби насрий асарлар муаллифи.
Жонларимга теккан қиш-ку, биламан, Рабиндранат Тагор ва Николай Рубцовнинг тур-
Ҳеч келмай ичимни оғритди баҳор. кум шеърларини ўзбек тилига таржима қил-
ган. 2002 йили Тошкент шаҳрида вафот этган.
Машшоқни чорлайман бирдан ҳайқириб,
овозим гитарлар шовқинин бўлар... ВАЗИФА ИСТАМАСА - ЙЎҚ...
Сўз қотар жимликдан зериккан машшоқ:
“Ҳайдалиш куйини чалайми?” Кулар. Қиёмат нелигин билмасман, бироқ
Шу бир гап учун ҳам
Бир сескандим. Этим жимирлаб кетди, Ишонгим келар:
тирилар – ў, мени ўлдирар “Наво”! “Ҳақ сўзни битмакка сарфланган сиёҳ
Оғрийди, кўкрагим санчиб оғрийди, Жангда томган қондек
ёдга тушиб кетар Қодирий бобо... Қадрли бўлар!”
Аҳволим танглигин биламан ўзим,
Ярим тун. Жўнайман ғудраб, такрорлаб, Қалбим қаршиликдан тинмади ҳали.
машшоқнинг мунг ила айтган гапларин: Яхши мудофаа – яхши бир ҳужум,
“Ҳайдалиш куйи”ни чалдим кўпларга, Ёзаман, қаламим синмади ҳали.
аммо Отабекка дуч келмадим мен!”
Разолат теграмда айланар ўчкор,
ТАРБИЯ Гоҳида имонин ютади ҳакам.
Енгиш, енгилишнинг
Чидасангиз гап шу, Темурбек ўғлим, Қандоқ фарқи бор –
Эгам бериб турса ажалга омон. Тинмай курашмоқдир менинг вазифам.
Довюрак фарзанддир тилаб олганим,
Келмайсиз кўчадан йиғлаб ҳеч қачон. ***

Мендан кўмак эмас, йўл-йўриқ сўранг. У кетди. Боғларим шумшайди ғариб,
Бор билимим сизга, давлатим сизга. ғунчалар тумтайиб қарайди менга.
Жон болам, кўникким келмайди сира, “Кетманг”, дея олдим айрилар чоғи,
Ҳозирдан енгилиб қайтишингизга. “Хайр!” деб бўлмасди ҳеч қачон унга.

У кетди, кетди-ю, энди шум ўйлар
Санчилаверади мисли қора ўқ:
Ў, энди у ҳатто тушларимга ҳам
истаса киради, истамаса – йўқ...

2022\1 | INJA SAN’AT | 18

НОБЕЛЬ МАЪРУЗАСИ

ЛУИЗА ГЛЮК

Луиза Глюк эллик йиллик ижодий фаолияти
давомида ўнлаб адабий мукофотларга сазавор
бўлган. Бироқ уларнинг энг чўққиси, албатта –
Нобел мукофоти ҳисобланади. Нобел қўмитаси
ҳайъати мукофотни “Ўзига хос равон шеърий
оҳанги билан борлиқдаги мутаносиб гўзалликни
мужассамлаштиргани учун” деб белгилади.

Луиза Элизабет Глюк 1943 йили Нью-Йорк
шаҳрида таваллуд топган.

Кичкина қизалоқлик пайтим, адашмасам, 5 ёки 6 ёшлигимда
хаёлан бир танлов ўтказдим: дунёдаги энг ажойиб шеър
қайси? Ўшанда энг сўнгги босқичда ғолибликка икки даъ-
вогар бор эди. Бири Блейкнинг “Ҳабаш болакай” шеъри,
бошқа бири эса Стивен Фостернинг “Оққуш кўли” асари. Бувимлар-
нинг Сидархестдаги (Лонг Айленднинг жанубий қирғоғидаги қишлоқ)
уйининг қўшимча ётоқхонасида бўзчининг мокисидай у ёқдан бу ёққа
қатнар эканман, Блейкнинг хотирамга чиппа ёпишган шеърини оғзаки
эмас, миямда ўзимга маъқул келганидай такрорлаб; шунингдек, Фостер-
нингтушкун, бироқ жозибали қўшиғини ботинан куйлаб тинмасдим.

2022\1 | INJA SAN’AT | 19

Қандай қилиб Блейк мутолаасига тутинганим номаълум. унинг яширин овози эди гўё. Уни кўриб бўлмас, ёки ландовур Диванимда ўтирганим бўлсам-да, Диккинсон айнан
Эслашимча, ота-онамнинг уйида кўплаб романлар, тарих ва сиё- ва калондимоғ оқ танли болакайнинг нигоҳи билан қаралганда мени танлаган, айнан мени таниб олганди. Биз ғойиб-
сатга оид китоблар орасида жуда оз шеърий антотлогиялар топи- ҳам бехато кўра билиш иложсиз эди.Каминага аён эдики, бола- дан энг ажойиб дўстлар эдик, фақат иккимизгина била-
ларди. Аммо Блейк мутолаасини бувимнинг уйи билан чамбар- кайнинг сўзлари ёлғондан йироқ, омонатгина жуссаси ўзида диган ҳақиқиат шу эдики, биз бир-биримизни доим қўл-
час боғлиқ деб биламан.Бувим китобсевар аёл бўлмаган. Лекин улкан беғубор қалбни жо этган бўлиб, унинг туйғуларию бош- лаб-қувватлардик. Ҳаётда эса… ҳеч ким ҳам эмасдик.
уйида Уильям Блейкнинг китоби – “Софлик қўшиқлари” ҳамда дан кечирганлари ҳақидаги ҳикояси на маломатни, на надомат-
Шекспирнинг драмаларидан олинган қўшиқларнинг (кўплари ни ташкил этар, аксинча, фақатгина умиддан иборат эди. Ва- Бироқ биз каби ўз таврича жимгина яшаб юрган ки-
ҳали ҳам ёдимда!) мўжаз тўплами бўларди. Эҳтимол, сўзларини фотидан сўнг ваъда қилинган мукаммал дунёни, уни боригича шилар орасига қандайин раҳна солишар экан? Фақатги-
англаганим учун эмас оҳанги, каденциялари[1], юраксиз ва уят- қабул қиладиган оламни ният қиларди холос. Бу орзуни ҳаётий на дўстлигимиз якун топса раҳна тушиши мумкин.
чан болада ваҳима уйғотувчи жарангдор хитоблари қулоғимга деб бўлмайди, билъакс, у реалликни инкор этиб, шеърга яна-да
ўрнашгани сабаблидир, менга айниқса “Цимбелин”дан олинган ғамчил ва чуқур сиёсий тус беради. Мен ҳозир Диккинсон ижодининг ҳали бўй етма-
қўшиқлар кўпроқ ёқарди: ган қизларга ими-жимида ўтказадиган салбий таъсири
Аммо ижтимой мукофот умуман бошқа гап. ҳақида гапирмоқчи эмасман.Мен айни дамда одатий
“Ҳамда унинг қабри бўлар кўп машҳур…” Бутун умрим давомида муҳаббат қўйиб ўқиган назмий асар- ҳаёт тарзига шубҳа кўзи билан қарайдиган ёхуд уни
Бу каби юксак эътироф учун ўтказиладиган танловлар, му- ларим юқорида тасвирлаганим каби ички туғёнларнинг ифо- коллективлик тўғриликни таг-туги билан вайрон эт-
собақалар менга ўта табиий туюларди, илк бор ўқиганларим даси ҳисобланган шеърлар эди, яъни ўқувчи ёхуд тингловчи гувчи, бир тутамгина ҳаққиат ҳам софликнинг ўрнини
мифлар ҳам шундай саҳналарга тўла бўлган. Ҳаттоки жуда кич- ўзини худдики эътироз ва ишончни қабул қилгучидек, кези эгалловчи, очиқ-ошкоралик маломат қилингувчи бир
кина бўлсам-да, дунёдаги энг яхши шеър деган эътироф менга келганда эса шоирнинг ички фитналарига ҳамтовоқдек сезиб дунё деб қарайдиган темперамент ҳақида гапирмоқчи-
энг нуфузли мукофотлардан кўра нуфузлироқ бўлиб туюларди. бор диқатини аямайди. Ҳаттоки ўқувчи мурғак бола бўлса ҳам. ман. Мисол учун, тасаввур қилингки, юқорида айтга-
Мен ва опамни Франция учун курашган Жанна д’Арк каби, ра- “Зотан мен ҳеч кимман, айт-чи, сен кимсан? нимиз каби фитна қўзғовчининг, яъни Диккинсоннинг
дийни кашф этган Мария Кюри каби тарбиялашарди. Тўғри, вақт Наҳот сен ҳам менингдек ҳеч ким. овози трибуналники[2] билан алмаштирилса: “Биз ҳеч
ўтибиерархик фикрлашнинг зиёни ва нуқсонларини англаб ет- Иккимиз бу ерда – сезмасин биров…” киммиз, кимсиз ўзингиз?”. Ўз-ўзидан мисра ваҳимали
дим, аммо гўдаклигимда мукофот бериш муҳимдай кўрингани – дейди Диккинсон. Ёки: тус олиши аниқ.
рост. Биров тоғнинг энг юқори чўққисида бўлсаю олисдан ҳам “Юр, кетамиз сен ва мен икков
кўзга ташланиб турса, тоғдаги ягона жалб этувчи шу бўлади. Бу оламга чўкканида шом…” Октябрьнинг саккизинчи санаси эрта билан ҳо-
Ундан бироз қуйидаги кимса назардан четда қоладигандек гўё. – деб ёзади Элиот. Хусусан шу ерда Элиот скоут йигитлар зир ўзим тасвирлаб бераётган ваҳима ҳиссини шахсан
Шеърда ҳам айни ҳолат кузатилади. труппасини чақираётгани йўқ. У ўқувчидан нимадир сўраяпти. ўзим туйишим ўта ҳайратланарли бўлди. Ўшанда қуёш
Ишончим комил эдики, Блейкнинг ўзи ҳам бундан қайсидир Муқояса қиладиган бўлсак, Шекспир бундай дейди: ёрқиндан ёрқин порлар, ҳарорат ҳам шунга монанд эди.
маънода хабардор бўлган, ўзининг кун келиб юзага чиқишидан “Ёз кунига менгзаб бўлурми сени…”
кўнгли тўқ бўлган. Унинг аллақачонлар вафот этганини фаҳм- Бу мисрада шоир мени ёз кунига менгзаётгани йўқ, балки Адибларнинг деярли бариси эҳтимолки кўп нарсага
лардим, бироқ токи қулоғим остида пичирлаётган овозини эшита табиатнинг бетакрор мўжизасини ҳис эттирмоқда. Лекин шеър эришишни орзу қилишади. Баъзи шоирлар эса, макон
оларканман, у тирик эди. Шундай дер эканман, ўзимни танлаб айнан менинг мавжудлигимга муҳтож ҳам эмас. жиҳатдан қаралганда, аудиториялар тўла тингловчилар-
олингандай, обрўли кишидай сездим; шуни хис эта олдимки, Мени ҳайратлантирган санъат кишилари учун жамоат хито- га эга бўлишни тасаввур қилмайдилар. Улар вақтлар
сўзлашишга журъат топган шоирим Блейк эди; у, шунингдек, би ёки қарори ўта хавфли. Бордию жамоат кўринганидек инкор ўтиб, жараёнлар ўтиб, балки келажакда мухлислари
Шекспир ҳам менинг суҳбатдошимга айланиб улгурганди. этиш ва ҳайдаб солишлардан тийилиб, қарсакбозлик ва мадҳи- сероб бўлиши мумкин деб ҳисоблашади. Аммо баъзи
Танловимнинг ғолиби Блейк бўлди. Бироқ кейинчалик бу ябозликка авж берса, бу турдаги шоирлар билан нима рўй бе- ақлий ҳодисалар таъсирида, ўша ўқувчилар бирма-бир,
икки шеърнинг нақадар ўхшашлигини англаб етдим, орзу ҳамда ради? Худди шу вазиятда таҳликага тушиб гангиб қоладиган секинлик билан тўплана бошлайди.
ғуссадан бўй чўзган инсоний овоздан худди ҳозиргидай ҳайратда шоирани мисол қилишим мумкин.
эдим. Ёшим улғайиброқ юзлашган шоирларимнинг асарларида Бу – Диккинсон. Тўғри, доимий шундай бўлмас, аммо тез- Менга мазкур мукофотни топшириш орқали, Швеция
энг асосий ролни – танлаб олинган тингловчи ролини дўндир- тез юқоридаги вазиятга асир тушиши мумкин у. Академияси интим овозни, жамоатчилик урҳоси баъзан
дим. Уларнинг шеърлари ички туғёнларни, жўшқин эҳтирослар- Ўсмирлигимда Диккинсонни чексиз муҳаббат билан ўқи- кўкка кўтариши, баъзан ерга уриши мумкин бўлган,
ни, интим тушунчаларни куйларди. Улар оломоннинг бақироқ ганман. Асосан кечки пайтлар уйқуга ётишдан олдин диванда аммо ҳеч қачон ўрнини эгаллай олмайдиган ички туғён-
шоирлари эмасдилар. Ўз-ўзига сўзловчи шоирлар эмасдилар. мутолаа қилиб ўтирардим. ларнинг акс-садосини юксак эътирофга сазовор кўрга-
Улар инжа туйғуларни тараннум этувчи, эҳтиросли ва синоатли “Зотан мен ҳеч кимман, айт-чи, сен кимсан? нига ишонаман.
шеърлар ёзишарди. Наҳот сен ҳамменингдек ҳеч ким…”
Шеърда нима айтилгани муҳим, уни шеърхон ва таҳлилчи- Ҳали ҳануз Диккинсонни шундайлигича севаман: Инглиз тилидан
нинг ўзи англаб олади деган фикр менга маъқул келди. “Иккимиз бу ерда – сезмасин биров Шоҳрух Усмонов
Блейк менга жажжи ҳабаш болакай бўлиб сўзларди. Болакай Токи ҳайдаб солмоғи мумкин…”
таржимаси

[1]Каденция – овоз чиқариб бирон нимани ўқиётган-
даги кишининг овози кўтарилиш ва тушиши ҳолати

[2]Трибунал – Суд ҳайъати, фавқулодда ёки ихтисо-
слашган суд.

2022\1 | INJA SAN’AT | 20

Пол ВЕРЛЕН Фаиқ БОЛАБЕЙЛИ

*** Арслон БАЙИР ҲАР НЕНИНГ СЎНГГИ КЕЛДИ… Ҳайнриҳ ҲАЙНЕ
То ўлиб кетгунимча ёддан чиқмас у оқшом, Ҳар ненинг сўнгги келди, битди, тугади ҳар не,
Хотиримдан ўчмагай сокин ётганинг абад. синди сўнгги умидлар, сўнди энг охирги шам. ЛОРЕ-ЛЕЙ¹
Ҳар ненинг ҳечлигини у сукутда сезганман,
Ҳар тараф бўшлиғини сезгандайман ўша пайт. Вужудини ғазабла тўлқинлар тепган кема, Билмам, не деб атамоқ лозим,
Севгилим сенга менгзар, илоҳий мўжизанинг лангарига қанчалик ёпишганин кўр тўрам… Дов юрагим ўртанар ғоят.
Озод чечаклар каби бир баҳорлик умри бор.
Қора қўрқув, бўғилдим зулматларингда сенинг, СОЧЛАР ВА АЁЛ Энг сўнгги нигоҳларнинг орқага қарашию, Хаёлимдан кетмайди бир зум, #таржима_дафтаридан
Ухлагин, мен уйғоқман. Ухла жоним, бахтиёр. Эсингдами, Туркиядан айрилар эканмиз, Оёқ овозин билмай олисдан келган саси, Бу туғёнли, қадим ҳикоят.
Менинг безавол ишқим. Бу не қашшоқ ҳавасдир, Ҳаво салқин, қуёш ботарди,
Уйқучан кўзларингдан ўлим аксланар сенинг, сўз бергандинг Ҳар не бўлса, мана шу, Сокин оқиб борарди Райн.
Нафасинг ҳам гўёки олинган сўнг нафасдир. сочларимни кесмайман дея. ортиқ кутмоқ зиёндир, Тоғ чўққисин ярақлатарди
Ичингда энг серазоб ҳўнграшларинг яширин. Тўкилиб турарди елкаларингдан, Қулоғига етмаса етимнинг оҳ-ноласи… Шомни қуёш ўпгани сайин.
Эй уйқучан табассум. Йиғиларинг толган пайт,
Уйғон, жавоб бер менга: руҳлар ўлимсизми, айт? гўёки толлар каби Оҳиста учиб кетар руҳ бадандан қуш мисол, Гўзаллардан гўзал бир пари,
ўраб олиб белларингни. на бир қанот саси бор, нада шамол елар, боқ, Юқорида ўлтирар дилгир.
*** Шамолларда совруларди бирма-бир, ҳолсизликдан безганлар ёлғиздир бойқуш мисол, Кўзни олар тақинчоқлари,
Мен ёзган бари шеърлар сизгадир, фақат сизга, на бир банда қўллагай, на қўл узатгай Оллоҳ.
Шип-ширин хаёлларнинг кулгуси ила нигун, кейин, кейин эса Тарар олтин сочларин бир-бир.
Мовий кўзёшлар томган ғамгин кўзларингизга, яширарди сиримизни ҳам. Булутдан ёмғир эмас, дарддир ёғаётган деб, Тарар олтин тароғи билан
Сизга кўнгил берганман тоза қалбингиз учун. Ва болишим бўлмоқчийди тушларим аро, бир ҳовуч ғамни отдинг тўғри осмон юзига.
Юзим қораси сочларингга Ҳар тараф ром этилсин, ҳар ён тушсин ўрнига, Қилар ҳамда бир ёндан хониш.
Муҳташам руҳингизга юз тутиб ёзайин ман, не бўлди айт, паризодим? ҳеч бўлмаса бир бора Тангри тушсин кўзингга. Бу хонишнинг фироғи билан
Юрагимни берайин тайёрман аввал, қадим. Эсингдами, сўз бергандинг Лов-лов этиб мумкиндир ёниш.
Бироқ дардларим улкан. Мени мудом излаган, бўямайман дея кокилларингни, Ҳар не қолди орқада, ҳар ненинг сўнгги келди,
Аждарҳо келбатидек ортар қўрқув, даҳшатим. мавҳум бўлдингми йиллар тўфонидан кўзларимнинг нури ҳам битмоқда бир шам каби. Асир этар ёввойи туйғу
Қайиқчини мўъжаз қайиқда.
Бутун ҳаётим қонга булғанади, оҳ, ахир, оқаргунича ёноқларинг Оқ елкани шамолга тўлган бир кема келди,
Мен чеккан бу даҳшатли изтиробнинг ёнида куз ташриф буюрди дея сўйлардинг. бир тонгни кутдик ўтган кунги бир оқшом каби… Қарамайди қоятошга у,
Жаннатдан қувулмоқнинг ноласи шан нағмадир. Фақат хино ёпар эдинг сочларингга Фақат унга боқар ҳақиймай
Ва сизнинг азобингиз бу ноланинг жонида, энди не бўлди сочларингга, сўйла, паризод? Ўғлим Туролга Ва ниҳоят, тошқин долғалар
Шомда беманзил учган қалдирғочларга ўхшар,
Ёлғон айтганмиди еўзларинг? Ўтирма, Ғарқ айлади кемаю уни.
Кўк юзида, ажиб бир сентябр кунида. Ёҳуд қўрқдингми кўзинг остидаги бинафшаранг чизиқлардан қўлларингни тиззанг устида яйратиб, О, ўзининг қўшиғи билан
Содир этди Лорелей буни.
*** ёҳуд юз ажинларидан. ҳайиқма,
Ёшликнинг эҳтироси, эй, суюкли аёллар — Шундай бўлса агар, гўзал эдинг ахир борингча, жоним, ҳали умр сўнгигача кўп йўл бор. ¹ афсонавий сув париси
Кокиллари олтинранг, кўзлари мовий денгиз,
Гул каби бўй таратган тар ва иссиқ баданлар, кесмасайдинг зулмат ато этган кокилларингни, Парвоз эт, бўйинг эмас, ***
Юрак ҳаяжонининг нозик титроқлари — сиз. янада очартириб юзларингни, кўзинг етган жойларга О, азизам, сиз ёзган мактуб
Йўқолган зулмат куннинг мағрур ва шан сасидан, боғлансин нигоҳларинг. Айлолмагай мени ҳеч маҳзун:
Айтинг, покиза ишқлар қайлардадир ботдими? Кулганингда фақат ғамзаларинг кўринарди, Истамайсиз ортиқ севмоқни,
Ёки соғ чиқишмайин кузакнинг нафасидан, оғир келдими, айт, замон билан курашмоқ? Юз тут, юзини сенга тутиб Лек, хатингиз бир мунча узун.
Сўнгра пушаймонлик ва қишларда совқотдими? иккиюзлилик этганларга…
Сўнгги кунин кўзлаган ёлғиз кексадек талош, Эсингдами, кутар эдинг ойлаб, ҳафталаб Ҳар сўзни сўз этганларга Ўн икки бет — кичик ва нафис,
Энди бутун бўлдим мен — ғамгин ҳамда дилафзо — минг умид ила, Бир бирига яқин мисралар.
Кимсасиз бир етимдек қолганман кўзида ёш. бўйин эгиб, кўз Ёзмагайлар бунча батафсил,
Бировларнинг кўнглига сира солмадинг малол. Бир кун бир ой учун бадал бўлдими? сўз ўстирганларга
Гўзал табассум ила пешонангдан ўпган бахт — Бир тутам сочларинг келсайди, қанийди, орада йўл кўп, орада йўқлик, Хайрлашмоқ бўлган кимсалар.
Қалби муҳаббат тўла, сен эй меҳрибон аёл. сен ўзи ерингни тани,
кўксим деган ушбу Ватанга. уларга ҳам ўз йўлин кўрсат, 2022\1 | INJA SAN’AT | 21
Йилларни ой, ойларни кун этмасмидим ахир... мана қандай бўлар ахир яшамоқ,
қандай бўлар ҳақиқат деб талашмоқ…
Йўлларимни топмасмидим ё... Талаш ўғлим, талаш…
Югурардим шамол

оппоқ булутлар билан сен томонга бир ёмғир мисол,
тўкилмасмидим
тупроқларга...

Ўпмасмидим тухумингдан
тупроққа лаб босганим каби

дудоқларингдан.

Мазкур саҳифадан ўрин олган шеърларнинг таржимонлари:
Нурмуҳаммад Абдузоиров ва Раҳмат Бобожон

Машҳур ёзувчи ва шоирлар Адабиёт муаллими

?ижод ҳақида нима дейди Чиғатой гурунги:
“ҲАҚ ТАЛАШМОҚДИН
“Таассуф, шундай одамлар “Биргина сиёсий тизим борки, унда
борки, асарни фақат ёзувчининг яхши ёзувчи бўлишнинг асло иложи ТОРТИНМА”
хатоларини топиш учунгина му- йўқ. Бу тизимнинг номи — фашизм.
толаа қилади”. Чунки, фашизм бандитлар томонидан ***
бошқариладиган сохта жамиятдир. Шу Туркистон аҳолисининг тўқсон
Вовенарг ЛЮК ДЕ КЛАПЬЕ маънода, адабиётга ёлғон олиб кириш- фоизи илмсиз авом, булар сиёсатга
ни истамаган ёзувчи фашизм остида на ҳали тушунмайлар, дедик. Қолғон
“Ҳар бир ижодкор ўз аса- яшай, на ижод қила олади”. 10 фоизи ҳам сиёсатдан хабардор
рида, беихтиёр, қайсидир бўлмасунми? Ёки буларнинг ком-
маънода ўзини тасвирлайди”. Эрнест ХЕМИНГУЭЙ мунизм сиёсатидан бошқа байнал-
миллий сиёсатдан хабардор бўли-
ГЁТЕ “Ёзувчининг миссияси шига ҳақлари йўқми?
сивилизациянинг ўз-ўзини
“Кўпчилик ёзувчилар ҳақиқатни ўзла- йўқ қилишдан ҳимоя қи- ***
рининг энг катта бойлиги деб ҳисоблайди лишдан иборат”. Ҳақ талашмоқдин тортинма.
ва айнан шунинг учун ундан тежамкорлик Чунки ҳақ олинур, берилмас.
билан фойдаланишади”. Альбер КАМЮ
Ҳожи МУИН
Марк ТВЕН “Оммавий коме- ***
диячи” бўлишни ис- Зулм ва инсофсизлик исломда
“Ёзувчи ёши билан эмас, боши тамаган ҳар қандай куфр ва ҳаромдир.
билан ижод қилишини унутмаслик ёзувчининг ягона ***
лозим”. истаги — ўз даври Ҳозир виждон ва ахлоқ ҳақи-
қадриятларини бой- даги фикрлар батамом эсимиздан
Мигел де СЕРВАНТЕС итиш саналади ва у чиқиб кетган, мазлумликнинг энг
ҳар томонлама бунга паст даражасига тушиб, золимлик-
“Ўзим учун ёзаман, пул учун нашр интилиши мақсадга нинг олий даражасига чиққанмиз.
қиламан”. мувофиқдир”. Ким биздан заифроқ бўлса унга
ўйламасдан озор берамиз. Биздан
Александр ПУШКИН Оноре де БАЛЬЗАК кучли бўлган кишининг эса, оти-
нинг туёғи нақшигача сажда қи-
Рус тилидан “Биз умуман табиб эмасмиз, ламиз…
Мақсуда Йўлдошова биз нақ оғриқнинг ўзимиз”. ***
Дунёнинг энг бой тили турк-
таржимаси Александр ГЕРЦЕН чадир, энг бахтсиз тили худ тур-
кчадир. Тилларнинг бахтсизлиги
совет ҳукумати чоғинда бўлган
ишдир, бундан бурун бахтли эди-
лар деганлар тилимизни ҳолини
билмасдан гапуралар.
***
…Бир арабни ўлдирсангиз ҳам
“Петроғрад – Петросбурған” де-
майдир. “Битрожрад- Бидрасбурж”
дейдир. “Франсикъ демайдир,
“афранж” дейдир ва шундай
қилиб ўз тилининг истиқболини
сақлаган бўладир…

Фитрат
***
Aмерикаликлар бир дона буғ-
дой экиб йигирма қадоқ буғдой
олади, европаликлар ўзимиздан
олган беш тийинлик пахтамизни
келтириб, ўзимизга йигирма беш
тийинга сотади…
Aбдулла AВЛОНИЙ

2022\1 | INJA SAN’AT | 22

ЯПОНИЯ

РЮНОСКЭ АКУТАГАВА

Ўз асарлари билан япон адабиётини жаҳон миқёсига чиқишини бошлаб берган адиб сифатида тан олинади. У ижодида ғарб ва япон адабиети
анъаналарини ўзаро уйғунлаштириб, япон анъанавий тасвир ва ифода усулини янги йўналишга бурган. Инсон онгининг «жумбоқ»лиги, олдиндан айтиб
бўлмаслик хусусияти ифодаланган ҳикоялари — «Расёмон дарвозаси» (1915), «Бурун» (1916) унга шуҳрат келтиради. «Куз» (1920), «Совуқ» (1924)
каби психологик ҳикояларида эса ижтимоий ёвузлик дунёсида эзгуликнинг фожиавий қисмати акс этган. «Сув алвастилари мамлакатида» (1927)
ижтимоий-фантастик мажозий асардир. Инсоннинг ёлғизлиги, унинг вакт, тарих олдида ожизлиги панд-насиҳатдан иборат «Телбанинг ҳаёти»
(1927) номли сўнгги асарининг мавзуидир. Япон маданиятида беқиёс ўрин эгаллагани учун «Акутагава» миллий мукофоти таъсис этилган.

МАНДАРИНЛАР ҳикоя Қахратон қишнинг тунд оқшоми эди. Мен Екосука-Токио йўнали-
шидаги поезднинг иккинчи синф вагони бурчагида унинг жўна-
Рус тилидан Одинахон Абдураҳимова таржимаси шини кутиб паришон ўтирардим. Вагонларда аллақачон электр
чироқлар ёқилган, бироқ нима учундир мендан бошқа йўловчи
йўқ. Ташқарида, ним қоронғу платформада ҳам бугун негадир ҳеч ким, ҳат-
то кузатувчилар ҳам кўринмас, фақат аҳён-аҳёнда қафасдаги кучук аянчли
акиллаб қўярди. Буларнинг барчаси ажабтовур тарзда менинг айни дамдаги
кайфиятим билан уйғунлашиб кетган. Шууримда ҳудди қовоқ уйган қорли
осмондек таърифлаб бўлмас хорғинлик ва ғам-ғуссанинг хира кўланкаси
кезарди. Мен қўлларимни палтоим чўнтагига тиқиб, ундан чиқиб турган
кечки газетани ўқишни ҳам истамай, жим ўтирардим.
Ниҳоят, гудок чалинди. Мен бир оз енгил тортиб, бошимни ойна роми-
га суяганча, вокзалнинг кўз ўнгимда аста-секин ортга чекинишини кутдим.

2022\1 | INJA SAN’AT | 23

Лекин шу пайт платформадаги турникет томондан гэтанинг қаттиқ тарақлаши эшитилди ва ортидан кондук- дакки берган, ойнани эса яна ёпиб қўйган бўлардим.
торнинг ғазабнок бақириғи янгради; мен ўтирган вагон эшиги тарақлаб очилиб, ўн уч-ўн тўрт ёшлардаги Поезд туннелдан равон сирғалиб чиқиб, ҳар икки
бир қиз халлослаб кириб келди. Ва шу сонияда поезд бир силкинди-ю, аста жойидан қўзғолди. Далаларни
бирин-кетин бўлаклаётган платформа симёғочлари, кимдир ташлаб кетган-у, унутиб қолдирган сув бочкали томондан ён-бағирлари қуруқ ўт-ўланлар билан қо-
арава, поезддаги кимгадир эгилиб таъзим қилаётган аравакаш – буларнинг барчаси паға-паға бўлиб ойнани планган тоғлар бўғиб турувчи ғариб бир посёлкани
қоплаётган тутун орасида истар-истамай ортда қоларди. Ниҳоят, эркин нафас олиб, тамаки чека бошладим кесиб ўта бошлади. Атроф-жавониб ифлос, бир-бири-
ва шундагина осилган қовоқларимни кўтариб, рўпарамда ўтирган қизча юзига назар солдим. га уланиб кетган тиқилинч черепица ва похол томлар
ҳамда шом қоронғусида янаям оқариб хилпираётган
У чинакам қишлоқ қизи эди: мойланмаган*, қуруқ, ола-була сочлари оддий япон турмаги билан йиғил- байроқчасини маъюс силкитиб қўйиши керак бўлган
ган, ёрилиб кетган юзлари сополдек қип-қизил, кишида ёқимсиз таассурот уйғотарди. Тиззасида тугун, стрелкачи. Поезд туннелдан чиқиши билан шлагба-
исқирт, зангори жун шарф пала-партиш осилиб ётар, музлаб қолган қўллари билан учинчи синф вагонига ум ортидаги бўм-бўш ўтиш жойида ёнма-ён турган
тегишли бўлган қизил чиптани авайлаб ушлаб олганди. Менга бу қизнинг қишлоқи қиёфаси сира ёқмади. қизил юзли учта болакайга кўзим тушди. Уччовиям
Бундан ташқари, унинг яғир кийимлари таъбимни хира қилди, иккинчи синф билан учинчи синф вагонлари булутли осмон босиб қолгандек пак-пакана, эгнидаги
орасидаги фарқни англолмайдиган даражада ахмоқ эканлиги эса асабимни бузди. Шунинг учун тамакимни кийимлари ҳам мана шу бадбин посёлка турқи-
тутатганча унинг борлиги ҳақида унутишга қарор қилиб, ноилож газетага юз бурдим. Баногоҳ, ойнадан та- да эди. Улар ўтиб кетаётган поезддан кўз узмай,
ралаётган ёруғлик газета саҳифаларига тўкилар экан, электр нурларига айланиб, ундаги беҳисоб белгилар бирданига баравар қўл кўтардилар ва қандайдир
равшан кўрина бошлади. Чамамда, поезд Екосука линиясининг кўплаб ер ости йўлларидан биринчисига тушуниксиз ишоралар билан саломлашдилар. Шу
кирди чоғи. дамда ғаройиб ҳодиса юз берди: белига довур ой-
нага тиралиб турган қиз музлаб қолган қўлларини
Бироқ ёрқин саҳифаларга қанчалик кўз югуртирмай, дунёда содир бўлаётган барча воқеалар сийқаси чўзиб ўнга-чапга силкиди ва тўсатдан болаларга
чиққан оддий сафсаталардек менинг ғуссамни аритмасди. Тинчлик масалалари, янги турмуш қурганлар, бир нечта олтин мандаринларни улоқтирди, шун-
яна янги турмуш қурганлар, мансабдор шахсларнинг порахўрлиги, ўлим ҳақидаги эълонлар… Ғалати ха- да офтоб ярқ этиб, илиқ нур сочиб юборгандек
ёллар оғушига чўмдим, туннелга кирган поезд бирдан тескари ҳаракатланаётгандек туюлди ва мен ўзим юрагим орзиқиб кетди. Мен беихтиёр энтикиб
сезмаган ҳолда нигоҳимни бир белгидан бошқасига кўчира бошладим. Аммо бу вақт давомида қаршимда юбордим. Ва шу ондаёқ ҳамасини тушундим. У,
ўтирган тирик одамзоднинг чиркин вакили бўлган мана бу қизчани бирор дақиқа бўлса-да, хаёлимдан қу- яъни мана бу қизча, афтидан, ишга кетган, уни
волмадим. Ер остидаги поезд, қишлоқи қиз ва бир чақага қиммат мақолалар билан тўлиб-тошган ушбу кутиб олиш учун поезд йўлига чиққан укаларига
газета – нима булар, тушунарсиз, разил, зерикарли инсоният ҳаёти белгилари эмасми? Охиригача ўқиб та- миннатдорлик тариқасида қўйнига яшириб олган
момламаган газетани улоқтириб, менга маънисиз кўринган барча нарсадан кўз юмдим ва бошимни ойнага мандаринларни ойнадан ташлаганди.
тираган кўйи жонсиздек ўзимни уйқуга солдим.
Шом қўйнига ғарқ бўлаётган посёлкада қуш-
Бир неча дақиқа ўтди. Бехос нимадандир чўчиб кетиб, норози ўгирилсам, қиз сездирмасдан жойини тарк лар каби қичқираётган уччала болакайлар,
этган, қаршисидаги ўриндиққа ўтиб, ёнимга туриб олган ва ойнани зўр бериб очишга тиришаётган экан. мандаринларда жилоланган ёғду — буларнинг
Маҳкам беркитилган ойна роми эса қилт этмасди. Унинг тўрлашган юзлари янаям қизариб кетган, ойна барчаси ойна ортида бир лаҳзагина ялт этди.
олдида типирчилаб, энтикиб нафас олаётгани ва гоҳ-гоҳ бурнини тортаётганини эшитдим. Лекин унинг бу Лекин бу манзара қалбимда уқубат ёлқини бў-
ҳатти-ҳаракати менда ачиниш ҳиссини уйғотмади. Ҳар икки томондаги ойналардан қовжираган майсалар либ абадий муҳрланиб қолди. Ҳамда мени яна
қоплаган қир-адирларнинг оқшом шуъласида йилтираб ўтаётганини кўриб поезднинг яна туннелга кира- қандайдир илиқ бир туйғу қамраб олганини ҳис
ётганини осонгина англаш мумкин эди. Қизча эса нимага ойнани очишга ҳаракат қиляпти – тушунмадим этдим. Бундан тўлқинланиб бошимни кўтардим
ва буни фақат инжиқликка йўйдим. Шунинг учун қалбим тубидаги қаҳри қаттиқлик ила унга совуқ нигоҳ ва қизга қарадим. У рўпарамдаги жойига келиб
ташлаб, ойнани тимдалаётган муз қўлларини синдиргим келди. Унинг уринишлари омадсиз якунланишини ўтираркан, ёрилган ёноқларини яна аввалгидек
истадим. Шу пайт поезд даҳшатли гумбурлаб туннелга ўзини урди ва шу заҳоти қизча бўшатишга интилаётган зангори жун шарфи билан яшириб, катта тугу-
ойна роми ҳам тарақлаб очилиб кетди. Тўғри бурчакли ёриқдан қоп-қора, қуюқ, нафасни бўғадиган қурумли нини қучоқлаб, қизил рангли учинчи синф чип-
тутун ичкарига ёпирилиб, вагонни бурқсита бошлади. Мен ҳатто рўмолча билан юзимни ёпиб олишга ҳам улгур- тасини маҳкам қисди…
май, тутунли тўлқин устимга сепилгандек, кўпдан буён қийнаб келаётган томоғим ғиппа бўғилиб қолди ва нафас
ололмай йўталдим. Қиз эса менинг бу ҳолимга заррача ҳам эътибор бермай деразадан бошини чиқарди, сочла- Шундагина мени одамзот ҳаётининг зерикарли,
рини тортқилаётган шамолга тутиб, олдинга – поезд йўлига боқди. Мен тутун аралаш электр ёғдусига бурканган тубан, тушунуксиз ва дилхун чарчоқлари вақтин-
қизга қарадим, агар шу лаҳзада ойна орти бирдан ёришиб, у ёқдан тоза тупроқ иси, пичан ва сув ҳиди юзимга ча бўлса-да тарк этди.
урилмаганда, ва ниҳоят, йўталим тўхтамаганда, шубҳасиз, бу нотаниш қизчанинг ушбу қилмиши учун қаттиқ
2022\1 | INJA SAN’AT | 24

УРУГВАЙ

МАРИО БЕНЕДЕТТИ

Асар том маънодаги психологик ҳикоя бўлиб, бошдан охиригача ўқувчи диққатини сусайтирмайди. Ёзувчи иложи борича қаҳрамонлари ички
оламини тасвирлашдан қочади, воқеаларга аралашмайди. Ҳикояда худди ҳеч нарса бўлмаётгандек. Ваҳоланки, инсон ички дунёсидаги қилча ўзга-
риш ва кечинмаларни нозикфаҳм ўқувчи қийналиброқ бўлса ҳам таҳлил қилиб боради ва беихтиёр ҳикоянинг иштирокчисига айланади. Оилада ву-
жудга келган таранг асабий вазият, аёлнинг объектив сабабларга кўра ёмон йўлга кириб кетиши натижасидаги ҳолатлари ниҳоятда синчковлик
билан қаламга олинган . Бунинг устига, ҳикоя бир сирни яширгандек, ўқувчи ғалати қизиқиш ичида қолади.

Қисқаси, ярим ишораларни, махфий муносабатларни, хиёнат остонасидаги оила бекасининг асосланмаган нотайин мантиқларини кўзи ожиз
бўлиб қолган эрининг бир оғиз сўзи чилпарчин қилади. Лекин аёлнинг ичига кириб олган шайтон ҳийлалари шу билан тугайдими ёки ўша ножоиз
ҳолатлар давом этадими? Қолаверса, эр кўради-ю хотинини синаш учун ўзини кўрликка соляптими? Ўқувчи булардан ўзининг хулосасини чиқа-
риши, асослашга уриниши мумкин.

Рус тилидан Олим ОТАХОН таржимаси

2022\1 | INJA SAN’AT | 25

ЯШИЛ ПИЁЛА ҳикоя

Қаҳва пиёлалари олти дона эди – иккита- ёрлик туйғусига жуда-жуда ўхшарди. Улар оқшомга яқин уйга қайтишди. Хосе Клаудио уни бағрига босиб, ҳар доимгидек
си қизил, иккитаси қора, иккитаси яшил. эркалаб, сочларидан силади. Иккови ғира-шира хонада ўтириб, ҳозиргина сотиб олишган чақмоқтошни ёқиб, сигарета ту-
Бу нафис чинни идишчаларни Марианага татишди. Ана ўша куни Мариана чақмоқтошни Хосе Клаудиога совға қилганди. Энди чақмоқтош эскириб, ишдан чиқди.
дугонаси Энрикета туғилган кунида совға Мариана иримчи эмасди-ю, лекин ғалати, тан олиш керак, ўша даврдан эсдалик сифатида ҳеч нарса қолмаганди.
қилган эди. Ўша-ўша бир тусли пиёлани бошқа пиёла-
нинг тақсимчасига қўшиб ишлатиш мумкинми, йўқли- – Бу ой ҳам шифокорга бормадик, – деди Алберто.
ги ҳақида баҳс-мунозара тўхтамасди. Энрикета қизил – Ҳечқиси йўқ, – деди Хосе Клаудио.
пиёла билан қора тақсимча бағоят гўзал кўринади, де- – Бир гап айтайми, сенга?
ганди ўшанда. Аммо табиатан ўжар Мариана бир хил – Айт.
рангдаги идишчаларни ишлатишни яхши кўрарди. – Хафа бўлмайсанми?
– Қаҳва тайёр. Олиб берайми? – эридан сўраган бўл- – Нега хафа бўлай.
са ҳам, унинг нигоҳи қайнисида эди. Қайниси бу са- – Менимча, яхши қилмаяпсан? Бу, тентакликдан бошқа нарса эмас.
волга жавобан кўз қисиб қўйди, Хосе Клаудио ҳомуза – Бориб нима қиламан. Ҳирсдай бақувватлигимни, жигарим аъло даражада ўз вазифасини бажараётгани, юрагим,
тортди. асабларим жойида экани ҳақидаги гапларни эшитганими? Шунинг учун бораманми? Ҳеч нарсани кўрмагандан кейин,
– Тура турсин, ҳозирча. Битта чекиб олай. нима кераги бор бунақа саломатликнинг.
Мариана бу сафар эрига тикилиб қараркан, доимги- Кўзи соғ пайтда ҳам Хосе Клаудионинг салга аччиғи чиқарди. Бу мусибат бошига тушмасдан аввалги Хосе Клауди-
дек унинг кўрмаслигидан гумонсиради. Дарҳақиқат, онинг сокин чеҳрасини Мариана ҳамон унутмаганди. Дарҳақиқат, Хосе Клаудионинг афт-ангори ўша пайтда ҳозир-
Хосе Клаудионинг кўзлари кўр кишининг кўзларига гидек ташвишли ва серажин эмасди. Умуман, Мариана Хосе Клаудио билан серзавқ ва осуда дамларни кўп бошдан
ўхшамасди. кечирган, у буни яширолмас, яширишни ҳам истамасди. Афсуски, шу мусибатдан кейин, Хосе Клаудио хотинининг
Хосе Клаудио диванни аста пайпаслай бошлади. ўзига суянчиқ бўлишини хоҳламади. Ундан, унинг қалбидан юпанч изламади. Хотин кишидан мадад кутишни ўзига
– Нима керак? – деб сўради Мариана. ор билдимикан?! У ўшандан буён камгап, ичимдагини топ бўлиб қолди. Ҳатто баъзан гапга тушиб кетганда ҳам, унинг
– Чақмоқтош қани? дилидан нималар кечаётганини англаб бўлмасди.
– Ўнг томонингда. – Барибир, шифокорга боришинг керак, – дея қайнисининг гапини такрорлади Мариана. – Шифокор нима деганини унут-
Хосе Клаудио хотини айтган тарафни пайпаслаб, дингми?
чақмоқтошни топди. Бир амаллаб уни ёқди-ю, бироз – Унутиб бўларканми? Ҳали умид қилса бўлади, деганди у. Яна бир гапи эсимда қолган: илм-фан мўъжизага ишон-
тараддудланиб қолди, афтидан, у аланга тафтини яхши майди. Эсингдами? Тўппа-тўғри айтган, мен ҳам ишонмайман мўъжизага.
илғаёлмаётганди. Буни кўрган Алберто гугурт чақиб, – Ноумид шайтон. Умид қилиш одам боласига хос нарса.
унга тутди. – Шуни айтгин-а?..
– Ташлаб юборишга кўзинг қиймадими? – деб сўра- Хосе Клаудио сигаретини бурқситиб тортганича хаёлга ботди. Мариана табиатан меҳрибон аёл эди, унинг меҳри-
ди Алберто жилмайиб. Хосе Клаудио укасининг гап бонлигидан, очиғи кўнгилчанлигидан фойдаланиш, уни бирон нимага мажбур қилиш осон эди. Унинг меҳрини қозо-
оҳангидан ишлаётганини фаҳмлади. ниш қийин эмаслигидан ташқари, барча аёллар каби у ҳам жуда таъсирчан ва берилувчан эди. Тўғри, одамнинг кўздан
– Йўқ, ташлаб юборолмайман. Бу чақмоқтош мен қолиши – мусибат, лекин энг ёмони бу эмас, энг ёмони Хосе Клаудио иложи борича Мариананинг ғамхўрлиги, меҳри-
учун жуда қадрли, Мариана совға қилган. бончилигини истамаслиги ва бунга йўл қўймаслиги эди. Мариана эса, бутун вужуди билан унинг дардига малҳам,
Мариана оҳиста тилини тишлади-да, беихтиёр хаёлга ғамига шерик бўлишни истар эди.
толди. Ўтган кунлар эсига тушди. 1953 йили Хосе Клау- Афсуски, илгари шундай эди. Ҳозир эса – йўқ. Кейинги пайтда ҳаммаси ўзгариб кетди. Аввалига меҳр сусайди, эъти-
дио 35 ёшга чиққанда кўзи ҳали равшан эди. Улар – Ма- бор, эркалашлар, кўнгилни кўтаришлар секин-аста оддий бурч нуқтаи назаридан қараганда беихтиёр қилинадиган одатга
риана билан Хосе бўлғуси қайнотасиникига меҳмонга айланди. Тўғри, у ҳозир ҳам эрининг ташвишида елиб-югуради, уни парвариш қилади, шак-шубҳасиз. Лекин бу унга ил-
боришганди. Тушликдан сўнг иккови денгиз бўйига жў- гаригидек завқ-шавқ бахш этмасди. Кейинроқ, орада бирон жанжал чиқишидан, эру хотин ўртасида гап қочишдан қўрқиш
нади. Хосе унинг елкасидан эркалаб қучди, Мариана ўзи- туйғуси пайдо бўлди. Чунки Хосе Клаудио жиззаки, сержаҳл бўлиб қолди, бора-бора у аччиқ-тизиқ гап билан хотинининг
ни тетик ва хушҳол, ҳатто бахтиёр сезди. Ҳарқалай, унинг дилини вайрон этишдан, шафқатсиз муомала қилишдан тоймайдиган бўлиб қолди. Мабодо Мариана гап қайтармай, эри-
кўнглини дафъатан ҳаприқтириб юборган туйғу – бахти- нинг инжиқликларига чидаб, сабр-тоқат билан итоат қилса ҳам, Хосе Клаудио пичинг, кесатиқ, ҳар хил таҳқиромуз гаплар
билан жонини оларди. Буларнинг барчасига кўзининг ожиз бўлиб қолганлиги, аламзадалиги сабабдек туюларди. Алберто

2022\1 | INJA SAN’AT | 26

оромкурсидан туриб, дераза ёнига борди. ҳеч кимса қолмаганини ҳис қилиб қолди.
– Қандай ёқимсиз манзара, – деди у. – Қара! – унинг саволи Марианага тегишли эди. Лекин Хосе Клаудио жавоб – Ана энди, қаҳвани қайнатсанг бўлади, – деди Хосе

берди: Клаудио. Мариана билинар-билинмас хўрсиниб, қаҳва
– Нимасига қарай? Мен учун қарайвер. тайёрлашга уннади. У ҳар хил рангдаги учта пиёла
Алберто Марианага қаради. Улар бир-бирига жилмайиб қўйишди. Умуман, кейинги пайтда Мариана хонада Хосе Кла- келтириб қўйганди. Пиёлаларга қараб туриб, уларнинг
бир-биридан бир хил масофада жойлашганини пайқаб,
удио бўлса ҳам қайниси билан бемалол кўз уриштирар, унга сабаб-бесабаб жилмайиб қўяр эди. У ҳатто қайниси ўзига ти- ўзича ажабланди.
килиб қараганда, юзига қизиллик югуришини, кўзлари чақнаб кетишини сезарди. Дарҳақиқат, Албертонинг нигоҳи остида
Мариана гул-гул очилиб кетарди. Бу ҳақда қайнисининг ўзи бундан роппа-роса бир йилу саккиз кун аввал, 23 апрель куни Сўнгра у оромкурсига ясланди. Зум ўтмай, худ-
кечки пайт илк бор айтганди. Ўша куни Хосе Клаудиодан танбеҳ эшитиб, юраги сиқилган Мариана боққа чиқиб юм-юм ди ўзи кутганидек елкасида, бўйнида Албертонинг
йиғлаганди. У ўшанда биринчи марта эрининг бу қилиғини ич-ичидан кечиролмаганди. Ана шу пайтда Алберто келиб, уни қайноқ кафтини сезди. Нақадар ажойиб! Мариана
юпатганди. Умуман, Алберто юпатишга, кўнгилни кўтаришга моҳир йигит эди. Баъзан у бир-икки оғиз сўз ёки шунчаки худди шуни кутаётганди, Алберто ҳам унинг ди-
бир назар солиш билан Мариананинг дилидаги ғашликни сидириб ташларди. “Раҳмат сенга”, – деганди Мариана ўшан- лидагини пайқагандек, сочларини силай бошлади.
да. Аммо бугун ҳам у ич-ичидан, дилининг қат-қатида алоҳида бир миннатдорчилик туйди. Дастлаб Албертога бўлган Алберто илк бор сочларини силашга журъат қил-
меҳри миннатдорчилик туйғусидан нарига ўтмасди. Бир қараганда, унинг бу туйғуси, тўғрироғи, муносабати Албертони ганида Мариана қўрқиб кетган, ташвишга туш-
қаноатлантирадигандек эди. Ҳолбуки, Мариана учун севиш, ёқтириш қайсидир маънода кимдандир миннатдор бўлиш ва ган, шунинг учун Албертонинг эркалашларидан
кимнингдир юрагида миннатдорлик туйғусини қўзғата олишни билдирарди. Ҳаётининг энг яхши дамларида у Хосе Кла- заррача ҳузурланмаган эди. Ҳозир эса у осойишта
удиодан тадбиркорлиги, ақлли экани, узоқни кўра билиши ва ўзидек кўзга унчалик ташланмайдиган қизни танлаб уйлан- ўтирар, шунинг учун Албертонинг ҳар бир хат-
гани учун беҳад миннатдор бўлар эди. Аммо эрининг қалбида ҳам мана шундай миннатдорчилик туйғуларини уйғотаман ти-ҳаракати унга беҳад ҳузур бахш этарди. Ҳатто
деб янглишган экан. Унинг назарида қачон бўлмасин, ўз оиласи, ҳаётининг безагига, зийнатига айланиши мумкин бўлган Клаудионинг кўзи кўрмаслиги ҳам унга тақдир-
миннатдорлик туйғуси, фахрланиш ва фахрланиш баробарида севиш Хосе Клаудионинг қалбида ҳам уйғонадигандек эди. нинг бир инъомидек туюларди.
Мариана, ўсимлик оламига қуёш нурлари қанчалик зарур бўлганидек унга шунчалик керакман ва у менсиз бир кун ҳам
яшолмайдиган бўлди, дея ич-ичидан ишонарди. Афсуски… Хосе Клаудио уларнинг қаршисида жимгина ўтирарди.
Вақт ўтиши билан Алберто Марианани мана шундай эрка-
Албертодан эса, у бир оғиз илиқ сўзга муҳтож бўлиб, умидсиз ва ночор кўйга тушганида қўллаб-қувватлагани, овун- лаш ва қучишларга одатланиб қолганди. У ҳамиша иложи-
тиргани ва юрагига умид солгани учун миннатдор бўларди. Зотан, айни чоқда Алберто ҳам Марианадан беҳад мин- ни қилиб Марианани эркалаб қучар, Мариана ҳам унинг бу
натдор эди, буни у яхши сезарди. Майли, Алберто оғир-вазмин йигит бўла қолсин, майли, у ўз акасини ҳурмат қила одатига жуда-жуда ўрганганди. Ҳозир ҳам Алберто унинг
қолсин, ўз тинчлиги ва беташвиш ҳаётини яхши кўра олсин, лекин ҳаммадан бурун Алберто ёш, соғлом ва бўйдоқ бўйин-елкаларини, ёноқлари ва иягини силади. Ниҳоят,
йигит эди. Мариана билан Алберто узоқ вақт ўзаро ҳурмат туйғуси билан яшаб келишди. Улар бир-бирини кўрганда унинг бармоқлари Мариананинг лабларига келиб тўхтади.
беихтиёр қандайдир туйғулар икковининг ҳам юрагида туғён қилар, лекин маълум вақтгача бу туйғуларни яшириб ке- Мариана ҳар сафаргидек бу оқшом ҳам Албертонинг бар-
лишганди. Эҳтимол, Алберто акасининг бахтига ҳавас қилар, уни Марианадек сулув қизга уйланган бахтли йигит, деб моқлари, кафтини миннатдорлик билан ўпди ва кўзларини
ҳисобларди. Яқинда, Алберто Марианага бўйдоқлик ҳаётига ҳеч нарса соя солмаётганлиги ҳақида гап очиб қолганда юмди. Кўзларини очганда Хосе Клаудио ҳамон қимир эт-
Мариана ўзича қувониб ҳам қўйди. май ўтирарди. Эрининг юзида қандайдир бегона, номаълум
ифода бор эди. Гарчи у ҳиссиз ўтирган бўлса ҳам, Мариана
– Кеча Трельес келганди, – дея гапида давом этди Хосе Клаудио. – Бундай такаллуфнинг кимга кераги бор экан? Бир дафъатан бир чўчиб тушди. Зум ўтмай ташвиш чекиш учун
ойда фабрикадан уч марта кўргани келишади. Тавба, уларнинг қуръа ташлаб ким ютқизса, омадидан нолиб бизникига ҳеч қандай сабаб, асос йўқлигини фаҳмлаб енгил тортди.
келаётганини тасаввур қиляпман.
– Қаҳва қайнаб кетмасин, – деди Хосе Клаудио. Албер-
– Нега унақа дейсан, сени ростдан ҳам ҳурмат қилишар, – деди Алберто. – Эҳтимол, сен раҳбар сифатида яхши бир то қўлини тортиб олди, Мариана чойнакни олиб, пиёла-
хотира қолдиргандирсан, шунинг учун улар сенинг саломатлигинг ҳақида қайғуришар. Одамлар сен ўйлаганчалик бу ларга қаҳва қуйди. У ҳеч кимга икки кун кетма-кет бир
қадар тубанлашиб кетишмаган. Нимагадир, кейинги пайтда шунақа ўйлайдиган бўлиб қолдинг. хил рангдаги пиёлада қаҳва бермасди. Бугун Хосе Кла-
удио яшил, Алберто қора, ўзи эса қизғиш пиёлада қаҳва
– Жуда ғалати! Ҳар куни бирон янги гап эшитасан киши. ичиши керак эди. У яшил пиёлани олиб, эрига узатиш
Доимо Албертодан меҳр, маслаҳат, ширин сўз кутиб юрган Мариана тез орада Алберто ҳам ўзи каби шуларга учун тараддудланди. Аммо узатолмади. Энди, яшил пи-
муҳтож эканлигини, қолаверса у ҳам виждонан қийналаётгани, балки ўзи каби у ҳам ўзини айбдор ҳис қилаётга- ёлани қўлига олган ҳам эдики, эрининг беўхшов илжай-
нини сезиб қолди. Умуман, у Албертодан ўзининг ҳис-туйғуларини ҳурмат қилгани, қадр-қимматини, иззат-наф- ганига кўзи тушди. Сўнгра эри бошини оҳиста чайқаб:
сини ҳимоя қилишга чоғлангани, ташна қалбини қондира олгани, умидсизлик, хаёллар оғушида қолган кечалар-
да, изтироб чекиб юрганида умидвор қила олгани учун беҳад миннатдор бўларди. Гўё, ўша пайтда ҳаётларидаги – Йўқ, азизам, – деди. – Бугун қаҳвани қизил пиёла-
ҳамма нарса уларни қовуштиришга, бир-бирига иқрор бўлишга хизмат қиладигандек эди. Улар бир нигоҳнинг да ичсам дейман.
ўзидаёқ нимани истаётгани, нима демоқчи эканликларини фаҳмлашарди. Мана шундай кунларнинг бирида улар
хуфиёна учрашишди. Мана шундай кунларнинг бирида Мариана дафъатан дунёда ўзи билан Албертодан бўлак 2022\1 | INJA SAN’AT | 27

ЎЗБЕКИСТОН

НАЗАР ЭШОНҚУЛ

1962 йил 15 июнда Қашқадарё вилояти Қамаши САНЪАТҳикоя
туманидаги Терсота кишлоғида туғилган. Тош-
ДУнинг журналистика факултетини тамомлаган Мамлакат подшосининг олдига бир киши келди.
(1986). Дастлабки асари — «Уруш одамлари» 1988 – Мен рассомман, – деди у. – Умрим қашшоқликда ўтди, ҳа-
йилида нашр этилган. Шундан сўнг ёзувчининг ётимда шундай кунлар бўлдики, эслашнинг ўзи даҳшат. Мен энди
«Момо кўшиқ», «Маймун етаклаган одам», «Ша- очликдан жуда қўрқаман. Сенга ўзимнинг суратларимни сотишим
молни тутиб бўлмайди», «Момо қўшиқ» ва бошқа мумкин. Суратларим жуда ғаройиб, у одам қурби етмайдиган ишларга қодир.
асарлари нашр этилган. «Гўрўғли» романининг Агар хоҳласанг сенга ғалабанинг суратини чизиб бераман, у орқали сен қўшни
журнал варианти эълн қилинган. Хуан Карлос. шоҳликни осонгина босиб оласан ёки бўлмаса гўзал бир қизнинг суратини чизиб
Онеттининг «Ҳикоялар ва қиссалар»ини, Албер бераман.
Камюнинг «Эсселар»ини, Чеховнинг «Болохонали Шоҳ энди оёғини узатиб ётадиган даражада қариб қолган, лекин юраги тинч
уй» ҳикоясини ва бошқа кўплаб дунё адабиёти на- эмас эди. Шоҳликда тез-тез ғалаён бўлиб турарди. Одамлар ўз ҳақ-ҳуқуқларини
муналарини ўзбек тилига таржима қилган. талаб қилиб, гоҳ нарҳ навонинг ошиб кетганига, гоҳ узлуксиз солиқларга қарши
норозилик билдириб туришар, сарой аҳли жуда безовта эди. Одамларда шоҳга

2022\1 | INJA SAN’AT | 28

нисбатан ишончсизлик кучайиб борар, баъзи жойларда ҳукумат қўшинлари билан тўқнашув- батини рад этмоқчи эди.
лар содир бўлаётган эди. Рассом машаққат билан узоқ йиллар ёлғиз сурат устида

– Менга қўшни ернинг кераги йўқ,-деди шоҳ рассомга. ишлади. У яна ҳам қашшоқлашди, эгнидаги кийимлар жул-
– Ўзимда ҳам ортиқча ерлар ошиб-тошиб ётибди. Агар сен ростдан ҳам шундай мо”жизали дурга айланди, ейишга нони қолмади, тушкунликнинг бар-
суратлар чиза олсанг, унда менга осойишталикнинг суратини чизиб бер. Одамлар ҳеч қачон ча аянчли ва хароба кўчаларини бир-бир кезиб чиқди, лекин
ғавғо қилмасинлар, ғалаён ҳам бўлмасин, менинг чизган чизиғимдан чиқишмасин. Мамлакат- ихлос билан ишлайверди. Чарчаган ёки умидсизликка туш-
даги масалаларни ҳал етишда фақат менинг ҳақим бўлсин. ган пайтлари маликанинг гўзал чеҳрасини кўз олдига келти-
Рассом дарров ишгв киришди. У ҳар хил бўёқларда аввал шоҳликнинг, сўнг унда яшаётган риб, унга ялиниб ёлворди, илтижо қилди, йиғлади, соғинч ва
фуқораларнинг суратини чизди, – лекин суратдаги одамлар фавқулодда итоаткор, мўмин ва висол онларига умид ҳамда ёлғизлик мусибати унга куч бағи-
меҳнаткаш эди. Рассом уларни ғоят қунт ва усталику билан чизар, унинг қўли жодугарларни- шлади: у бўёққа ўзининг қонини қўшиб янги-янги ранглар
кидек ҳаракат қиларди. Сурат чизилган сайин шоҳликдаги одамларнинг ҳам табиати аста-се- топди, қарочиқларга кўзларининг нурини бахшид ва этди,
кин ўзгариб борарди: шаҳарларда ғалаёнлар бирин кетин тинчий бошлаган эди. Қандайдир орадан йиллар ўтиб, рассомни масхара қилиш учун малика-
сеҳрли куч уларнинг кўнгилларидаги норозилик ипларини узиб ташаларди: одамлар ишла- нинг ўзи уникига ташриф буюрди. У рассомни кўриб, янада
шар, нима беришса қаноат қилишар, театрга, киноларга боришар, қўшиқ ҳам эшитишарди, ҳайратда қолди – рассом жуда ҳам яшариб кетган, кўзларида
бироқ ғалаён қилишмасди. бахт ва муҳаббатнинг оловлари ёнар, юзида улуғворлик акс
Рассом шоҳнинг талабига биноан уларни ростдан ҳам малданиятли қилиб тасвирлаганди. этар, ёнида эса худди маликага ўхшаш, гўё маликанинг эгиза-
Мамлакатда ҳамма шоҳона кийиниб юрар ва шоҳ билан бир қозондан овқат ҳам ея оларди. гидай, худди маликанинг кўзга ташланар ва ташланмас нуқ-
Энг қашшоқчилик йиллари ҳам бу шоҳлик фуқоралари тўқлардек, шоду-хуррам кун кечири- сонлари тарошлаб чиқилгандай маликадан-да латофатлироқ,
шарди. Сурат шоҳга жуда маъқул бўлди. Айниқса, фуқароларнинг ўзига ҳаддан ортиқ содиқ- Эндигина очилган гулдек сўлим ва назокатли қиз ҳам турар-
лигидан хурсанд эди У Рассом кўнгли тусаганича тақдирлади ва суратни абадий асраш учун ди. Қиз маликадан ҳам гўзалроқ ва жозибалироқ эди – рассом
саройнинг тўрига осиб қўйди. унга хаёлнинг рангларини берганди, муҳаббатнинг буюкли-
Рассом тирикчилик илинжида ҳамма жойда – шаҳарда, қишлоқларда, кент ва вилоятларда, ги билан ишланган гўзал бир илоҳа яралган эди: у қаҳ-қаҳ
қўрғон ва қалъаларда, қароргоҳ ва жанг майдонларида кезиб юрар ва унинг суратлари ҳамма отиб кула олар, рассомнинг хонасини мушку анбарга ва гул
жойда муносиб тақдирланарди. хидига тўлдириб фаришталардай рақс тушиб юрарди. Бу рас-
У узоқ йиллар қиролларга ва вазирларга гоҳ сирли қуролнинг, гоҳ кишаннинг, гоҳ бойлик- сом қалби ва муҳаббатининг тимсоли эди. Рассом ўзи ярат-
нинг, гоҳ очликнинг, гоҳ қулликнинг, гоҳ ҳиёнатнинг, гоҳ урушнинг суратини чизиб бериб ган илоҳани кўриб, ақли-хушидан айрилган, у маликани ҳам,
юрди. У узоқ умр кўрди, бироқ ундан бирон марта ҳам бахтниг суратини чизиб беришни берган ваъдасини ҳам унуттганди; «Маликам, – деди рассом,
сўрашмади. – мен сизнинг муҳаббатингизда йиллар машаққат чекдим,
Бир мамлакатда камбағал рассом яшарди. У аянчли даражада қашшоқ, устига-устак жуда йиғладим-сиқттадим, қалбимни ғам-андуҳ сўндирди. Кўзла-
ҳам ёлғиз эди: у ҳаётни қандай тушунса, шундай кўринишда чизар, лекин уни ҳеч ким тушун- рим йўлингизда ногирон бўлди, лекин сиз шу йилларда ҳатто
мас, суратлари паст нархда сотиларди. Омадсиз рассом бир куни кўчада – айнан кўчада, чунки мендан бирон марта ҳам ҳол сўрамадингиз, аксинча, устим-
маликаларни бошқа жойда учратиш мумкин эмас, буни эртаклар ҳам тасдиқлайди, – шаҳар дан кулиб, мени телба, дея овоза қилдингиз. Мен учун энг
айланиб юрган маликани кўрди-ю, унга ошиқ бўлиб қолди; муҳаббат уни девонага айлантир- оғир бўлган уқубатли даврда менга фақат шу суратгина тас-
ди: у маликанинг исмини айтиб, кўча-куйда санғиб юрадиган ва эсига тушиб қолган жойда кин берди, менга қунт ва ишонч бағишлаб турди.
– тошга ҳам, деворга ҳам унинг суратини чизадиган бўлиб қолди. Бу ҳолни маликага етказ-
дилар. Малика қаҳ-қаҳ уриб кулди-ю, рассомни чақириб, аввал масхара қилди. Лекин малика Суратни чизиб бўлгач тушундим, мен сизни эмас, аслида
рассомнинг кўзларига боқиб донг қотди. Бу кўз эмас, тун қўйнида порлаб турган машъала эди: сизнинг қиёфангизда бўлган бу сиймони севган эканман. Мен
у ерда мусибат ва ситамларнинг ёғдуланган бўёқлари жилва қиларди. «Агар менинг суратим- излаганимни топдим, биз аҳду-паймон қилдик, мендек бир
ни худди ўзимдек қилиб чизолсанг, мен сенга тегишга розиман – деди малика. қашшоқ рассом фақат шу малакнинг тенгиман, сизнинг эмас,
– Фақат сурат ҳам мен каби жонли бўлиши шарт.» маликам». Шундай дея рассом чеҳрасидан малоҳат таралиб
У қашшоқ кишиларни ёқтирмасди, бироқ, мамлакатдаги ягона рассомнинг кўнглини қолди- турган қизни етаклаб уйига кириб кетди… Биз аслида сев-
ришдан ҳам қўрқарди, шунинг учун ҳеч қачон амалга ошмайдиган шарт билан унинг муҳаб- ганимиз тимсолидаги бошқа қиёфани севамиз. Буни англаш
учун рассом каби хўрликни бошдан кечиришимиз керак.

2022\1 | INJA SAN’AT | 29

ЎЗБЕКИСТОН

НОДИРАБЕГИМ ИБРОҲИМОВА

1989 йил Фарғона вилояти, Олтиариқ туманида туғилган. 2011 йил Ўзбекистон давлат жаҳон тиллари
университети Халқаро журналистика факультетини тамомлаган. Қисқа ҳикоялари Россия, АҚШ, Ҳин-
дистон, Туркия турли нашрларида бир неча бор эълон қилинган. Ёзувчилар уюшмасининг 2016 йилги «Ис-
теъдод мактаби» VIII ёш ижодкорлар семинари наср йўналиши иштирокчиси. Ижод фонди томонидан
2017 йилда «Ёнингдаги бахт» ҳикоялар тўплами 10 минг нусхада чоп этилган. Шунингдек, «Жодугар ёхуд
минг йиллик ҳаёт» ва «Зулм ва муҳаббат» номли муаллифлик қиссалари, «Дунёдаги энг бахтли одам», «Тўй
совғаси», «Ҳаётнинг беш тортиғи» номли таржималар тўплами нашр этилган.

2022\1 | INJA SAN’AT | 30

НАСТАРИН ИФОРИ ҳикоя

Эрта тонг насими олиб келган ифор шини эгди. Синфдошлар чуғур-чуғури анча вақт давом этди. Бу орада Насибанинг онаси уларга чой ва
Насибани уйғотди. Қиз ёстиқдан бо- ширинлик киргизди.
шини бироз кўтарди-да, оромбахм
ифорни тўйиб ҳидлади. Ниманинг Йигит-қизлар Насиба билан хайрлашиб хонадан чиқа бошлашди. Доимгидек энг охирида Равшаннинг ўзи қолди.
ҳиди бу… Насиба бир лаҳза кўзларини юмди, – Мактабни тугатишимизгача ҳали икки ой бор, – деди у қизга. – Битирув кечада иштирок этишга сўз бер,
сўнг лаблари кулимсиради: настарин. Ҳа, ўша Насиба. Кейин бирга коллежга ҳужжат топширамиз. Доим шундай дердик-ку!
юракларга ажиб ҳисларни олиб киргувчи, муат- – Насиб этган бўлса… – маъюс кулди қиз. У сўнгги вақтларда онасининг кўзларидаги умидсизлик, шифо-
тар исли настарин бу. Ҳар баҳор бошида қўшни корларнинг сўзсиз ташрифлари, отасининг уйқусиз тунлари туфайли анча чўкиб қолганди. Аввалги ишончи,
кампирнинг боғидаги настаринлар гуркираб, ғайрати, мақсадлари йўқ… – Сен мени кутмай коллежга киравер.
бўйи уларнинг уйигача етиб келади. Насиба ҳар Равшан бу гапдан ранжиди.
йилги одатидек, ўрнидан туриб, гулзор томон – Йўқ. Ундай дема. Жиллақурса, отамнинг ёнида ҳунар ўрганаман. Келаси йил бирга топширамиз. Мен
чопгиси, кампирдан рухсат сўраб сара гулдаста сенсиз ўқимайман.
тузгиси ва хонасидаги гулдонга солиб қўйгиси Насиба кўзадаги гулларга боқди. Настарин шодалари энкайиб майин япроқларини дастурхонга тўкишга
келди… Лекин чорасиз. Мана, саккиз ойки, тў- улгурибди. Қиз ўзини шу гулга қиёслади. Бирдан гуллаб атрофни муаттар бўйига буркайди-да, сўнг сўлади.
шакка михланган. Қисқа умр кўришидан уялгандан бўлса керак, эгилиб олади. Атиргул-у чиннигулларга ўхшаб гулбозорларда
Насиба гавдасини тутиб базўр ўтирди. Негадир йил бўйи ўзини кўз-кўзлаб турмайди. Уни топиш ҳам қийин. Овлоқ ва кимсасиз ўт-ўланлар бағрида кўриб
оёқларини қимирлатиб кўришга уринди. Бўлма- қоласиз…
ди. Юзини дераза тарафга буриб, яна ҳаётбахш – Нималарни ўйлаяпсан?
ифорни излади. Шабода ифорни бошқа ёқларга – Ўзим… Энди орзуларинг учун бошқа дўст топ, Равшан. Мен орзу қилишга ярамай қолдим.
олиб кетган, чоғи. Қани эди кимдир унинг се- Равшан бу гапдан астойдил хафа бўлди.
вимли гулларини олиб келса… Қиз тўйиб-тўйиб – Яна шундай десанг бошқа келмайман! Энди чинданам кўргани келмайман. Ўзинг излаб бор мени… Қў-
ҳидласа. шиқда айтди-ку… “Севсанг ўзинг бир кун топиб келарсан, Мени излаб Насибам, мени излаб…”
Баъзан шунақа бўлади. Кўнглингдан ўтиб тур- Насиба уялиб бошини бурди. Сўнг “борақол”, деди пичирлаб.
ган истак ажиб бир ҳолатда амалга ошади. Бугун Синфдошлари кетгач, Насиба ёстиқни қучоқлаб ўйга чўмди. Настарин ифори уни оёққа туриб юриб ке-
дам олиш куни бўлгани учун уни синфдошлари тишга ундаса-да, лекин қани ўша мўъжиза? Қиз уф тортиб яна қаддини тиклади. Каравоти дераза ёнида эди,
йўқлаб келишди. Баҳор уларга таъсир қилибди: пардани суриб, секин жойидан силжиб деразадан ташқарига боқди. Қизиқ, баҳор келганига анча бўлди-ю,
ҳаммасининг юзида аллақандай шодлик, ли- ҳеч қизиқиб ташқарига боқмапти. Ўрик гулларини тўкиб барг ёзибди. Гулзорга укалари райҳонлар ўтқази-
бослари ранг-баранг, лабларида табассум. На- шибди. Қизнинг кўзлари ерда ризқини тераётган чумолиларга тушди. Митти жуссасига оғирлик қилсаям
сиба тўшакка ётиб қолганидан бери кўп марта ҳаёт ташвишида емиш ғамлашяпти. Ҳатто шу ҳашаротлар ҳам баҳор келганини билиб, инларидан чиқишиб-
кўргани келишди. Аммо бу сафаргиси қизни ди. Насиба қачон уясидан чиқаркин?
чинданам қувонтирди. Сабаби синфдоши Рав- – Оёққа туришим керак… – ўзига ўзи пичирлади қиз дадил оҳангда. – Қачонгача бунақа ётмоқчисан?
шаннинг қўлларида бир даста оч сиёҳ рангдаги Яқинларингни қийнаб қўйдинг-ку? Ўзинг истамасанг, шифокорлар ҳам не қила олсин? Бирор марта яшаш
настарин гуллари худди бир нимадан уялгандек учун курашдингми? Ё сен учун бошқалар курашишини кутиб ётибсанми? Равшан-чи? У доим сени кўргани
эгилиб турарди… келади, ҳатто ўқишдан қолиб кетяпсан, деб неча марта дарсликларни олиб келиб берди. Ўқиб кўрдингми
Хонани яна ўша муаттар бўй тутиб кетди. Йи- уларни? Сенга яна нима керак? Барча сендан кутяпти… Юришингни кутишяпти. Тузаласан! Албатта, оёққа
гитча унга гулдастани тутқазар экан, ҳар доимги- турасан, Насиба. Настариндек бўй таратасан, аммо сўлмайсан!
дек тезроқ тузалиб уларнинг сафига қўшилишга У баҳор каби уйғонди. Қалбида гуллар униб чиқди, ҳаётбахш насим елди, орзулари барг ёзди. Настарин
ундади. Насиба ҳам ҳар сафаргидек хўп, деб бо- бутоғини олиб қулоқларига қистириб олди. Ташқарида эса қушча сайради… Насиба қайси коллежда ўқиш
борасида ўй сура бошлади.

2022\1 | INJA SAN’AT | 31

МАРК #адабий_ҳанда
ТВЕН

Рус тилидан
Раҳмат Бобожон

таржимаси

*** Машҳур ёзувчи ва шоирларнинг кўпчилиги нафақат ўзи-
Кунлардан бир кун таҳририятида Марк Твен аноним хат олади. Мактуб битта нинг асарлари, балки юморга бой ҳаёти ва латифалари билан
сўздан иборат эди: “Чўчқа”. ўқирманларнинг ёдида қолишган.
Эртаси кун Марк Твен ўз газетасида қуйидагича хабарни чоп қилади: “Мен
вақти-вақти билан имзосиз мактублар оламан, кеча ҳаётимда биринчи марта Машҳур америкалик ёзувчи Марк Твен ҳақида ҳам ана шун-
мактубсиз имзо олдим”. дай ҳаётий латифалар мавжуд. Улардан бир нечтасини эъ-
тиборингизга хавола этамиз.
***
Бир куни Марк Твендан: ***
— Ҳеч отангизнинг сўзини икки қилганингизни эслай оласизми? — дея сўра- Кунлардан бир кун дўстларидан бири Марк Твендан пул қарз олиб, тўлаш вақти
шади. борасида: “Агар омон қолсам, кейинги ой шу вақтгача тўлайман”, дея ваъда беради.
— Эслайман, эслайман... — дея жавоб беради зийрак ёзувчи, — Бир сафар отам ахлоқсиз Бироқ, айтилган вақтдан жуда кўп ўтиб кетса-да дўстидан, олинган пулдан сас-садо
жойларга қадам босмаслигим кераклигини қаттиқ тайинлади. Мен унинг гапига кирмадим, бўлмайди. Орадан бироз вақт ўтгач ёзувчи ўз газетасида жўраси ҳақида қуйидагича
шундай жойга бордим ва унинг ўзини эшик олдида навбат кутаётганини кўрдим. мақолани чоп этади:
“Қадрдон оғайним Гарри Дунканнинг вафоти муносабати билан унинг оила аъзо
*** ва яқинларига чуқур ҳамдардлик билдираман. Ўшанда мендан 500 доллар қарз ол-
Бир сафар Марк Твен ўз газетасида бир ишбилармон ҳақида жуда қаттиқ ганди. Кетар чоғида омон қолсам, бир ойдан кейин қайтараман, дея ваъда берганди.
танқидга олинган мақоласини нашр қилади. Менинг азиз дўстим Гарри ҳамиша ўз сўзига содиқ бўлган ва у вафот этгани учун
Мақола қуйидаги сўзлар билан якунланганди: “Жаноб Н. ҳатто юзига ту- пулни қайтариб беролмаганига шубҳа йўқ.
пуришларига ҳам лойиқ эмас”. Жойи жаннатда бўлсин!..”
Бу хабардан Жаноб Н. табиийки ғазаб отига минади ҳамда газетани судга Бутун шаҳар бу мақоладан бохабар бўлади ва “раҳматли” дўсти топилади, ёзувчи пу-
бериб, муҳаррирдан раддия ва узр сўрашини талаб қилади. Суд қарорини лини қайтариб олади.
яхши англаган Марк Твен можаролар тугагач қуйидагича раддия эълон қила-
ди: “Ўтган сонимизда Жаноб Н.нинг ҳатто юзига тупуришларига ҳам лойиқ ***
эмаслигини ёзган эдик. Хатомизни тан оламиз ва узр сўраймиз. Жаноб Н. Марк Твен дўстлари орасида ўзининг паришонхотирлиги билан ном қозонганди. Ода-
юзига тупуришларига лойиқ”. тий кунларнинг бирида поездда кетаётганида купега назоратчи кириб келади ва билет-
ларни текшира бошлайди. Уни кўриб шошиб қолган Марк Твен йўл чиптасини қидира
бошлайди, чўнтакларини қанча титкиламасин барибир топа олмайди.
Ёзувчини таниб қолган назоратчи унга қараб:
— Жаноб, асло ташвишланманг, қайтаётганимда кўрсатарсиз майли. — дейди, —
Агар тополмасангиз ҳам ҳеч қиси йўқ, бу катта муаммо эмас...
Марк Твен унинг гапини чўрт кесиб, норозилик билдиради:
— Қанақасига муаммо эмас, ахир лаънати чиптани топмасам қаерга кетаётганимни
қандай биламан.

2022\1 | INJA SAN’AT | 32