สื่อการสอนเรื่องไฟฟ้า

อปุ กรณ์ทใี่ ช้ในวงจรไฟฟ้า

1. สายไฟฟ้า

2. ฟิวส์
3. สะพานไฟ
4. สวิตช์
5. เตา้ รับและเตา้ เสยี บ

3.1 สายไฟฟ้า

สำยไฟฟำ้ เป็นอุปกรณท์ ่สี ่งพลังงานไฟฟา้ จากที่หนงึ่ ไปยงั อีกที่
หน่ึง

โดยใช้วตั ถทุ ่มี ีสมบัติของกำรเป็นตัวนำไฟฟำ้ มำทำเป็นสำยไฟฟำ้ และมี
ฉนวนไฟฟำ้ ทไ่ี มย่ อมให้กระแสไฟฟ้ำผำ่ นได้ ซง่ึ ทำมำจำกพวี ซี หี รอื ยำงหุ้มผวิ
นอกไวป้ ้องกนั ไฟฟ้ำลัดวงจรเมื่อสำยไฟแตะกัน

สายไฟฟ้าสามารถจาแนกออก
ได้ 2 ประเภท คือ

1. สายไฟแรงสูง
2. สายไฟบ้าน

1. สำยไฟแรงสูง เปน็ สายไฟเปลือยหรือไม่มีฉนวนห้มุ
สายเกลยี ว ใช้ส่งพลงั งานไฟฟ้าจากทห่ี น่งึ ไปยังอีกทห่ี นึง่

2. สำยไฟบำ้ น เปน็ สายไฟที่มฉี นวนหมุ้

จำแนกเป็น 2 ชนิด ตำมลกั ษณะของสำยไฟดังน้ี
2.1 สำยออ่ นหรอื สำยเดี่ยว เปน็ สายไฟทีม่ ีแกน 1 แกน เป็นสำยไฟทม่ี ี

ลวดทองแดงขนำดเล็กหลำยเส้นรวมกัน มฉี นวนหุ้ม
2.2 สำยแข็งหรอื สำยคู่ เปน็ สายไฟทม่ี ีแกน 2 หรือ 3 แกน เป็นสำยไฟฟำ้ ท่ี

มลี วดทองแดงเสน้ เดยี วหรอื หลำยเส้นกไ็ ด้ และมฉี นวนหุ้ม

ถา้ กระแสไฟฟ้าไหลผา่ นวงจรไฟฟ้าท่ีมคี วามต้านทานน้อย
ทีส่ ุด เรยี กว่า ไฟฟำ้ ลัดวงจร

ถ้าไฟฟา้ รัว่ ผา่ นร่างกายเราลงสพู่ นื้ ดินได้ (ทาให้ไฟฟ้า
เคลอ่ื นท่ีครบวงจร) เรียกว่า ไฟดดู

3.2 ฟิ วส์

เป็นอปุ กรณ์สำคญั ในวงจรไฟฟ้ำ ทาหนา้ ที่ป้องกนั ไม่ให้
กระแสไฟฟา้ ไหลในวงจรไฟฟ้ามากเกินไป หรอื ป้องกันการเกดิ
ไฟฟา้ ลดั วงจร โดยฟวิ สจ์ ะรอ้ นและละลำยขำดออกจำกกนั ทันที
เปน็ กำรตัดวงจรไฟฟำ้

สมบัตขิ องฟิ วส์

1. ควำมรอ้ นทำให้ฟวิ สห์ ลอมละลำยได้
2. ฟิวสข์ นำดใหญห่ ลอมละลำยไดช้ ้ำกวำ่ ฟิวสข์ นำดเลก็
3. เมอ่ื ใหค้ วำมรอ้ นและใชเ้ วลำเทำ่ กนั ฟวิ สจ์ ะหลอมละลำย
ในขณะท่ีลวดเหล็กและลวดทองแดงท่มี ีขนำดเทำ่ กับฟวิ สจ์ ะไม่
หลอมละลำย
4. ฟวิ ส์มจี ดุ หลอมเหลวต่ำกว่ำลวดเหลก็ และลวดทองแดง

ฟวิ ส์เปน็ โลหะผสมระหวา่ งตะกัว่ ดีบุกและบิสมัท มจี ดุ
หลอมเหลวต่า ฟวิ ส์มีหลายขนาดดังนี้

1.ฟวิ ส์เส้น นิยมใช้ตำมบ้ำนเรอื น ใชก้ ับสะพำนไฟที่แผงไฟรวม

2.ฟิวสแ์ ผน่ ปลำยท้ังข้ำงมีขอเกี่ยว ใช้ทีแ่ ผงไฟรวมใน
วงจรไฟฟ้ำรวมของอำคำรใหญ่ๆ เชน่ โรงงำน โรงเรียน เป็นตน้

3.ฟวิ สก์ ระเบ้อื ง ลกั ษณะเป็นขวดกระเบอ้ื ง ใชท้ ่ีแผงไฟ
รวมในบ้าน

4.ฟวิ ส์หลอด เป็นเส้นโลหะเล็กๆ บรรจอุ ยใู่ นหลอดแก้ว
นิยมใช้ในวงจรไฟฟ้าของเครอ่ื งใช้ไฟฟา้ เช่น วทิ ยุ โทรทศั น์

การเลอื กใชฟ้ ิวสเ์ พื่อใช้กบั วงจรไฟฟ้าในบ้านควร
คานวณหาค่ากระแสไฟฟ้าทไ่ี หลผา่ นเครื่องใช้ไฟฟ้าในบ้าน
ทั้งหมด ดว้ ยสูตรคานวณหาคา่ กระแสไฟฟ้า ดงั นี้

ตัวอย่ำง เคร่อื งใช้ไฟฟา้ ในบ้านหลังหน่งึ มีหลอดไฟฟา้ 60 วตั ต์ 6 ดวง หมอ้
หุงขา้ ว 1,000 วัตต์ เตารีดไฟฟา้ 750 วัตต์ พดั ลม 50 วตั ต์ โทรทศั น์ 100
วตั ต์ ควรใชฟ้ ิวสท์ ี่มีขนาดเทา่ ไหร่ เม่อื ศกั ย์ไฟฟา้ ในบ้านเทา่ กบั 220 โวลต์

แบบฝกึ หดั บ้านหลังหนงึ่ ใชเ้ ครอื่ งใชไ้ ฟฟา้ ต่างๆ ดังน้ี ต้เู ยน็ 100 วตั ต์
เตารีด 1,000 วตั ต์ โทรทศั น์ 150 วตั ต์ หม้อหงุ ข้าว 700 วัตต์ และ
หลอดไฟ25 วัตต์ 4 ดวง ถา้ บา้ นหลงั นีใ้ ช้ไฟฟ้าท่มี ีความต่างศักย์
220 โวลต์ จะต้องใช้ฟวิ สข์ นาดเทา่ ไหร่

ดังน้นั ควรใชฟ้ วิ สข์ นาด 10 แอมแปร์

ขอ้ สอบ 0-net



ขอ้ ควรระวัง

เมื่อฟวิ สใ์ นบ้านขาดไม่ควรใชล้ วดเหล็กหรอื โลหะใดๆ มา
ต่อแทนฟวิ ส์ เพราะจะทาใหเ้ กิดไฟฟ้าลดั วงจรภายในบ้าน ลวด
เหลก็ หรอื โลหะจะไมห่ ลอมละลำย ทำใหก้ ระแสไฟฟ้ำไหลเข้ำ
วงจรไฟฟำ้ ในบำ้ นมำกกวำ่ ปกติ และทำให้เกิดไฟไหม้ได้

เครือ่ งตัดวงจรไฟฟ้า
อตั โนมัติ

เคร่อื งตัดวงจรไฟฟ้าอตั โนมตั ิหรอื เครื่องตดั
กระแสไฟฟา้ จะตัดกระแสไฟฟา้ โดยอตั โนมตั ิเมอื่ พบวา่ มี
กระแสไฟฟ้าไหลผา่ นวงจรมากเกินไป ซึ่งจะช่วยลดอันตราย
จากกระแสไฟฟา้ ท่ีเกินมาอันเปน็ เหตุใหเ้ กิดไฟไหม้ได้

3.3 สะพานไฟ (cut-out)

สะพานไฟ (cut-out) ทาหนา้ ทีค่ วบคุมวงจรไฟทง้ั หมด หรือตอ่
แยกเพื่อตดั ต่อวงจรไฟฟา้ ในสว่ นตา่ งๆ ของบ้าน และในการตัดตอ่ วงจร
ของสะพานไฟน้นั จะตดั ทง้ั สองเส้น โดยการใช้สะพานไฟต่อจากมาตร
วดั ไฟฟ้าเข้ากับวงจรไฟฟา้ ในบา้ น ท่ีสะพานไฟจะมีฟิวสอ์ ยดู่ ้วย 2 เส้น

วิธใี ชส้ ะพำนไฟ คือ เมอ่ื ตอ้ งการตดั วงจรไฟฟ้าในบา้ น ใหส้ ับคนั
โยกซ่งึ ทาจากฉนวนไฟฟา้ ของสะพานไฟลง เม่ือต้องการตอ่
วงจรไฟฟา้ สบั คันโยกของสะพานไฟขน้ึ และตอ้ งสับให้แน่น ถ้าไม่
แน่นจะเกดิ ความร้อนตรงจดุ สัมผสั อาจเกดิ ไฟไหม้ได้

3.4 สวิตซ์ (Switch)

สวิตซ์ เป็นอปุ กรณ์ใช้ตอ่ หรอื ตัดวงจรไฟฟ้าในส่วนทตี่ ้องการ เช่น
ควบคุมวงจรไฟฟา้ หลอดไฟฟ้า การต่อสวติ ซต์ อ้ งตอ่ แบบอนุกรมกบั
เครื่องใชไ้ ฟฟ้าและต่อเชอ่ื มกับสายไฟ

สว่ นประกอบทส่ี าคัญของสวติ ซ์

1.คาน เป็นส่วนทใี่ ช้กดปิด-เปิด ซงึ่ ทำด้วยฉนวนไฟฟำ้
2.แผ่นโลหะใต้คาน เชอ่ื มตอ่ กบั ปุ่มโลหะตดิ กับฐำนสวติ ซ์ ชว่ ยทำให้
กระแสไฟฟ้ำไหลครบ
3. ขดลวดสปรงิ อยูก่ ลำงคำน ช่วยดนั คำนใหค้ ้ำงอย่ใู นวงจรตำแหนง่ เปิด
หรอื ปิดไฟ

ประเภทของสวิตซ์

มหี ลายแบบ ท่ีใช้ทั่วไปจาแนกได้ 3 แบบ

1.สวิตซแ์ บบธรรมดา
2.สวิตซส์ องทาง
3.สวติ ซอ์ ัตโนมตั ิ

1.สวติ ซ์แบบธรรมดำ ใช้ควบคุมวงจรไฟฟา้ สว่ นหน่งึ

สว่ นใดท่ีใช้ปดิ -เปิด วงจรไฟฟ้าที่ควบคุมหลอดไฟฟา้

2.สวิตซ์สองทำง ใชค้ วบคมุ วงจรไฟฟ้าได้ 2 ทาง เมือ่ มี

กระแสไฟฟ้าไหลผา่ นในวงจรที่ 1 จะไมผ่ ่านวงจรท่ี 2 ใช้ปดิ -เปดิ
วงจรไฟฟ้าท่ีควบคมุ หลอดไฟฟ้าเพยี งหลอดเดียวได้จาก 2 ตาแหน่ง
เชน่ ไฟที่บันไดบ้าน เปน็ ต้น

3.สวิตซอ์ ตั โนมตั ิ สามารถตดั ต่อวงจรไดเ้ อง เม่ือกระแสไฟฟา้ ไหล

ผา่ นมากเกินไป โดยไมต่ ้องใชค้ นปดิ -เปดิ ใชต้ อ่ กบั สำยไฟใหญ่ก่อนเขำ้ บ้ำน
หรอื ใช้ตอ่ กบั เครือ่ งใชไ้ ฟฟำ้ ทใี่ ช้กระแสไฟฟำ้ มำกๆ เช่น เคร่อื งปรับอากาศ
เป็นตน้

หลกั การใชส้ วติ ซ์อยา่ งปลอดภยั
มีข้อควรระวงั ดงั น้ี

1.ไมค่ วรใชส้ วติ ซอ์ ันเดียวควบคุมวงจรไฟฟา้ ของ
เครือ่ งใชไ้ ฟฟ้าหลายเครือ่ ง เพรำะจะทำให้กระแสไฟฟำ้ ไหลผ่ำน
มำกเกินไป ซึง่ จะทำให้เกดิ ควำมรอ้ นสงู และสวิตซ์อำจไหมเ้ สยี หำย
ได้

2.ในเครอ่ื งใช้ไฟฟ้าทกี่ ระแสไฟฟา้ ไหลผา่ นมาก เช่น
เคร่ืองปรบั อากาศควรใชส้ วติ ซ์อตั โนมตั ิ

3.5 เตา้ รบั
และเตา้ เสียบ

เต้ารบั และเตา้ เสยี บ เป็นอปุ กรณ์ท่ใี ช้ในกำรเชอ่ื มตอ่
ไฟฟำ้ จำกตัวบ้ำนเข้ำอปุ กรณไ์ ฟฟ้ำ ซ่ึงทำให้กระแสไฟฟ้ำ
ไหลผำ่ นเข้ำเครอื่ งใช้ไฟฟำ้ ได้

เตำ้ รับ เปน็ อุปกรณ์ไฟฟา้ ที่ตดิ ต้ังไว้กบั ตวั อาคารบา้ นเรอื น

หรือโรงงาน โดยต่อเขา้ กับวงจรไฟฟา้

เต้ำเสียบ หรอื ที่เรยี กว่า “ปลั๊ก” เป็นอปุ กรณท์ ต่ี ่ออยกู่ บั ปลาย

สายไฟฟ้าของเครอ่ื งใช้ไฟฟ้าหรืออปุ กรณไ์ ฟฟ้า วธิ ีใชก้ ค็ อื เสยี บตอ่ เข้ากับ
เต้ารบั ใหแ้ นน่ เพ่ือต่อกับวงจรไฟฟา้ เตา้ เสียบมี 2 ชนิด คอื ชนดิ ขาโลหะ 2
ขา และ 3 ขา ลักษณะของขาเต้าเสียบมที ง้ั กลมและแบน

หลกั การใช้เต้ารับและเต้าเสียบควรพจิ ารณา ดงั นี้

1.ทาด้วยโลหะท่ีไม่เปน็ สนิมง่าย
2.ควรมีพื้นท่ีสัมผัสมากซ่ึงจะชว่ ยในการนาไฟฟา้ ได้ดี
3.ฉนวนท่ีหุ้มทาจากพลาสติกที่มีคณุ ภาพไมแ่ ตกหักง่าย
4.เลือกขนาดใหเ้ หมาะสมกับกระแสไฟฟ้าท่ีไหลผา่ นเข้า
เครือ่ งใชไ้ ฟฟา้

ขอ้ ควรระวังในการใชเ้ ต้ารับเตา้ เสียบเพื่อ
ความปลอดภยั มีดังนี้

1.ไมค่ วรใช้เครอื่ งใช้ไฟฟา้ หลายชนดิ กบั เตา้ รับอนั เดยี วกัน
2.ขณะใชง้ านต้องเสยี บเตา้ เสยี บเขา้ กบั เตา้ รบั ให้แนน่ สนิท ถ้ามีชอ่ งวา่ ง

บริเวณรอยตอ่ จะเกดิ ความต้านทานและความร้อนสงู
3.การดงึ เตา้ เสียบออกจากเตา้ รบั เมอื่ เลกิ ใชง้ าน ให้ดงึ ทีต่ ัวเต้าเสียบ ไม่ดงึ ที่

สายไฟ จึงจะปลอดภัย

3.6 การตอ่ วงจรไฟฟ้าในบ้าน

วงจรไฟฟำ้ หมำยถงึ เส้นทางท่ีกระแสไฟฟ้าไหลผา่ น โดย
กระแสไฟฟา้ จะไหลผ่านสายไฟ สะพานไฟ สวิตช์ และ
เครอื่ งใชไ้ ฟฟา้ ตามลาดับ แล้วไหลกลบั ทางสายกลาง

วงจรไฟฟา้ แบง่ เป็น 2 ประเภท คอื

1.วงจรปิด เปน็ กำรกด
สวิตซเ์ พอ่ื เปดิ ไฟ วงจร
กระแสไฟฟ้าจึงไหลผ่านครบ
วงจร หลอดไฟฟา้ จงึ สวา่ งได้

2.วงจรเปิด เป็นกำรกด
สวิตซเ์ พื่อปิดไฟ วงจรท่ีไม่มี
กระแสไฟฟา้ ไหลผ่าน หลอด
ไฟฟา้ จะดับ

สญั ลกั ษณ์แสดงลักษณะของวงจรไฟฟ้ำตอ่ ไปน้ี

การตอ่ วงจรไฟฟ้าอยา่ งง่ายมี 2 แบบดงั นี้

1.แบบอนุกรม เป็นการตอ่ เรยี งลาดบั กนั ไปกันไปในวงไฟฟา้
เช่น หลอดไฟฟำ้ หลอดทห่ี น่ึงต่อกบั หลอดท่ี 1 และหลอดท่ี 2
เรยี งลำดบั กนั ถ้าหลอดใดหลอดหน่ึงไสห้ ลอดขาด ไฟจะดบั ทกุ หลอด
เม่ือแยกข้วั ไฟฟำ้ ออกจำกกนั จะเปน็ เส้นตรงต่อกัน ย่งิ ต่อยิ่งเพ่ิมควำม
ยำวของวงจรไฟฟ้ำ ดงั รปู

2.แบบขนำน เปน็ การตอ่ แบบรวมขว้ั เข้าดว้ ยกันใน

วงจรไฟฟ้า เชน่ ต่อหลอดไฟฟำ้ 2 หลอด แบบขนำน ดงั รูป เมื่อไส้
หลอดหน่ึงหลอดใดขาดหลอดอ่นื ยังใช้ได้ เมอ่ื แยกข้ัวไฟฟำ้ ออก
จำกกันจะไมเ่ ป็นเสน้ ตรงตอ่ กัน ยง่ิ ตอ่ ยิง่ เพิ่มควำมกว้ำงของ
วงจรไฟฟ้ำ

เรื่องน่ารู้

การตอ่ เครอื่ งใช้ไฟฟา้ ในวงจรไฟฟา้
ภายในบ้าน เครือ่ งใช้ไฟฟ้าตา่ งๆ
เชน่ หมอ้ หุงข้าว เคร่ืองซักผา้ เตา
รีด ต้เู ย็น ควรต่อแบบขนำน เพ่ือ
ทว่ี า่ ถา้ มีอปุ กรณห์ รอื
เครอ่ื งใช้ไฟฟา้ สว่ นหนึ่งส่วนใดเสีย
ไป อุปกรณห์ รือเครอื่ งใช้ไฟฟา้
อนื่ ๆ ก็ยังคงใช้งานได้