QR CODE อุ่นใจ ปลอดภัยหลัง ผ่าตัดเนื้องอกสมอง นักศึกษาพยาบาลศาสตรบัณฑิตชั้นปีที่ 4 กลุ่ม D2 ร่วมกับแผนกศัลยกรรมประสาท และโรคหลอดเลือดสมอง
คำ นำ สื่อฉบับนี้เป็นส่วนหนึ่งของวิชาปฏิบัติการบริหารแนวโน้มวิชาชีพการพยาบาล พย.1428 ภาคเรียนที่ 2 หลักสูตร พยาบาลศาสตรบัณฑิต จัดทำ ขึ้นเพื่อให้ญาติและผู้ป่วยโรคเนื้องอกในสมองมีความรู้ถึง การปฏิบัติตัวหลังผ่าตัดสมอง การ รับประทานอาหาร การทำ กิจวัตรประจำ วัน และมีแบบทดสอบความรู้ก่อนและหลังการอ่าน QR Code อุ่นใจปลอดภัยหลัง ผ่าตัดสมอง คณะผู้จัดทำ ขอขอบคุณอาจารย์และเจ้าหน้าที่หอผู้ป่วยศัลยกรรมประสาทและโรคหลอดเลือดสมองโรงพยาบาล พุทธชินราช พิษณุโลก ทุกท่านที่ได้ให้ข้อเสนอแนะ และเป็นที่ปรึกษาในการจัดทำ รายงานฉบับนี้ ผู้จัดทำ หวังเป็นอย่างยิ่ง ว่ารายงานฉบับนี้จะเป็นประโยชน์ให้กับผู้ที่ต้องการศึกษา นักศึกษา และอาจารย์ที่ต้องการศึกษา และหากมีข้อผิดพลาด ประการใดขออภัยไว้ ณ ที่นี้ คณะผู้จัดทำ วันที่ 22 ธันวาคม 2566
สารบัญ รู้จักเกี่ยวกับโรคเนื้องอกในสมอง 5 การผ่าตัดสมอง 6 การปฏิบัติหลังผ่าตัด 7-9 สิ่งที่ต้องเฝ้าระวัง 10 อาการที่ต้องรับมาโรงพยาบาล 11 การออกกำ ลังกายฟื้นฟูร่างกาย 12-13 หน้า
แบบทดสอบก่อนเรียน สแกนเลย !
โรคเนื้องอกในสมอง คืออะไร ? เนื้องอกที่ไม่ใช่มะเร็ง รักษาหายขาดได้ เนื้องอกชนิดร้ายแรง หรือมะเร็ง โรคเนื้องอกสมอง คือ ภาวะที่มีก้อนเนื้องอกผิดปกติ เกิดขึ้นภายในกะโหลกศีรษะ หรือบริเวณ เนื้อเยื่อและต่อม ต่างๆบริเวณใกล้เคียงกับสมอง ซึ่งอาจรบกวนระบบ ประสาทและการทำ งานของสมองจนอาการทางระบบ ประสาทได้ การแบ่งชนิดของเนื้องอกสมอง 1. เนื้องอกที่เกิดจากเซลล์ที่แบ่งตัวผิดปกติจากเซลล์ในสมองเอง 2. เนื้องอกที่เกิดจากเซลล์มะเร็งที่กระจายมาจากที่อื่น ซึ่งพบได้บ่อยกว่าเนื้องอก ในกลุ่มแรกประมาณ 1.5-2 เท่า มะเร็งที่มักกระจายมาที่สมองได้บ่อย ได้แก่ มะเร็งเต้านม มะเร็งปอด เป็นต้น อาการและอาการแสดง 1. เนื้องอกสมองไปรบกวนการทำ งานเฉพาะจุด เช่น อาการปวดศีรษะ แขน ขาอ่อนแรง หรือกล้ามเนื้อบริเวณใบหน้าชักกระตุก หรือเกร็งเฉพาะที่ อาจถึงขั้น หมดสติได้ หรือมองเห็นภาพซ้อน หูไม่ได้ยิน ตาพร่ามัว สับสน 2. เนื้องอกสมองรบกวนการทำ งานของทั้งสมอง 2 ซีก ระดับความรู้สึกรู้สึก ตัวเปลี่ยนแปลง มักเกิดจากภาวะความดันในกะโหลกศีรษะสูง ปวดศีรษะสับสน ซึมลง จนถึงอาจทำ ให้ผู้ป่วยหมดสติและเสียชีวิตได้ 3. การไหลเวียนของน้ำ ในสมองผิดปกติ มีอาการปวดศีรษะ คลื่นไส้ อาเจียน เสียการทรงตัว ซึมลง และอาจเสียชีวิตได้
การผ่าตัดสมองคืออะไร ?? craniotomy เป็นการทำ ผ่าตัดโดยใช้สว่านพิเศษเอาแผ่น กะโหลกออก เพื่อเปิดเยื่อหุ้มสมองเอาก้อนเลือดหรือก้อนเนื้องอก เพื่อลดความดันในกะโหลกศีรษะเมื่อเสร็จแล้วเย็บแผ่นกะโหลก และเย็บปิดแผลชั้นผิวหนังไว้เหมือนเดิม craniectomy เป็นการทำ ผ่าตัดโดยใช้สว่านพิเศษเอาแผ่น กะโหลกออกเพื่อเปีดเยื่อหุ้มสมอง เอาก้อนเลือดหรือก้อน เนื้องอก เพื่อลดความดันในกะโหลกศีรษะเมื่อเสร็จแล้วเย็บ ปิดแผลชั้นผิวหนัง ไว้โดยตัดกะโหลกศีรษะบางส่วนออก ไม่ เย็บปิดแผ่นกะโหลกซึ่งวิธีนี้จะทำ ในรายที่ผ่าตัด caniotomy แล้วไม่สามารถปิดกะโหลกศีรษะลงได้ เนื่องจากสมองบวม มาก หรือในรายที่กะโหลกศีรษะแตกไปกดเนื้อสมอง ventriculostomy เป็นการทำ burr hole แล้วต่อท่อ เข้าไปในโพรงสมอง ระบาย Critical Success Factor (CSF) ลงสู่ถุงรองรับ CSF ภายนอกร่างกาย shunting คือ การผ่าตัดเปลี่ยนเส้นทางเดินของ CSF จาก venticle ไปสู่เยื่อบุช่องท้องหรือช่องเยื่อหุ้ม หัวใจ ทำ ในรายที่มีการอุดตันของ CSF หรือมีการเพิ่ม ของ CSF มากจนระบายไม่ทัน การผ่าตัด เพื่อลดความดันในกะโหลกศีรษะสูง จะทำ หลังจากได้รักษาด้วยยาแล้วไม่ได้ผลหรือ ในรายที่ต้องทำ ผ่าตัดเลย เช่น มีก้อนเลือด เนื้องอก หรือฝีขนาดใหญ่ภายในกะโหลกศีรษะ การผ่าตัดที่นิยมทำ มีดังนี้
การปฏิบัติตัวหลังผ่าตัด การเตรียมสถานที่อุปกรณ์ให้เหมาะสม ก่อนที่ผู้ป่วยจะกลับบ้าน เช่น ห้องน้ำ มีราวจับ เตียงนอนสามารถปรับหัวเตียงและมีราวจับยึด พื้นทางเดินไม่ลื่น ไม่มีของวาง เกะกะ ห้องนอนควรอยู่ชั้นล่าง มีอุปกรณ์ช่วยเดิน เป็นต้น การเตรียมหาผู้ดูแล อาจเป็นญาติหรือเจ้าหน้าที่ตามศูนย์บริการ ก่อนนำ ผู้ป่วยกลับบ้าน เพื่อทำ หน้าที่กระตุ้นให้ผู้ป่วยทำ กิจวัตรประจำ วันด้วยตัวเองให้มากที่สุด จะช่วยให้การฟื้นตัว เร็วขึ้น แต่อาจคอยช่วยเหลือเป็นกรณีไป การดูแลในเรื่องอาหารและน้ำ อย่างเพียงพอ ควรจัดเตรียมอาหารที่มีประโยชน์ เช่น เนื้อสัตว์ วิตามินซี ผักโขม ปลา ไข่ เป็นต้น งดอาหารไขมันสูง อาหารเค็มจัด หวานจัด ให้เหมาะกับโรคประจำ ตัวของผู้ป่วย งดอาหารที่มีสารก่อมะเร็ง เช่น กลุ่มอาหารที่มีไขมันสูง อาหารหมักดอง อาหารรมควัน กึ่งสุกกึ่งดิบ เป็นต้น หากมีปัญหากลืนลำ บากควรเตรียมอาหารชิ้นเล็กๆ อาหารนิ่มๆ อาหารเหลว เช่น โจ๊ก ผลไม้สุก นม เป็นต้น
การปฏิบัติตัวหลังผ่าตัด ดูแลการรับประทานยา ด้วยการเตรียมยาและกระตุ้นให้ผู้ป่วยรับประทานยา ตามที่แพทย์สั่งอย่างถูกต้อง การดูแลผู้ป่วยผ่าตัดสมองด้านจิตใจ พยายามปรับอารมณ์ของตนเอง ยอมรับสภาพที่ผู้ ป่วยเป็น ให้กำ ลังใจผู้ป่วย จะช่วยให้การฟื้นฟูมี ประสิทธิภาพ แนะนำ ให้มาพบแพทย์ตามนัด หากมีอาการผิดปกติ เช่น มีไข้ หายใจเหนื่อยหอบ ปัสสาวะขุ่น รับประทานอาหารไม่ได้ ปวดศีรษะ แขน ขาอ่อนแรงมากขึ้น หรือซึมลง มีผื่น ปากบวม ควรพา ไปพบแพทย์โดยไม่ต้องรอให้ถึงวันนัด
การปฏิบัติตัวหลังผ่าตัด การดูแลผู้ป่วยผ่าตัดสมอง พลิกตะแคงตัวผู้ป่วย ทุก 2 ชั่วโมง ป้องกันการเกิดแผลกดทับ ทำ ความสะอาดร่างกายประจำ วัน ช่วยเช็ดตัว หากผู้ป่วยไม่สามารถถูตัวได้ทั่วถึง และช่วยเหลือทำ ความ สะอาดหลังขับถ่ายทุกครั้ง ทำ กายภาพบำ บัด บริหารกล้ามเนื้อและข้อให้ผู้ป่วย และกระตุ้นให้ผู้ ป่วยทำ เองกรณีที่ขยับแขนขาได้บ้าง เพื่อฟื้นฟูกล้าม เนื้อและป้องกันข้อติด ใช้วิธีการสื่อสารที่เหมาะสม หากผู้ป่วยฟังไม่เข้าใจ ควรพยายามพูดช้าๆ ชัดๆ มีน้ำ เสียงที่ปกติไม่ตะโกน หากผู้ป่วยพูดไม่ชัด ควรตั้งใจฟัง อย่างใจเย็น หรือหาวิธีสื่อสารอื่นๆ ช่วย เช่น ชี้รูปภาพ ให้เขียนหากเขียนได้
ข้อควรระวังภายหลังการผ่าตัด งดทำ กิจกรรมที่อาจส่งผลต่อการกระทบกระเทือนบริเวณ กะโหลกศีรษะ หรือบริเวณที่ผู้ป่วยได้รับการผ่าตัด งดออกกำ ลังกายที่ใช้บริเวณศีรษะในการเล่น เช่น ตะกร้อ ฟุตบอล หลีกเลี่ยงการแกะหรือเกาบริเวณผ่าตัดปิดกะโหลก เนื่องจากอาจทำ ให้เกิดอาการติดเชื้อบริเวณดังกล่าวได้ งดกิจกรรมที่ต้องก้มตัวสุด หรือแอ่นหลังสุดเป็นประจำ ไม่ยกของหนักเกิน 5 กิโลกรัม ไม่ควรอยู่ในที่ซึ่งมีการสั่นสะเทือน
อาการที่ต้องรีบมาโรงพยาบาล ! ปวดศีรษะบ่อย ปวดศีรษะ รุนแรง อาเจียน กลืนลำ บาก ตาพร่า ตามัว แขนขาชา แขนขาอ่อนเเรง เห็นภาพซ้อน เดินเซ มีปัญหาการทรงตัว มีอาการชัก หน้ามืด แผลบวมแดง มี discharge ซึม
ออกกำ ลังกาย ฟื้นฟูร่ ฟูร่างกาย กายบริหารท่า 1 สร้างความแข็งแรงกล้ามเนื้อรอบข้อไหล่ ก. นอนหงายแขนวางข้างลำ ตัว ข. เหยียดศอกตรง ยกแขนขึ้นระดับไหล่ มือชี้ไปที่เพดาน ค. ยกมือไปที่เพดาน, ยกไหล่ลอยจากพื้น ง. เหยียดค้างไว้ 3 - 5 วินาที และผ่อนคลาย จ. ทำ ท่าเดิมซ้ำ ๆ หลายๆ ครั้ง ฉ. ค่อยๆวางแขนลงข้างลำ ตัว กายบริหารท่า 2 สร้างความแข็งแรงกล้ามเนื้อเหยียดศอก ก. นอนหงาย วางแขนข้างลำ ตัว มีม้วนผ้าขนหนูวางใต้ศอก ที่อ่อนแรง ข. งอศอกขึ้นและฝ่ามือหงายยกมือไปจนถึง ระดับไหล่ ข้อศอกวางเหนือผ้าขนหนู ค. งอค้างประมาณ 2 - 3 วินาที ง. ค่อยๆทำ ซ้ำ หลายๆครั้ง ข้อควรระวัง : อย่าให้มือวางพาดไปบนส่วนของลำ ตัว กายบริหารท่า3 เสริมสร้างความแข็งแรงของสะโพกเพื่อเตรียมเดิน ก. ขาข้างขวาปกติวางราบกับพื้นและงอเข่าของขาข้างซ้าย ข. ยกเท้าของขาข้างซ้ายวางข้ามมาวางข้างขาขวา ค. วางเท้าของขาข้างซ้ายกลับไป ที่เดิม และทำ ซ้ำ ข้อ ข ใหม่ ง. ทำ ท่าเดิมซ้ำ หลายๆครั้ง
กายบริหารท่า 4 เพิ่มความสามารถในการควบคุมสะโพกและเข่า ก. นอนหงายชันเข่า เท้าราบกับพื้นทั้ง 2 ข้าง ข. ค่อยๆไถลส้นเท้าของขาข้างขวา มาตามพื้นจนขาเหยียดตรง ค. ค่อยๆไถลส้นเท้าของขาข้างขวา มาตามพื้นกลับสู่ท่าตั้งต้น ส้นเท้าแตะพื้นตลอด ข้อสังเกต : จะทำ ท่านี้ได้ดีขึ้นถ้าออกกำ ลังโดยไม่ สวมรองเท้า กายบริหารท่า5 เพิ่มความสามารถของการควบคุมการ เคลื่อนไหวเข่าที่ใช้ในการเดิน ก. นอนตะแคงด้านขวา โดยเข่างออยู่ล่าง และแขนข้างซ้ายยันพื้นอยู่ด้านหน้า ข. เริ่มจากขาซ้ายเหยียดและงอเข่าข้าง ซ้ายจนส้นเท้าไปแตะก้น และกลับมาที่เดิม ค. งอและเหยียดเข้าในขณะที่สะโพกเหยียดตรง ออกกำ ลังกาย ฟื้นฟูร่ ฟูร่างกาย
แบบทดสอบหลังเรียน สแกนเลย !
บรรณานุกรม นภาศรี ชัยสินอนันต์กุล, บัญชา เสียมหาญ, จิรพัฒน์ อุกะโชค, และขนิษฐา. (2559). การดู แลผู้ป่วยผ่าตัดสมอง ในโรคหลอดเลือดสมอง โรงพยาบาลพญาไท. สืบค้นเมื่อวันที่ 25 ธันวาคม 2566,จากhttp://www.phyathaistrokecenter.com/ สุธิสา ทิศอาจ. (2561). คู่มือการพยาบาลผู้ป่วยผ่าตัดเนื้องอกที่มารับการรักษา โดยการผ่าตัด เนื้องอกสมองแบบรู้สติ. สืบค้นเมื่อ 25 ธันวาคม 2566, จาก https://www2.si.mahidol.ac.th/division/nursingry.pdf อังคนา บุญชู. (2563). การพยาบาลผู้ป่วยผ่าตัดเนื้องอกสมอง. โรงพยาบาลสิงห์บุรีเวชสาร, 29(1),47-62. อัตถพร บุญเกิด. (2559). โรคเนื้องอกสมอง. สืบค้นเมื่อ 25 ธันวาคม 2566, จาก https://www.rama.mahidol.ac.th/surgery/sites/default/files /public/pdf/PDFneuro/4.pdf