การเพาะเลี้ยงเนื้อเยื่อ

การเพาะเลี้ยง เนื้อเยื่อ ผู้จัผู้ ดจัทำ นายณัฐณัดนัยนัเกษสระ เลขที่ 25 ชั้นชั้ม.6/11 คุณคุครูประจำ รายวิชวิา คุณคุครูกายทิพย์ แจ่ม จ่ จันจัทร์ รายวิชวิา การดำ รงชีวิชีตวิและครอบครัวรั3 รหัสหัวิชวิา ง33102

รายงานเล่มนี้จัดทำ ขึ้นเพื่อเป็นส่วนหนึ่งของ วิชา การดำ รงชีวิตและครอบครัว 3 ชั้น มัธยมศึกษาปีที่ 6 เพื่อให้ได้ศึกษาหาความรู้ ในเรื่่อง การเพาะเลี้ยงเนื้อเยื่อ และได้ศึกษา อย่างเข้า ใจเพื่อเป็นประโยชน์กับการเรียน ผู้จัดทำ หวังว่า รายงานเล่มนี้จะเป็นประโยชน์ กับผู้อ่าน หรือนักเรียน นักศึกษา ที่กำ ลัง หาข้อมูลเรื่องนี้อยู่ หากมีข้อแนะนำ หรือข้อผิด พลาดประการใด ผู้จัดทำ ขอน้อมรับไว้และ ขออภัยมา ณ ที่นี้ด้วย ผู้จัดทำ นายณัฐดนัย เกษสระ วันที่ 21/1/2566 ก า ร เ พ า ะ เ ลี้ ย ง เ นื้ อ เ ยื่ อ คำ นำ

สารบัญ 01 02 03 04-05 06 ความสำ คัญของการเพา ะ เลี้ยงเนื้อเยื่อ ความหมายการเพา ะเลี้ยง เนื้อเยื่อ การขยายพันธุ์โดยการเพา ะ เลี้ยงเนื้อเยื่อ ประเภทของการเพา ะ เลี้ยงเนื้อเยื่อพืช แนวทางในการเพา ะเลี้ยง เนื้อเยื่อพืช

07-09 10-11 12-13 14-15 16 ประโยชน์ของการเพา ะ เลี้ยงเนื้อเยื่อ บรรณานุกรม ห้องปฎิบัติการเพา ะเลี้ยง เนื้อเยื่อ ขั้นตอนการเพา ะเลี้ยงเนื้อเยื่อ อาหารเพา ะเนื้อเยื่อ

การเพาะเลี้ยงเนื้อเยื่อพืช คือการขยายพันธุ์โดยไม่ อาศัยเพศประเภทหนึ่ง โดย การนำ ชิ้นส่วนพืช ซึ่งอาจเป็น โปรโตพลาสต์(protoplast) เซล (cell) เนื้อเยื่อ (tissue) หรือรือวัยวะ (organ) ของพืช มาเพาะเลี้ยงบนอาหาร สังเคราะห์ ในสภาพปลอดเชื้อ ภายใต้การควบคุมสภาพ แวดล้อม อันได้แก่แสง อุณหภูมิ และความชื้น เพื่อให้ ชิ้นส่วนเหล่านั้น เจริญริพัฒนา เป็นต้นใหม่ต่อไป ความหมายการ เพาะเลี้ยงเนื้อเยื่อ 01

การเพาะเลี้ยงเนื้อเยื่อเป็นวิธีขยายพันธุ์พืชแบบไม่ใช้เพศวิธีหนึ่งที่ มีประสิทธิภาพสูง สามารถผลิตพืชได้จำ นวนมากในเวลาอัน รวดเร็ว ต้นพืชมีความสม่ำ เสมอ สมบูรณ์แข็งแรง ตรงตามพันธุ์ และสะอาดปราศจากโรคแมลงศัตรูพืช ปัจจุบันมีการนำ มาใช้เพื่อ ขยาย พันธุ์พืชในเชิงการค้าอย่างกว้างขวางและส่งเสริมเป็น อาชีพ เริ่มจากนำ มาใช้กับกล้วยไม้ จนกลายเป็นพืชอุตสาหกรรม ที่สำ คัญของประเทศ ต่อมาจึงได้มีการนำ มาใช้ขยายพันธุ์พืชอื่นๆ ในเชิงการค้า เช่น กล้วย หน่อไม้ฝรั่งรั่สับปะรด ไผ่ เยอบีร่า หน้า วัว เบญจมาศ บอนสี ปทุมมา กระเจียว กุหลาบ สตรอว์เบอร์รี่ ขนุน และไม้สัก เป็นต้น รวมถึงได้นำ มาใช้ เพื่อการผลิตขยาย พันธุ์ปลอดโรค ซึ่งมีสาเหตุจากเชื้อไวรัส ไฟโตพลาสม่า และเชื้อ แบคทีเรีย ที่มักติดมากับหัวพันธุ์หรือท่อนพันธุ์ ก่อให้เกิดความ เสียหายทางเศรษฐกิจอย่างมหาศาล ความสำ คัญของการเพาะเลี้ยงเนื้อ นื้ เยื่อ ยื่ 02

ประเภทของการเพาะ เลี้ยงเนื้อเยื่อ คือ การนำ เอาเมล็ดไปเพาะใน หลอด ทดลองจนกลายเป็นป็ต้นกล้าและพืชพื สมบูรณ์ต่ณ์ ต่อไป เช่นช่การเพาะเมล็ดกล้วยไม้ 1.การเพาะเลี้ยงพืชทั้งต้น คือ การเพาะเลี้ยงเอ็มบริโริอไม่ว่ม่าว่แก่หรือรื อ่อน หลังจากที่แยกเอาเปลือกหุ้มหุ้เมล็ด ออกไปแล้ว 2.การเพาะเลี้ยงเอ็มบริโอ คือ การเพาะเลี้ยงส่วส่นต่างๆ ของอวัยวัวะ พืชพืที่แยกออกมา เช่นช่ ปลายยอด ปลาย ราก ข้อข้ ปล้อง ใบ ดอก ผล เป็นป็ต้น เป็นป็วิธีวิ ธี ที่ทำ ได้ง่ด้ ง่ายและรวดเร็วร็ 3.การเพาะเลี้ยงอวัยวะและการ เพาะเลี้ยงเนื้อเยื่อเจริญ คือ การเพาะเลี้ยงเนื้อนื้เยื่อยื่ที่เกิดใหม่จม่าก การ เพาะเลี้ยงส่วส่นต่างๆ ของพืชพื 4.การเพาะเลี้ยงแคลลัส คือ การเพาะเลี้ยงเซลล์เดี่ย ดี่ ว หรือรืกลุ่มลุ่เซลล์ ในอาหารเหลวที่มีกมีารเขย่าย่ตลอดเวลา 5.การเพาะเลี้ยงเซลล์แขวนลอย คือ การเพาะเลี้ยงเซลล์ที่ปราศจาก ผนังนั เซลล์ (Cell wall) 5.การเพาะเลี้ยงโปรโตพลาสต์ 03

คือคืการผลิตลิต้นต้ โดยการเพาะเลี้ย ลี้ ง อวัยวัวะ ส่วส่นใดส่วส่นหนึ่งนึ่ของพืชพืที่มี ที่ เมีนื้อนื้เยื่อยื่เจริญริอยู่ เช่นช่ยอด ตา ลำ ต้นต้ข้อข้ ปล้อล้ง คัพคัภะ มา เพาะเลี้ย ลี้ งให้เห้กิดกิเป็นป็พืชพืต้นต้ ใหม่ขึ้ม่นขึ้มา คือคืการผลิตลิต้นต้ โดยการเพาะเลี้ย ลี้ ง แคลลัสลั เซล หรือรืโปรโตพลาสต์ ให้เห้กิดกิเป็นป็พืชพืต้นต้ ใหม่ขึ้ม่นขึ้มา 1. การผลิตต้นจากเนื้อเยื่อยื่ เจริญริ (Meristem culture) 2. การผลิตต้นจากแคลลัส เซล หรือรื โปรโตพลาสต์ 07 INTERVIEW Issue. 1 แนวทางในการเพาะเลี้ยงเนื้อเยื่อพืช 04

แนวทางในการเพาะเลี้ยงเนื้อเยื่อพืช แนวทางทั้งทั้สองมีข้มีอข้ดีข้ดีอข้เสียสีตลอดจน ศักยภาพที่สนองวัตวัถุปถุระสงค์ต่างกันไป กล่าวคือ การ ขยายพันพัธุ์จธุ์ากเนื้อนื้เยื่อยื่เจริญริ เช่นช่การเพาะเลี้ยงตายอดโดยผ่าผ่นขบวนการ ชักชันำ ให้เห้กิดตาเทียมหรือรืตาพิเพิศษแล้วพัฒพันา เป็นป็ยอดกระจุก จำ นวนมาก จากนั้นนั้จึงจึแยก ยอดไปชักชันำ ให้ เกิดรากกล้าที่ได้จด้ากวิธีวินี้ธียั นี้ งยั คงมีลัมี ลักษณะของต้นแม่อม่ยู่อยู่ย่าย่งสมบูรณ์ จึงจึ เหมาะสำ หรับรังานด้าด้นขยายพันพัธุ์ การผลิตพืชพื ปราศโรค และการเก็บรักรัษาพันพัธุ์ ในขณะที่การเพาะเลี้ยงคัพภะจะเหมาะ สำ หรับรั งานการขยายพันพัธุ์พืธุ์ชพืที่มีปัมี ปัญหาในด้าด้นการ ผสมพันพัธุ์โธุ์ดยวิธีวิธธีรรมชาติ หรือรืการผสมพันพัธุ์ พืชพืต่างสกุลกุปัญหาการขาดแคลนเมล็ดและ การงอกของเมล็ด นอกจากนี้ยั นี้ งยัช่วช่ยลดระยะ เวลาของการผสมพันพัธุ์ ของพืชพืบางชนิดนิที่มี ช่วช่งระยะเวลาในการพัฒพันาของคัพภะยาวนาน หรือรืเมล็ดพืชพืบางชนิดนิมีช่มีวช่งการ พักพัตัวนาน สำ หรับรัการผลิตต้นจากแคลลัส เซล หรือรื โปรโตพลาสต์ วิธีวินี้ธีมี นี้ โมีอกาสกลายพันพัธุ์สูธุ์งสู ลักษณะจะ แตกต่างไปจากต้นแม่ จึงจึมี ประโยชน์ใน์นแง่ของการสร้าร้งสายพันพัธุ์ใธุ์หม่ หรือรืการสร้าร้งลูกลูผสม สร้าร้งพืชพืที่มี โครโมโซมชุดเดียดีว (haploid) หรือรื โครโมโซมหลายชุด (polyploid) การเพาะเลี้ยงเนื้อนื้เยื่อยื่ยังยัใช้สำช้สำหรับรัเป็นป็พื้นพื้ ฐานของงานด้าด้นพันพัธุวิศวิวกรรม (genetic engineering) ซึ่งซึ่เป็นป็วิทวิยาการขั้นขั้สูงสู สามารถใช้กัช้ กับงานการสร้าร้งพืชพื ใหม่ที่ม่ ที่ มี ลักษณะพิเพิศษ โดยวิธีวิกธีารตัดต่อยีนยีส์ หรือรื DNA ที่ต้องการเข้าข้ไปสู่เสู่ ซลพืชพืและสามารถ ถ่ายทอดลักษณะต่อไปได้ จากนั้นนั้จึงจึเพาะ เลี้ยงเซลเหล่านั้นนั้ ให้ กลายเป็นป็ต้นใหม่ต่ม่ ต่อไป 05

การขยายพันธุ์โดยการ เพาะเลี้ยงเนื้อเยื่อพืช เป็นการขยายพันธุ์พืชแบบไม่ใช้เพศ วิธีหนึ่ง ทำ โดยการนำ ชิ้นส่วนต่างๆ ของพืช เช่น ตาช้าง คายอด หน่ออ่อน ใบ เมล็ดมาเพาะ เลี้ยง ในอาหารสังเคราะห์ประกอบด้วยเกลือ แร่ น้ำ ตาล วิตามิน และสารควบคุมการเจริญริ เติบโต ภายใต้สภาพแวดล้อมที่ควบคุมได้ ปลอดจาก เชื้อจุลินทรีย์รี ย์ให้พัฒนาเป็นต้นพืช ที่สมบูรณ์ เป็นวิธีการขยายพันธุ์พืชที่มี ประสิทธิภาพ สามารถผลิตพืชได้จำ นวนมาก ในเวลาที่กำ หนด ต้นพืชสมบูรณ์แข็งแรง ปลอดโรคที่มีสาเหตุ จากเชื้อไวรัสรัเชื้อราและ เชื้อแบคทีเรียรีที่อาจติดมากับต้นพันธุ์ ตลอด จนการอนุรักรัษ์ พันธุกรรมพืช และการ ปรับรั ปรุงพันธุ์พืช พืชที่นิยมขยายพันธุ์ด้วยวิธีนี้ • ไม้ยืนต้น เช่น ยูคาลิปตัส ไผ่ สัก เป็นต้น • พืชผัก เช่น ขิง หน่อไม้ฝรั่งรั่และปูเล่ เป็นต้น • ไม้ผล เช่น กล้วย สับปะรด สตรอว์เบอร์รีร์ รี และส้ม เป็นต้น • ไม้ดอกไม้ประดับ เช่น หน้าวัว เบญจมาศ กล้วยไม้ ว่านสี่ทิศ เยอบีร่าร่เฮลิโคเนีย และ ฟิโลเดนตรอน เป็นต้น • พืชกินแมลง เช่น หยาดน้ำ ค้าง กาบหอย แครง และหม้อข้าวหม้อแกงลิง เป็นต้น 06

ห้องปฏิบัติการเพาะเลี้ยงเนื้อเยื่อ 1.1 การจัดบริเริวณห้องปฏิบัติการ ห้องเตรียรีมอาหารเป็นบริเริวณที่จัดไว้เพื่อใช้ใน การเตรียรีมอาหารสำ หรับรัการเพาะเลี้ยงเนื้อเยื่อและทําความสะอาดเครื่อรื่งมือ เครื่อรื่งใช้ภายในท้อง ควรจัดบริเริวณ ให้เป็น 2 ส่วน โดยแบ่งสัดส่วนให้ เหมาะสม และสะดวกในการทำ งาน ดังต่อไปนี้ 1.บริเวณสำ หรับเตรียมอาหาร ได้แก่ โต๊ะ ตู้สำ หรับรัเก็บสารเคมี ตู้แช่แข็ง ตู้เย็น เครื่อรื่งกลั่นน้ำ เครื่อรื่งชั่งชั่เครื่อรื่งวัดความเป็นกดด่าง เตาไฟฟ้า หม้อนึ่ง เครื่อรื่งดูด อากาศ 2. บริเวณสำ หรับทำ ความสะอาด ประกอบด้วยอุปกรณ์และเครื่อรื่งมือ ดังต่อไปนี้ อ่างน้ำ สำ หรับรัล้างสิ่งสกปรก เช่น เครื่อรื่งแก้ว เครื่อรื่งมือ เตาอบ สำ หรับรัอบเครื่อรื่ง แก้วและเครื่อรื่งใช้ ให้แห้งและฆ่าเชื้อโรค ในเครื่อรื่งแก้วและเครื่อรื่งใช้ควรปิดสนิท สามารถป้องกันฝุ่นได้ 1.ห้องเตรียมอาหาร การเพาะเลี้ยงเนื้อเยื่อพืชต้องดำ เนินงานภายใต้สภาวะปลอดเชื้อและ ควบคุมสภาวะแวดล้อมให้ เหมาะสมสำ หรับรัพืชดังนั้นนั้สถานที่และเครื่อรื่ง มือที่ใช้จึงแตกต่างไปจากห้องปฏิบัติการทั่วทั่ ไป การดำ เนินงานต้องต่อ เนื่องกันตามลำ ดับขั้นขั้การจัดสถานที่และเครื่อรื่งมือจึงต้องวางแผนให้ สอดคล้องและ สะดวกในการปฏิบัติงาน โดยทั่วทั่ ไปห้องปฏิบัติการเพาะ เลี้ยงเนื้อเยื่อการประกอบด้วย 07

2. ห้องย้ายเนื้อเยื่อ ตู้ควรปิดมิดชิดไม่มีการหมุนเวียน ของอากาศ และควรตั้งตั้อยู่ในมุน ค่อนข้างสงบด้านหน้าเป็นกระจก เพื่อที่จะมองเห็นทะลุมองเห็นวัตถุ ภายใน ตู้ได้ มีช่องเปิดอาจเป็นประตู เปิด-ปิดเพื่อป้องกันฝุ่น หรือรือาจทำ เป็นช่องเปิด 2 ช่องกว้างพอสำ หรับรั สอดมือเข้าไปทำ งานภายในได้ ห้องย้ายเนื้อเยื่อเป็นบริเริวณที่จัดไว้สำ หรับรัการย้ายเนื้อเยื่อพืช ซึ่งซึ่การปฏิบัติ งานอยู่ภายใต้สภาวะปลอดเชื้อ ห้องนี้จึงต้องระมัดระวังเรื่อรื่งความสะอาด เพื่อป้องกันการปนเปื้อนของเชื้อโรค ลักษณะของห้องควรเป็นห้องที่ปิด มิดชิด มีแสงสว่างเพียงพอในการทำ งาน ภายในห้องโล่งไม่รกรุงรังรัผนัง ห้องควร เรียรีบและทําความสะอาดได้ง่าย อากาศภายในห้องควรสะอาด จึง ควรติดเครื่อรื่งกรอง (Sub-micron Fitter) ไว้ ภายในห้องควรมีเครื่อรื่ง มือ ดังต่อไปนี้ 1.ตู้ที่ไม่มีการกรองอากาศ 2. ตู้ที่มีการกรองอากาศ ได้แก่ พัดลมดูดกากาศ หลอดแส งอุลตร้าร้ไวโอเลท ชั้นชั้สำ หรับรัเก็บอ หารที่นึ่งฆ่าเชื้อแล้ว รถเข็น เครื่อรื่ง ดับเพลิง กล้องจุลทัศน์ อุปกรณ์ที่ ใช้ในตู้ฆ่าเชื้อ ตู้ชนิดนี้มีพัดลมดูดอากาศและ เครื่อรื่งกรองอากาศซึ่งซึ่เป็นแผ่น กรองอากาศมีทั้งทั้ชนิดหยามสำ หรับรั หรับรักรองฝุ่นละอองหรือรืเศษผงที่ มีขนาดใหญ่ และแผ่นกรองชนิด ละเอียด ที่สามารถกรองเชื้อโรค และเศษผงที่มีขนาดใหญ่ 2. 1 ตู้ย้ายเนื้อเยื่อ 2. 2 เครื่องปรับอากาศ 2. 3 อุปกรณ์อื่นๆ สำ หรับรัควบคุมอุณหภูมิ ไม่ให้สูง เกินไป 08

3.1 ใช้สำ หรับควบคุมอุณหภูมิ ภายในห้องเครื่องปรับอากาศ ควรมีอย่างน้อย 2 เครื่อง เพื่อ เปิดสลับกลางวันและกลางคืน หากขนาดห้องใหญ่มากควร เพิ่มจำ นวนเครื่องปรับอากาศ เหมา ะสมกับเนื้อที่ เครื่องปรับอากาศ 3.2 การควบคุมแสงสว่างใน ห้องเพา ะเลี้ยงต้อง คำ นึงถึงคุณภาพ ความ เข้มของแสง และระยะ เวลา ในการให้แสงสว่าง แสงภายในห้องได้จาก หลอด ไฟฟ้าชนิดฟลูออ เรสเซนต์ ระบบแสงสว่าง 3.3 ใช้สำ หรับเลี้ยงเนื้อเยื่อบนอาหาร แข็ง ชั้นอาจทำ ด้วยกระจกไม้หรือ ตะแกรงลวดได้หากเป็นชั้นทีด้วย ควรดิดหลอดไฟ เป็นชั้นๆ ไป แต่ละ ชั้นควรจะพัดลมตัวเล็กๆ ตั้งไว้เพื่อ ช่วยระบายความร้อนอันเกิดจากไฟ ชั้นวางขวด 3.4ใช้สำ หรับการเลี้ยงเนื้อเยื่อ ในอาหารเหลว เครื่องเขย่า ห้องเพาะเลี้ยงเป็นบริเริวณที่ต้องควบคุม สภาพแวดล้อมให้เหมาะสมกับการ เจริญริเติบโตและการพัฒนาการของเนื้อเยื่อ ได้แก่ อุณหภูมิ แสงสว่าง และ ความชื้น ภายในห้องนี้ควรระมัดระวังการปนเปื้อนจากเชื้อโรคเช่นเดียวกับ ห้องย้ายเนื้อเยื่อ เครื่อรื่งมือที่ใช้สำ หรับรัห้องนี้ ประกอบด้วย 3. ห้องเพาะเลี้ยง (Incubated Room) 3.5 ภายในห้องเพา ะเลี้ยง ควรจัดให้มี ความชื้นสัมพัทธ์ประมาณ 60 % เพื่อช่วยป้องกันไม่ ให้อาหารแห้งเร็วเกินไป เครื่องควบคุมความชื้น 09

อาหารเพาะ เลี้ยงเนื้อเยื่อ พืชพืต้องการธาตุอตุาหาร เป็นปัจจัยจัหลักใน ขบวนการทำ งานต่างๆ เพื่อพื่เสริมริสร้าร้งการเจริญริ เติบโต เนื้อนื้เยื่อยื่พืชพืก็มีคมีวามต้องการธาตุอตุาหาร ในการเจริญริเติบโตเช่นช่เดียดีวกัน เนื้อนื้เยื่อยื่ของพืชพื มีคมีวามต้องการ ปริมริาณธาตุอตุาหารที่เหมาะสม ต่อการเจริญริกับ คานรนิตนิหรือรืน เ อ พืชพืที่มา จากส่วส่นที่ด่าด่กัน เช่นช่เมล็ด ใบ ลำ ต้น ก็มีคมีวาม ต้องการปริมริาณธาตุอตุาหารที่แตกต่างกันไปเช่นช่ กัน ดังดันั้นนั้จึงจึมีกมีารศึกษา สูตสูรอาหารสำ หรับรั เพาะเลี้ยงเนื้อนื้เยื่อยื่พืชพืกันมากมาย เพื่อพื่ ให้เห้หมาะ สมกับพืชพืแต่ละชนิดนิเช่นช่สูตสูรอาหาร ของ Murashige และ Skoog (MS) องค์ ประกอบดังดันี้ สูตสูรอาหารของ White อย่าย่งไรก็ ดีสูดีตสูรอาหารแต่ละสูตสูรมี 2. สารอินทรีย์ (Organic nutrient) สารอนินทรีย์รี ย์ได้แก่ การที่มีองค์ประกอบของคาร์บร์อน ไฮโดรเจน และออกซิเซิจน สาร อินทรีย์รี ย์สามารถแบ่งออกเป็นกลุ่ม ๆ ดังนี้ 1. สารอนินนิทรีย์รี ย์(Inorganic nutrient) สารอนินนิทรีย์รีเย์ป็นธาตุ อาหารที่มีคมีวามจำ เป็นมากสำ หรับรั การทำ งานและการเจริญริเติบโตของ พืชพืเช่นช่แมกนีเนีซียซีม เป็นองค์ ประกอบของคลอโรฟิลฟิล์ ไนโตรเจน เป็นส่วส่นสำ คัญของกรดอะมิโมิน เหล็ก สังสักะสี และโมลิฟดินัดิมนัเป็น ส่วส่นประกอบของเอ็มไซม์ พืชพืมี ความต้องการธาตุอตุาหารแต่ละชนิดนิ ใน ปริมริาณที่แตกต่างกันไป 2.1 วิตวิามิน (Vitamins) เนื้อเยื่อพืชต้องการวิตามินใน ปริมริาณที่เพียงพอต่อการเสริมริสร้าร้งการเจริญริเติบโต วิตามินที่ มีความสำ คัญในการเพาะเลี้ยงเนื้อเยื่อ ได้แก่ วิตามินB1 วิตามินB6 วิตามินB3 วิตามินB5 2.2 กรดอะมิโน 2.3 น้ำ ตาล (Sugar) น้ำ ตาลเป็นแหล่งที่ให้พห้ลังงาน น้ำ ตาล ที่นิยมใช้ คือ Sucrose พืชบางชนิดเจริญริ ได้ดีใน น้ำ ตาล Glucose และ Fructose นอกจากนี้ยังมีน้ำ ตาลชนิดอื่นๆ น้ำ ตาลที่ใช้ในอาหารเลี้ยงเนื้อเยื่อใช้ประมาณ 2 - 5% 2.4 สารอินทรีย์อื่นๆ เป็นสารซึ่งซึ่ ได้จากผลิตภัณฑ์ของพืช เป็นสารที่ส่งเสริมริการเจริญริเติบโต เช่น น้ำ มะพร้าร้ว น้ำ มะเขือเทศ มันฝรั่งรั่กล้วย ส่วนสกัดจากยีสต์ สารอนินทรีย์รี ย์ ที่ได้จากผลิตภัณฑ์ของพืชมักมีปริมริาณและคุณภาพที่ไม่ แน่นอน ขึ้นอยู่กับอายุและสายพันธุ์ 10

3.สารควบคุมการเจริญเติบโต ป็น สารอินทรีย์รี ย์ที่มีผลต่อการกระตุ้นหรือรื ยับยั้งยั้หรือรืเปลี่ยนแปลง ขบวนการทาง สรีรรีะบางอย่างของพืช ซึ่งซึ่มีผลต่อการ เจริญริเติบโตของพืช การแบ่งเซล การ ขยายตัวของ เซลพืช สารควบคุมการ เจริญริเติบโตที่ใช้ในการเพาะเลี้ยง เนื้อเยื่อแบ่งออกเป็น 3 กลุ่ม คือ 3.1 Auxin สารในกลุ่มนี้มีผลต่อการ แบ่งเซล และยืดตัวของเซล กระตุ้น การร่วร่งของใบ ยังยั้งยั้การเจริญริของ ตาข้าง กระตุ้นการเกิดราก และ กระตุ้นการพัฒนาของท่อน้ำ ท่ออาหาร 3.2 Cytokinins สารควบคุมการเจริญริ เติบโตในกลุ่มนี้มีผลต่อการแบ่งเซล การ ขยายตัวของเซล กระตุ้นให้เห้กิดยอดกระจุก ยับยั้งยั้การเกิดตายอด สารในกลุ่มนี้ที่นิยมใช้ ในงานด้านการ เพาะเลี้ยงเนื้อเยือ 3.3 Gibberellins สารกลุ่มนี้มีผลต่อการ ขยายตัวของเซล การพัฒนาของเมล็ด การ งอกของ เมล็ด กระตุ้นการออกดอกและติด ผล Gibberellins ที่รู้จัรู้ จักกันมีมากกว่า 20 ชนิด แต่ที่นิยมนำ มาใช้ในการ เพาะเลี้ยง เนื้อเยื่อคือ GA3 โดยปกติทั่วทั่ ไปมักใช้กัน 4.วุ้นวุ้วุ้นไม่ได้ให้สห้ารอาหารที่สำ คัญใน การเพาะเลี้ยงเนื้อเยื่อ แต่เป็นเพียงวน ทำ ให้อห้าหารแข็ง หรือรืกึ่งแข็งพอที่จะพยุง เนื้อพืชไม่ให้จห้มอยู่ในอาหารเท่านั้นนั้วุ้น เป็น Polysaccharide ชนิดหนึ่งที่ ผลิตได้จากสาหร่าร่ยทะเล การใช้วุ้นใน อาหารเพาะเลี้ยงเนื้อเยื่อประมาณ 0.5-1 5% ที่ใช้สำ หรับรัการเพาะเลี้ยง เนื้อเยื่อมี หลายระดับคือ วุ้นบริสุริสุทธิ์ วุ้นสำ หรับรัการ ค้า การเพาะเลี้ยงเนื้อเยื่อพืชเพื่อผลิต กล้าในปริมริาณ หากใช้รุ่นรุ่ที่ขายในกับ ตลาดได้ สำ หรับรังานทดลองการใช้วุ้น บริสุริสุทธิ์เหมาะกว่าการใช้วุ้นที่มีขายตาม ท้องตลาด เนื่องจากวุ้นทั่วทั่ ไปจะมีการปน เปื้อนของแร่ธร่าตุอื่น เป็นต้นว่า Mg และ Ca ซึ่งซึ่มีผลต่อการ ทดสอบ 11

การเพา ะเลี้ยงเนื้อเยื่อมีวิธีการทำ 5 ขั้นตอน ดังนี้ 1. การเตรียมอาหาร คือ การเตรียมอาหาร คือ การนำ ธาตุอาหารหลักที่พืชต้องการในการเจริญเติบโต และธาตุอาหารรองมาผสมกับวุ้น ฮอร์โมนพืช วิตามิน และน้ำ ตาล ในอัตราส่วนที่เหมา ะสม แล้วนำ ไปฆ่า เชื้อ ใส่ ลงในขวดอาหารเลี้ยง บางครั้งอาจหยดสีลงไป เพื่อให้ สวยงามและสังเกตได้ชัดเจน ธาตุอาหารที่พืชต้องการ • ธาตุอาหารหลัก ได้แก่ ไนโตรเจน ฟอสฟอรัส โปรตัสเซียม แคลเซียม แมกนีเซี่ยมและ กำ มะถัน • ธาตุอาหารรอง ได้แก่ ธาตุอาหารที่ จำ เป็นน้อย เช่น เหล็ก แมงกานีส สังกะสี ทองแดง 2. การฟอกฆ่า เชื้อส่วนเนื้อเยื่อ คือ เป็นวิธีการใช้ สารเคมีหรือวิธีการต่าง ๆ ที่ทำ ให้ชิ้นส่วนของพืชที่นำ มา เลี้ยงในอาหารเลี้ยง ปราศจากเชื้อจุลินทรีย์ต่าง ๆ 3. การนำ เนื้อเยื่อลงขวดเลี้ยง เป็นการนำ เอาชิ้น ส่วนของพืชที่ฟอกฆ่า เชื้อแล้ว วางลงบนอาหารเลี้ยงที่ ปลอดเชื้อ โดยใช้เครื่องมือและปฏิบัติการในห้องหรือตู้ ย้ายเนื้อเยื่อโดยเฉพา ะ ขั้น ขั้ ตอนการเพาะ เลี้ยงเนื้อเยื่อ 12

4. การนำ ขวดเลี้ยงเนื้อเยื่อไปเลี้ยง เป็นการนำ เอาขวดอาหารเลี้ยงที่มีชิ้น ส่วนของเนื้อเยื่อไปเลี้ยงไว้บนเครื่อง เขย่า เพื่อให้อากาศได้คลุกเคล้าลงไปใน อาหาร ทำ ให้แร่ธาตุ, ฮอร์โมนและสาร อาหารต่าง ๆ ช่วยกระตุ้นให้เนื้อเยื่อที่ นำ มาเลี้ยงบนอาหารนั้น เกิดต้นอ่อน ของพืชจำ นวนมาก 5. การย้ายเนื้อเยื่อออกจากขวด เมื่อ กลุ่มของต้นอ่อนเกิดขึ้น ให้แยกต้น อ่อนออกจากกัน เพื่อนำ ไปเลี้ยงบน อาหารเลี้ยงใหม่ จนต้นอ่อนแข็งแรง ดีแล้ว จึงนำ ต้นอ่อนที่สมบูรณ์ออกจาก ขวด ปลูกในแปลงเลี้ยงต่อไป ขั้น ขั้ ตอนการเพาะ เลี้ยงเนื้อเยื่อ 13

ประโยชน์ของการเพาะเลี้ยงเนื้อเยื่อ งานด้านการสร้าร้งสายพันพัธุ์ (Breeding) เพื่อพื่ ใช้ใช้นการสร้าร้งสาย พันพัธุ์ใธุ์หม่ ซึ่งซึ่เกิดจากการกลายพันพัธุ์ การ สร้าร้งพืชพืที่มีจำมีจำนวนโครโมโซมชุดเดียดีว หรือรืหลายชุด สร้าร้งพืชพืลูกลูผสมทั้งทั้ ใน สกุลกุเดียดีวกันและต่างสกุลกุและยังยัเป็น เครื่อรื่งมือมื ในการสร้าร้งสายพันพัธุ์แธุ์ท้ ได้อีด้ อีก ด้วด้ย การเก็บรักรัษาพันพัธุ์ (Preservation) การเพาะเลี้ยงเนื้อนื้เยื่อยื่สามารถนำ ไปใช้ สำ หรับรังานการเก็บรักรัษาพันพัธุ์พืธุ์ชพืหรือรื การอนุรันุกรัษ์พันพัธุ์ไธุ์ด้เด้ป็นอย่าย่งดี การเก็บ รักรัษาท่อนพันพัธุ์โธุ์ดยวิธีวิกธีารเพาะเลี้ยง เนื้อนื้เยื่อยื่สามารถช่วช่ยประหยัดยัค่าใช้จ่ช้าจ่ย แรงงาน และพื้นพื้ที่ได้มด้าก และยังยัสามารถ ใช้เช้ก็บท่อนพันพัธุ์ไธุ์ด้ใด้นระยะยาว การคัดเลือกสายพันพัธุ์ (Selection) การขยายพันพัธุ์โธุ์ดย การเพาะเลี้ยงเนื้อนื้เยื่อยื่สามารถใช้เช้ป็นเครื่อรื่งมือมื ในการคัด เลือกสายพันพัธุ์ทั้ธุ์ ทั้งทั้ทางตรงและทางอ้อม เป็นต้นว่าว่การคัด เลือกสายพันพัธุ์ที่ธุ์ ที่ ทนต่อสภาพแวดล้อม เช่นช่สายพันพัธุ์ทธุ์น แล้ง สายพันพัธุ์ทธุ์นโรคและแมลง ได้อด้ย่าย่งมีปมีระสิทสิธิภธิาพ และประหยัดยัทั้งทั้พื้นพื้ที่แรงงาน ตลอดจนเงินทุนทุ การผลิตพืชพืปราศจากโรค (Disease-free plant) การเพาะเลี้ยงเนื้อนื้เยื่อยื่นิยนิมใช้สำช้สำหรับรัการผลิตพืชพืปราศจาก โรค โดยเฉพาะโรคที่เกิดจากไวรัสรัซึ่งซึ่ยากแก่การกำ จัดจั ให้ หมดไปจากชิ้นชิ้ส่วส่นพืชพืพืชพืที่ปราศจากโรคนอกจากมีคมีวาม แข็งข็แรงและให้ผห้ลผลิตสูงสูขึ้นขึ้แล้ว ยังยัเหมาะสำ หรับรัการ แลกเปลี่ยนพันพัธุ์พืธุ์ชพือีกด้วด้ย ซึ่งซึ่ปัจจุบันบัค่อนข้าข้งที่จะ เคร่งร่ครัดรักับปัญหาโรคที่ติดมากับท่อนพันพัธุ์ โดยเฉพาะ อย่าย่งยิ่งยิ่โรคที่ติดมากับเมล็ด 14

งานด้านการขยายพันพัธุ์ (Clonal preparation) การผลิตกล้าโดยวิธีวิกธีาร เพาะเลี้ยงเนื้อนื้เยื่อยื่สามารถผลิตกล้าได้เด้ป็นป็ ปริมริาณมากภายในระยะเวลาอันสั้นสั้ต้นทุนทุการ ผลิตต่ำ ใช้พื้ช้ พื้นพื้ที่ ตลอดจนแรงงานน้อน้ยกว่าว่ ประโยชน์ข น์ องการเพาะเลี้ยงเนื้อ นื้ เยื่อ ยื่ งานด้านการปรับปรุงพันธุ์ (Crop Improvement) การเพาะเลี้ยงเนื้อเยื่อ เป็นวิธีการขยายพันธุ์โดยไม่อาศัยเพศ วิธี หนึ่ง ที่สามารถถ่ายทอดลักษณะเดิมของ แม่ไม้มายังรุ่นรุ่ลูกได้ ดังนั้นจึงเหมาะใน การนำ มาใช้กับงานการผลิตเร้าร้ที่ต้องการ ทาลักษณะเด่นของแม่ไม้ไว้ สำ หรับรัการ สร้าร้งสวนผลิตเมล็ดพันธุ์ หรือรืการปลูกป่า โดยตรง การขยายพันธุ์โดยไม่อาศัยเพศให้ ผลตอบแทน (gain) มากกว่าการขยาย พันธุ์โดยเมล็ด 15

บรรณานุก นุ รม ณัฏฐากร เสมสันทัด.//(2552).//การเพาะเลี้ยงเนื้อเยื่อพันธุ์ป่าไม้.// สืบค้นเมื่อ 21 มกราคม 2566,/จาก ทีมงานทรูปลูกปัญญา.//(2564).//การเพาะเลี้ยงเนื้อเยื่อ.//สืบค้น เมื่อ 21 มกราคม 2566,/จาก ธราธร ทีรฆฐิติ, อรนุช ลีลาพรและยินดี ชาญวิวัฒนา.//(2559).// คู่มือส่งเสริมริการเรียรีนรู้ด้รู้ ด้านพืช ''การเพาะเลี้ยงเนื้อเยื่อไม้ดอกไม้ ประดับ''.//สืบค้นเมื่อ 21 มกราคม 2566,/จาก /http://forprod.forest.go.th /forprod/techtransfer/document/.pdf /learning/detail/917 /https://www.trueplookpanya.com nstda.or.th/stks/pub/2020/20200604-plant-tissueculture.pdf /https://waa.inter. 16