รายงานการศึกษาชุมชนบ้านห้วยซ้อ หมู่ 5

1

รายงานการศกึ ษาชมุ ชน
บ้านหว้ ยซ้อ หมู่5 ตำบลห้วยมว่ ง อำเภอภูผามา่ น จงั หวดั ขอนแกน่

จัดทำโดย

นางสาวจนิ ดา คำมูล รหัส 615610011009-1
นางสาวนภาภรณ์ จวงพลงาม รหัส 615610011031-5
นางสาววราพร ไชยชนะ รหสั 615610011035-6
นางสาวเสาวลกั ษณ์ อำภาทพิ ย์ รหสั 615610011057-0
นางสาวสิราวรรณ รสิ า รหัส 615610011058-8

เสนอ
อาจารยว์ รากร วิชยั โย
อาจารยธ์ งศกั ด์ิชยั สายพระราษฎร์

รายงานนเี้ ป็นส่วนหนึง่ ในรายวิชา

การวนิ จิ ฉัยและการจดั การสขุ ภาพในท้องถิน่ และชุมชน
(Local and community health management and diagnostics)

รหัส PH-013-307 หลกั สตู รสาธารณสขุ ศาสตรบัณฑิต คณะวิทยาศาสตร์และ
เทคโนโลยีสขุ ภาพ มหาวิทยาลัยกาฬสินธุ์

1

คำนำ

รายงานผลการศึกษาชุมชนบ้านห้วยซ้อ หมู่ 5 ตำบลห้วยม่วง อำเภอภูผาม่าน จังหวัด
ขอนแก่น ฉบับนี้การวินิจฉัยและการจัดการสุขภาพในท้องถิ่นและชุมชน (Local and community
health management and diagnostics) รหัส PH-013-307 หลักสูตรสาธารณสุขศาสตรบัณฑิต
คณะวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยีสุขภาพ มหาวิทยาลัยกาฬสินธุ์ได้นำแนวทางดังกล่าวสู่กำหนดแนว
ทางการพัฒนาผ่านมายังนโยบายสภามหาวิทยาลัย ฯ แปลงไปสู่ยุทธศาสตร์ของ หน่วยงานต่าง ๆ
ภายในมหาวิทยาลัย ฯ โดยมีเป้าหมายสำคัญคือการพัฒนาชุมชนและท้องถ่ินให้มีความเข้มแข็ง และ
ยั่งยืนในเชิงประจักษ์

ทั้งน้ี การศึกษาชุมชนบ้านห้วยซ้อ หมู่ 5 ตำบลห้วยม่วง อำเภอภูผาม่าน จังหวัดขอนแก่น มี
วัตถุประสงค์เพื่อให้ทราบ ข้อมูลต่าง ๆ ของหมู่บ้าน เช่น ข้อมูลด้านการปกครอง เศรษฐกิจ สังคม
การศึกษา วัฒนธรรมของชุมชน ทำให้สามารถรูป้ ญั หาของหมู่บ้านและวธิ กี ารแก้ไขปัญหา และจัดทำ
ฐานข้อมูลชุมชน และหวังเป็นอย่างยิ่งว่าการรายงานผลการศึกษาชุมชนในครั้งน้ีจะสามารถ เป็น
ประโยชน์และเป็นแนวทางในการพัฒนาต่อยอดไปสู่มิติอื่น ๆ อันจะก่อให้เกิดการพัฒนาสู่สมาชิกใน
ชมุ ชน ไดอ้ ย่างแท้จรงิ รวมถงึ รายงานฉบับนีจ้ ะเป็นประโยชน์ต่อผู้ทศ่ี ึกษาถึงข้อมลู และบริบทตา่ ง ๆ ที่
เกิดข้ึนในชุมชนบ้านห้วยซ้อ หมู่ 5 ตำบลห้วยม่วง อำเภอภูผาม่าน จังหวัดขอนแก่นได้สุดท้ายหา
รายงานฉบบั นี้เกดิ ข้อผิดพลาดประการใด ผู้จัดทำ ตอ้ งขออภัยไว้ณ ท่นี ี้ดว้ ย

คณะผูจ้ ดั ทำ

2

กติ ตกิ รรมประกาศ

รายงานผลการศึกษาชุมชนบ้านห้วยซ้อ หมู่ 5 ตำบลห้วยม่วง อำเภอภูผาม่าน จังหวัด
ขอนแก่น ฉบับนี้ จะสำเร็จไม่ได้หากไม่มีท่านผู้อำนวยการโรงพยาบาลส่งเสริมสุขภาพตำบลบ้านโนน
สะอาด นางเชษฎนา วราโภ และบุคลากรทางโรงพยาบาลส่งเสริมสุขภาพตำบลบ้านโนนสะอาดทุก
ท่านที่ให้ข้อมูลด้านสาธารณสุขในการทำรายงานที่เป็นประโยชน์ ทั่งในรูปของเอกสารและการ
สัมภาษณจ์ นนาํ มาซี่งความสำเร็จของรายงานฉบับนี้

ขอขอบคุณทางผู้นำชุมชนนางพิกุล ทันวงษาผู้ใหญ่บ้าน บ้านห้วยซ้อหมู่ 5 และนางโสภา
ปักษา ที่ใหข้ อ้ มูลด้านการเปน็ อยู่ของคนในชมุ ชนและอนุญาตใหเ้ ข้าพืน้ ทสี่ ำรวจพืน้ ที่ในการควบคุมแก่
ผู้จดั ทำซ่ึงเปน็ ประโยชนอ์ ย่างยง่ิ รวมถึงคณะอาสาสมัครสาธารณสขุ ประจำหมู่บ้าน (อสม.) ทีน่ ำทางลง
สำรวจครัวเรือนในการควบคุมดูแลไดอ้ ยา่ งราบรืน่ รวมถึงสมาชิกครัวเรอื นในชุมชนบ้านห้วยซ้อ หมู่ 5
ทีใ่ หค้ วามร่วมมอื ในทุกกระบวนการศกึ ษาในคร้ังน้ี

คณะผู้จัดทำ

สารบัญ 3

เรื่อง หน้า
สว่ นท่ี 1 ขอ้ มูลท่ัวไป 1
สว่ นที่ 2 ข้อมลู ท่ัวไปของชมุ ชน 7
ส่วนที่ 3 เครือ่ งมือ 7 ช้นิ 9
9
เครอ่ื งมือท่ี 1 แผนทเี่ ดนิ ดิน 14
เครอ่ื งมือที่ 2 ผงั เครือญาติ 20
เครอ่ื งมือที่ 3 โครงสรา้ งองค์กรชมุ ชน 27
เคร่อื งมือท่ี 4 ระบบสุขภาพชุมชน 30
เครอ่ื งมือที่ 5 ปฏิทนิ ชุมชน 38
เครอ่ื งมือท่ี 6 ประวัตชิ ุมชน 43
เครอ่ื งมือท่ี 7 ชวี ประวัติบคุ คลที่น่าสนใจ 46
สว่ นที่ 4 การวินิจฉัยชุมชน 47
ส่วนที่ 5 โครงการบรกิ ารชมุ ชน 50
ส่วนที่ 6 นวัตกรรม “เยาวชนสดใสห่างไกลยาเสพตดิ ” 55
ภาคผนวก

4

สว่ นที่ 1

ขอ้ มูลท่ัวไป
1.1 ข้อมูลทั่วไปของหน่วยงาน

ช่อื หนว่ ยงาน : โรงพยาบาลสง่ เสริมสุขภาพตำบลบา้ นโนนสะอาด
สถานทต่ี ้งั : 162 หมู่ 4 บา้ นห้วยม่วง ตำบลห้วยม่วง อำเภอภผู าม่าน จังหวดั ขอนแก่น
ปที ่กี อ่ ตั้ง : เร่มิ กอ่ ตง้ั เมื่อปี พ.ศ 2528
โทรศัพท์ : 043-914060
E-mail : pcukko๔๔๕๔@gmail.com

ภาพที่ 1 ภาพแสดงโรงพยาบาลสง่ เสริมสขุ ภาพตำบลบา้ นโนนสะอาด
1.1.1 ประวัติหนว่ ยงานโครงสรา้ ง
โรงพยาบาลส่งเสริมสุขภาพตำบลบ้านโนนสะอาด เป็นสถานีอนามัยขนาดกลาง ขนาด 150
ตร.ม. แต่เดิมเป็นที่ชุมชนชาวบ้านร่วมซื้อที่ดิน มีพื้นที่จำนวน 1 ไร่ 3 งาน เปิดให้บริการเมื่อ พ.ศ.
2535 เดิมการเป็นแบบออกหนว่ ยของโรงพยาบาลภผู าม่าน เรมิ่ ทำการก่อสร้างเสร็จและเปิดบริการปี
พ.ศ 2536 ต้งั อยู่ทบ่ี ้านโนนสะอาด ตำบลหว้ ยมว่ ง จงั หวดั ขอนแกน่ หา่ งจากอำเภอภผู าม่าน ประมาน
13 กิโลเมตร หา่ งจากจงั หวัดขอนแก่น 126 กิโลเมตร

5

1.1.2 กรอบอตั รากำลังบคุ ลากรในหนว่ ยงาน

นางเชฎฐนา วราโภ
ผู้อำนาอวยการโรงพยาบาลส่งเสริมสขุ ภาพตำบลบา้ นโนนสะอาด

นายวฒุ ิพงษ์ แก้วมณีชยั นายภูวนาถ ศรีสธุ รรม นางสาวนธิ าดา ชยั ฉมิ พลี
พยาบาลวิชาชพี ชำนาญการ เจ้าพนกั งานทันตสาธารณสุข นักวิชาการสาธารณสขุ

ปฏบิ ัติงาน

นางสาวระพีพรรณ ณะศรี นางจนั ลา ภพู รม
พนักงานบนั ทกึ ข้อมลู พนักงานทำความสะอาด

6

1.2 วสิ ัยทัศน์ พนั ธกจิ บทบาทหนา้ ที่

วสิ ัยทัศน์ (Vision)

“ส่งเสริมสุขภาพตำบลใกล้บ้าน ใกล้ใจที่ได้มาตรฐาน โดยประชาชนและองค์กร มีส่วนร่วม

เสริมสร้างสุขภาพ”

พนั ธกิจ (Mission)

1. เป็นหน่วยงานที่ให้บริการส่งเสริมสุขภาพ การป้องกัน รักษา และฟื้นฟูสมรรถภาพให้ได้

มาตรฐานและบรกิ ารที่ดีมีคณุ ภาพ

2. เป็นหน่วยงานที่ใหบ้ ริการส่งเสริมสุขภาพ การป้องกัน รักษา และฟื้นฟูสมรรถภาพทั้งเชงิ

รกุ และเชงิ รับ

3. เป็นหน่วยงานที่มีการพัฒนาระบบข้อมูลข่าวสารและสารสนเทศ อย่างเป็นระบบมีประ

สิทธิและเป็นปจั จุบนั

ค่านยิ ม (Value)

“รบั ผดิ ชอบ บริการดว้ ยใจใฝ่เรยี นรู้ เคียงคคู่ ุณธรรม ทำงานเป็นธีม มีวถิ คี วามพอเพยี ง”

PHUPAMAN

P = Public H = Holistic

U = Unity team P = Professional

A = Appreciate M = Moral management

A = Accountability N = Network

จดุ เนน้ ในการพัฒนา/เข็มมงุ่ ตามยุทธศาสตร์ ดังน้ี

1. พฒั นาคุณภาพการบรกิ ารของโรงพยาบาลสง่ เสรมิ สขุ ภาพตำบลใหไ้ ด้มาตรฐาน

2. เพือ่ เพม่ิ ประสทิ ธภิ าพในการทำงาน

3. พัฒนาทรัพยากรบคุ คลมคี วามสุขในการปฏบิ ตั งิ านและเปน็ องคก์ รแห่งความสุข

4. การพัฒนาระบบส่งเสริม เฝ้าระวัง ป้องกันโรคและภัยสุขภาพโดยภาคีเครือข่ายมีส่วน

ร่วมการจัดการสุขภาพอยา่ งย่งั ยืน

บรู ณาการ

สง่ เสรมิ ปอ้ งกัน รักษาพยาบาล ฟื้นฟู

อาณาเขต 7

อำเภอภูกะดงึ อำเภอชุม
จังหวดั เลย แพ

อำเภอนำ้ หนาว
จงั หวดั เพชรบรู ณ์

อำเภอคอนสาร
จงั หวัดชยั ภูมิ

ภาพท่ี 2 อาณาเขต

ทิศเหนือ ติดตอ่ กบั ตำบลผานกเค้า อำเภอภกู ะดงึ จงั หวัดเลย
ทิศใต้ ติดตอ่ กับ ตำบลภผู ามา่ น อำเภอภผู ามา่ น จังหวดั ขอนแกน่
ทิศตะวันออก ติดต่อกับ ตำบลนาหนองทมุ่ อำเภอชมุ แพ จงั หวัดขอนแก่น
ทศิ ตะวนั ตก ตดิ ตอ่ กับ ตำบลวงั สวาบ อำเภอภผู ามา่ น จงั หวัดขอนแก่น

การปกครอง
ตำบลห้วยม่วง อยู่ในเขตองค์การบริหารส่วนตำบลห้วยม่วง แบ่งเขตการปกครองเป็น 9

หมู่บ้าน อยู่ในเขตรับผิดชอบของโรงพยาบาลส่งเสริมสุขภาพตำบลห้วยม่วง อำเภอภูผาม่าน จำนวน 9
หม่บู ้าน

8

ลกั ษณะภมู ปิ ระเทศ
สภาพภูมิประเทศทวั่ ไปมีลักษณะเป็นพน้ื ท่ีราบสลับภเู ขา เป็นดินร่วนปนดนิ ทราย อาชีพหลัก

คือ การทำนาและทำไร่ ภูมิอากาศร้อนชื้น มีแหล่งน้ำสำคัญ ได้แก่ ห้วยม่วง หนองห้วยซ้อ พื้นที่เหมาะ
สำหรับการทำเกษตร

สภาพภมู ิอากาศ
ลักษณะภมู ิอากาศเปน็ แบบมรสมุ มีอยู่ 3 ฤดู คือ
1. ฤดูร้อน เรม่ิ ต้งั แตเ่ ดือนมีนาคม – เดือนมิถุนายน
2. ฤดูฝน เริ่มตงั้ แต่เดือนกรกฎาคม – เดอื นตลุ าคม
3. ฤดูหนาวเร่มิ ตง้ั แตเ่ ดือนพฤศจกิ ายน – เดอื นกมุ ภาพนั ธ์

แหลง่ นำ้ ธรรมชาตแิ ละทรพั ยากรธรรมชาติ
- ลำนำ้ ห้วยม่วง

สถานทีท่ อ่ งเทยี่ ว
1. วดั เขาสามยอด ตั้งอย่ใู นเขตพื้นทห่ี มู่ 4 บา้ นโนนสะอาด ตำบลห้วยมว่ ง
2. วัดถำ้ ผาน้ำ ตัง้ อยู่ในเขตพ้ืนท่หี มู่ 8 บ้านผานำ้ ทิพย์ ตำบลห้วยม่วง

การเกษตร
ส่วนใหญ่ร้อยละ 90 ประกอบอาชีพ เกษตรกรรม โดยมีพืชเศรษฐกิจที่สำคัญของตำบล

ห้วยม่วงคือ อ้อย มันสำปะหลัง มะขามหวาน ในปัจจุบันประชาชนเริ่มมีความสนใจที่จะทำสวน
ยางพารามากขึ้น อาชีพเสริม เมื่อว่างเว้นจากการทำไร่ ทำนา ประชาชนบางส่วนมีอาชีพปลูกสตรอ
เบอร่ขี ายร้อยละ 10
การศึกษา ศาสนา และวัฒนธรรมประเพณี

การศึกษา
1. โรงเรยี นระดับประถมศกึ ษา ในเขตรบั ผิดชอบ 2 แหง่

1.1 นกั เรียนระดับช้ันประถมศึกษาปที ่ี 1-6 จำนวน 198 คน
2. โรงเรียนระดับประถมศึกษาและขยายโอกาส ในเขตรบั ผิดชอบ 1 แห่ง

2.2 นกั เรยี นระดับช้นั มธั ยมศึกษาปที ่ี 1-3 จำนวน 65 คน
3. ศูนย์พฒั นาเดก็ เลก็ จำนวน 2 แห่ง

3.1 เด็กเลก็ จำนวน 150 คน
3.2 ครูพ่ีเลย้ี ง จำนวน 8 คน

9

ศาสนา
1. ประชากรตำบลภูผาม่าน ส่วนใหญ่นับถือ ศาสนาพุทธ
2. วัด/สำนักสงค์ จำนวน 9 แห่ง
วฒั นธรรม
1. ประเพณตี รุษไท
2. ประเพณีบญุ บ้ังไฟ
แหล่งประชาสมั พันธข์ า่ วสาร
1. หอกระจายข่าว จำนวน 9 แห่ง
2. ทอ่ี ่านหนงั สือพิมพ์ประจำหมู่บา้ น สอ./ร.ร จำนวน 9 แห่ง

อนามัยส่ิงแวดล้อม
ขยะ
ปริมาณขยะในเขตองค์การบริหารสว่ นตำบลห้วยม่วงมีการกำจัดขยะสัปดาห์ยละ 1 ครั้ง/หมู่

เนื่องจากทางองค์การบริหารส่วนตำบลไม่สามารถจัดหาที่ทิ้งขยะได้ประชาชนในพื้นที่จึงต้องกำจัด
ขยะด้วยตนเองโดยวิธกี องบนพื้นแล้วเผาและฝังกลบและมีบางส่วนที่ทิง้ ขยะลงในแหลง่ น้ำโดยเฉพาะ
ลำน้ำห้วยม่วงกอ่ ให้เกดิ ปัญหาโรคผวิ หนัง ขยะขวางทางเดนิ ของน้ำ นำ้ เนา่ เสยี

ระบบประปา
ทุกหมู่บ้านในเขตรับผิดชอบมีการใช้น้ำจากระบบประปาหมู่บ้านโดยมีระบบประปาหมู่บ้าน
ทั้งหมด จำนวน 9 แห่ง ดังน้ี ระบบประปาส่วนใหญ่ ใช้น้ำจากระบบบาดาล มักมีปัญหาเรื่องคุณภาพ
โดยเฉพาะปัญหาตกตะกอนหนิ ปูนของนำ้
สุขาภิบาล
ในเขตรับผิดชอบของโรงพยาบาลส่งเสริมสุขภาพตำบลบ้านโนนสะอาดมีแผงลอยจำหน่าย
อาหารสด จำนวน 11 ร้าน ทั้งหมดผ่านการประเมิน Food safety มีร้านอาหาร จำนวน 2 ร้าน ผ่าน
เกณฑ์การประเมิน clean food good taste จำนวน 2 ร้าน คิดเป็นร้อยละ 100 ร้าน ก๋วยเตี๋ยว จำนวน
3 ร้าน ผ่านเกณฑ์การประเมินร้านก๋วยเตี๋ยวอนามัย 3 ร้าน คิดเป็นร้อยละ 100 ปัญหาที่พบ คือ ผู้สัมผัส
อาหารผ่านการอบรมด้านสุขาภิบาลอาหารครบทุกคนและต้องการพัฒนาและฟื้นฟูความรู้เพิ่มเติม และ
การขาดแคลนอปุ กรณใ์ นการตรวจสารปนเป้ือน

10

ส่วนท่ี 2
ข้อมลู ท่ัวไปของชุมชน

ประวัติชุมชน
ประวัติของบ้านห้วยซ้อ หมู่ 5 ต.ห้วยม่วง อ.ภูผาม่าน จ.ขอนแก่น จัดตั้งขึ้นปี พ.ศ. 2520
เนื่องจากชุมชนมีการขยายตัวเพิ่มขึ้นทำให้ยากแก่การปกครอง จึงได้จัดตั้งหมู่บ้านขึ้นใหม่ โดยมีนาย
สมบูรณ์ เด่นดวง เป็นคนกลุ่มแรกที่ร่วมจัดตั้งชุมชนโดยมี ร้อยตำรวจตรีอิทธิพล นาราธร , ดาบ
ตำรวจทวี ฝา่ ยชาวนา และพลสมคั รวีระศักดิ์ ยนื ยาว เป็นผเู้ ขา้ มาควบคมุ ดูแล และพัฒนา ต่อมาได้
มผี ูใ้ หญ่บ้านโดยการแต่งต้งั คอื
คนที่ 1 นายส้วน พมิ พ์ศรี ปี พ.ศ. 2532-2560
คนที่ 2 นางพิกลุ ทนั วงษา ปี พ.ศ. 2561-ปจั จุบนั
(ขอ้ มูลจากนางพิกลุ ทนั วงษา สมั ภาษณ์และบนั ทึกเมือ่ 13/01/65 )
บ้านหว้ ยซอ้ หมู่ 5 ตำบลห้วยม่วง อำเภอภูผาม่าน จังหวัดขอนแก่น จำนวนหลังคาเรือน 247 หลังคา
เรือน ประชากรจำนวนทั้งสิ้น 776 คน เพศชายจำนวน 399 คน (ร้อยละ51) เพศหญิงจำนวน 377
คน (ร้อยละ 49)
ที่ต้งั ของหมู่บ้าน/ลักษณะทางภูมปิ ระเทศ
ทศิ เหนือ ตดิ บา้ นหว้ ยซอ้ หมู่ 9 ตำบลห้วยมว่ ง อำเภอภูผามา่ น จงั หวัดขอนแก่น
ทิศใต้ ตดิ บา้ นโนนสะอาด หมู่ 4 ตำบลห้วยม่วง อำเภอภผู ามา่ น จังหวัดขอนแกน่
ทิศตะวนั ออก ตดิ บ้านผาน้ำทพิ ย์ หมู่ 8 ตำบลห้วยม่วง อำเภอภผู าม่าน จงั หวัดขอนแกน่
ทศิ ตะวนั ตก ติตบ้านทรัพย์สมบรู ณ์ หมู่ 6 ตำบลห้วยม่วง อำเภอภผู าม่าน จังหวดั ขอนแก่น

สภาพทั่วไป (ทางภูมศิ าสตร)์
ลกั ษณะภูมิประเทศ
สภาพภูมิประเทศทั่วไป มีลักษณะเป็นพื้นที่ราบสลับภูเขา เป็นดินร่วนปนดินทราย อาชีพ

หลักคือ การทำนาและทำไร่ ภูมิอากาศร้อนชื้นมีแหล่งน้ำสำคัญ ได้แก่ ห้วยม่วง หนองห้วยซ้อ พื้นท่ี
เหมาะสำหรบั การทำเกษตร

11

สภาพภมู ิอากาศ
ลักษณะภูมอิ ากาศเป็นแบบมรสุมมอี ยู่ 3 ฤดู คือ
1. ฤดูร้อน เร่ิมตั้งแตเ่ ดอื นมนี าคม – เดือนมิถนุ ายน
2. ฤดูฝน เรมิ่ ตัง้ แตเ่ ดอื นกรกฎาคม – เดอื นตลุ าคม
3. ฤดหู นาวเริ่มตัง้ แตเ่ ดือนพฤศจิกายน – เดือนกมุ ภาพันธ์

ขอ้ มลู ด้านส่วนราชการ
สถาบันหรือองค์กรทางศาสนาวัด 2 แห่ง ประชาชนนับถือศาสนาพุทธ ร้อยละ 100 ,ศาลา

ประชาคม 2 แห่ง,ที่ทำการผู้ใหญ่บ้าน 1 แห่ง , ศูนย์เด็กเล็ก 1 แห่ง , โรงพยาบาลส่งเสริมสุขภาพ
ตำบล 1 แห่ง

12

สว่ นท่ี 3 วถิ ีชมุ ชน

เครื่องมอื ท่ี 1 แผนทเ่ี ดินดิน
แผนที่เดินดิน (Geo-Social Mapping) เป็นการทำความรู้จักชุมชนทางกายภาพ โดยการทำ

แผนท่ีที่ให้เข้าใจ สิ่งแวดล้อมพื้นฐานของการมีชีวิตอยู่ร่วมกัน อย่างไรก็ตามพื้นที่ทางกายภาพของ
ชุมชน ก็ไม่ได้แยกขาดจากพ้ืนที่ทางสังคม ดังนั้นการทำแผนที่เดินดิน จึงเป็นการทำแผนที่ภูมิสังคม
กลา่ วคอื ทำทง้ั แผนทที่ างภูมิศาสตร์และแผนท่ีทางสงั คมไปพรอ้ ม ๆ กัน
ทีม่ าและความสำคัญ

แผนที่เดินดินเป็นบันไดขั้นแรกในการศึกษาและเข้าใจชุมชน เพราะแผนที่เดินดินทำให้เห็น
ภาพรวมของชุมชนด้วย การสังเกต เช่น วิถีชีวิตความเป็นอยู่ของชาวบ้าน ความเชื่อ สิ่งแวดล้อมต่าง
ๆ ของชุมชน ซึ่งเป็นเครื่องมือที่สามารถทำได้ง่าย มีความน่าเชื่อถือมากที่สุดและเป็นเคร่ืองมือแรกที่
เร่ิมต้นความสัมพันธ์และสรา้ งความคุ้นเคยระหวา่ งนกั ศกึ ษากับคนในชมุ ชน
วัตถุประสงค์

1. เพ่ือทำให้ทราบถึงตำแหน่งของบ้าน และสถานทส่ี ำคัญในปัจจุบันของชุมชนอย่าง
ถูกต้อง

2. เพื่อทำให้เห็นภาพรวมของชมุ ชนและเขา้ ใจชุมชนไดอ้ ยา่ งรวดเรว็
3. เพื่อใหไ้ ดข้ ้อมลู ท่ีน่าเชื่อถอื เนื่องจากเปน็ การสํารวจพ้ืนทีด่ ้วยตนเอง
4. เพอ่ื ใหท้ ราบถึงความสัมพันธข์ องคนในชุมชนได้อย่างรวดเรว็ ในเวลาอนั สนั้
5. เพอื่ เปน็ แนวทางในการศึกษาสำหรับเครอ่ื งมือศึกษาชุมชนอื่น ๆ
ผลทคี่ าดว่าจะได้รบั
1. ทราบถงึ ตำแหนง่ ของบ้าน และสถานท่ีสำคัญในชุมชนได้อยา่ งถกู ตองนา่ เช่อื ถือ
2. เหน็ ภาพรวมและเขา้ ใจชุมชนไดอ้ ย่างรวดเรว็
3. ทราบถงึ ความสมั พนั ธ์ของคนในชุมชนได้อย่างรวดเร็ว
4. เป็นแนวทางในการศึกษาสำหรับฝ่ายวิชาการ โครงการ และเครื่องมือศึกษา
ชุมชนอ่ืนๆ
5. สร้างความสัมพนั ธ์ระหว่างนักศึกษากบั คนในชุมชน
ข้นั ตอนการดำเนนิ งาน
1. นดั ประชมุ สมาชกิ ในวิถีแผนที่เดนิ ดิน ก่อนลงพื้นที่จรงิ เพอ่ื ชี้แจงให้สมาชิกทุกคน
มีความเข้าใจ ตรงกนั ทงั้ ในด้านความหมาย ประโยชน์และวัตถปุ ระสงค์ของแผนที่เดินดนิ

13

2. สืบค้นข้อมูลทุติยภูมิเกี่ยวกับแผนที่ของหมู่บ้านห้วยซ้อ อำเภอภูผาม่าน จังหวัด
ขอนแกน่ เช่น แผนทีท่ ไี่ ดจ้ ากผู้ใหญบ่ ้าน ภาพถ่ายทางดาวเทียมและภาพถ่ายทางจราจรของ Google
map เพือ่ ทจ่ี ะได้ร้ขู อบเขตและเสน้ ทางจราจรของหมู่บา้ น

3. วางแผนแล้วรวบรวมสิ่งที่จะต้องสํารวจ เช่น ลักษณะทางกายภาพ สิ่งแวดล้อม
ของชุมชน สภาพทางสังคม ความชุกของ การเกิดโรค รวมทั้งดูความสัมพันธ์และการเคลื่อนไหวของ
คนในชุมชนในด้านต่าง ๆ เพื่อที่จะได้ข้อมูลที่สมบูรณ์ครบถ้วนในการลงพื้นที่จริง และแบ่งเขตพื้นที่
การสาํ รวจเปน็ คุ้ม โดยให้นักศึกษาท่อี ยู่ ในคุ้มเป็นผู้รับผดิ ชอบ

4. ลงพ้ืนทีส่ าํ รวจจริงตามพ้นื ท่ที ่ีรบั ผิดชอบสร้างมนุษย์สัมพันธก์ บั ชาวบา้ น จดบันทึก
สิ่งที่ต้องสำรวจ วัดระยะทางโดยการนับก้าว ควบคู่กับแอพพลิเคชั่น Sports tracker เพื่อความ
แม่นยําในการวัดระยะทาง

5. รวบรวมข้อมูลที่ได้จากการสาํ รวจแต่ละพื้นที่ ทำการตรวจสอบข้อมูล และบันทกึ
ขอ้ มูลท่ีไดจ้ ากการสาํ รวจไว้ในกระดาษ ฟลปิ ชาร์ทต้นแบบ

6. จัดทำแผนที่เดินดิน โดยเริ่มจากกำหนดอัตราส่วนเพือ่ ให้ครอบคลุมพ้ืนท่ีท่ีสำรวจ
ทั้งหมด จากนั้นวาดสถานท่ี ต่าง ๆ ลงในแผนที่และกำหนดสัญลักษณ์สำคัญ เช่น ตลาด วัด บ้าน
บุคคลสำคัญของชุมชน เปน็ ตน้

7. ทำการตรวจสอบข้อมูลความชุกของการเกิดโรคกับฝ่ายวิชาการ แล้วแทน
สัญลกั ษณบ์ า้ นทีเ่ ป็นโรคด้วยสตี ่าง ๆ ตรวจสอบ ข้อมลของบุคคลสำคญั จัดนัดหมายขององค์กรต่าง ๆ
กับวิถีโครงสร้างองคกรชุมชนและวิถีปฏิทินชุมชน แล้ววาดลงบนแผ่นใส แผ่นแรก, ตรวจสอบข้อมูล
ดา้ นความสัมพันธ์ทางเครือญาตคิ วามสนิทสนมและความขัดแย้ง แลว้ วาดลงบนแผ่นใสแผ่นที่สอง

8.เพม่ิ เตมิ รายละเอียดของแผนท่ี เช่น จุดรวมตวั ของกลุ่มผู้นำ จุดรวมกลุ่มของวัยรุ่น
ในพนื้ ทจ่ี ากน้ันก็ตกแตง่ ให้สวยงาม พรอ้ มทั้งตรวจสอบความถกู ตองจากอาจารย์พเ่ี ลย้ี งที่

9.นัดประชุมสมาชิกในวิถีแผนท่ีเดินดินเพื่ออธิบายแผนที่ที่ตนเองได้รับผิดชอบ
สาํ รวจในแต่ละคมุ้ ให้สมาชิกคนอ่ืน ๆ เขา้ ใจ ตรงกันจะไดเ้ ห็นภาพรวมของแผนที่ทงั้ หมด แล้วนําเสนอ
ใหอ้ าจารย์พเ่ี ลี้ยงให้คำแนะนำ

10. เตรยี มการนาํ เสนอแผนที่

14

15

สถานทส่ี ำคญั ในชมุ ชน
1. วัดบ้านหว้ ย เปน็ ศูนยร์ วมของชาวบ้านในการประกอบพิธีกรรมทางศาสนา งานบุญต่าง

ๆ เป็นประจำ
2. ลำน้ำห้วยซอ้ เปน็ แหล่งทำน้ำประปาเพ่ือใชใ้ นการอปุ โภคบรโิ ภคและทำการเกษตร
3. ศาลาประชาคมหมู่ 5 เป็นที่ที่จัดประชุมคณะกรรมการหมู่บ้านหรือประชมสมาชิกใน

หมูบ่ า้ น ของหมู่ 5 และเปน็ แหล่ง รับส่งนกั เรียนในตอนเชา้ และเย็น
4. ตลาดบา้ นห้วยซ้อ เป็นแหลง่ จำหน่ายอาหารอปุ โภคและบรโิ ภค
5. จุดเสี่ยงด้านความปลอดภัยต่าง ๆ เนื่องจากเป็นพื้นที่เสี่ยงหรือเป็นแหล่งชุมนุมของ

วัยรุ่นเวลากลางคนื
6. สถานท่ีอื่น ๆ เช่น บ้านสมาชกิ องค์การบรหิ ารสว่ นตำบล บ้านผู้ใหญ่บ้าน บ้านผู้สูงอายุ

ศนู ย์พัฒนาเดก็ เลก็ และศนู ยแ์ มบ่ ้าน
แหลง่ ทมี่ าของข้อมูล

แหล่งข้อมลู ปฐมภมู ิ
1. นางพกิ ุล ทนั วงษา ผใู้ หญ่บา้ นหมู่ 5
2. นางโสภา ปกั ษา ประธาน อสม. หมู่ 5
3. คนในชุมชน

แหล่งข้อมูลทตุ ิยภูมิ
1. Google map
2. แอพพลเิ คชั่น Sport tracker
3. ข้อมลประชากรจากโรงพยาบาลส่งเสริมสุขภาพตำบลบ้านโนนสะอาด
4. แผนทหี่ มบู่ ้านหมู่ 5

ปญั หาที่พบในการทำงาน
1. มเี วลาน้อยในการศกึ ษาและสาํ รวจชุมชน ทำใหอ้ าจจะไดข้ อ้ มลู ทไี่ มส่ มบรู ณ์ครบถว้ น
2. เวลาในการศึกษาชุมชนไม่ตรงกับเวลาว่างของชาวบ้าน เนื่องจากชาวบ้านต้องออกไป

ทำงานตัง้ แต่เช้าถงึ เยน็ ทำใหไ้ มส่ ามารถสอบถามข้อมลู ได้อยา่ งครบถว้ น

16

3. มีบ้านบางหลังที่ไม่ติดบ้านเลขที่หรือเจ้าของบ้านออกไปทำงานต่างจังหวัดทำให้ไม่มี
ผู้ใหส้ ัมภาษณ์

4. Google map ตำแหนง่ สถานทีต่ า่ ง ๆ ไมต่ รงกบั
5. สมาชิกในวิถีมีความรับผดชอบหลายหน้าที่ เช่น โครงการ วิชาการ กรณีศึกษาต่าง ๆ
ทำให้การทำงานล่าชา้
6. เกิดความเหนอื่ ยล้าในการทำงาน เน่ืองจากสภาพอากาศท่รี อ้ นจัด

17

เครือ่ งมอื ท่ี 2 ผังเครือญาติ

แผนผงเครือญาติคือ แผนที่แสดงระบบความสัมพันธ์ในเชิงเครือญาติโดยใช้สัญลักษณ์
แทนตัวบุคคลและใช้เส้น แสดงความสัมพันธ์ทั้งทางสายเลือดและความสัมพันธ์จากการแต่งงาน
แผนผังเครือญาติจึงบอกถึงความสัมพันธ์ที่เป็น รากฐาน ของครอบครัวในชุมชน ซึ่งการทำแผนผัง
เครอื ญาติจะช่วยให้เราเขา้ ใจระบบความสมั พนั ธ์ทส่ี ำคญั ในครอบครวั และ ชมุ ชน
วตั ถุประสงค์

1. สามารถเขา้ ใจความสัมพนั ธ์ทางเครือญาติของครอบครัวทเี่ ป็นรากฐานของชุมชนได้
2. สามารถนําข้อมลู ความสัมพันธ์ทางเครือญาติมาแปลเป็นสัญลักษณ์และนําไปเขียนเป็น
แผนผงั ได้
3. สามารถใช้ข้อมูลจากแผนผังเครือญาติมาวิเคราะห์เกี่ยวกับลักษณะครอบครัว โรคทาง
พนั ธกุ รรม อาชพี การย้ายถนิ่ ฐาน และนาํ ไปเช่ือมโยงกับเครอื่ งมอื ศึกษาชมุ ชนอื่น ๆ ได้
ผลทคาดว่าจะไดร้ บั
1. เขา้ ใจความสัมพันธท์ างเครือญาติของครอบครวั ทีเ่ ปน็ รากฐานของชุมชนได้
2. ผู้สนใจสามารถเข้าใจความสมั พนั ธท์ างเครอื ญาติด้วยสัญลักษณ์ทเี่ ขา้ ใจงา่ ย
3. เข้าใจโรคทางพนั ธุกรรม อาชพี การยา้ ยถ่ินฐานของครอบครัวท่ีศกึ ษาพร้อมทั้งสามารถ
นาความรู้ท่ไี ด้เชื่อมโยงกบั เคร่ืองมอื ศึกษาชมุ ชนอน่ื ๆ ได้
วธิ ีการดำเนนิ งาน
1. สอบถามข้อมูลทุติยภูมิจากผู้ใหญ่บ้านเกี่ยวกับข้อมูลตระกูลเก่าแก่ในชุมชนได้แก่
ตระกูลปกั ษาและตระกลู ทันวงษา
2. สอบถามข้อมูลทุติยภูมิเกี่ยวกับประชากรในหมู่บ้านจากโรงพยาบาลส่งเสริมสุขภาพ
ตำบลบ้านโนนสะอาดและรวบรวม บ้านเลขที่หลังที่มีคนในตระกูลปักษา หรือตระกูลทันวงษา อยู่ซ่ึง
พบวา่ มีท้ังหมด 25 หลงั คาเรอื น
3. นัดทำแผนผังเครือญาติ และการเก็บข้อมลจากโรงพยาบาลส่งเสริมสุขภาพตำบลบ้าน
โนนสะอาด และข้อมูลจากแบบสอบถามของฝ่ายวิชาการ เลือก 2 ตระกูลท่ีจะศึกษา คือ ตระกูล
ปักษา และตระกูลทันวงษา เนื่องจากท้ัง 2 ตระกูลนีเ้ ปน็ ตระกูลเก่าแก่และเป็นตระกูลที่ มีขนาดใหญ่
ในหมบู่ ้านห้วยซ้อ อีกทัง้ ยังมบี ทบาทในชมุ ชนและมคี วามสัมพันธ์ทางเครือญาติกันอกี ดว้ ย

18

ตระกูลทศี่ กึ ษา
จากการเก็บข้อมลจากโรงพยาบาลส่งเสริมสุขภาพตำบลบ้านโนนสะอาด และข้อมูล

จากแบบสอบถามของฝ่ายวิชาการ เลือก 2 ตระกลู ท่ีจะศึกษา คอื ตระกูลปักษา และตระกูลทันวงษา
เนื่องจาก 2 ตระกูลนี้เป็นตระกูลเก่าแก่และเปนตระกูลท่ี มีขนาดใหญ่ในหมูบ้านห้วยซ้อ อีกทั้งยังมี
บทบาทในชุมชนและมคี วามสัมพนั ธท์ างเครอื ญาตกิ นั อีกดว้ ย

แทน ผู้ชาย แทนผ้ชู ายทีม่ ีโรคประจำตัว

แทนผหู้ ญิง แทนผู้หญิงท่มี ีโรคประจำตวั

แทนผู้ให้ข้อมลู แทนผู้ชายทีเ่ สียชวี ิต

แทนการแต่งงาน แทนผู้หญงิ ที่เสยี ชวี ติ ด้วยโรค
แทนการอาศัยรว่ มกนั ประจำตัว

ผงั เครอื ญาติบคุ คลสาคญั

19

ผงั เครอื ญาติบคุ คลสาคญั

20

21

การวิเคราะห์ข้อมลู
1. ลกั ษณะครอบครัว
จากแผนผังเครือญาติจะเห็นได้ว่าทายาทรุ่นที่ 2 มีจำนวนมาก และทายาทรุ่นที่ 3 มี

จำนวนน้อยลงเหลอื เพียง ครอบครวั ละ 1-2 คน แสดงใหเ้ ห็นถึงเรือ่ งการพัฒนาการของการคุมกำเนิด
มากขน้ึ ทำใหค้ นรุ่นหลังมีบตุ รน้อยลง ซ่ึงช่วยลด ภาระค่าใช้จา่ ยภายในครอบครัว อีกทั้งคนในรุ่นหลัง
มีการย้ายถิ่นฐานเพื่อไปประกอบอาชีพ หรือแต่งงานต่างถิ่นมากขึ้นทำ ให้คนรุ่นหลังมีลักษณะ
ครอบครัวแบบครอบครัวเดี่ยวต่างจากในยุคเกา่ ที่เป็นแบบครอบครัวขยายมสี มาชิกหลายคนอยู่อาศัย
รว่ มกัน

2. การประกอบอาชีพ
การประกอบอาชีพของต้นตระกูลของทั้ง 2 ตระกูลนี้พบว่าส่วนมากประกอบอาชีพ

เกษตรกรรม ดังน้ันจึงมีการสืบ ทอดอาชีพจากรุ่นสู่รุ่น ทำให้ในรุ่นหลานยังคงประกอบอาชีพ
เกษตรกรรมอยู่ แต่ก็พบอาชีพอื่น ๆ ในทั้ง 2 ตระกูล เช่น ค้าขาย รับจ้างทั่วไป เป็นต้น เน่ืองจากใน
ปัจจุบันเห็นความสำคัญของการศึกษามากขึ้น และมี โอกาสทางการศึกษามากกว่ารุ่นแรก ๆ ทำให้มี
ทางเลือกในการประกอบอาชพี มากกว่า

3. การยา้ ยถน่ิ ฐาน
ทายาทรุ่นหลัง ๆ ของทั้งสองตระกูล จะมีการย้ายถิ่นฐานจากชนบทเข้าสู่เมืองเพื่อหา

งานทำ จึงทำใหม่การแต่งงาน และมีครอบครัวใหม่ ในต่างถิ่น ซึ่งจำเป็นต้องย้ายถิ่นไปเพื่อคุณภาพ
ชวี ิตทด่ี ีข้ึน

4. โรคทางพันธุกรรม
จะสังเกตได้ว่าตระกูลปักษาพบการถ่ายทอดของโรคทางพันธุกรรมที่ชัดเจน โดยจะพบ

เพียงโรคความดันโลหิตสงู และเบาหวาน ซึ่งเปน็ โรคทเ่ี กิดจากพฤตกิ รรมสุขภาพที่ไมถ่ ูกลกั ษณะ แต่ใน
ตระกูลทันวงษา น้ันจะพบว่ามีสมาชิกในครอบครัว เป็นโรค HIV ซึ่งข้อมูลดังกล่าวสามารถนําไปใช้
ประโยชน์ ในการดูแลรกั ษาและป้องกันการเกิดโรคในรนุ่ ต่อ ๆ ไปได้

5. ความสมั พนั ธร์ ะหว่างตระกลู
ประการแรก ท้งั สองตระกูลมีความสัมพันธ์ที่ดีต่อกนั ช่วยเหลือเกื้อกูลกัน ประการท่ีสอง

ความสัมพันธ์ทางเครือญาติจะสังเกตได้ว่า นายซาว แต่งงานกับนางพิกุล ทำให้สอง ตระกูลนี้มี
ความสมั พนั ธ์ใกลช้ ดิ ท้ังในแงข่ องเครอื ญาติและการเปน็ เพื่อนบ้านทีด่ ีตอ่ กัน

22

6. ความสมั พันธก์ บั ชุมชน
เนื่องจากตระกูลทันวงษาเป็นตระกูลที่มีขนาดใหญ่ในหมู่บ้านห้วยซ้อ จึงทำให้ในการ

เลือกต้ังผู้ใหญ่บ้านนางพิกุล ทันวงษา ได้รับเลือกให้เป็นผู้ใหญ่บ้าน เนื่องจากระบบการเมืองท้องถิ่น
หากผู้ใดมีเครือญาติมากย่อมส่งผลถึงจำนวนคะแนน เสียงในการเลือกต้ัง อันนําไปสู่อำนาจในการ
ปกครองทอ้ งถน่ิ

23

เครือ่ งมือท่ี 3 โครงสรา้ งองค์กรชุมชน
โครงสร้างองค์กรชุมชน เป็นเครือ่ งมือทใ่ี ช้ในการศึกษาชุมชน โดยจะศกึ ษาความสัมพันธ์

ทางสังคมในแง่มุมต่าง ๆ นอกเหนือจากความสำคัญและอิทธิพลทางเครือญาติได้แก่ โครงสร้างดาน
เศรษฐกิจ สังคมและการเมืองของชุมชน ซึ่งในแต่ ละองค์กรเราจะศึกษาบทบาท อำนาจ หน้าที่และ
ความสัมพันธ์เชิงอำนาจระหว่างหน่วยงานต่าง ๆ ในชุมชน และทำความ เข้าใจกับองค์กรต่าง ๆ
เพื่อที่จะทำให้ผู้เก็บข้อมูลจัดความสัมพันธ์ของตนเองกับชุมชนได้อย่างเหมาะสม ไม่เกิดอุปสรรค
ปัญหาตอการเข้าถึงชุมชนและสามารถนําข้อมูลเหล่านี้มาประกอบภาพรวมของชุมชนให้ มีความ
ชดั เจนมายง่ิ ขึน้
วตั ถุประสงค์

1. ทำให้เข้าใจและทราบถึงบทบาทหน้าที่ความสมั พันธ์ขององค์กรต่าง ๆ ในชุมชนบ้าน
ห้วยซ้อ

2. ทำให้เขา้ ใจความสัมพนั ธเ์ ชิงอำนาจระหวา่ งหนว่ ยงานตา่ ง ๆ ในชุมชน
3. ทำให้เข้าใจถึงศักยภาพทั้งในและระหว่างองค์กร ซึ่งทำให้รู้ถึงประสิทธิภาพการ
ทำงานและวธิ ีแกไ้ ขเม่ือเกดิ ปัญหา
ขัน้ ตอนการศึกษา
1. ศึกษาหาข้อมูลและทำความเข้าใจเกี่ยวกับการศึกษาวิถีชุมชน ในหัวข้อการใช้
เครอ่ื งมอื โครงสร้าง องค์กรชุมชน
2. ศึกษาแบบแผนและความสัมพันธ์ขององค์กรชุมชน โดยศึกษา 3 ด้าน ได้แก่ด้าน
สงั คม ด้านเศรษฐกิจ และดา้ นการเมอื ง โดยมีขัน้ ตอนดงั น้ี

- สอบถามจากผ้นู าํ ชมุ ชนทเี่ ป็นทางการคอื ผ้ใู หญบ่ ้าน ว่ามีองค์กรอะไรบา้ ง
- ออกสาํ รวจและเก็บข้อมลู โดยแบ่งเป็น 3 กล่มุ
- สรปุ องคก์ รและจัดลำดับความสำคัญขององค์กรและบุคคลในชมุ ชน
3. สรา้ งแผนผังความสัมพันธ์ขององคก์ รชมุ ชน
ประโยชนท์ ค่ี าดวา่ จะได้รบั
1. ทำใหท้ ราบถึงความสมั พนั ธร์ ะหว่างขององค์กรตา่ ง ๆ ในชุมชนบ้านโนนสะอาด
2. เป็นเคร่อื งมอื ทชี่ ว่ ยใหเ้ ราวางแผนในการแก้ปัญหาของชุมชน
3. สามารถเขา้ ถงึ กลุ่มผู้นาํ ในชนุ ชน เพอ่ื ขับเคลอนโครงการต่าง ๆ ไดง้ า่ ยข้ึน

24

4 โครงสร้างองค์กรชมุ ชนบ้านโนนสะอาด หมู่ 5 ตำบลห้วยม่วง อำเภอภผู าม่าน จังหวัด
ขอนแกน่ โครงสรา้ งองค์กรทเี่ ป็นทางการ

โครงสร้างองค์กรที่เป็นทางการบ้านห้วยซ้อ หมู่ 5 ตำบลห้วยม่วง อำเภอคำม่วง จังหวัด
ขอนแก่น

ผู้นำชุมชน

นางพกิ ลุ ทนั วงษา
ผใู้ หญ่บ้าน

นางสาวกองพันธ์ งามพลทอง นางสุพิตร พิมพ์ศรี
ผชู้ ่วยผ้ใู หญ่บา้ น ผู้ช่วยผู้ใหญ่บ้าน

25

อาสาสมัครประจำหมบู่ า้ นบ้านหว้ ยซ้อ หมู่ 5

26

โครงสร้างองค์กรที่ไม่เป็นทางการบ้านห้วยซ้อ หมู่ 5 ตำบลห้วยม่วง อำเภอคำม่วง
จงั หวดั ขอนแก่น

คณะกรรมการ

ผู้นำชุมชน

27

โครงสรา้ งองคก์ รอย่างเปน็ ทางการบา้ นห้วยซ้อ หมู่ 5 ตำบลห้วยม่วง อำเภอภูผาม่าน

จังหวดั ขอนแก่น

1. กลมุ่ ผนู้ ำชุมชน

1. นางพิกลุ ทนั วงษา ผู้ใหญ่บา้ นบา้ นห้วยซ้อ หมู่ 5

2. นางสพุ ิตร พิมพศ์ รี ผชู้ ่วยผ้ใู หญ่บ้านบา้ นห้วยซ้อ หมู่ 5

3. น.ส กองพนั ธ์ งามพลทอง ผชู้ ว่ ยผ้ใู หญ่บา้ นบ้านห้วยซอ้ หมู่ 5

4. นายเธียรชยั ศรีสวัสดิ์ สมาชิกองค์การบริหารส่วนตำบลห้วย

มว่ ง

2. กลมุ่ อาสาสมัครสาธารณสขุ (อสม.)

วัตถุประสงค์ : เพื่อดูแลสุขภาพของตัวเอง ครอบครัว และคนในชุมชน เฝ้าระวังและแก้ไข

ปัญหาสาธารณสุขในหมู่บ้าน ดูแลสิทธิประโยชนด์ า้ นสาธารณสขุ และใหบ้ ริการสาธารณสุขแก่ประชน

ให้คำแนะนํา ถ่ายทอดความรูแ้ กเ่ พอ่ื นบ้าน ด้านสาธารณสุข

สมาชกิ อาสาสมัครสาธารณสุขมลู ฐาน (อสม.) หมู่ 5 : นายจงจติ วงษายาง และสมาชิกรวม 15 คน

1. นางโสภา ปักษา ประธาน อสม

2. นางพกิ ลุ ทนั วงษา อสม

3. นายสัญญา ทนทาน อสม

4. นายฉลอง สที อนสดุ อสม

5. นางวนิ ทอง แท่งทอง อสม

6. นางกองศรี ศรีศลิ ป์ อสม

7. นางพมิ ฉวี วรรณจงคา อสม

8. นางสถติ ทนทาน อสม

9. นายธนวัฒน์ ศรีเดชะ อสม

10. นางถนอม โวลา อสม

11. นางทองดี อามาตย์ อสม

12. นางคาบู่ สรอ้ ยสมพงษ์ อสม

13. นางบวั ผนั ทานัง อสม

14. นายถวิล ศรีวิสทุ ธิ์ อสม

15. น.ส กองพนั ธ์ งามพลทอง อสม

16. นางเธยี รชยั ศรีสวสั ด์ิ อสม

28

โครงสร้างองค์กรอย่างไมเ่ ป็นทางการบา้ นห้วยซอ้ หมู่ 5 ตำบลห้วยมว่ ง อำเภอภผู าม่าน

จงั หวดั ขอนแกน่

1. กองทนุ หม่บู า้ น

1. นางกองเพชร ยนื ยาว ประธานกรรมการ

2. นายเธยี รชัย ศรีสวสั ด์ิ รองประธานกรรมการ

3. นางพิกุล ทนั วงษา รองประธานกรรมการ

4. นางโสภา ปกั ษา เหรัญญิกบัญชีคนท่ี 1

5. นางสถติ ทนทาน เหรัญญกิ บัญชีคนที่ 2

6. นายเวยี งไชยชนะ พลเเสน เลขานุการ 1

7. นายชาลจิตร เด่นดวง เลขานุการ 2

8. นายสาอาง บตุ รภเู ขียว ประชาสมั พนั ธ์

9. นางสุพติ ร พมิ พศ์ รี กรรมการ

10.นายไพจิตร พิมพห์ ลง กรรมการ

11. น.สรสสคุ นธ์ สร้อยสมพงษ์ กรรมการ

12.นางกองสี ศรศี ลิ ป์ กรรมการ

13. นายฉลอง สีทอนสดุ กรรมการ

14. นายมังกร ทนมาน กรรมการ

15. นางสาวดอกไม้ สโี ลน กรรมการ

2. คณะกรรมการปกครอง

1. นางพกิ ุล ทนั วงษา ประธานกรรมการ

2. นางสพุ ิตร พิมพศ์ รี กรรมการ

3. นายวชั รพงษ์ โวลา กรรมการ

4. นางโสภา ปักษา กรรมการ

5. นางพิมฉวี วรรณจงคา กรรมการ

6. นางกองพันธ์ งามพลทอง กรรมการ

7. นายเธยี รชยั ศรสี วัสดิ์ กรรมการ

8. นายสัญญา ทนทาน กรรมการ

9. นายฉลอง สที อนสุด กรรมการ

10. นางกองเพชร ยืนยาว กรรมการ

29

3.คณะกรรมการทอ่ งเทยี่ ว

1. นางพกิ ุล ทันวงษา ประธานกรรมการ

2. นางโสภา ปักษา กรรมการ

3. นายวัชรพงษ์ โวลา กรรมการ

4.นางอมุ ารินทร์ เวยี งอนิ ทร์ กรรมการ

5. นายสี ศรศี ลิ ป์ กรรมการ

6. นางกองพันธ์ งามพลทอง กรรมการ

7. นายเธยี รชยั ศรสี วสั ดิ์ กรรมการ

8. นายฉลอง สีทอนสดุ กรรมการ

9. นางฐานิตา แสนวงั กรรมการ

10.นายสมเพียร ทองผา กรรมการ

(ทีม่ า : จากการสำรวจขอ้ มลู เครอื่ งมือ 7 ช้นิ วันที่ 13/01/65)

จากโครงสร้างองค์กรอย่างเป็นทางการพบว่ามีผู้นำชุมชนได้แก่นางพิกุล ทันวงษา,นางสาว

กองพันธ์ งามพลทอง และนางสพุ ิตร พิมพ์ศรี โครงสร้างองค์กรอยา่ งไม่เปน็ ทางการคือ นางกองเพชร

ยนื ยาว ,นายเธยี รชัย ศรีสวัสด์ิ และนางโสภา ปักษา ซึ่งเปน็ ผู้ทป่ี ระสานการทำงาน/ทำกิจกรรมตา่ ง ๆ

ในชมุ ชนเปน็ จดุ ทใ่ี ชใ้ นการขบั เคลอื่ นโครงสรา้ งสขุ ภาพต่าง ๆ ให้สำเรจ็ ได้

30

เครอ่ื งมือที่ 4 ระบบสุขภาพชุมชน
ระบบสุขภาพชุมชนบ้านหว้ ยซ้อ สามารถแบ่งออกได้เป็น 3 ระบบ ดงั น้ี

1. การแพทย์ปัจจุบัน คือ ระบบการแพทย์แผนปัจจุบันซึ่งเปน็ ระบบหรือรูปแบบบริการของ
หน่วยงานด้านสาธารณสุข ของประเทศไทย โดยระบบการแพทย์สมัยใหม่ของหมู่บ้านห้วยซ้อ หมู่ 5
เปน็ ดังน้ี

1.1 สถานพยาบาล จากการสํารวจพบว่า ประชากรบ้านห้วยซ้อ หมู่ 5 เลือกท่ีจะเข้ารับ
บริการจากสถานพยาบาล ดังต่อไปน้ี

- โรงพยาบาลส่งเสริมสุขภาพตำบลบ้านโนนสะอาด คนในชุมชนนิยมไปที่โรงพยาบาล
สง่ เสริมสุขภาพตำบลบา้ นโนนสะอาดมากที่สุดเนื่องจากระยะทางไม่ไกลจากหมู่บา้ น

- คลนิ กิ เอกชน โดยสว่ นใหญ่จะไปคลนิ ิกรงุ้ การพยาบาล
นอกจากนี้ยังมีคนในชุมชนบางส่วนเลือกที่จะไม่เข้ารับการรักษาที่สถานพยาบาลและซื้ อยา
กินเอง เนอื่ งจากคนใน ชุมชนส่วนใหญ่มอาชีพเกษตรกรและรบั จ้าง ทำใหม้ ีปัญหาปวดเม่ือยกล้ามเนื้อ
เป็นปัญหา สุขภาพหลัก แต่เน่ืองจากไม่มี เวลาว่างไปรับการรักษาตามสถานพยาบาลต่าง ๆ จึงนิยม
ซ้อื ยาแก้ปวดเพอื่ รักษาอาการปวดเมื่อยเอง

1.2 อาสาสมคั รหมูบ่ า้ น (อสม.) มีหน้าท่ีดังนี้
- ตรวจคัดกรองโรค เช่น โรคเบาหวาน โรคความดันโลหิตสูง ทกุ เดอื น
- ตรวจสขุ ภาพท่ัวไปในเด็กแรกเกิดอายุ 1-6 ปี โดยดจู ากกราฟการเจริญเติบโต
- กาํ จัดสัตว์พาหะนาํ โรค เชน่ การพ่นยากําจัดยงุ ลาย
2. การแพทย์ทางเลือก
2.1 นวดแผนไทย
ที่มา : เนื่องจากชุมชนประสบปัญหาภัยแล้ง นางบุญล้อม หานุภาพ ได้ยื่นโครงการไปที่กระทรวง
พัฒนาสังคมและความ มั่นคงของมนุษย์เพื่อจัดต้ังศูนย์การเรียนนวดแผนไทยโดยมีกลุ่มเป้าหมายคือ
คนในชุมชนท่ีมีรายได้น้อย โดยผู้ที่ผ่านการ อบรมแล้วจะแยกย้ายกันไปประกอบอาชีพการนวดแผน
ไทยตามบา้ นของตนเอง
อุปกรณ์ : ลูกประคบ, ตู้อบสมุนไพร, น้ำมันนวด เช่น น้ำมันมวย ยาบรรเทาอาการปวดเม่ือย
กลา้ มเนอ้ื เป็นต้น

ขนั้ ตอน
1. ซักประวัติผปู้ ว่ ย
2. ตรวจร่างกายด้วยวิธีที่มาจากศาสตร์การนวด เช่น ให้ผู้ป่วยเอียงคอแนบชิดกับไหล่เพื่อด

อาการเส้นตงึ

31

3. วนิ จิ ฉัยและวางแผนการรกั ษา โดยแบ่งระดับความรุนแรงของการเจบ็ ปว่ ยไดด้ ังน้ี
3.1 เสน้ ป่วยหนกั คือเส้นเอน็ ท่ีมี การอักเสบ
3.2 เส้นป่วยเบา คือเส้นเอ็นที่มีอาการตึงจนรู้สึกปวดเมื่อย โดยการนวดจะเลือกนวด

จากเส้นปว่ ยหนกั กอ่ น แล้วจงึ นวดเส้นปว่ ยเบาหรอื นวดเพอื่ ผ่อนคลายทีหลัง
4. ประเมนิ การรักษา โดยประเมินจากความพึงพอใจของผูเ้ ขารับบริการ

ขอบเขตการรักษา : อาการปวดเมื่อยตามร่างกาย, อมั พฤกษ,์ อาการเสน้ กระตกุ
ข้อหา้ มในการรกั ษา : ผปู้ ่วยโรคเบาหวานและมีอาการแทรกซอน้ , ตบั แข็ง
สถานที่ : บา้ นทใ่ี ห้บริการการนวด
แนวโน้มการรักษา : เพิ่มมากขึ้น เพราะอยู่ในหมู่บ้านทำให้เดินทางสะดวก และเป็นหนึ่งในแผนการ
รกั ษาของแพทย์แผน ปจั จบุ ันด้วย
กลมุ่ เป้าหมายในการรกั ษา : ผู้ทีม่ คี วามตอ้ งการเขา้ รับการรักษา

2.2 หมอเปา่
ที่มา : เกิดจากความศรทั ธาและต้องการสืบทอดวิธีการรักษา
อปุ กรณ์ : ขนั น้ำมนต์ ขัน 5 (ดอกไม้ 5 ค)ู่
ขน้ั ตอน: ทำพธิ ปี ลกุ เสกน้ำมนต์จากน้ันหมอเป่าจะอมน้ำมนตแ์ ล้วเป่าลงบริเวณทีต่ องการรักษา หากมี
อาการรนุ แรงอาจให้ ผู้ปว่ ยดื่มนำ้ มนต์ร่วมดว้ ย
ขอบเขตการรักษา

1. อาการบวมจากแมลงกดั ต่อย
2. งูสวัด
3. โรคกระดูกแตก (close fracture)
4. ทารกที่มอาการซดี เหลือง (jaundice)
โรคทไ่ี ม่สามารถรกษาได้ : โรคเรอื้ รงั เช่น โรคไต โรคตับ เป็นต้น
สถานที่ : บา้ นผใู้ หบ้ ริการ, นอกสถานท่ี
แนวโน้มในการรักษา : ลดลง เพราะคนในชุมชนมีความรู้เก่ียวกับการรักษาพยาบาลมากขึ้น และ
ระบบการแพทย์สมัยใหม่ ที่เข้าถึงชุมชนมากขึ้น ทำให้คนในชุมชนเลือกใช้บริการแพทย์สมัยใหม่
มากกวา่
กลุ่มเปา้ หมายในการรักษา : ผ้ทู ีม่ คี วามตอ้ งการเขา้ รับการรักษา

32

33

เครอ่ื งมือท่ี 5 ปฏทิ ินชมุ ชน
ปฏิทินชุมชน) Community Calendar) เป็นเครื่องมือเรียนรู้ในมติของเวลา ซึ่งจะแสดง

ขอ้ มลู เกยี่ วกับประเพณี วัฒนธรรม เศรษฐกิจ และกิจวตั รประจำวันของชมุ ขนในรอบ วนั เดือน ปี
ประโยชน์ของเครือ่ งมอื ปฏทิ ินชมุ ชน

1. ทำให้เข้าใจวิถีชีวิตชุมชน ซึ่งหมายถึงแบบแผนกิจกรรม เหตุการณ์รวมทงประเพณีปฏิบตั ิ
ของชมุ ชนท่ีเกดิ ข้นึ ในรอบวนั รอบเดือนรอบปหี รอื แต่ละฤดกู าล

2. ทำให้เข้าใจถึงความสัมพันธ์ระหว่างกิจกรรมหรือเหตุการณ์ต่าง ๆ ที่เกิดขึ้นในชุมชน
เหตุการณ์บางอย่างที่เราคิดว่า เกิดขึ้นโดยบังเอิญนั้น เมื่อศึกษาลำดับเวลาให้ชัดเจนก็อาจเห็นได้ว่า
เหตกุ ารณน์ ้ัน เป็นผลเกยี่ วโยงมาจากเหตุการณ์ อืน่ เช่น โรคบางชนิดเกิดจากแบบแผนพฤติกรรมบาง
ประการในชุมชน หรอื การกหู้ นีน้ อกระบบอาจมคี วามสมั พนั ธ์ กับฤดูกาลผลติ เปน็ ตน้

3. ทำให้สามารถวางแผนการทำงานกับชุมชนได้สามารถปฏิบัติงานได้อย่างเหมาะสม
สามารถทำงานอยา่ งมี ประสิทธภิ าพ และเขา้ ถงึ ชุมชนได้ดีข้ึน
วตั ถปุ ระสงค์

1. เพ่อื ทำใหเ้ ขา้ ใจวิถชี ุมชนต่าง ๆ รวมทงั้ ประเพณแี ละการปฏิบัติของชุมชนท่ีเกิดขึ้นใน
รอบวนั รอบเดือน รอบปี หรอื แตล่ ะฤดกู าล

2. เพื่อใหเ้ ขา้ ใจถงึ ความสมั พันธ์ระหว่างกิจกรรมหรอื เหตุการณ์ต่าง ๆ ทเ่ี กิดข้นึ ในชุมชน
3. เพ่อื ให้สามารถวางแผนการทำงานกบั ชุมชนได้อย่างเหมาะสม
ผลท่คี าดวา่ จะได้รับ
ทำให้สามารถวางแผนดำเนินกิจกรรมต่าง ๆ ได้ในช่วงเวลาที่เหมาะสมและเกิด
ประสิทธิภาพสูงสุด โดยสามารถนำ ข้อมูลที่ได้ไปเชื่อมโยงกับเครื่องมืออ่ืน ๆ เพื่อหาสาเหตุของ
เหตกุ ารณ์ท่เี กดิ ขน้ึ รวมถึงหาวิธีหรือแนวทางในการแก้ไขรว่ มกบั เครอ่ื งมอื อื่น ๆ ได้
ข้นั ตอนการดำเนินงาน
1. ศกึ ษาถงึ ความหมาย และวัตถปุ ระสงค์ของการทำปฏิทินชมุ ชนรวมถึงวธิ ีการออกแบบ
ปฏิทิน
2.จําแนกกิจกรรมชุมชนเพื่อทเ่ี ปน็ ปฏิทิน 3 ลกั ษณะ คอื

2.1) ปฏทิ ินด้านเศรษฐกจิ
2.2) ปฏทิ ินด้านประเพณีและวัฒนธรรม
2.3ปฏิทินกจิ วตั รประจำวัน
3. ใชข้ ้อมลู จากแผนท่ีเดินดินเพ่ือแบง่ สมาชิกลงไปสำรวจ

34

4. ลงพื้นที่เพ่อื เก็บขอ้ มลโดยการสัมภาษณ์คนในชุมชน
5. เม่ือไดข้ อ้ มลู ครบถ้วนแล้ว นัดประชุมแบง่ งานเพ่ือทำปฏิทินโดยแบ่งเป็น 3 กลุ่ม ตาม
ปฏิทนิ ได้แกด่ า้ นเศรษฐกจิ , ด้านประเพณแี ละวัฒนธรรม, ด้านกิจวตั รประจำวนั
6. ให้สมาชิกในแต่ละกลุ่มนาํ เสนอปฏทิ นิ ของกลุ่มตัวเองให้สมาชกิ และอาจารย์ที่ปรึกษา
ฟัง เพื่อให้สมาชิกมีความรู้ และเข้าใจถึงปฏิทินอื่น ๆ ได้อย่างชัดเจน รวมถึงรับฟังคำแนะนําต่าง ๆ
จากอาจารย์เพอื่ ปรับปรุงแกไ้ ขตัวปฏทิ ินและ การนาํ เสนอ

35

36

37

38

แหลง่ ทม่ี าของข้อมลู
1. ข้อมูลปฐมภูมิจากการสัมภาษณ์เชิงลึกกับผู้ให้ข้อมูลหลัก เช่น ผู้ใหญ่บ้าน ผู้สูงอายุ

รวมถึงผู้คนต่าง ๆ ในชมุ ชน
2. ขอ้ มูลทตุ ยิ ภูมเิ ชน่ อินเตอรเ์ น็ต หนงั สือ เปน็ ต้น ผลการศึกษา

ขอ้ มลู ด้านเศรษฐกจิ ชมุ ชนบ้านหว้ ยซ้อ หมู่ 5
1.ฤดูเก็บเกี่ยวมะขามหวาน ประชากรส่วนใหญ่ในหมู่บ้านห้วยซ้อจะนิยมปลูกมะขาม

หวาน โดยจะทำในช่วงเดือน มิถุนายน –กรกฎาคม โดยเตรียมตัดกิ่งในเดือนกุมภาพัน และเริ่มเก็บ
เก่ียวผลผลติ ในเดือน สงิ หาคม - ธันวาคม

2.ปลูกอ้อย ระยะเวลาตั้งแต่ตุลาคม – เมษายน เริ่มปลูกในเดือนพฤษภาคมจากนั้นจะ
ดแู ลตามความ เหมาะสม มีการใส่ปยุ๋ กาํ จัดวัชพืช และเก็บเกย่ี วในเดือนพฤศจกิ ายนของปีถัดไป นิยม
เกบ็ โดยตัดออ้ ยสด ไม่นิยมตดั อ้อยเผาเนือ่ งจากอยู่ใกล้ชมุ ชนและทำให้เกดิ ฝุ่นควันจากการเผาออ้ ย

3.ปลูกมัน ระยะเวลาตั้งแต่ตุลาคม – เมษายน เริ่มปลูกในเดือนพฤษภาคม จากน้ันจะ
ดูแลตามความ เหมาะสม เชน่ ใส่ป๋ยุ และกาํ จัดวัชพืช และเก็บเกยี่ วในเดอื นมีนาคมของปีถัดไป

4. ปลูกข้าวโพด ระยะเวลา ตั้งแต่ พฤษภาคม-สิงหาคม เพื่อเป็นการใช้ที่ดินท่ีว่างเปล่า
ใหเ้ กดิ ประโยชนอีกทั้งยังเปน็ การปรบั หน้าดนิ ได้อกี ดว้ ย

5. ปลูกกะหล่ำปลี ระยะเวลาตั้งเดือนเมษา-มกราคม สามารถเก็บเกี่ยวได้ประมาณ
120-150 วนั

6. ปลูกต้นหอม การปลูกต้นหอมนยิ มปลูกในชว่ งเดือน ธันวาคม-มกราคม สามารถเก็บ
เก็บได้ในช่วงเดอื นกมุ ภาพนั ธ์
ขอ้ มูลด้านวฒั นธรรมชุมชนบา้ นห้วยซ้อ หมู่ 5

1. งานบุญปีใหม่ วันที่ 1 มกราคมของทุกปีโดยจะมีการเลี้ยงฉลองกันบริเวณศาลา
หมู่บา้ น

2. งานวันเด็กและงานไหว้ครู ช่วงกลางเดือนมกราคม โดยจัดที่โรงเรียนบ้านทรัพย์
สมบรู ณ์

3. งานบุญวันมาฆบูชาและงานบุญเผวด ช่วงเดือนกุมภาพันธ์ (เดือนส่ี) เป็นงานบญุ
ใหญข่ องหมบู่ า้ น ชาวบ้านจะมีการเตรียมข้าวเหนียว 1,000 ก้อน จัดทว่ี ัดบา้ นหว้ ยซอ้ หม่ 5

39

4. งานบุญมหาสงกรานต์ตั้งแต่วันที่ 12 ถึง 15 เมษายน ของทุกปีซึ่งจะแบ่งเป็น 2
ชว่ งคือ

- ชว่ งแรกวันท่ี 12 – 14 เมษายน จะเป็นพิธีสรงกระดกู
- ช่วงทส่ี องวันท่ี 13 – 15 เมษายน จะเป็นพธิ สี งกรานต์
พิธีสรงกระดูก เป็นพิธีที่มีมาแต่โบราณ ซึ่งเป็นการทำบุญเพื่ออุทิศสว่ นกุศลให้กับผู้ที่ล่วงลบั
ไปแล้วภายในหมบู่ า้ น มีการแห่ทำบญุ รอบหมู่บ้านและรบั เงินบรจิ าคในชว่ งวันที่ 12 – 14 เมษายน
พิธีสงกรานต์เป็นประเพณีไทยที่จัดทำขึ้นในวันปีใหม่ไทย โดยใช้น้ำเป็นสื่อในการเชื่อม
สัมพันธไมตรีและเป็นช่วงวันหยุดที่ให้คนภายในครอบครัวได้ใช้เวลาร่วมกัน ในวัน 13 เมษายน ช่วง
เช้าจะเป็นการทำบุญตักบาตร สรงน้ำพระ รดน้ำดำหวั ผใู้ หญภ่ ายในหมู่บา้ น
5. การทำบญุ เล้ยี งผีปู่ตา/ป่ยู า่ เปน็ การทำบุญบ้านเล้ียงผี
6.ทำบุญวนั วสิ าขบชู า วนั เพ็ญข้นึ 15 ค่า เดอื น 6 ของทกุ ปเี ป็นงานทำบุญตกั บาตร จัดท่ี
วัดบา้ นหว้ ยซ้อ
7. งานทำบุญวันอาสาฬหบูชา วันขึ้น 15 ค่ำ เดือน 8 ของทุกปี นิยมทำบุญตักบาตรใน
ตอนเช้า และตลอดวนั จะมกี ารบำเพ็ญบญุ กุศลจัดทวี่ ัดบา้ นห้วยซ้อ
8. งานบุญเข้าพรรษา วันแรม 1 คู่ เดือน 8 ของทุกปีในวันเข้าพรรษาและฤดูพรรษา
ตลอดสามเดือนนั้น พุทธศาสนิกชนชาวไทยถือเป็นโอกาสอันดีที่จะบําเพ็ญด้วยการเข้าวัดทำบุญตัก
บาตร ฟังธรรมเทศนา ซึ่งเป็นสิ่งพิเศษกว่าวันสำคัญอื่น ๆ คือ มีการถวายหลอดไฟหรือเทียน
เข้าพรรษา และผ้าอาบน้ำฝนแก่พระสงฆเ์ พื่อใชใ้ นการอยพู่ รรษา
9. จัดงานวนั แม่ จัดในช่วงเดือนสิงหาคม ทศี่ าลาประชาคมหมบู่ ้าน
10. งานบญุ ออกพรรษา มีในวันขน้ึ 15 ค่ำเดอื น 11 เปน็ การทำบุญท่วี ัดบา้ นห้วยซ้อและ
เวยี นเทียนในตอนคำ่ และในวันแรม 1 ค่ำเดอื น 11 ชาวบา้ นจะมารว่ มกนั ตักบาตรเทโว
11. ทำบุญทอดผ้าปา่ จัดในช่วงเดือนตุลาคม-ธันวาคม ทีว่ ัดบ้านหว้ ยซ้อ
12. จดั งานวันลอยกระทง จะจดั ในช่วงเดือน พฤศจกิ ายน ทอ่ี ่างเก็บนำ้ ห้วยมว่ ง
13. พัฒนาหมูบ่ า้ น/โรงพยาบาลสง่ เสริมสขุ ภาพตำบลบ้านโนนสะอาด

40

ข้อมลู สถิติชีพ
จากศึกษาขอ้ มลู การการเกิด การตาย การเจ็บปว่ ย และการรบั บรกิ ารสขุ ภาพของ

ประชาชนบ้านห้วยซอ้ หมู่ 5 จากฐานขอ้ มูลของ รพ.สต.บ้านโนนสะอาด พบขอ้ มลู ทน่ี า่ สนใจดังน้ี

อัตราการเกิดปี 2561 ถึง 2565

พ.ศ. 2561 2562 2563 2564 2565
4
จำนวนเกิด (คน) 12 10 9 9 0.51

อตั ราเกดิ : ประชากร 6 คน 1.43 1.31 1.17 1.16

ทม่ี า : จากการโปรแกรม J.H.C.I.S รพ.สต.บ้านโนนสะอาด ณ วนั ที่ 01/02/65

อัตราการตายปี 2561 ถึง 2565

พ.ศ. 2561 2562 2563 2564 2565
2
จำนวนตาย(คน) 61 23 0 5 0.25

อัตราตาย : ประชากร 11คน 7.27 3.03 0 0.64

ทม่ี า : จากการโปรแกรม J.H.C.I.S รพ.สต.บา้ นโนนสะอาด ณ วันท่ี 01/02/65

อตั ราการเพ่ิมของประชากร ปี 2561 ถงึ 2565

พ.ศ. 2561 2562 2563 2564 2565
4
อตั ราเกิด : ประชากร 6 คน 12 10 9 9 2
2
อัตราตาย : ประชากร 11คน 61 23 0 5

อัตราเพมิ่ ประชากร 49 13 9 4

ทมี่ า : จากการโปรแกรม J.H.C.I.S รพ.สต.บ้านโนนสะอาด ณ วนั ท่ี 01/02/65

41

ภาพปริ ามดิ ประชากร ปี 2565

ปัญหาท่ีพบขณะปฏิบตั ิงาน
1. การเก็บข้อมลด้านอาชีพเป็นไปได้อย่างลําบาก มีข้อมูลที่ไม่ตรงกันและคลาดเคลื่อน

บางส่วน
2. ชาวบ้านบางหลังคาเรอื นไม่อยู่บ้านในเวลาทไี่ ปสอบถาม เนอ่ื งจากไปทำงาน

42

เครอ่ื งมอื ที่ 6 ประวตั ิศาสตรช์ ุมชน
ประวัติศาสตร์ชุมชน เป็นเครื่องมือที่ใช้ศึกษาการก่อตั้งชุมชน ความเป็นอยู่ในอดตี

พัฒนาการทางเศรษฐกิจ สังคม การเมืองและวัฒนธรรม รวมทั้งประวัติการแพร่ระบาดของโรค
ปรากฏการณเ์ หนือธรรมชาตแิ ละเร่ืองเล่าความเป็นมาของชุมชน ประวัติศาสตร์ชุมชนจึงเป็นเครอ่ื งมือ
ท่ีอธิบายความเป็นมา เพื่อให้เข้าใจความเป็นอยู่และเห็นแนวโน้มความเป็นไปในอนาคตซึ่งเป็น
เรื่องราวเหตกุ ารณค์ วามเป็นอยู่ของชมุ ชนในชว่ งระยะเวลาหนึ่งจากมุมมองของชุมชน
วัตถปุ ระสงค์

1. ทำให้เขา้ ใจความเป็นมาและชวี ติ ความเปน็ อยู่ของชุมชน
2. ช่วยลดอคตหิ รือภาพลักษณ์แบบเหมารวมทมี่ ตี อ่ ชุมชน
ผลทค่ี าดว่าจะได้รับ
1. สามารถนาํ ความรู้จากประวัติศาสตร์ชุมชนมาปรบั ใช้ในการทำงานร่วมกับชุมชนได้ดี
2. เขา้ ใจวฒั นธรรมประเพณีวิถีชีวิตของชุมชน และสรา้ งทัศนคติท่ีดตี อ่ ชุมชน
ขั้นตอนการทำงาน
1. ศึกษาข้อมูลจากประวัตศาสตร์ของท้องถิ่นน้ัน ๆ เช่น จากเอกสารประวัติหมู่บ้าน
เพ่ือใหม้ คี วามรู้ในประวัตศิ าสตรข์ องชุมชนเบอื้ งตน้
2. สอบถามหรือสัมภาษณ์จากผู้รู้ในชมชน “Key Person/Informant” หรือจากผู้ท่ีอยู่
ในชุมชนมาเปน็ เวลานาน
3. นําข้อมูลที่ได้มาจัดลำดับ และเรียบเรียงให้เป็นหมวดหมู่ เช่น สังคม วัฒนธรรมและ
เศรษฐกจิ
4. จดั ทำเป็นแผนผงั ลำดับเหตกุ ารณ์หรือสื่ออนื่ ๆ เพอ่ื เรียบเรยี งขอ้ มูลใหเ้ ข้าใจไดง้ ่าย

43

ประวตั ิชุมชนบ้านหว้ ยซ้อ หมู่ 5
ประวัติของบ้านห้วยซ้อ หมู่ 5 ต.ห้วยม่วง อ.ภูผาม่าน จ.ขอนแก่น จัดตั้งขึ้นปี พ.ศ.

2520 เน่ืองจากชุมชนมีการขยายตวั เพิ่มข้นึ ทำใหย้ ากแก่การปกครอง จึงไดจ้ ดั ตง้ั หมูบ่ า้ นขน้ึ ใหม่ โดย
มนี ายสมบรู ณ์ เด่นดวง เป็นคนกลุ่มแรกที่ร่วมจดั ต้ังชมุ ชนโดยมี ร้อยตำรวจตรีอทิ ธิพล นาราธร , ดาบ
ตำรวจทวี ฝา่ ยชาวนา และพลสมคั รวรี ะศักด์ิ ยืนยาว เป็นผเู้ ขา้ มาควบคุมดแู ล และพฒั นา ต่อมาได้
มผี ู้ใหญบ่ ้านโดยการแตง่ ตงั้ คือ

คนที่ 1 นายส้วน พิมพศ์ รี ปี พ.ศ. 2532-2560
คนท่ี 2 นางพกิ ลุ ทนั วงษา ปี พ.ศ. 2561-ปัจจุบัน
(ข้อมูลจากนางพกิ ุล ทนั วงษา สมั ภาษณ์และบนั ทกึ เมอื่ 13/01/65 )

ทต่ี ้ังของหมู่บ้าน/ลักษณะทางภูมปิ ระเทศ

ระยะห่างจากทวี่ า่ การอำเภอ 15 กโิ ลเมตร มีพนื้ ท่ี 2,706 จำนวน ไร/่ ตารางกิโลเมตร

มีอาณาเขตติดตอ่ ดังน้ี

ทศิ เหนือ ตดิ ตอ่ กบั บ้านหว้ ยซ้อ หมู่ 9

ทิศใต้ ติดต่อกับบ้านหว้ ยม่วง

ทิศตะวันออก ตดิ ตอ่ กบั บ้านผาน้ำทพิ ย์

ทศิ ตะวันตก ตดิ ต่อกับบา้ นทรพั ย์สมบรู ณ์

จำนวนครัวเรือนและประชากร

จำนวนครวั เรือน จำนวน 253 ครวั เรือน

จำนวนประชากร จำนวน 888 คน

แยกเปน็ ชาย จำนวน 464 คน

หญิง จำนวน 424 คน

การศึกษา

1. ระดับประถมศึกษา จำนวน 433 คน

2. ระดับมัธยมตอนต้น จำนวน 169 คน

3. ระดบั มธั ยมตอนปลาย จำนวน 55 คน

4. ระดับอนุปริญญา จำนวน 4 คน

5. ระดับปริญญาตรี จำนวน 14 คน

รวม 676 คน

44

การปกครอง

การปกครองแบ่งเป็น 8 คมุ้ ดงั นี้

คมุ้ ที่ 1 คมุ้ ตะวนั ยอแสง คุ้มที่ 2 คมุ้ แสงอรณุ

ค้มุ ที่ 3 คมุ้ ตะวนั สที อง คมุ้ ท่ี 4 ค้มุ สามคั คพี ัฒนา

คุม้ ที่ 5 คุ้มภูมิพทิ กั ษ์ คุ้มที่ 6 คุ้มตะวนั ชิงภพ

คุ้มที่ 7 คมุ้ มิตรสัมพันธ์ คมุ้ ที่ 8 คุม้ พลงั สามัคคี

ศิลปวฒั นธรรมและประเพณที ้องถิ่น

เดือนมกราคม ประเพณีทำบุญข้ึนปใี หม่

เดอื นกมุ ภาพนั ธ์ ประเพณีบุญขา้ วจ่ี

เดือนมีนาคม ประเพณีบญุ เดือนส่ี

เดอื นเมษา ประเพณีบญุ พระเวส-ประเพณีสงกรานต์

เดอื นพฤษภาคม ประเพณีบุญบ้งั ไฟ

เดอื นมถิ ุนายน ประเพณบี ญุ เบกิ้ บา้ น

เดอื นกรกฎาคม ประเพณีเขา้ พรรษา

เดอื นสงิ หาคม ประเพณบี ญุ ข้าวประดบั ดิน

เดือนกันยายน ประเพณีบญุ สารทไทย

เดือนตุลาคม ประเพณเี ดือนสิบ-สารทไทย-ออกพรรษา

เดือนพฤษจกิ ายน ประเพณลี อยกระทง

เดือนธนั วาคม ประเพณลี อยกระทง

สภาพการคมนาคม

ถนนลาดยาง 1 เส้น รวมระยะทาง 200 เมตร

ถนนลกู รงั 1 เส้น รวมระยะทาง 500 เมตร

ถนนคอนกรีต 8 เส้น รวมระยะทาง 2 กิโลเมตรกับอีก 600

เมตร

ประกอบอาชีพ

อาชพี หลัก คือ ทำไร่-ทำนา จำนวน 253 ครวั เรือน

อาชีพรอง คอื รบั จา้ งทว่ั ไป จำนวน 253 ครวั เรือน

45

ภูมปิ ัญญาทอ้ งถิ่น
1. ด้านการแพทยแ์ ผนไทย/สมนุ ไพร/หมอพน้ื บ้าน
- นวดแผนไทย
- สมนุ ไพร
- นวดเพ่อื สขุ ภาพ
2. ด้านประเพณีท้องถ่นิ
3. ด้านงานฝมี อื
4. ด้านการถนอมอาหาร

ผลติ ภัณฑช์ มุ ชนและท้องถน่ิ OTOP
1. สมุนไพรชงดม่ื
2. น้ำปลารา้ บรรจุขวด

กฎ/ระเบียบ/ขอ้ บังคับของหมู่บ้าน
1. หา้ มส่งเสียงดังรบกวนในยามวิกาล ยกเว้นเทศกาลและมีการจดั งานตา่ ง ๆ
2. งานศพปลอดเหลา้ ปลอดการพนนั
3. หา้ มเลย้ี งสัตว์หรือเผาถา่ นท่สี ง่ กล่นิ เหม็นรบกวนในชุมชน
4. ห้ามตกปลาหรอื หากินในหนองฝายบ้านก่อนได้รับอนญุ าตผู้นำหรือคณะกรรมการหมู่บ้าน
ฝา่ ฝนื ปรบั 500 บาท
5. หา้ มทะเลาะววิ าทในงานทีม่ ีการจ้างมหรสพต่าง ๆ ฝ่าฝนื ปรับ 30,000 บาท
6.หา้ มขบั รถสง่ เสยี งดงั ในชมุ ชน

ประโยชน์ท่ไี ดร้ บั จากการศกึ ษา
1. รู้ประวัติความเป็นมาของหมู่บ้านทำให้เข้าใจระบบสังคมและศาสนา, ระบบเศรษฐกิจ
และการเกษตรกรรม
2. สามารถเรียงลำดับพัฒนาการของชุมชนและนำมาวิเคราะห์ถึงปัญหาเพื่อพัฒนาชุมชน
ต่อไป

46

ปญั หาทพี่ บและข้อเสนอแนะ
1. ข้อมูลท่ีได้จากการสอบถามมามีความขัดแย้ง ทำให้ต้องพิจารณาข้อมูลให้ ถี่ถ้วนมาก
กวา่ เดิม
2. เนื่องจากข้อมูลที่ได้มาส่วนใหญ่เป็นคําบอกเล่าจากคนเฒ่าคนแก่ทำให้ข้อมูลอาจถูกลบ
เลือนไปไดบ้ ้าง
3. เนื่องจากประวัติชุมชนมีมาอย่างยาวนานทำให้การเรียงลำดับเหตุการณ์สำคัญต่าง ๆ
อาจตกหลน่ ไปได้บา้ ง

47

เครอ่ื งมือที่ 7 ชีวประวตั ิบุคคลทน่ี ่าสนใจ
1.ประวตั ผิ ู้นำชุมชน (ผู้ใหญบ่ า้ น)

ชื่อ : นางพิกลุ ทันวงษา
อายุ : 57 ปี
วนั เดอื นปเี กดิ : 8/08/2507
ทอ่ี ยู่ : 13 หมู่5 บา้ นหว้ ยซอ้ ตำบลหว้ ยมว่ ง อำเภอภูผามา่ น จงั หวัดขอนแก่น
สถานภาพ : สมรส
สามี : นายขาว ทันวงษา
จำนวนบุตร : 2 คน

1. นางอนันตยา ทนั วงษา อาชพี เกษตร
2. นายจกั รตพุ ล ทนั วงษา อาชีพเกษตรกร
โรคประจำตัว : ไมม่ ี
การใชส้ ารเสพติด : ไม่สูบบหุ ร่ี, ไมด่ ื่มกาแฟ
ตำแหน่งทางสังคม : ผู้ใหญบ่ ้าน รับตำแหนง่ ตง้ั แต่ปี พ.ศ. 2560 ปัจจบุ นั ดำรงตำแหนง่ ได้ 5 ปี

48

2. ประวตั ิผนู้ ำ ดา้ นสุขภาพ (อสม. ดีเดน่ )

ช่ือ : นางโสภา ปกั ษา
วนั เดอื นปเี กิด : 2/พ.ค./2511
อายุ : 43 ปี
ท่อี ยู่ : 129 หมู่5 บ้านห้วยซอ้ ตำบลห้วยมว่ ง อำเภอภผู ามา่ น จงั หวดั ขอนแกน่
สถานภาพ : สมรส
สามี : นายชยั ณรงค์ ปกั ษา
จำนวนบตุ ร : 2 คน

1. นายสุรยทุ ธ ปกั ษา ทำอาชีพค้าขาย
2. นายเจษฎากรณ์ ปักษา ทำอาชพี ค้าขาย
โรคประจำตัว : ไมม่ ี
ตำแหน่งทางสงั คม : ประธานอสม. และแพทยป์ ระจำตำบลหว้ ยม่วง
ประวัติการทำงาน : เมื่อปี พ.ศ 2530-2565 ได้ดำรงตำแหนง่ ประธาน อสม และแพทย์ประจำตำบล
ทำได้ประมาณ 20 ปี

49

3. ชีวประวัติผสู้ ูงอายุ (คุณยายสีกา ทันวงษา)

ชอ่ื : นางสีกา ทนั วงศ์ษา
วนั เดอื นปเี กิด : 14 กนั ยายน 2467
อายุ : 97 ปี
ที่อยู่ : 165 หมู่ 5 ตำบลห้วยมว่ ง อำเภอภผู ามา่ น จงั หวัดขอนแกน่
สถานภาพ : สมรส
สามี : นายกอ้ น ทนั วงษา
จำนวนบตุ ร : 7 คน

1. นายปญั ญา ทันวงษา อาชีพเกษตรกร 5. นายซาว ทันวงษา อาชีพเกษตรกร
2. นายอ่อนตา ทันวงษา อาชพี เกษตรกร 6. นายจาว ทันวงษา อาชีพเกษตรกร
3. นายรวม ทนั วงษา อาชีพเกษตรกร 7. นายยทุ ธพงค์ ทันวงษา อาชพี เกษตรกร
4. นางบัวสอน ทันวงษา อาชีพเกษตรกร
โรคประจำตัว : ไมม่ ี
ปัจจุบันคุณยายอายุ 97 ปี คุณยายยึดหลักพึ่งมาตนเองให้มากที่สุดไม่ให้เป็นภาระกับบุตรและ
ลูกหลานคุณยายยึดหลัก 3 อ. ในการดำรงชีวิต อาหาร อารมณ์ ออกกำลังกาย คุณยายมีสุขภาพ
รา่ งกายแข็งแรงไมม่ โี รคประจำตัว