6321126012-ชนาธินาถ-สุทธิชาติ-เลขที่12-D1-พ็อกเก็ตบุ๊ค

พระพุทธชินราชนงามเลิศถินกาํ เนิดพระนเรศวรสองฝงน่านล้วนเรือนแพหวานฉาํ แท้กล้วยตาก
ถํา แ ล ะ นํา ต ก ต ร ะ ก า ร ต า

เมอื งสองแคว

พิษณุโลกเปนจังหวัดใหญอยูในเขตภาคเหนือตอน
ลางหางจากกรุงเทพมหานครประมาณ 377
กิโลเมตรมีพื้นที่ทั้งหมด 18,015.85 ตาราง
กิโลเมตร ลักษณะภูมิประเทศมีภูเขาและท่ีราบ
สลับปาไมในเขตตะวันออกนอกน้ันเปนที่ราบลุม
อยูโดยทั่วไป มีแมน้าํ สาํ คัญไหลผานสองสายคือ
แมนํ้านานและแมนา้ํ ยม แบงการปกครองออก
เปน 9 อาํ เภอ อาํ เภอเมืองพิษณุโลก อาํ เภอ
นครไทย อาํ เภอชาติตระการ อําเภอบางระกาํ
อาํ เภอบางกระทุม อําเภอพรหมพิราม อาํ เภอ
วัดโบสถ อาํ เภอวังทองและอาํ เภอเนินมะปราง

เ มื อ ง ส อ ง แ ค ว

พอ็ กเก็ตบุค การทอ งเทยี่ วเชงิ ประวตั ิศาสตรเลมนี้จัดทาํ ขนึ้
เพอื่ นาํ เสนอขอ มลู ของสถานท่วี ดั ทีน่ าสนใจในจังหวัดพิษณโุ ลก
โดยคณะผจู ัดทําไดร วบรวมภาพที่เปนจดุ เดนของสถานท่มี าใส
ลงพอ็ กเกต็ บุคเพื่อดงึ ดูดใหผูที่สนใจในการเดินทางทอ งเทยี่ ว
เขา ไปทองเทยี่ วในสถานท่นี น้ั ๆ

ผจู ดั ทาํ หวังเปนอยางยิ่งวาพ็อกเกต็ บคุ เลม น้ีจะเปน
ประโยชนต อ ผูท ่สี นใจในสถานท่ีทอ งเท่ยี วเชิงประวตั ศิ าสตรใ น
จังหวัดพิษณโุ ลก หากเกิดขอ ผดิ พลาดประการใด ตอ งขออภยั มา
ณ ที่นด้ี วย

ผจู ัดทํา
ชนาธินาถ สุทธชิ าติ
(นางสาวชนาธนิ าถ สุทธิชาต)ิ

เ มื อ ง ส อ ง แ ค ว

สารบั ญ

แผนท่ีทอ งเที่ยวจังหวดั 1

รูจกั เมืองพษิ ณโุ ลก 2

การเดนิ ทาง 5

วัดพระศรรี ตั นมหาธาตุวรมหาวิหาร 7

วดั นางพญา 13

วดั ราชบูรณะ 22

วดั จนั ทรต ะวันตก 28

เมอื งสองแคว | 1

รู จั ก เ มื อ ง เมอื งสองแคว | 2

พิ ษ ณุ โ ล ก

เมอื งทีม่ ีประวตั ศิ าสตรย าวนานควบคกู บั ประเทศไทย
โดยมชี ่ือเรียกตางๆ กนั ในศิลาจารึก ตาํ นาน นิทานและพงศาวดาร
เชน สองแคว สระหลวง สองแควทวิสาขะ ไทยวนที ฯลฯ โดยทีต่ ้งั ตวั
เมืองเกา อยูบรเิ วณวัดจุฬามณี หลกั ฐานการสรางเมอื งพิษณุโลกมีมา
แตพทุ ธศตวรรษท่ี 15 สมัยขอมมอี าํ นาจปกครองแถบนี้ แตเ ดิมมชี ่ือ
เรยี กวา “เมอื งสองแคว” เน่ืองจากเมืองนต้ี งั้ อยูระหวา งแมน้าํ นา น
และแมนา้ํ แควนอ ย หรอื บริเวณทต่ี ั้งของวดั จุฬามณใี นปจ จบุ ัน เมือ่
ประมาณป พ.ศ. 1900 สมเด็จพระมหาธรรมราชาลิไท แหงกรุง
สุโขทัย ไดโปรดเกลาฯ ใหยา ยเมอื งมาต้งั อยู ณ ตัวเมอื งปจ จุบนั โดยมี
ฐานะเปนเมอื งลูกหลวง

สมัยอยธุ ยา เมอื งพษิ ณโุ ลกทวคี วามสําคัญมากขน้ึ เพราะเปนเมือง
กึง่ กลางระหวา งกรงุ ศรีอยธุ ยาและอาณาจักรฝา ยเหนือ สมเด็จพระบรม
ไตรโลกนารถทรงปฏิรูปการปกครองและไดเ สด็จมาประทบั ที่เมอื งน้ีต้งั แต
พ.ศ. 2006 จนสนิ้ รชั กาลในป พ.ศ. 2031 ชวงนัน้ พษิ ณโุ ลกเปนราชธานี
แทนกรงุ ศรอี ยธุ ยานานถึง 25 ป หลังรัชสมยั ของพระองค พิษณโุ ลกมี
ฐานะเปน เมืองลูกหลวง เปนหนา ดานสําคัญทจ่ี ะสกดั ก้ันกองทัพพมา เมอื่
ครง้ั พระนเรศวรมหาราชดํารงฐานะพระมหาอุปราชครองเมืองพิษณโุ ลก
ระยะน้ันไทยตกเปน เมอื งข้ึนของพมา สมเดจ็ พระนเรศวรไดทรงรวบรวม
ชายฉกรรจชาวพิษณโุ ลกกอบกูอ สิ รภาพชาติไทยไดในป พ.ศ. 2127

รู จั ก เ มื อ ง เมอื งสองแคว | 3

พิ ษ ณุ โ ล ก

ในสมัยกรุงธนบุรี พิษณโุ ลกเปนสถานท่ี
ตั้งมนั่ รบั ศกึ พมา เมือ่ ครั้งกองทัพของอะ
แซหวนุ กี้มาตีเมอื งพิษณุโลก ในป พ.ศ.
2318 อะแซหวนุ ก้ีตองเผชญิ การตอ สู
อยางทรหดกบั เจา พระยาจกั รแี ละ
เจาพระยาสุรสีหถ ึงขนาดตองขอดูตัว และ
ไดท ํานายเจาพระยาจักรวี า ตอ ไปจะไดเ ปน
กษตั รยิ 

ในสมัยรัตนโกสนิ ทร พระบาทสมเด็จพระพุทธ
ยอดฟาจฬุ าโลกไดท รงดาํ ริใหร ือ้ กาํ แพงเมือง
พิษณุโลก เพื่อไมใหข า ศึกใชเ ปน ทม่ี ั่น ครั้นถงึ ป
พ.ศ. 2437 พระบาทสมเดจ็ พระจุลจอมเกลา
เจา อยูหัวโปรดเกลาฯ ใหยกฐานะเมอื งพษิ ณุโลก
ข้ึนเปนมณฑลเรียกวา มณฑลพิษณโุ ลก ตอ มา
เมอ่ื ยกเลิกการปกครองแบบมณฑลแลว
พิษณโุ ลกจงึ มฐี านะเปนจังหวดั เรื่อยมาจนปจ จบุ นั
จงั หวดั พิษณโุ ลกเปน เมอื งทมี่ ีประวัติศาสตรอ นั
ยาวนาน มีอายุประมาณ 400ป

รู จั ก เ มื อ ง
พิ ษ ณุ โ ล ก

จังหวัดพษิ ณุโลก ต้ังอยูภาคเหนอื ตอนลาง หางจากกรุงเพทมหานคร 377 กโิ ลเมตร มี
พื้นทปี่ ระมาณ 10,815.854 ตารางกิโลเมตร จงั หวัดพิษณุโลกเปนจดุ ศูนยก ลางดานการ
คมนาคมของภมู ภิ าคอนิ โดจีน โดยเปนจดุ เช่อื มตอ ระหวางอินโดจีน ไดร บั การขนานนามวา

เปน พิษณโุ ลกเมอื งบรกิ ารส่แี ยกอนิ โดจนี ” คอื เมือง ดานัง ยางกุง

เปนศนู ยกลางเปน ศูนยก ลางการคาขนาดใหญมีธนาคารพาณิชยกวา 30 แหง มโี รงแรม
ภตั ตาคาร จาํ นวนกวา 127 แหง มีแมน า้ํ สาํ คัญ คอื แมนาํ้ นาน ไหลผานตัวเมือง การ

คมนานคมสะดวก สามารถเดินทาง โดยเครื่องบนิ รถไฟ และรถยนต

เมืองสองแคว | 4

การเดินทาง

จากกรงุ เทพฯ ใชทางหลวงหมายเลข 1 ถนนพหลโยธนิ ถงึ วังนอยแลว แยกเขา ทางสายเอเชยี วัดพระศรีรัตนมหาธาตุ
หลวงหมายเลข 32 ผานอยุธยา อางทอง สงิ หบรุ ี ชัยนาท เขา นครสวรรค แลวใชเ สน ทางสาย วรมหาวิหาร (วัดใหญ)
117 ตรงสพู ิษณุโลก รวมระยะทาง 377 กโิ ลเมตร เปน เสนทางทสี่ ะดวกทส่ี ุด? หรือจากสิงหบุรี
ใชทางหลวงหมายเลข 11 สายอนิ ทรบุร-ี ตากฟา จนถงึ ทางหลวงหมายเลข 12 สายพษิ ณุโลก- อุ ทยานแห่งชาติ
หลมสัก ทเ่ี ขตอําเภอวังทอง เล้ยี วซายไปอีก 17 กิโลเมตร เขา สูพษิ ณโุ ลกรวมระยะทางประมาณ ภูหินรอ่ งกล้า
450 กโิ ลเมตร หากใชเ สน ทางที่ผา นเพชรบรู ณแ ละหลม สกั แยกซายเขาทางหลวงหมายเลข 12
สายหลมสกั -พิษณุโลก ระยะทางประมาณ 100 กโิ ลเมตร จะผา นแหลง ทอ งเที่ยวสองขา งทาง วัดนางพญา
หลายแหง
เมอื งสองแคว | 5
จากสถานขี นสง่ หมอชติ 2 มีบริการรถโดยสารธรรมดา และรถโดยสาร ปรบั อากาศไปยัง
พษิ ณุโลกตลอดวนั สอบถามรายละเอยี ดไดที่ บรษิ ัท ขนสง จาํ กัด โทร. 0 2936 2852-66
หรอื www.transport.co.th และท่ีสถานีขนสง พิษณุโลก โทร. 0 5524 2430 รถประจาํ ทาง
ปรับอากาศ ตดิ ตอ พษิ ณโุ ลกยานยนตท ัวร โทร. 0 2936 2924-5 หรือ 0 5525 8647 เชิด
ชยั ทัวร โทร. 02936 0198-9 หรือ 0 5521 1922 วนิ ทวั ร โทร. 0 2936 3753
หรอื 0 5525 2617

การเดินทาง

การรถไฟแหง ประเทศไทย จดั บรกิ ารรถดว นพเิ ศษ (สปรนิ เตอร) รถเรว็ วดั จนั ทรตะวนั ตก
และรถธรรมดา จากกรุงเทพฯ ไปพษิ ณุโลกทกุ วัน สอบถามรายละเอียด วัดทามะปราง
ไดที่ โทร. 1690, 0 2220 4334, 0 2220 4444 สถานรี ถไฟ
พษิ ณุโลก โทร. 0 5525 8005 หรอื www.railway.co.th

มเี ทยี่ วบนิ ระหวา งกรุงเทพฯ-พิษณุโลก ไดแก สายการบนิ แอรเ อเชีย ศาลสมเดจ็ พระนเรศวร
www.airasia.com สอบถามรายละเอียดไดท่ี 02-515-9999 และ
สายการบนิ นกแอร สอบถามรายละเอยี ดไดที่ 1318 เมอื งสองแคว | 6
www.nokair.com

เมอื งสองแคว | 7

1 . พ ร ะ วิ ห า ร ห ล ว ง ป ร ะ ดิ ษ ฐ า น พ ร ะ พุ ท ธ ชิ น ร า ช

พ ร ะ วิ ห า ร พ ร ะ พุ ท ธ ชิ น ร า ช เ ป น วิ ห า ร ท ร ง โ ร ง เ ป น ที่ ป ร ะ ดิ ษ ฐ า น

พ ร ะ พุ ท ธ ชิ น ร า ช ซึ่ ง นั บ ถื อ กั น ว า เ ป น พ ร ะ พุ ท ธ รู ป ท่ี ง ด ง า ม ที่ สุ ด อ ง ค

ห นึ่ ง ใ น โ ล ก ตั ว พ ร ะ วิ ห า ร ส ร า ง ม า ต้ั ง แ ต ส มั ย ก รุ ง สุ โ ข ทั ย แ ล ะ ไ ด รั บ

ก า ร บู ร ณ ะ ใ ห มี ส ภ า พ ดี ม า ต ล อ ด จ น ถึ ง ส มั ย ป จ จุ บั น พ ร ะ วิ ห า ร ห ลั ง

นี้ จึ ง เ ป น ส ถ า ป ต ย ก ร ร ม ส มั ย ก รุ ง สุ โ ข ทั ย ท่ี มี ค ว า ม ส ง า ง า ม ส ม ส ว น

แ ล ะ ยั ง ค ง ส ภ า พ ส ม บู ร ณ ดี ท่ี สุ ด แ ห ง ห น่ึ ง ข อ ง ไ ท ย มี บ า น ป ร ะ ตู

ป ร ะ ดั บ มุ ก 2 บ า น คู ก ว า ง 1 เ ม ต ร สู ง 4 . 5 0 เ ม ต ร เ ป น บ า น

ป ร ะ ตู ป ร ะ ดั บ มุ ก โ บ ร า ณ ที่ ง ด ง า ม ท่ี สุ ด แ ห ง ห นึ่ ง ตั ว บ า น ป ร ะ ตู มุ ก

ส ร า ง ข้ึ น ใ ห ม เ มื่ อ พ . ศ . 2 2 9 9 ส มั ย พ ร ะ เ จ า บ ร ม โ ก ศ แ ล ะ ไ ด ท ร ง

นาํ บ า น ป ร ะ ตู ไ ม แ ก ะ ส ลั ก เ ดิ ม ไ ป ถ ว า ย เ ป น บ า น ป ร ะ ตู พ ร ะ วิ ห า ร

พ ร ะ แ ท น ศิ ล า อ า ส น ภ า ย ใ น วิ ห า ร ป ร ะ ดิ ษ ฐ า น พ ร ะ พุ ท ธ ชิ น ร า ช

ห รื อ เ รี ย ก ว า

" ห ล ว ง พ อ ใ ห ญ " เ ป น พ ร ะ พุ ท ธ รู ป ป า ง ม า ร วิ ชั ย เมอื งสองแคว | 8

ทธรูปหลอดวยสาํ ริด ปางมารวิชัย ศิลปะสุโขทัยตอนปลาย หนาตักกวาง
5 ศอก 1 คืบ 5 นิ้ว สูง 7 ศอก หลอในสมัย พระมหาธรรมราชาที่
1(พญาลิไท)ซึ่งไดสรางพระพุทธชินราชพรอมกับพระพุทธชินสีห และพระ
ศรีศาสดาฐานชุกชีปมเปนรูปบัวควา่ํ บัวหงาย เดิมไมไดลงรักปดทอง ไดมี
การปดทองคร้ังแรกในรัชสมัยสมเด็จพระเอกาทศรถคราวเสด็จ
พระราชดําเนินมา นมัสการ พระพุทธชินราช เมื่อป พ.ศ. 2146
พระพุทธชินราช เปนพระพุทธรูปองคประธาน ของวัดพระศรีรัตนมหาธาตุ
วรมหาวิหาร เปนพระพุทธรูปท่ีมีพุทธลักษณะงดงามที่สุดในประเทศไทย
เสนรอบนอกพระวรกายออนชอย พระพักตรคอนขางกลม พระขนงโกง
พระเกตุมาลาเปนรูปเปลวเพลิง มีลักษณะพิเศษเรียกวาทีฆงคุลี คือที่
ปลายน้ิวพระหัตถท้ังส่ีน้ิวยาวเสมอกัน ซุมเรือนแกวทาํ ดวย ไมแกะสลัก
สรางในสมัยอยุธยา แกะสลักเปน รูปมกร (ลําตัวคลายมังกรแตมีงวง
คลายชาง) อยูตรงปลายซุม และมีลําตัวเหรา (คลายจรเข) อยูตรงกลาง
ซุม มีเทพอสุราปกปองพระองคอยูสองตน คือ ทาวเวสสุวัณ และอารวก
ยักษในตาํ นาน การสราง พระพุทธชินราชกลาววา พระพุทธชินราชสรางใน
สมัยพระศรีธรรมไตรปฎก(พระยาลิไท)ไดสรางขึ้นพรอมกับพระพุทธชินสีห
และพระศรีศาสดา โดยใชชางจากเมืองศรีสัชนาลัย และเมืองหริภุญชัย ใน
การเททองปรากฏวาหลอไดสาํ เร็จเพียงสององค สวนพระพุทธชินราชทอง
แลนไมตลอด ตองทาํ พิมพหลอใหมถึงสามคร้ัง ครั้งสุดทายพระอินทรได
แปลงกาย เปนชีปะขาวมา ชวยเททองหลอ เมื่อวันพฤหัสบดี ข้ึนสองคา่ํ

เดือนหก ปมะเส็ง นพศก จุลศักราช 319 จึงหลอเไดมสือําเงร็จสบอรงิบแูรณคว | 9

บานประตูประดับมุก
ทีทางเข้าพระวหิ ารด้านหน้า สรา้ งขึนเมือ
พ.ศ. 2299 เปนฝมือชา่ งหลวงสมัยอยุธยา
ตอนปลาย ในรชั สมัยของสมเด็จ
พระเจ้าอยู่หวั บรมโกศ ตรงกลางประตูมีสัน
อกเลาประดับลวดลายพุ่มข้าวบิณฑ์ สองข้าง
เปนลายกนกก้านแย่ง ชว่ งกลางอกเลามีรูป
สีเหลียมขนมเปยกปูน เรยี กวา่ “นมอกเลา”
เปนรูปบุษบก มีรูปพระอุณาโลมซงึ เปน
สัญลักษณ์ของพระพุทธองค์ประดิษฐานบน
บัลลังก์อยู่ในบุษบก สองข้างเปนรูปชุมสาย
ซงึ เปนเครอื งสูงชนิดหนึง เปนรูปฉัตรสาม
ชนั ใต้ฐานบุษบกมีหนุมานแบกฐานไว้

ส่วนเชงิ ล่างของอกเลาทําเปนรูป
กุมภัณฑ์ยืนถือกระบองท่าสาํ แดงฤทธิ
ส่วนลวดลายบานประตูเปนลายกนกที
มีภาพสัตวห์ มิ พานต์ เชน่ ราชสีห์
คชสีห์ เหมราช ครุฑ กินรรี าํ และภาพ
สัตวอ์ ืน ๆ และยังมีลาย “อีแปะ” ด้าน
ละ 9 วงมัดนกหชู า้ งประกอบชอ่ งไฟ
ระหวา่ งวงกลม หรอื วงกลมเปนลาย
กรุยเชงิ มีลายประจาํ ยามก้ามปูประดับ
ขอบรอบบานประตู เดิมบานประตูวหิ าร
พระพุทธชนิ ราชทําด้วยไม้สักแกะสลัก
เมือทําบานประตูประดับมุกเสรจ็ แล้ว
บานประตูเก่าได้นาํ ไปประดับประตูวหิ าร
พระแท่นศิลาอาสน์ จังหวดั อุตรดิตถ์

เมอื งสองแคว | 10

พ ร ะ เ ห ลื อ เมอื งสองแคว | 11
หลังจากสรางพระพุทธชินราช พระพุทธชิน
สีห และพระศรีศาสดาแลว พระยาลิไท
รับสั่งใหชางนาํ เศษทองสัมฤทธิ์ท่ีเหลือนํามา
รวม กันหลอพระพุทธรูปปางมารวิชัย ขนาด
เล็ก หนาตัก กวาง 1 ศอกเศษ เรียกชื่อ
พระพุทธรูปน้ีวา “พระเหลือ”เศษทอง ยัง
เหลืออยูอีก จึงไดหลอพระสาวกยืนอยู 2
องค สวนอิฐที่กอเตาสําหรับหลอมทองใน
การหลอพระพุทธรูป นํามารวม กันบนชุกชี
(ฐานชุกชี) พรอมกับปลูกตนมหาโพธ์ิ 3 ตน
ลงบนชุกชี เรียกวา โพธ์ิสามเสา ระหวางตน
โพธิ์ไดสรางวิหารนอยข้ึนมา 1 หลัง
อัญเชิญพระเหลือ กับสาวกเขาไป
ประดิษฐานอยู เรียกวา พระเหลือ
พระปรางค
องคพระปรางคต้ังอยู ณ ศูนยกลางของวัด
เปนพระปรางคประธาน และเปนปูชนีย
สถานท่ีสาํ คัญที่สุดของวัด การกอสรางพระ
ปรางค ของพระมหาธรรมราชาท่ี 1
(พระยาลิไท) ไดทําตามคตินิยมของหัวเมือง
ราชธานี ของอาณาจักรสุโขทัยในสมัยนั้น
คือประสงคให พระปรางคเปนหลักเปน
ประธานของวัด และเปนท่ีประดิษฐาน
พระบรมสารีริกธาตุ รูปแบบของพระปรางค
เมื่อเร่ิมสรางสันนิษฐานวา เปนเจดียทรง
ด อ ก บั ว ตู ม โ ด ย ส ร า ง ค ร อ บ พ ร ะ ส ถู ป เ จ ดี ย ท่ี
สรางในรัชสมัยของพอขุนศรีนาวนาํ ถม เมื่อ
สมเด็จพระบรมไตรโลกนาถ ข้ึนไป ครอง
ราชยที่เมืองพิษณุโลก ไดโปรดใหบูรณะพระ
ปรางคโดยดัดแปลงพระเจดีย ไดใหเปนรูป
แบบพระปรางคแบบ ขอมตาม พระราชนิยม
ใ น ส มั ย ก รุ ง ศ รี อ ยุ ธ ย า

พระวิหารพระเจา เขา นพิ พาน

วิหารพระเจาเขานพิ พาน เปน วิหารขนาดกลาง

ตงั้ อยทู างทิศใตข องวหิ ารพระพุทธชินราชนอกเข

ตระเบียงคต ภายในประดิษฐานหบี ปด

ทอง(สมมุต)ิ บรรจุพระบรมศพองคส มเดจ็ พระ

สมั มาสัมพุทธเจา ทาํ ดวยศลิ าตงั้ อยูบนจิตรากา

ธานประดบั ดวยลวดลายลงรกั ปด ทองรอ ง

กระจกสวยงาม ทีป่ ลายหีบมีพระบาทท้งั สองยนื่

ออกมา และบรเิ วณดานหนา หรือ ดานทาย

หีบพระบรมศพ มีพระมหากสั สปะเถระ นง่ั

นมัสการพระบรมศพ ซงึ่ นบั วาเปนโบราณวตั ถทุ ่ี

สําคญั ของวัดพระศรรี ัตนมหาวรวหิ าร โดยผู

สรางถอื คติ วา เปนการจําลองสังเวชนยี สถาน

ของพระพทุ ธเจา คาดวา มีเพียงหงเดยี วใน

ประเทศไทย

พระวิหารพระอฏั ฐารส

บรเิ วณหลงั วหิ ารพระพทุ ธชนิ ราช มีพระอัฏฐารส

ซง่ึ เปน พระพุทธรูปยืนปางหา มญาติสงู 18 ศอก

(ประมาณ 10 เมตร) สรา งในสมยั เดยี วกบั

พระพุทธชนิ ราช ในราว พ.ศ. 1800 เดิม

ประดิษฐานอยใู นวหิ ารใหญแตวหิ ารไดพ งั ไปจน

หมดเหลือ เพยี งเสาท่ีกอดว ยศลิ า แลงขนาด

ใหญ 3 – 4 ตน และเนินพระวิหารบางสว น

เรียกวา “เนนิ วหิ ารเกา หอ ง” ในปจ จุบันกรม

ศิลปากรไดทําการบูรณะ ขดุ แตง ทางโบราณคดี

ในบรเิ วณทเ่ี รยี กวา “เนนิ วิหารเกาหอง” ซึ่งขุด

พบฐานพระวิหารเดิมและพระพุทธรปู วัตถุ

โบราณจาํ นวนหนึ่ง เมอื งสองแคว | 12

เมอื งสองแคว | 13

วดั นางพญา สนั นิษฐานวา ผสู รา งพระนางพญาคอื พระวสิ ทุ ธิกษตั รยี  พระ มเหสีของพระ
มหาธรรมราชา และทรงเปน พระราชมารดาของสมเดจ็ พระนเรศวรมหาราช พระองคท รง
สรางพระนางพญาข้นึ ในคราวบูรณปฏิสังขรณวัดราชบูรณะ ราวป พ.ศ. 2090 – 2100
ขณะนน้ั พษิ ณุโลกเปนเมอื งลกู หลวง และพระองคดํารงพระอสิ รยิ ยศเปน แมเ มอื งสองแคว
และพระมหาธรรมราชาทรงพระอิสริยยศที่ พระอุปราช แหงแผน ดินพระมหาจักรพรรดิ
กรุงศรีอยุธยา พน้ื ที่ตดิ กับวัด พระศรรี ัตนมหาธาตวุ รมหาวหิ าร (วัดใหญ) โดยมีถนนจา
การบุญคนั่ กลาง นอกจากน้ันอยตู ิดกับวัดราชบรู ณะ แตปจ จุบันถนนสายมติ รภาพตดั ผา น
ทาํ ใหว ัดนางพญากบั วดั ราชบูรณะ ตง้ั อยคู นละฝงถนน ไดขึ้นทะเบยี นโบราณสถาน ในวันที่
27 กนั ยายน 2479 เฉพาะวิหาร ปจจบุ ันเปน อโุ บสถ และเจดียยอมุมไมสิบ 2 องค

เมืองสองแคว | 14

สาํ หรับประวัติ เมอื งสองแคว | 15
วัดนางพญา
สมเด็จเจา ฟา กรมพระยานริศรานุวดั ติวงศ
เมอ่ื 13 พฤษภาคม ร.ศ. 120
(พ.ศ. 2444) ความวา ออกจากศาลา
การเปรียญไปวัดนางพญาดรู ะฆังใหญปาก
กวา งประมาณ 2 ศอก เปน ระฆังญวนทํา
ดวยเหล็ก แลว ไปดูวิหาร เลก็ กวา วัดราช
บรู ณะหนอยหนง่ึ นอกจากนีพ้ ระบาท
สมเด็จพระจุลจอมเกลาเจาอยูหวั ไดเ สด็จ
พระราชดําเนนิ ยังวัดนางพญาเมื่อ 16
ตลุ าคม ร.ศ. 120 (พ.ศ. 2444) เมื่อ
เสร็จการจุดเทยี นชัยแลว ไปดูวดั นาง
พระยา ซึ่งอยูตดิ ตอ กับวดั มหาธาตุ
วรมหาวิหาร (วัดใหญ)

ดานหลงั พระอโุ บสถ มเี จดยี ยอมุมไมสบิ สององคใ หญ มีขนาดฐานกวาง 9.10+9.10 เมตร สงู
11.60 เมตร ยังปรากฏชัน้ ฐานแขงสงิ หอ ยสู องชัน้ สภาพคอ นขา งชํารดุ ทรุดโทรม ลักษณะศลิ ปะ
อยธุ ยาตอนปลายตอรัตนโกสนิ ทรตอนตน สว นเจดียยอมมุ ไมสิบสิงเล็ก มขี นาดฐานกวาง
3.70+3.70 เมตร สูง 7.95 เมตร ยังปรากฏฐานแขง สิงหร องรบั องคระฆังอยแู ละบัวกลมุ ดา นบน
ยอดเหนอื ชน้ั บังลังกข้นึ สภาพคอนขา งชํารดุ แตกหักไมต า งกนั
วัดนางพญาแหงเดมิ ทไี มม พี ระอุโบสถ จะมเี พียงแตพ ระวหิ ารเปนอาคารกอ อฐิ ถอื ปนู บบทรงโรง มี
6 หองสถาปต ยกรรมศิลปะสมยั สโุ ขทัย มพี ระพุทธรปู ประธานเปนปนู ปน ศิลปะ
สุโขทัย ฝาผนังดานหลงั เขยี นภาพไตรภมู ิ สวนฝาผนังดา นหนาเขียนภาพพระพุทธประวัติ จน
กระทง่ั ในป พ.ศ. 2515 พระครบู วร ชินรัตน (มว น) เจา อาวาสวัดนางพญาไดบ รู ณะแปลงพระ
วิหารหลังนีใ้ หเปนพระอโุ บสถ โดยการกอสรา งข้นึ ใหมหมดท้ังหลงั กวา ง 10.50 เมตร ยาว 20
เมตร ทําใหไมสามารถทจี่ ะศกึ ษาสภาพของพระวิหารโบราณหลงั เดิมไดเลย พระบาทสมเดจ็
พระเจา อยหู ัว รชั กาลปจ จบุ ันพระราชทานพระฤกษการสรา งอโุ บสถ ณ วันพธุ ที่ 19 มกราคม
พ.ศ.2521 ไดรบั พระราชทานวิสงุ คามสีมาวนั ท่ี 24 มกราคม พ.ศ.2506

เมอื งสองแคว | 16

นางพญาแหงเดิมทไี มม ีพระอโุ บสถ จะมีเพยี งแตพ ระวหิ ารเปนอาคารกอ อิฐถอื ปูนบบทรง

โรง มี 6 หอ งสถาปตยกรรมศิลปะสมัยสโุ ขทัย มพี ระพุทธรปู ประธานเปน ปูนปน ศิลปะ

สโุ ขทัย ฝาผนงั ดา นหลงั เขียนภาพไตรภูมิ สว นฝาผนังดานหนา เขียนภาพพระพทุ ธประวตั ิ

จนกระทั่งในป พ.ศ. 2515 พระครบู วร ชินรตั น (มว น) เจาอาวาสวัดนางพญาไดบ ูรณะ

แปลงพระวหิ ารหลงั นใ้ี หเปนพระอุโบสถ โดยการกอ สรา งขนึ้ ใหมหมดทงั้ หลงั กวา ง 10.50

เมตร ยาว 20 เมตร ทาํ ใหไ มส ามารถทจ่ี ะศกึ ษาสภาพของพระวิหารโบราณหลงั เดิมไดเ ลย

พระบาทสมเดจ็ พระเจา อยหู ัว รัชกาลปจจุบนั พระราชทานพระฤกษการสรา งอุโบสถ ณ วนั

พุธท่ี 19 มกราคม พ.ศ.2521 ไดร บั พระราชทานวิสุงคามสมี า เมอื งสองแคว | 17

สวนการขดุ พบในกรุคร้ังแรกเมือ่ พ.ศ. 2444 พระ
พิมพน างพญาถกู บรรจุไวบนหอระฆังของเจดยี  ซ่งึ
อยทู างดา นทศิ ตะวันตกของวัด ตอ มาเมอ่ื เจดียห ัก
พังลงมา พระนางพญา จึงตกลงมาปะปนกบั ซาก
เจดีย และกระจายทัว่ ไปในบริเวณวัด ซ่งึ เปนปท ่ี
พระบาทสมเดจ็ พระจลุ จอมเกลา เจา อยูหัวเสด็จ
เมืองพษิ ณโุ ลก เพือ่ ทอดพระเนตรการหลอ
พระพทุ ธชนิ ราชจําลอง และศาลาเล็กทีส่ รา งไว
เพือ่ รบั เสด็จ การพบกรุพระนางพญาดังกลาว ไดมี
การนําทลู เลา ฯ ถวาย สว นหนึง่ นํากลบั ไปที่
กรุงเทพ แตยังเหลอื อยทู ว่ี ัดอีกจํานวนมาก และใน
พ.ศ. 2497 มกี ารพบกรุวดั นางพญาตรงซากปรกั
หักพังหนากฏุ สิ มภารถนอม เจาอาวาส ขณะขดุ
หลมุ เสามพี ระพิมพน างพญาจํานวนมาก แตผ ูคน
ไมไดเ กบ็ ไปเปนของตวั เอง ถกู ทิ้งไวภายในวัด
เหมอื นเดมิ แตภายหลังมผี ูคนเก็บไปเปนสมบตั ิ
ของตัวเองจนหมด เพราะเหน็ เปนพระเกา

เมืองสองแคว | 18

พระพิมพนางพญา เปนพระเนื้อดินเผา มีชือ่ เสียงโดง ดงั ซึ่งถกู จัดอยูใน
ชดุ “เบญจภาค”ี พระนางพญากาํ เนิดที่ “วดั นางพญา” พิษณุโลก
ความจริงวดั นางพญากเ็ ปน วัดทีม่ พี ืน้ ทตี่ ดิ กับ “วัดราชบรู ณะ ตอมา
ภายหลังไดส รา งถนนมติ รภาพผากลางเลยกลางทําใหว ัดทง้ั สองสองวดั
แยกจากกัน
สวนการคนพบพระนางพญาในยคุ หลงั ประมาณ พ.ศ.2470 องคพ ระ
เจดยี ดา นตะวันออก ของวดั นางพญาไดพ งั ลง เจาอาวาสในยุคนัน้ คือ
พระอธกิ ารถนอม ไดใ หชาวบาน และพระเณรชว ยกนั ขนเอาดนิ และ
เศษอฐิ เศษปูน จากซากเจดยี ล มนัน้ มาถมคนู า้ํ ตอมาอกี หลาย
ปกลายเปนดงกลว ย เม่อื เกิดสงครามโลกครง้ั ที่ 2 ในป พ.ศ.2485
ชาวบานไดหนีภยั สงคราม เขา ไปหลบอยูในดงกลว ย และไดท ําการขดุ
หลุมหลบภัย จึงพบพระพญากระจายตวั จมอยใู ตพ ้ืนดนิ และการพบ
กรุพระนางพญาครั้งสดุ ทา ยพบทีว่ ัดราชบูรณะ จงั หวดั NพOMิษAณDโุICลก| อ24กี
ครัง้ เมื่อมกี ารทําทอระบายนํ้า ในบรเิ วณวัดประมาณปเม พอื ง.สศอ.2งแ5ค3ว2| 19

ลักษณะของพระนางพญา
พระสว นใหญจ ะมเี น้ือหยาบ
ทีล่ ะเอยี ดออ นจะมีนอยกวามาก
มีทง้ั หมด 7 พิมพด วยกัน คือ
1. พิมพเ ขาโคง ถือเปน พิมพใหญ
พมิ พห น่ึง
2. พิมพเขา ตรง ถือเปนพิมพใ หญ
โดยเฉพาะพิมพเขาตรง แยกออกเปน
2 พมิ พด วยกนั คือ พมิ พเ ขาตรง
“ธรรมดา” กับพิมพเขาตรง “มอื ตก
เขา” แตทั้งสองพิมพถ ือวา อยูใ น
ความนยิ มเหมอื นกนั ทัง้ คู
3. พิมพอ กนนู ใหญ ถือเปน พิมพใ หญ
4. พมิ พส ังฆาฏิ ถอื เปน พมิ พก ลาง
5. พิมพอ กแฟบ (หรอื พิมพเ ทวดา)
ถือเปน พิมพเล็ก
6. พมิ พอกนนู เล็ก ถอื เปน พมิ พเ ล็ก
7. พิมพพ ิเศษ เชน พมิ พเ ขาบวง
พิมพใหญพ เิ ศษ

เมอื งสองแคว | 20

พระนางพญา ลกั ษณะของเนอื้ จะเหมือนกันหมด ผดิ กนั
แตพ ิมพท รงเทาน้ัน สวนทางดานพุทธคณุ นัน้ ยอดเยย่ี ม
ทางดานเมตตามหานิยม และแคลวคลาดเปน เลศิ สมกบั
เปนหนงึ่ ในหา ชดุ ของชดุ เบญจภาคีนนั้ เอง เปน พระดนิ เผา
ทม่ี เี นอ้ื หยาบที่สดุ ในบรรดาพระเนื้อดนิ ชดุ เบญจภาคี อกี
ทัง้ ยงั ฝงจมดิน ซงึ่ เปน ดนิ เหนียวริมนํา้ เปน เวลานานนบั
รอ ยป เน้ือพระจึงรกั ษาสภาพความแกรงไวไ ดเ ปน อยา งดี
จดุ เดน ของเน้อื พระนางพญา คอื มวลดินประเภทเมด็
ทรายที่แทรกปนอยใู นเน้อื เปน จาํ นวนมากเรียกกันวา เม็ด
แร ขนาดสณั ฐานของเม็ดทรายจะตอ งใกลเ คยี งกนั ทั่วองค
พระ เพราะเปนเนือ้ ทผี่ า นการกรองมาแลว

เมอื งสองแคว | 21

เมอื งสองแคว | 22

วดั ราชบรู ณะเปนวัดเกา แกโ บราณ ตั้งอยใู นใจกลางเมอื งพิษณุโลกบนฝงตะวนั ตกของ
แมน า้ํ นา น และไปทางทศิ ใตของวัดหลกั ของจงั หวดั วดั พระศรีรัตนมหาธาตวุ รมหาวหิ าร
วดั ราชบรู ณะเชื่อมตอ กบั วดั นางพญา สันนษิ ฐานวาสรา งข้ึนในสมัยสุโขทัยกอ นรัชสมัย
พระยาลิไท แตไมพ บหลกั ฐานทชี่ ดั เจน แตจากการคน ควาจากหลักฐานดงั ตอ ไปน้ี
ประวัตวิ ัดบนไมแผนปา ยของวัด มคี วามวา “วัดราชบูรณะเดิมไมปรากฏชอ่ื กอสรา งมา
นาน 1,000 ปเศษ
กอ นทพ่ี ระยาลิไทไดท รงบรู ณปฏิสังขรณ ดงั น้ันวดั นจี้ งึ ไดช ่อื วา “วดั ราชบรู ณะ” รวม
ความยาวนานถงึ ปจ จบุ นั ประมาณ 1,000 ปเศษ พระยาลิไททรงสรางพระพุทธชินราช
พระพทุ ธชนิ สหี  และพระศรีศาสดาแลว ทองยงั เหลืออยจู ึงไดห ลอพระเหลอื ขน้ึ และทรง
ทอดพระเนตรเหน็ วา วัดนีช้ ํารุดทรดุ โทรมมาก จงึ ไดบ รู ณะขน้ึ มาอีกครงั้ จึงไดนามวา
“ราชบูรณะ” ประกาศข้ึนทะเบยี นโบราณสถาน วันที่ 27 กนั ยายน 2479

เมอื งสองแคว | 23

พระวิหารหลวงวัดราชบรู ณะ
อาคารกอ อฐิ ถอื ปูน พืน้ วหิ ารยกสงู
จากพื้นดนิ สถาปต ยกรรมทรงโรง
9 หอง ศิลปะสมัยสุโขทยั ดานหนา

มรี ะเบยี งเสาหานรว มเรยี งใน
รองรบั 4 เสา มบี วั หวั เสาเปน บวั
2 ชนั้ มีกลบี ยาวสวนหลังคาสรา ง

แบบเดียวกันกับพระอุโบสถ

ภายในพระวิหารหลวง
ประดษิ ฐาน หลวงพอทองดํา
พระประธาน ซง่ึ เปน พระพทุ ธรูป
ปนู ปน ลงรักปดทองปางมารวิชยั
หนา ตกั กวา ง 4 เมตร สงู 5.50
เมตร ศลิ ปะสมัยสโุ ขทยั ทีช่ าว
บา นเรียกกนั วาหลวงพอทองดํา
ทศ่ี ักด์ิสทิ ธ์ิ มีคนกราบไวบ ชู าขอ
พรขอโชคขอลาภลว นไดผ ลกัน

เมอื งสองแคว | 24

ภายในพระวหิ ารหลวง
ประดิษฐาน หลวงพอทองดาํ พระ
ประธาน ซึง่ เปน พระพทุ ธรูปปนู ปน
ลงรกั ปด ทองปางมารวิชยั หนา ตัก
กวา ง 4 เมตร สงู 5.50 เมตร
ศลิ ปะสมัยสุโขทยั ท่ชี าวบานเรียก
กนั วา หลวงพอทองดํา ที่ศกั ด์ิสิทธ์ิ
มคี นกราบไวบ ูชาขอพรขอโชคขอ
ลาภลว นไดผ ลกนั ท้ังนัน้

ซ่ึงเปน พระพทุ ธรปู ปูนปนลงรักปด ทองปางมาร
วิชัย ศลิ ปะสมัยสโุ ขทยั ท่ีชาวบา นเรยี กกนั วา

หลวงพอทองดาํ ที่ศกั ดิ์สทิ ธ์ิ

เมอื งสองแคว | 25

พระอุโบสถวดั ราชบูรณะเปน การวางรูปโบสถแบงออก ภายในอโุ บสถเปน ภาพเขยี น เรื่องรามเกียรตแิ์ ละตอนท่ดี ที ่ีสดุ คอื
เปนหกหอ ง ประตหู นา หลงั ดานละสองประตหู ลงั หลงั คา ตอน ทศกัณฐส งั่ เมอื งทผ่ี นังดา นทิศเหนือ สวนดานลา งเปนเร่อื ง
มขุ หนา หลงั ปกนกคลมุ สองชัน้ ทรงน้ีเรยี กวา แบบทรง
โรง ลกั ษณะเปนแบบเกา สมยั อยุธยาและถูกซอมแซมมา กามกรีฑา ซงึ่ ไมพ บที่ใดมากอ น
หลายยคุ สมัย ภายในมเี สาหา นรว มในเรยี งอยูสองแถว
เพ่ือรับตัวขอ่ื หนาจวั่ เปน แบบเกาคอื แบบภควัม เชน เมืองสองแคว | 26
เดียวกบั จ่วั วิหารพระพทุ ธชินราช แปดเหลี่ยมเพ่อื รองรับ
รวยระกาทห่ี นาบนั โดยเฉพาะ ลํายองจึงไมท าํ วงแบบ
นาคสะดงุ หางหงสและนาคปรก ทาํ เปน นาคเบือน
ลกั ษณะความแหลมของแนวหลังคาเปนแบบเกา ท่ใี ชก บั
รวยระกา
ภายในอโุ บสถเปน ภาพเขียน เร่ืองรามเกยี รติ์และ
ตอนทด่ี ที ีส่ ุดคือ ตอน ทศกณั ฐสั่งเมืองทผี่ นังดานทิศ
เหนือ สวนดานลางเปนเรือ่ ง กามกรีฑา ซง่ึ ไมพ บท่ี
ใดมากอน นาจะเขยี นข้นึ ในรัชกาลท่ี 4 บางตอนถูก
นํ้าฝนเสยี หาย และพระประธานก็นับวางดงามมาก

ส ถ า น ที่ ที่ ย อ ด เ ยี่ ย ม ท่ี สุ ด ที่ ต อ ง ไ ป เ ห็ น แ ล ะ เ ป น ส ถ า น ท่ี ท่ี จุ ด เ ด่ น สาํ คั ญ อี ก อ ย่ า ง ใ น วั ด คื อ
จ ะ ต อ ง จ ด ไ ว ใ น ร า ย ก า ร ต อ ง ทํา สั ก ค รั้ ง ใ น ชี วิ ต ข อ ง คุ ณ เ จ ดี ย์ อ า ยุ เ กื อ บ 6 0 0 ป ย้ อ น
ห ลั ง ไ ป ถึ ง ส มั ย ส ม เ ด็ จ
พ ร ะ บ ร ม ไ ต ร โ ล ก น า ถ เ จ ดี ย์
ก ล่ า ว กั น ว่ า เ ป น ที ป ร ะ ดิ ษ ฐ า น
พ ร ะ บ ร ม ส า รีริก ธ า ตุ ข อ ง
พ ร ะ พุ ท ธ เ จ้ า ป จ จุ บั น ท า ง วั ด ไ ด้
มี ก า ร บู ร ณ ะ เ ป ลี ย น ก ร ะ เ บื อ ง
ห ลั ง ค า แ ล ะ ท า สี ข า ว ใ ห ม่ ทั ง
ห ลั ง ภ า ย ใ น พ ร ะ อุ โ บ ส ถ
ป ร ะ ดิ ษ ฐ า น พ ร ะ ป ร ะ ธ า น
พ ร ะ พุ ท ธ รู ป ป า ง ม า ร
วิ ชั ย ( ห ล ว ง พ่ อ ท อ ง สุ ข ) ศิ ล ป ะ
ส มั ย สุ โ ข ทั ย ป ร ะ ดิ ษ ฐ า น อ ยู่ บ น
ฐ า น ชุ ก ชี ก่ อ อิ ฐ ถื อ ปู น ชั น ล่ า ง
เ ป น ฐ า น เ ท้ า สิ ง ห์ 2 ชั น

น อ ก จ า ก นี ใ น บ ริ เ ว ณ ใ ก ล้
เ คี ย ง ยั ง มี พิ พิ ธ ภั ณ ฑ์ ที
ป ร ะ ดิ ษ ฐ า น พ ร ะ พุ ท ธ รู ป แ บ บ
สุ โ ข ทั ย ที ส ว ย ง า ม น อ ก จ า ก นี
ยั ง มี พิ พิ ธ ภั ณ ฑ์ ที แ ส ด ง
เ ห รี ย ญ เ ก่ า ธ น บั ต ร เ ค รื อ ง
ด น ต รี แ ล ะ วั ต ถุ ที ทํา ด้ ว ย แ ก้ ว
ผ นั ง ต ก แ ต่ ง ด้ ว ย จิ ต ร ก ร ร ม
ฝ า ผ นั ง ที วิ จิ ต ร ง ด ง า ม ร ว ม
ถึ ง ห อ ร ะ ฆั ง โ บ ร า ณ
พิ พิ ธ ภั ณ ฑ์ ที ส ร้ า ง ขึ น เ มื อ ไ ม่
น า น ม า นี พ ร้ อ ม กั บ ส ว น แ ล ะ มี
รู ป ป น ห ง ส์ ห ก ตั ว ยื น อ ยู่ ข้ า ง
ๆ พ ร ะ อุ โ บ ส ถ น อ ก จ า ก นี ยั ง
มี ศ า ล า ก า ร เ ป รีย ญ ใ น เ ข ต วั ด

เมืองสองแคว | 27

เมอื งสองแคว | 28

วดั จนั ทรตะวนั ตก
ตง้ั อยทู ี่ถนนวดั จนั ทร ตาํ บลในเมือง
ประวัติความเปน มา จากการสมั ภาษณพระครูฉออ น เตชะธรรมโม อายุ 63 ป
พรรษา 30 ไดเ ลาวา วัดจนั ทรต ะวนั ตก สรา งข้นึ เปน วัดนับต้งั แตว ันที่ 15
เมษายน พ.ศ.2400 แตเ ดิมบรเิ วณนเี้ ปนปาดงและมวี ัดเกา อยวู ดั หนึง่ มนี ามวา
“วัดรังเงนิ ” เปน วัดทมี่ มี าพรอ ม ๆ กับ การสรางเมืองพษิ ณุโลก ตอมาไดม ีนาย
เทศ นางดาํ ไดบ รจิ าคท่ีดนิ ใหเ ปน ท่ีสรางวดั จึงไดย ายจาก ที่เดิมของวัดรังเงิน
มาจดั สรางวัดใหมแ ละบรเิ วณนี้มีตน จนั อยูมากมาย จึงตง้ั ชอ่ื วา วัดจันทรต ะวนั
ตก สาํ หรับท่ีตง้ั วดั รังเงินกไ็ ดเปนที่ตั้งโรงเรยี นวดั จันทรต ะวนั ตกในปจจบุ นั

เมืองสองแคว | 29

พ็ อกเ ก็ ตบุ ค

Emagtravel. (ม.ป.ป.). วัดพระศรมี หาธาตวุ รมหาวหิ าร พระพุทธชินราช.
สบื คน ออนไลน 12 มีนาคม 2564.

จาก https://www.emagtravel.com/archive/watprasri-phitsanulok.html

Phitsanulok. (ม.ป.ป.). ท่มี าพิษณุโลก. สบื คน ออนไลน 12 มนี าคม 2564.
จาก http://www.phitsanulok.go.th/travel_p1.html

Phitsanulok. (ม.ป.ป.). วัดนางพญา. สืบคน ออนไลน 13 มนี าคม 2564.
จาก https://www.phitsanulokhotnews.com/2013/08/30/42420

Phitsanulok (2556). วัดราชบูรณะ. สบื คนออนไลน20 มนี าคม 2564
จาก https://www.phitsanulokhotnews.com/2013/09/02/42522

Tourwatthai (ม.ป.ป.) วดั จนั ทรตะวันตก. สบื คนออนไลน 14 เมษายน 2564.
จาก https://tourwatthai.com/watthai/watwaterfront/watchantawantok/