MORE INFORMATION ฝีฝีฝีฝีวัวั วั ณวั ณโโรรคค มมะะเเร็ร็ ร็ งร็ ง Abscess , Tuberculosis , Cancer Abscess , Tuberculosis , Cancer โรคฝีฝีฝี ภ ฝี ภายใน อาการเเละพยาธิธิ ธิ สธิ สภาพของโรคตามหลัลั ลั กลั กการเเพทย์ย์ ย์ เ ย์ เเผนปัปัปั จปั จจุจุจุ บั จุ บั บั นบั น สื่ิสื่ิสื่ิ อ สื่ิ อคคววาามมรู้รู้รู้รู้ จัจั จั ดจั ดทำทำทำทำโดย นันั นั กนั กศึศึ ศึ กศึ กษาหลัลั ลั กลั กสูสูสู ต สู ตรการเเพทย์ย์ ย์ เ ย์ เเผนไทยบับั บั ณบั ณฑิฑิ ฑิ ต ฑิ ต ชั้ชั้ ชั้ นชั้ นปีปี ปี ที่ ปี ที่ ที่ที่ 3
สาเหตุ การตรวจวินิ วิ นิ จฉัย ฉั อาการ Abscess การรัก รั ษา ฝีคือ….. มัก มั จะขึ้น ขึ้ เป็นตุ่ม หรือ รื ก้อนบวมแดงและปวด กด ถูกเจ็บ จ็ มีผ มี มหรือ รื ขนอยู่ตรงกลาง ขึ้น ขึ้ ใหม่ ๆ จะมี ลัก ลั ษณะ แข็ง ข็ ตุ่มนี้จ นี้ ะขยายโตขึ้น ขึ้ และเจ็บ จ็ มาก ต่อ มาค่อยๆนุ่ม ลงและกลัด ลั หนอง บางครั้ง รั้ เมื่อ มื่ ฝีเป่ง มากๆ อาจแตกเอง ได้ (หลัง ลั ฝีขึ้น ขึ้ ไม่กี่วั กี่ น วั หรือ รื 1-2 สัปสั ดาห์) แล้วอาการ เจ็บ จ็ ปวดจะทุเลา เกิดจากเชื้อ ชื้ แบคทีเรีย รี กลุ่ม Staphylococcus อาจติดต่อโดยการสัม สั ผัส ผั ถูกผู้ป่วยโดยตรง การตรวจร่างกาย เพื่อ พื่ ดูฝีบนผิวหนังนัแพทย์อ ย์ าจเก็บหนองไป ตรวจสอบเพาะเชื้อ ชื้ เพื่อ พื่ ระบุชนิดของแบคทีเรีย รี และวางแผนวิธี วิ ธี การรักรัษาที่เ ที่ หมาะสม การตรวจวินิ วิ นิ จฉัยฉัด้วยภาพถ่าย เช่น การอัลอัตราซาวด์ CT scan และ MRI เพื่อ พื่ ตรวจฝีในอวัยวัวะภายใน ใช้ผ้าชุบ ชุ น้ำ อุ่นจัด จั ๆ(ขนาดที่พ ที่ อทนได้อย่าร้อนจัด จั )ประคบวัน วั ละ2-3ครั้ง รั้ ครั้ง รั้ ละ10-15นาที ให้ยาแก้ปวดลดไข้(ยา) ให้ยาปฏิชี ฏิ ว ชี นะเช่นไดคล็อ ล็ กซาซิลลิน ลิ ไซโพรฟล็อ ล็ กซาซินโคอะม็อ ม็ กซิคลาฟ หรือ รื อิริ อิ โริ ทรไมซิน นาน5-7 วัน วั ถ้าฝีสุก สุ (ฝีนุ่มเต็ม ต็ ที่) ที่ อาจใช้เข็ม ข็ เจาะดูด ดู หรือ รื ผ่าระบายหนองออก พร้อมกับ กั ใส่ผ้าเป็นหมุด มุ ระบาย หนอง ชะล้างแผลและเปลี่ย ลี่ นหมุด มุ ทุก ทุ วัน วั จนกระทั่ง ทั่ แผลตื้น ตื้ ถ้าเป็นฝีรอบทวารหนัก นั ควรส่งโรงพยาบาล เพื่อ พื่ ผ่า ระบายหนองออก ฝี เป็นการอัก อั เสบของต่อมไขมัน มั เเละ ขุมขนพบได้บ่อยในคนทุกวัย วั ผู้ที่เ ที่ ป็น เบาหวานหรือ รื กินสเตียรอยด์เป็น ประจำ อาจเป็นฝีได้บ่อย ส่วนใหญ่มัก มั ขึ้น ขึ้ เพียงหัว หั เดียว บางรายอาจขึ้น ขึ้ หลายหัว หั ติดๆกัน กั 1
กลไกการเกิดฝี การอุดตัน ตั ของต่อมไขมัน มั หรือ รื ต่อมเหงื่อ งื่ ใต้ผิวหนัง นั รูขุมขนหรือ รื เซลล์ผิวหนัง นั ที่ต ที่ ายเเล้ว เชื้อ ชื้ โรคแทรกเข้าไปในต่อมดัง ดั กล่าว เชื้อ ชื้ โรคแทรกเข้าไปในต่อมดัง ดั กล่าว เกิดกระบวนการอัก อั เสบของระบบภูมิคุ้มกัน กั ร่างกาย เกิดเป็นฝีที่มี ที่ ก มี ารอัก อั เสบและโตขึ้น ขึ้ เรื่อ รื่ ยๆ กลุ่มเชื้อ ชื้ ที่ทำ ที่ ทำให้เกิดฝี Staphylococcus aureus และ Streptococcus Pyogenes เชื้อ ชื้ นี้จ นี้ ะก่อสารที่เ ที่ ป็นพิษเเละทำ ลาย เซลล์เนื้อเยื่อ ยื่ ภายในร่างกาย ระบบ ภูมิคุ้มกัน กั จะผลิตเซลล์เม็ดเลือด ขาวมาต่อสู้กับ กั เชื้อ ชื้ เซลล์บางส่วนที่ ตายจะคงอยู่ภายในที่ว่ ที่ ว่ างในฝีเกิด เป็นหนองสะสมในขณะที่ก ที่ ารติด เชื้อ ชื้ ยัง ยั ดำ เนินต่อไปภายในตุ่มฝี Abscess เกิกิ กิ ด กิ ดการอัอัก อั อั เสบ 2
ข้อแนะนำ 1.อย่าบีบ กด แกะ ฝี เพราะจะทำ ให้แบคทีเรีย รี ลาม ไปทั่วติดเชื้อ ชื้ และอัก อั เสบกว่าเดิม 2.ประคบร้อน เเต่อย่าร้อนจนลวกผิว ช่วยให้ ฝียุบเร็ว ร็ ลดอาการปวดบวมไม่สะบายตัว ตั 3.แช่ตัว ตั ในน้ำ อุ่นอุณหภูมิห้อง แช่ประมาณ10-15นาที ช่วยให้ฝียุบตามธรรมชาติ ลดอาการปวดบวม Abscess 4.ทำ ความสะอาดฝีและผิวโดยรอบ ด้วยสบู่ ต้านเเบคทีเรีย รี อ่อนๆ ล้างเสร็จ ร็ ซับ ซั ด้วยผ้า ขนหนูแห้งเบาๆ 3
ข้อแนะนำ 5.ใช้ผ้าพัน พั แผลสะอาดปิดฝีไว้ ใช้ผ้ากอซพัน พั รอบ ฝีไม่ต้องแน่นมากจะได้ไม่ติดเชื้อ ชื้ ถ้าผ้าเก่าชุ่ม หนองให้เปลี่ย ลี่ นผ้าใหม่ 6.กินยาแก้ปวด หรือ รื ยาตามแพทย์สั่ ย์ สั่ งและ ปฏิบัติ บั ติ ตามคำ แนะนำ อย่างเคร่งครัด รั จะได้ ลดอาการปวด บวมเเละอัก อั เสบ 7.อะไรเคยสัม สั ผัส ผั ฝีต้องล้าง/ซัก ซั ให้หมด จะได้ขจัด จั แบคทีเรีย รี ตกค้าง ที่อ ที่ าจะทำ ให้ฝีอัก อั เสบกว่าเดิม 8.ใส่เสื้อ สื้ ผ้านิ่มๆ หลวมๆ ถ้าคับ คั เเน่นจะ ทำ ให้ผิวระคายเคืองจนฝีอัก อั เสบกว่าเดิม พยายามเลือกเสื้อ สื้ ผ้าที่ห ที่ ลวมๆ เนื้อผ้านิ่ม บาง จะได้ระบายอากาศ Abscess 4
วิเ วิ คราะห์สมุฏฐานการเกิดโรค มูลเหตุการเกิดโรค ไฟสัน สั ตัปตั ปัคคีกำ เริบ ริ ลมอัง อั คมัง มั คานุสารีว รี าตากำ เริบ ริ โลหิตตัง ตั /ปุพโพหย่อน ตะโจหย่อน/พิการ Abscess อาหาร อดนอน อดข้าว อดน้ำ ทำ งานเกินกำ ลัง ลั กลั้น ลั้ อุจจาระ ปัสสาวะ ความร้อน ความเย็น ย็ ภูมิคุ้มกัน กั ต่ำ การติดเชื้อ ชื้ จากแผนภาพสามารถอธิบ ธิ ายได้ว่า พฤติกรรมเเละปัจจัย จั ภายนอกมากระ ทบธาตุภายในร่างกาย จึง จึ ส่งผลให้ธาตุไฟกำ เริบ ริ ธาตุลมจึง จึ กำ เริบ ริ ไปด้วย ซึ่ง ซึ่ ในที่นี้ ที่ นี้ ห นี้ มายถึง ไฟสัน สั ตัปตั ปัคคี (ไฟอุ่นกาย) และลมอัง อั คมัง มั คานุสารีว รี าตา (ลม พัด พั ทั่วกาย) เมื่อ มื่ ทั้ง ทั้ 2 ธาตุกำ เริบ ริ จึง จึ กระทบต่อธาตุน้ำ ได้แก่ บุปโพหย่อน ซึ่ง ซึ่ เป็นของเหลวข้นที่เ ที่ กิดจากการติดเชื้อ ชื้ ของเม็ดเลือดขาว เป็นสาเหตุที่ทำ ที่ ทำให้ เกิดอาการอัก อั เสบ บวม อีก อี ทั้ง ทั้ ยัง ยั ส่งผลให้โลหิตตัง ตั หย่อน ทำ ให้มีเ มี ลือดปนออก มาและแผลเกิดการติดเชื้อ ชื้ แผลฝีมีค มี วามรุนแรง เมื่อ มื่ ทั้ง ทั้ 3 ธาตุ เกิดความไม่ สมดุล จึง จึ ส่งผลกระทบต่อธาตุดินให้พิการ นั่นคือตะโจ ทำ ให้ผิวหนัง นั บวม เป็นตุ่ม ก้อน และมีอ มี าการครั่น รั่ เนื้อครั่น รั่ ตัว ตั เเละอ่อนเพลียมากยิ่ง ยิ่ ขึ้น ขึ้ 5
หลัก ลั การรัก รั ษาทางการรัก รั ษาทางการแพทย์แ ย์ ผนไทย ตำ รับ รั ยารัก รั ษาฝี (คัม คั ภีร์ ภี ร์ไพรจิต จิ รมหาวงศ์) ตำ รับรัยาทา 1.เทียนดอก เทียนบ้าน ชื่อ ชื่ วิท วิ ยาศาสตร์ : Impatiens balsamina วิธี วิ ใธี ช้ : ใช้ต้นเทีย ที นดอกทั้ง ทั้ ต้น (ไม่รวมราก) 1 ต้น นำ มาตำ ให้ละเอีย อี ด แล้วนำ มาพอกบริเ ริ วณหัว หั ฝี หรือ รื จะใช้ เฉพาะใบสดประมาณ 5-10ใบที่ล้ ที่ ล้ างสะอาดแล้ว นำ มา ตำ ให้ละเอีย อี ดแล้วพอกบริเ ริ วณที่เ ที่ ป็นวัน วั ละ 3ครั้ง รั้ ตำ รับรัยาพอก สมุนไพรรัก รั ษาฝี สมุนไพรรัก รั ษาฝี Abscess ลดสมุฏฐานปิตตะ (ธาตุไฟ) ภายในลง เนื่องจากฝีเกิดจากการติดเชื้อ ชื้ และอัก อั เสบ อาจทำ ให้มี อาการครั่น รั่ เนื้อครั่น รั่ ตัว ตั คล้ายจะเป็นไข้ โดยการใช้ยาหรือ รื สมุนไพร รสขม จืด จื เย็น ย็ ลดอาการอัก อั เสบ บวม ใช้ยารสฝาด ช่วยสมานแผล และฆ่าเชื้อ ชื้ แบคทีเรีย รี ใช้ยาทาเเละยาพอก จะช่วยลดการอัก อั เสบ บวม และทำ ให้ฝียุบ แห้ง เร็ว ร็ ขึ้น ขึ้ แผลฝีจะดีขึ้น ขึ้ หญ้าปีนตอ พริก ริ ไทย กระเทียม ปูนขาว เอาเท่าๆกัน กั บดให้ละเอีย อี ด ละลายสุรา ทาภายในบริเ ริ วณที่เ ที่ จ็บ จ็ พรมคดตีนเต่า ฆ้องสามย่าน ใบลำ โพง ใบผัก ผั หวานป่า ใบหญ้านาง เขาควาย ตำ บดเป็นผงแทรกเกลือพอกบริเ ริ วณฝี 2. ขมิ้น มิ้ ชัน ชั ชื่อ ชื่ วิท วิ ยาศาสตร์ :Curcuma longa วิธี วิ ใธี ช้ : นำ ผงขมิ้น มิ้ ชัน ชั ผสมน้ำ แล้วทาบริเ ริ วณหัว หั ฝี หรือ รื ขูด ขู ขมิ่น มิ่ ชัน ชั สดแล้วนำ มาพอกบริเ ริ วณหัว หั ฝี 6
สมุนไพรรั สมุนไพรรัก รั ษาฝี ก รั ษาฝี สมุนไพรรัก รั ษาฝี สมุนไพรรัก รั ษาฝี Abscess 3. เหงือ งื กปลาหมอ ชื่อ ชื่ วิท วิ ยาศาสตร์ : Acanthus ebracteatus วิธี วิ ใธี ช้ : ใช้เหงือ งื กปลาหมอตำ ให้ละเอีย อี ดพอกบริเ ริ วณ หัว หั ฝีหรือ รื ทานสมุน มุ ไพรที่มี ที่ ส่ มี ส่ วนผสมของเหงือ งื กปลา หมอ ช่วยลดอาการอัก อั เสบ แก้อาการน้ำ เหลือ ลื เสีย สี ระบายหนอง 4. ว่านมหากาฬ ชื่อ ชื่ วิท วิ ยาศาสตร์ : Gynura pseudochina วิธี วิ ใธี ช้ : นำ หัว หั ว่านมาขูด ขู ผสมกับ กั น้ำ ปูน ปู ใสเเล้วพอที่ หัว หั ฝี 3. ฟ้าทะลายโจร ชื่อ ชื่ วิท วิ ยาศาสตร์ : Andrographis paniculata วิธี วิ ใธี ช้ : ใช้ต้นฟ้าทะลายโจรกับ กั เกลือ ลื เล็ก ล็ น้อย คั้น คั้ น้ำ ฟ้าทะลายโจรเเล้วดื่ม ดื่ ส่วนกากที่เ ที่ หลือ ลื นำ มาทาฝี 4. ว่านหางจระเข้ ชื่อ ชื่ วิท วิ ยาศาสตร์ : Aloe vera วิธี วิ ใธี ช้ : ใช้วุ้นว่านหางจระเข้มาพอกบริเ ริ วณฝีจนกว่า วุ้นจะแห้ง ลดอาการปวด 7
คำ แนะนำ Abscess งดอาหารแสลง ห้ามแกะ บีบ บี กด เจาะฝี เพราจะทำ ให้เกิดการติด ติ เชื้อ ชื้ แผลลุก ลุ ลามและ อัก อั เสบได้ ฝีที่มี ที่ ห มี นองควรทำ ความสะอาดไม่ให้หนองชุ่มหากโดนเสื้อ สื้ ผ้าควรซัก ซั ทำ ความสะอาด ร่วมทั้ง ทั้ สิ่ง สิ่ ของเครื่อ รื่ งใช้ หลีก ลี เลี่ย ลี่ งการออกกำ ลัง ลั กาย การทำ งานหนัก นั เช่น การวิ่ง วิ่ กระโดด ปั่น จัก จั รยาน จะทำ ให้เหงื่อ งื่ ออกเยอะ และเกิดการเสีย สี ดสี ไม่ควรสวมเสื้อ สื้ ผ้ารัด รั แน่น หรือ รื เสื้อ สื้ ผ้าซ้ำ ชุด ชุ เดิมๆ จะทำ ให้ฝีเกิดการอัก อั เสบเเละติด ติ เชื้อ ชื้ กว่าเดิม รัก รั ษาความสะอาดสุข สุ อนามัย มั สม่ำ เสมอ 8
เชื้อ ชื้ วัณ วั โรคจะแพร่ก ร่ ระจายจากปอด หลอดลม หรือ รื กล่อ ล่ งเสียงของผู้ป่ ผู้ ป่ วยวัณ วั โรค เมื่อ มื่ ผู้ป่ ผู้ ป่ วยไอ จาม พูด พู ดัง ดั ๆ ตะโกน หัวเราะ เชื้อ ชื้ เหล่า ล่ นี้จะอยู่ใยู่ นละอองฝอย (droplets) ของเสมหะที่อที่อกมาสู่อ สู่ ากาศ อนุภ นุ าคของ droplets ขนาดใหญ่มั ญ่ ก มั จะตกสู่พื้ สู่ พื้ นดิน ดิ ส่วนที่ เล็ก ล็ ที่สุที่ด สุ ที่มีที่เ มี ชื้อ ชื้ วัณ วั โรคจะลอยอยู่ใยู่ นอากาศได้ห ด้ ลายชั่ว ชั่โมง เมื่อ มื่ คนสูด สู หายใจอากาศที่มีที่มี เชื้อ ชื้ วัณ วั โรคเข้า ข้ สู่ร่ สู่ า ร่ งกาย เชื้อ ชื้ วัณ วั โรคที่มีที่ข มี นาดใหญ่จ ญ่ ะติด ติ อยู่ที่ ยู่ จที่มูก มู หรือ รื ลำ คอ ซึ่งซึ่มัก มั ไม่ก่ ม่ อ ก่ ให้เกิด กิ โรคส่วนที่มีที่ข มี นาดเล็ก ล็ ๆ จะเข้า ข้ ไปสู่ป สู่ อด เชื้อ ชื้ จะถูก ถู ทำ ลายด้ว ด้ ยระบบภูมิ ภู คุ้ มิ คุ้ มกัน กั หากเชื้อ ชื้ ถูก ถู ทำ ลายไม่ห ม่ มดจะแบ่ง บ่ ตัว ตั ทำ ให้เกิด กิ การติด ติ เชื้อ ชื้ (TB infection) ในระยะแรกจะสังเกตได้ย ด้ ากเพราะอาการเกิด กิ ขึ้น ขึ้ อย่า ย่ งช้า ช้ ๆผู้ ป่วยอาจไม่รู้ ม่ รู้ ตั รู้ ว ตั ว่า ว่ เป็นวัณ วั โรค อาการที่พที่บได้แ ด้ ก่ มีไมี ข้เ ข้ รื้อ รื้ รัง รั ต่ำ ๆ มัก มั จะเป็นตอนเย็น ย็ หรือ รื บ่า บ่ ย บางรายอาจ มีเ มี หงื่อ งื่ ออกตอนกลางคืน อ่อ อ่ นเพลีย ลี เบื่อ บื่ อาหาร น้ำ หนักลด ไอเรื้อ รื้ รัง รั นานเกิน กิ 3 สัปดาห์ อาจมีเ มี ลือ ลื ดออกร่ว ร่ มได้ มีอ มี าการเจ็บ จ็ หน้าอก ขณะหายใจหรือ รื ไอ วัวั วัวั ณโรค อาการ สาเหตุตุ ตุตุ เด็ก ด็ หรือ รื ผู้สู ผู้ ง สู อายุจ ยุ ะมีค มี วามเสี่ยงมากกว่า ว่ วัย วั อื่น อื่ เกิด กิ จากเชื้อ ชื้ วัณ วั โรค “ Myocobacterium tuber-culosis” ที่ กระจายอยู่ใยู่ นอากาศ ระบาดผ่า ผ่ นการ ไอ จาม แม้แ ม้ ต่ก ต่ าร หายใจของผู้ที่ ผู้ มีที่เ มี ชื้อ ชื้ ผู้ที่ ผู้ มีที่ภู มี มิ ภู คุ้ มิ คุ้ มกัน กั ต่ำ ผู้เ ผู้ ป็นโรคเรื้อ รื้ รัง รั เช่น ช่ โรคเบาหวาน โรคเอดส์ อยู่ใยู่ นพื้นที่กที่ารระบาดวัณ วั โรค โดยผู้ที่ ผู้ มีที่ค มี วามเสี่ยงต่อต่การเป็นโรคนี้ ได้แ ด้ ก่ ผู้ที่ ผู้ ติที่ด ติ ยาเสพติด ติ หรือ รื แอลกอฮอล์ กลไกการเกิกิกิกิดโรคทางการแพทย์ย์ ย์ย์ แผนปัปัปัปั จจุจุ จุจุ บับั บับั น การตรวจวิวิวิวินินินินิจฉัฉั ฉัฉั ย แพทย์จ ย์ ะทำ การซัก ซั ประวัติ วั แ ติ ละการตรวจร่า ร่ งกาย โดยการตรวจน้ำ เหลือ ลื งของผู้ป่ ผู้ ป่ วยหรือ รื ใช้หู ช้ หู ฟัง (stethoscope) เพื่อฟังเสียงในปอดขณะหายใจ และตรวจอื่น อื่ ๆ เช่น ช่ การตรวจผิว ผิ ภูมิ ภู ต้ มิ า ต้ นทาน เฉพาะ การตรวจเลือ ลื ด การตรวจวินิ วิ นิ จฉัยด้ว ด้ ย ภาะถ่า ถ่ ย x- ray และ ตรวจเสมหะเพื่อนำ การ เพาะเชื้อ ชื้ การรัรั รัรั กษา คำคำ คำคำ คำคำแนะนำนำ นำนำ และข้ข้ ข้ข้ อควรระวัวั วัวั ง แม้สม้ ามารถรัก รั ษาหายขาดได้ แต่มี ต่ โมี อกาสเป็นซ้ำ ได้ห ด้ ากผู้ ป่ายรับ รั ประทานยาไม่ค ม่ รบตามกำ หนด การรัก รั ษาให้ หายขาดเพื่อหยุด ยุ การแพร่ก ร่ ระจายเชื้อ ชื้ และป้องกัน กั การดื้อ ดื้ ยา ของวัณ วั โรค ผู้ป่ ผู้ ป่ วยวัณ วั โรคมีร มี ะยะเวลาในการรัก รั ษาทั้ง ทั้ หมด 6 เดือ ดื น โดย 2 เดือ ดื นแรกต้อ ต้ งรับ รั ประทานยา 4 ชนิด เช่น ช่ isonizid, rifampicin, pyrazinamide,ethambutol เมื่อ มื่ รัก รั ษาครบ 2 เดือ ดื นแพทย์จ ย์ ะตรวจเสมหะหรือ รื x-ray ปอดซ้ำ หากมีก มี ารตอบสนองที่ดีที่แ ดี พทย์จ ย์ ะลดยา เหลือ ลื 2 ชนิด และให้การรัก รั ษาต่อ ต่ ไปอีก อี 4 เดือ ดื น การฉีดวัค วั ซีน ซี BCG โดยเฉพาะเด็ก ด็ / ทารกแรกเกิด กิ รัก รั ษาสุข สุ ภาพให้แข็ง ข็ แรงกิน กิ อาหารครบ 5 หมู่ โดยเฉพาะโปรตีน ตี ไข่ ผัก ผั ผลไม้ เพื่อบำ รุงร่า ร่ งกายให้แข็ง ข็ แรง งดสูบ สู บุห บุ รี แอลกอฮอล์ และยาเสพติด ติ จัด จั บ้า บ้ นและห้องนอนให้อากาศถ่า ถ่ ยเทได้สด้ ะดวก ขณะไอหรือ รื จามต้อ ต้ งใช้ผ้ ช้ า ผ้ ปิดปาก ปิดจมูก มู บ้ว บ้ นเสมหะลงในภาชนะ หรือ รื ถุง ถุ ที่ปิที่ ปิ ดมิด มิ ชิด ชิ แล้ว ล้ นำ ไปทิ้ง ทิ้ในถัง ถั ขยะเพื่อป้องกัน กั การแพร่ กระจายของเชื้อ ชื้ ต้อ ต้ งรับ รั ประทานยาให้ครบตามที่แที่พทย์กำ ย์ กำ หนด HIV DM TB TB TB TB TB 9
วัวั วั ณ วั ณโรค TUBERCULOSIS มูลเหตุการเกิดโรค หลักการรัักษาตามเเนวทางการแพทย์แผนไทย วิเคราะห์สมุฏฐานการเกิดโรค (ทางแพทย์แผนไทย) ธาตุลม : ลมอัง อั คมัง มั คานุสารีว รี าตากำ เริบ ริ จากแผนภาพสามารถอธิบ ธิ ายได้ว่า พฤติกรรมเเละปัจจัย จั ภายนอกมากระทบธาตุภายในร่างกาย จึง จึ ส่งผลให้ธาตุไฟกำ เริบ ริ คือ (สัน สั ตัปตั ปัคคี)กำ เริบ ริ ทำ ให้มีอ มี าการไข้และรู้สึกหนาวสั่น เมื่อ มื่ ธาตุไฟกำ เริบ ริ จึง จึ ส่งผลต่อธาตุลมกำ เริบ ริ ไปด้วยคือ (อัง อั คมัง มั คานุสารีว รี าตา)กำ เริบ ริ ทำ ให้มีอ มี าการอ่อนเพลีย เมื่อ มื่ ธาตุทั้ง ทั้ 2 กำ เริบ ริ ส่งผลให้ธาตุน้ำ พิการ คือ (ศอเสมหะ)พิการ มีอ มี าการไอ เจ็บ จ็ คอและเสมหะอาจมีปมี นเลือดมา ด้วย เมื่อ มื่ ธาตุทั้ง ทั้ 3 เกิดความไม่สมดุลกัน กั ส่งผลให้ธาตุดินพิการ คือ (ปับผาสัง สั ,มัง มั สัง สั )หย่อนพิการ การ แลกเปลี่ย ลี่ นแก๊สลดลงทำ ให้เกิดวัณ วั โรคและอ่อนเพลียมากยิ่ง ยิ่ ขึ้น ขึ้ ธาตุน้ำ : ศอเสมหะพิการ ธาตุไฟ : ไฟสัน สั ตัปตั ปัคคีกำ เริบ ริ ลดสมุฏฐานปิตตะภายในลง เนื่องจากทำ ให้มีอ มี าการไอ เจ็บ จ็ คอ และมีเ มี สมหะ โดยจ่ายยารสขม เย็น ย็ จืด จื ลดอาการไอ อัน อั เกิดจากเสมหะ ใช้ยารสเปรี้ย รี้ วเพื่อ พื่ กัด กั เสมหะ เพิ่ม พิ่ น้ำ ปรับ รั ธาตุบำ รุงร่างกาย รัก รั ษาอาการอ่อนเพลีย น้ำ หนัก นั ลด โดยเน้นรสสุขุมเพื่อ พื่ ปรับ รั กองลม ความร้อน-ความเย็น ย็ อดนอน อดข้าว อดน้ำ ทำ งานเกินกำ ลัง ลั ธาตุดิน : ปัปผาสัง สั /มัง มั สัง สั หย่อนพิการ วิเคราะห์สมุฏฐานการเกิดโรค 10
คำ แนะนำ และข้อควรระวัง การรักษา : ตำ รับยา ยาแก้ฝีมานทรวง - ยาประจุฝีมานทรวง พริก ริ ไทย ๗ เมล็ด ขิง ขิ สด ๗ แว่น กระเทียม ๗ กลีบ ข่าต้น ทำ เป็นจุลเคล้ายางสลัด ลั ไดสดตากแดดให้แห้งได้ ๗ ครั้ง รั้ เอาหนัก นั ๒ บาท บดทำ เม็ดเท่า เมล็ดพริก ริ ไทย ให้กิน ๓ เม็ด ประจุฝีมานทรวงตกสิ้น สิ้ หายดีนัก นั คัม คั ภีร์ ภี ร์ ทิพมาลา การรักษา : สมุนไพร แก้ไก้ ข้ แก้ไก้ อเรื้อ รื้ รัง รั แก้ ร้อ ร้ นในกระหายน้ำ เป็นต้น ต้ บำ รุงเลือ ลื ด ขับ ขั พิษ ร้อ ร้ น ถอนพิษไข้ แก้ไก้ ข้ เรื้อ รื้ รัง รั เป็นต้น ต้ ยาอายุวั ยุ ฒ วั นะ ช่ว ช่ ย ถอนพิษ ขับ ขั โลหิต แก้ไก้ ข้ รัก รั ษาวัณ วั โรคปอด เป็นต้น ต้ บำ รุงร่า ร่ งกาย รัก รั ษา วัณ วั โรคปอดในระยะเริ่มริ่ แรก อาการไอเป็นเลือ ลื ด จุก จุ เสียด เป็นต้น ต้ ช่ว ช่ ยเจริญ ริ อาหาร บำ รุง กำ ลัง ลั แก้อ่ ก้ อ อ่ นเพลีย ลี รัก รั ษาวัณ วั โรคปอด เป็นต้น ต้ ชื่อวิทยาศาสตร์ Rhinacanthus nasutus ชื่อวิทยาศาสตร์ Acanthus ebracteatus ชื่อวิทยาศาสตร์ Smilax cerbularia ชื่อวิทยาศาสตร์ Smilax glabra ทองพัน พั ชั่ง เหงือ งื กปลาหมอ ข้าวเย็น ย็ เหนือ ข้าวเย็น ย็ ใต้ พญารากดำ ชื่อวิทยาศาสตร์ Polyalthia cerasoides ออกกำ ลังกายเพื่อเพิ่มภูมิคุ้มกันให้แก่ร่า ร่ งกาย พักผ่อ ผ่ นให้เพียงพอ เข้านอนตั้ง ตั้ เเต่เวลา 22:00 น. หลีกเลี่ยงการทำ งานเกินกำ ลัง ดื่มน้ำ ให้เพียงพอต่อร่า ร่ งกาย ควรรับ รั ประทานอาหารที่มี ที่ มี รส ขมเย็นจืด เพื่อลดปิตตะ เช่น ช่ แตงไทย แตงกวา แตงโม ขี้เหล็ก มะระ ตำ ลึง สวมหน้ากากอนามัยเพื่อลดการแพร่เ ร่ ชื้อ ชื้ มีวินัยในการรับ รั ประทานยา 11
การเกิดมะเร็ง คือ กระบวนการที่เซลล์ปกติถูกเปลี่ยนแปลงไปเป็นเซลล์มะเร็ง (neoplastic cell) ซึ่งเป็นกระบวนการเปลี่ยนแปลงที่ซับซ้อน และได้มีความพยายามที่จะ อธิบายกลไกการเกิดมะเร็ง เพื่อใช้เป็นแนวทางในการป้องกันและรักษามะเร็ง แต่จนถึง ปัจจุบันความรู้เกี่ยวกับมะเร็งยังไม่สามารถ สรุปเป็นกลไกการเกิดที่ชัดเจน ได้แต่เพียง ข้อสรุปว่าการเกิดและการดำ เนินของโรคมะเร็งมีผลเกี่ยวข้อง กับการเปลี่ยนแปลงใน ระดับพันธุกรรม และการทำ งานของยีนส์ ซึ่งอาจเกิดตามทฤษฎีใดทฤษฎีหนึ่ง ดังนี้ 1. ทฤษฎีการเกิดมะเร็งทั่วไปของคัมมิง (Coming's general theory) 2. ทฤษฎีของบิเรนบลัม (Berenblum) 1. มีการเปลี่ยนแปลงในการถ่ายปัสสาวะ เช่น มีเลือดออก ท้องเสียหรือท้องผูก ผิดปกติอุจจาระ 2. มีแผลเรื้อรังที่ไม่หายโดยเป็นนานมากกว่า 3 สัปดาห์ 3. มีเลือดออก หรือมีสารคัดหลั่งออกมาจาก บริเวณช่องต่าง ๆ ของร่างกายผิดปกติ เช่น หัวนม, จมูก, ช่องคลอด เป็นต้น 4. คลำ พบก้อนที่เต้านมหรือที่อื่น ๆ ของร่างกาย ส่วนใหญ่พบในคนอายุมากกว่า 50 ปีขึ้นไป เเต่ก็อาจพบในเด็ก เเละคนหนุ่มสาวได้ ในปัจจุบันมะเร็งเป็นสาเหตุการตายในอันดับเเรก ๆ ของคนไทย มมะะเเร็ร็ ร็ งร็ ง ((CCAANNCCEERR)) คืคื คื อคื อ เป็นโรคที่มี การเจริญของเซลล์ที่ผิดปกติ จนไปกดเบียดเเละทำ ลายเนื้อเยื่อของอวัยวะนั้นๆ เเละอวัยวะที่ข้างเคียงจนเสียการทำ งานไป มะเร็ร็ ร็ ง ร็ ง CANCER มะเร็ง เป็นเนื้องอกชนิดร้ายที่กลายมาจากเนื้อเยื่อปกติของร่างกาย มีการเจริญ เติบโตเเละเเพร่กระจายอย่างรวดเร็ว ทำ ให้อวัยวะต่างๆ เกิดอาการเจ็บป่วย เเละ ภาวะแทรกซ้อนร้ายเเรงต่างๆ 5. ท้องอืด อาหารไม่ย่อย มีอาการปวดท้อง กลืนอาหารลำ บาก เป็นต้น 6. มีไฝหรือจุดเล็ก ๆ ตามร่างกายเกิดการ เปลี่ยนแปลง เช่น โตขึ้น มีสีผิดปกติ หรือมีเลือดออก 7. มีอาการไอที่ผิดปกติ เช่น ไอปนเลือด ไอเรื้อรัง หรือเสียงแหบ ปัจจัยที่มีความสัมพันธ์กับการเกิดมะเร็ง สามารถแบ่งเป็น 2 พวกใหญ่ๆ ดังนี้ ปัจจัยภายในร่างกาย ระบบภูมิคุ้มกัน เชื้อชาติ เพศ อายุ ทฤษฎีการเกิดมะเร็ง ปัจจัยทางกายภาพต่างๆ สารเคมี ฮอร์โมน การติดเชื้อ สารพิษ พยาธิ อาหาร ภาวะน้ำ หนักเกินหรืออ้วน วิธีการรักษามะเร็งที่รู้จักกันทั่วไปและเป็นวิธีการหลัก ๆ มี 3 วิธี ได้แก่ อาการ สาเหตุ อาการ (ต่อ) การตรวจวินิจฉัยโรค 1. การตรวจทางห้องปฏิบัติการ ตรวจเม็ดเลือดเเดง ตรวจปัสสาวะเเละอุจจาระ ตรวจเลือดทางชีวเคมี 2. การตรวจเอกซเรย์ (X-ray) เอกซเรย์ปอด เอกซเรย์ทางเดินอาหาร เอกซเรย์เต้านม 3. การตรวจทางเวชศาสตร์นิวเคลียร์ 4. การตรวจทางเซลล์วิทยาเเละพยาธิวิทยา เวชศาสตร์นิวเคลียร์ เซลล์เเละพยาธิวิทยา 5. การตรวจโดยใช้เครื่องมือพิเศษ การรักษา การผ่าตัด รังสีรักษา ยาเคมีบำ บัด คำ เเนะนำ ม ? ะ เ ร็ ง C A N C E R ปัจจัยภายนอกร่างกาย รับประทานอาหารให้ครบ 5 หมู่ ควบคุมและรักษานำ้ หนักตัวในอยู่ในเกณฑ์ปกติ หลีกเลี่ยงการรับประทานอาหารสุกๆ ดิบๆ เเละอาหารประเภทหมักดอง หลีกเลี่ยงการดื่มแอลกอฮอล์ 12
อาหาร อดข้าว อดน้ำ และอดนอน กลั้นอุจจาระ ปัสสาวะ ทำ งานเกินกำ ลัง ความเศร้าโศกเสียใจ โทสะ มมะะเเร็ร็ ร็ งร็ ง ((CCAANNCCEERR)) มะเร็ร็ ร็ งร็ ง CANCER วิเคราะห์สมุฏฐานการเกิดโรค ((ททาางงแแพพททย์ย์ ย์ แ ย์ แผผนนไไททยย)) มูลเหตุการเกิดโรค ธาตุไฟ(สันตัปปัคคี/ปริณามัคคี) หย่อน/พิการ ธาตุลม(ลมอังคมังคานุสารีวาตา/กุจฉิสยาวาตา) หย่อน/พิการ ธาตุน้ำ (ศอเสมหะ/คูมเสมหะ/โลหิตตัง)พิการ ธาตุดิน(ตะโจพิการ/มังสังพิการ) หลักการรัักษาตามเเนวทาง การแพทย์แผนไทย วิเคราะห์สมุฏฐานการเกิดโรค : จากแผนภาพสามารถอธิบายได้ว่า พฤติกรรมและปัจจัย ภายนอกที่มากระทบธาตุภายในร่างกาย จึงส่งผลให้ธาตุไฟ พิการ ธาตุลมจึงพิการไปด้วยซึ่งก็คือ ไฟสันตัปปัคคีและไฟ ปริณามัคคีพิการ(ไฟอุ่นกายเเละไฟย่อยอาหาร) และลมอัง คมังคานุสารีวาตา/ลมโกฏฐาสยาวาตาพิการ(ลมพัดทั่วร่างกาย/ ลมพัดในลำ ไส้และกระเพาะอาหาร) ทำ ให้ทนร้อนหนาวไม่ ค่อยได้ บางครั้งมีไข้ ท้องอืดท้องเฟ้อ อาหารไม่ย่อย คลื่นไส้ อาเจียน เมื่อยเนื้อเมื่อยตัว อ่อนเพลีย เมื่อทั้ง 2 ธาตุหย่อน/ พิการ จึงกระทบต่อธาตุน้ำ คือ ศอเสมหะ(เสมหะในคอ)/คูถ เสมหะ(ทางอุจาระ)/โลหิตตัง พิการ ทำ ให้ไอแห้ง อาเจียน เป็นเลือด เสมหะเป็นเลือด อีกทั้งคูถเสมหะยัง ทำ ให้อุจจาระ เป็นเลือด เมื่อทั้ง3 ธาตุเกิดความไม่สมดุล จึงส่งผลกระทบต่อ ธาตุดินให้พิการ นั่นคือตะโจ/มังสังพิการ ทำ ให้ผิวหนังมีแผล เรื้อรัง ผิวหนังเปื่อยเน่า มีผื่นแดง มังสังทำ ให้ อวัยวะใน ร่างกายบริเวณติดเชื้อมีเนื้องอก บวม โต อวัยวะทำ งานผิด ปกติ เเละเสื่อมไป 1.ลดปัถวีธาตุ ช่วยระงับธาตุดินลง โดยเราจะใช้สมุนไพรที่มี รสเผ็ดร้อนขม ใช้บำ รุงธาตุ ขับลม แก้จุกเสียด และใช้เป็น ยาแก้ทางเดินหายใจ ขับเสมหะ แก้หืด 2. แก้เตโชธาตุ โดยการจุดไฟย่อยอาหารด้วยยารสสุขุมร้อน ได้แก่ ยาหอมนวโกฐ ยาหอมอินทจักร์ 3.แก้สุมนาวาตะ โดยการขับลมด้วยยาขับลม ยาธาตุบบรรจบ หรือยาประสะกะเพรา 4.แก้คูถเสมหะด้วยยาธรณีสันฑะฆาตหรือยาเบญจอำ มฤตย์ อย่างใดอย่างหนึ่ง เพื่อให้ลมและน้ำ ออกจากช่องท้องด้วยยา ต้มลดอาการบวมน้ำ บวมลม 5.รักษามะเร็ง โดยใช้ตำ รับยาที่ประกอบดด้วยเครื่องยารส เมาเบื่อ และจะใช้ต่อเมื่อผู้ป่วยมีอาการดีขึ้นแล้วเท่านั้น ไฟอุ่นกาย/ไฟย่อยอาหาร ลมพัดทั่วร่างกาย/ลมพัดในลำ ไส้และกระเพาะอาหาร เสมหะในคอ/ ทางอุจจาระ/ เลือด ผิวหนัง/กล้ามเนื้อ /อวัยวะต่างๆในร่างกาย พันธุกรรม อาชีพ การติดเชื้อ โรคประจำ ตัว ภูมิคุ้มกัน พฤติกรรมการใช้ชีวิติประจำ วัน 13
1.ดื่มน้ำ สะอาดอย่างน้อย 8-10 แก้ว/วัน แต่ในกรณีที่มีภาวะท้อง/ขาบวม ให้ดื่มพอประมาณ 2.ดื่มน้ำ สมุนไพรรสเย็น เช่น บัวบก ใบย่านาง ใบเตย 3.ควรหลีกเลี่ยงของหมักดอง เช่น ข้าวเหนียว หน่อไม้ ขนมจีน ผักกาดดอง อาหารแช่เเข็งเช่น ไส้กรอก นมเปรี้ยว ผลไม้ดอง อาหารเหล่านี้เป็นอาหารบำ รุงธาตุไฟให้มากขึ้น 4.หลีกเลี่ยงการบริโภคเนื้อสัตว์ เครื่องในสัตว์ หรืออาหารที่ย่อยยาก 5.หลีกเลี่ยง ผลไม้ที่มีรสหวานจัด ร้อนจัด เย็นจัด หรือฝาดจัด เช่น ขนุน ละมุด ทุเรียน กล้วยหอม แตงโม แตงไทย แคนตาลูป ลำ ไย ฝรั่ง การรักษา สมุนไพร ตำ รับยา การให้คำ แนะนำ และข้อควรระมัดระวัง คัมภีร์กษัย 20 บาท สมอดีงู สมอไทย 10 บาท แสมทะเล แสมสาร ใบมะกำ ใบมะดัน ขี้เหล็ก เกลือ บอระเพ็ด รากช้าพลู แก่นลั่นทม 5 บาท รากเจตมูลเพลิง ดีปลี กะเพรา ดินประสิว ยาดำ สะค้าน ส้มป่อย เถาวัลย์เปรียง ใบมะขาม ดอกคำ ฝอย 2 บาท เทียนทั้ง 9 3 ฝัก ฝักราชพฤกษ์ นำ ยามาต้มรวมกัน วิธีปรุง วันละ 3 ครั้ง ก่อนอาหาร ครั้งละ 2-3 ช้อนโต๊ะ (เพิ่มลดได้ตามธาตุหนักเบา) วิธีรับประทาน ฟ้าทะลายโจร ใบบัว บั บก ขมิ้นชัน ดีปดี ลี •ชื่อวิทยาศาตร์ Andrographispaniculata ในอินเดียใช้กันมานานรักษาไทฟอยด์ แก้อักเสบ แก้มาลาเรีย กระตุ้นภูมิคุ้มกัน สารสำ คัญคือ andrographolide สามารถยับยั้งเซลล์มะเร็งได้หลายชนิด •สรรพคุณ •ชื่อวิทยาศาตร์ Centella asiatica •สรรพคุณ มีสาร asiaticoside ที่ช่วยให้แผลเรื้อรัง หายได้เร็วขึ้น เพิ่มภูมิคุ้มกัน และใน บราซิลมีการใช้เพื่อรักษามะเร็งมดลูก •ชื่อวิทยาศาตร์ Curcuma longa •สรรพคุณ สารสำ คัญคือ curcumin มีฤทธิ์ต้านการอ็อก ซิไดส์ และต้านการอักเสบที่แรง สามารถ ทำ ให้เกิดการตายของเซลมะเร็งหลายชนิด เช่น ผิวหนัง ลำ ไส้ใหญ่ กระเพาะ ลำ ไส้เล็ก รังไข่ และยังมีฤทธิ์ต้านไวรัส แบคทีเรียและ ราอีกด้วย •ชื่อวิทยาศาตร์ Piper retrofractum •สรรพคุณ มี piperine ซึ่งมีฤทธิ์ต้านการอ็อกซิไดส์ ทั้ง in vitro และ in vivo จึงเป็นส่วน ประกอบของตำ รับยารักษามะเร็งของ อายุรเวท 14
อ้อ้า อ้ า อ้ งอิอิง อิ ง อิ กิตติกร นิลมานัต และคณะ. (31 ธันวาคม 2549). การสำ รวจประสบการณ์อาการที่พบบ่อยและ การจัดการกับอาการผู้ป่วยโรคมะเร็ง. บัณฑิตวิทยาลัย มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์, สงขลา. คณะแพทย์ศาสตร์ศิริราชพยาบาล. (19 มกราคม 2560). อาหารต้านมะเร็ง. https://www.si.mahidol.ac.th/อาหารต้านมะเร็ง ดอกรัก พยัคศรี. (6 มิถุนายน 2565). โรคฝีในตำ ราไทย. https://www.sac.or.th/โรคฝีในตำ ราไทย ปุรดายาไทย. (2561). วิธีการดูแลสุขภาพตามหลักการแพทย์แผนไทย. https://www.poonrada.com/วิธีการดูแลสุขภาพตามหลักการแพทย์แผนไทย ปะการัง จันทร์โท. (2559). การศึกษาประสิทธิผลและความปลอดภัยทางคลินิกของการใช้ ตำ รับยาเบญจกูลในผู้ป่วยมะเร็งปอดชนิดเซลล์ไม่เล็กระยะที่ 4 (วิทยานิพนธ์ปริญญา มหาบัณฑิต,มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์). https://digital.library.tu.ac.th/ มูลนิธิหมอชาวบ้าน. (1 มกราคม 2566). เทียนดอกพอกแก้ฝี. สำ นักพิมพ์หมอชาวบ้าน. https://www.doctor.or.th/เทียนดอกพอกแก้ฝี โรงพยาบาลเฉพาะทางมะเร็งแคนเซอร์อลิอันซ์ ศรีราชา. (16 มกราคม 2567). วิธีหลักในการรักษาโรคมะเร็ง. https://www.canceralliance.co.th/วิธีหลักในการรักษาโรคมะเร็ง โรงพยาบาลศิริราช ปิยมหาราชการุณย์. (23 มีนาคม 2564). กินยาให้ครบวัณโรคหายขาด. https://www.siphhospital.com/th/กินยาให้ครบวัณโรคหายขาด สุธานี กลั่นแก้ว. (2021). วัณโรคปอด โรคติดต่อที่แพร่เชื้อง่าย. https://www.nakornthon.com/วัณโรคปอด โรคติดต่อที่แพร่เชื้อง่าย สุธินี หูเขียว. (2566). คัมภีร์กษัย เวชกรรมไทย3 [เอกสารที่ไม่มีการตีพิมพ์]. หลักสูตรการแพทย์แผนไทยบัณฑิต วิทยาลัยการสาธารณสุขสิรินธร สุรเกียรติ อาชานุภาพ. (2553). ตำ ราการตรวจรักษาโรคทั่วไป2 (พิมพ์ครั้งที่5 ฉบับปรับปรุง). สำ นักพิมพ์โฮลิสติก พับลิชชิ่ง. สรรพคุณ สมุนไพรไทย. (2562 มิถุนายน 26). ฝีมานทรวง(วันโรคปอด) คัมภีร์ทิพมาลา เมื่อจะบังเกิด กระทำ ให้ยอกเสียด...[Image]. https://www.facebook/ สำ นักวัณโรค กรมควบคุมโรค. (2556). แนวทางการดำ เนินงานควบคุมวัณโรคแห่งชาติ พ.ศ.2556. พิมพ์ครั้งที่ 2 (ฉบับปรับปรุง). สำ นักงานกิจการโรงพิมพ์ องค์การสงเคราะห์ ทหารผ่านศึก ในพระบรมราชูปถัมภ์ สำ นักวัณโรค กรมควบคุมโรค. (2559). แนวทางการป้องกันและควบคุมการแพร่กระจายเชื้อ วัณโรค. พิมพ์ครั้งที่ 1 สำ นักพิมพ์อักษรกราฟฟิคแอนด์ดีไซน์ อ้อ้า อ้ า อ้ งอิอิง อิ ง อิ 15
อ้อ้า อ้ า อ้ อ้อ้งา อ้ า อ้ อิอิงง อิ ง อิ อิอิง อิ ง อิ หน่วยสารสนเทศมะเร็ง โรงพยาบาลสงขลานครินทร์. (20 มกราคม 2552). คำ แนะนำ การตรวจคัด กรองมะเร็ง. http://medinfo2.psu.ac.th/คำ แนะนำ การตรวจคัดกรองมะเร็ง อ้อมบุญ วัลลิสุต. (10 กุมภาพันธ์ 2556). การใช้สมุนไพร อายุรเวท รักษามะเร็ง. โดยคณะ เภสัชศาสตร์ มหาวิทยาลัยมหิดล. https://pharmacy.mahidol.ac.th/การใช้สมุนไพร อายุรเวท รักษามะเร็ง MedPark Hospita. (9 มีนาคม 2021). วัณโรคปอด. https://www.medparkhospital.com/ วัณโรคปอด 16
สมอ้อ้าา อ้ า อ้ชิชิงก ชิชิ อิอิง อิ ง อิ นางสาวซุลฟา ตาเละ 008 นางสาวซูมัยยะห์ มะดีเยาะ 009 นางสาวซูฮัยนา หะยีมามุ 010 นางสาวณัฏฐณิชา บุญส่งแก้ว 011 นางสาวตักวา มามุ 012 นางสาวตัสนีม หะยีนิเงาะ 013 17