Jawapan penuh Buku Teks Sains Tingkatan 4

Jawapan

Bab 1 Praktis Formatif 1.3 m/s 14
1. Pemadam kebakaran jenis air/pemadam
Praktis Formatif 1.1 m/s 6
kebakaran jenis buih/pemadam
1. Gogal/baju makmal/topeng muka/sarung kebakaran jenis karbon dioksida/
pemadam kebakaran jenis serbuk kering/
tangan/kasut bertutup/kasut keselamatan pemadam kebakaran jenis ABC
(mana-mana empat)
(mana-mana tiga) 2. Fungsi: memadamkan api yang kecil atau
sederhana yang susah dipadamkan
2. Bilas matanya dengan air yang banyak oleh air.
Cara: membalut badan mangsa untuk
dan maklumkannya kepada guru. menghalang oksigen yang membantu
proses pembakaran.
3. 3. R, Q, P

(a) Amardev memakai gogal ✓ Praktis Sumatif 1 m/s 16 – 17
1. (a) Kabinet aliran laminar/kebuk wasap/
semasa dia mencampurkan
penyiram kecemasan/pembilas mata
asid dan air.
(mana-mana tiga)
(b) Aqil memakai selipar ketika
melakukan eksperimen. (b) Di dalam makmal terdapat banyak
bahan yang berbahaya seperti bahan
(c) Mira membersihkan bahan mudah terbakar, bahan mengakis,
kimia yang tertumpah di atas bahan toksik, kaca yang mudah
meja makmal menggunakan pecah dan lain-lain.
tangannya.
(c) Tindakannya adalah betul kerana air
Praktis Formatif 1.2 m/s 10 limau mempunyai pH lebih daripada
5 dan kurang daripada 7.
1. Betul, kerana asid hidroklorik yang
2. (a) (i) Kebakaran kelas B
mempunyai pH 3 ialah asid pekat yang (ii) Buih/serbuk kering/karbon

boleh membahayakan hidupan. dioksida
(b) • Etanol berada dekat dengan
2. Air suling ✓
sumber api dan cukup syarat
Asid pekat pembakaran.
• Etanol adalah bahan yang mudah
Bahan radioaktif meruap dan mudah terbakar.
(c) • Menggunakan alat pemadam
3. Bangkai perlulah dibalut dalam bahan kebakaran
penyerap (kertas tisu), dibungkus dengan 1. Tanggalkan pin keselamatan
rapi dalam beg plastik biobahaya dan
disejuk beku. Bekas atau beg perlu daripada alat pemadam
disimpan di tempat yang selamat pada kebakaran.
suhu sejuk beku seperti peti sejuk atau
bilik sejuk beku sehingga diambil oleh
kontraktor terpilih.

4. (i) Segera maklumkannya kepada guru
atau pembantu makmal

(ii) Jadikan kawasan tumpahan sebagai
kawasan larangan

(iii) Tabur serbuk sulfur untuk menutupi
kawasan tumpahan

(iv) Hubungi Jabatan Bomba

1

2. Halakan muncung alat pemadam dada dan hembusan ke dalam mulut
kebakaran ke pangkal api. Dia mangsa.
perlu berada pada jarak 2.0 – 2.5 2. • Serangan jantung
meter dari api. • Renjatan elektrik
• Panahan petir
3. Tekan pemicit atas alat • Lemas
pemadam. (mana-mana tiga)
3. Boleh. Bagi orang yang terkena serangan
4. Ratakan semburan ke jantung, kaedah tekanan dada adalah
seluruh sumber api dengan paling sesuai. Kaedah ini digunakan
menggerakkan muncung dari sisi untuk menghasilkan peredaran darah
ke sisi. secara buatan dengan mengepam
darah melalui jantung. Ayah Muthu akan
• Menggunakan selimut kebakaran terselamat sekiranya pengaliran darah ini
(d) (i) Jenis alat pemadam kebakaran berterusan di dalam badan.
(ii) Tarikh luput pemadam kebakaran 4. Tidak boleh. Hal ini demikian kerana jika
(iii) Bacaan tekanan pada pemadam kaedah yang salah dilakukan, mangsa
mungkin akan mengalami kecederaan.
kebakaran Cara untuk memberikan bantuan kepada
(iv) Bilangan pemadam kebakaran pesakit adalah dengan memeriksa
respons mangsa, jerit ‘tolong’, hubungi
mengikut jenis 999 dan tunggu sehingga mangsa
(v) Lokasi alat pemadam kebakaran mendapat bantuan kecemasan.

dalam pelan laluan kecemasan Praktis Formatif 2.2 m/s 28
sekolah 1. Bantuan kecemasan yang dilakukan

Cabar Minda m/s 17 untuk menyelamatkan seseorang individu
3. Tidak. yang tercekik.
Topeng muka perlu dipakai semasa 2. Amirul perlu membantu datuknya
menggunakan kaedah Heimlich
mencampurkan bahan kimia yang Manoeuvre. Mula-mula, Amirul perlu
mudah meruap, bahan yang berbau dan berdiri di belakang datuknya dan
ketika mengendalikan bahan kimia yang membongkokkan badan datuk sedikit ke
berkepekatan tinggi. hadapan. Kemudian, tangan dikelilingkan
4. Haziq perlu memakai alat perlindungan dari belakang datuk dan tangan kanan
diri yang sesuai dan memastikan dia digenggam. Genggaman tangan kanan
mengendalikan bikar serta termometer diletakkan di antara pusat dengan bawah
dengan berhati-hati. Haziq juga perlu rusuk datuknya. Tangan kiri diletakkan
memastikan bahawa semua bahan di atas tangan kanan yang digenggam.
mudah terbakar tidak berada berdekatan Seterusnya, tekan dan sentak ke atas
dengan nyalaan penunu Bunsen. dengan cepat dan kuat. Tekanan yang
5. Alatan tajam perlu diletakkan di dalam diberikan akan menambahkan tekanan di
bekas khas (bekas sisa tajam) bagi dalam peparu, menyebabkan bendasing
sisa tajam. Bekas perlu ditutup kemas tertolak keluar.
dan tidak diisi melebihi ¾ penuh. Bekas 3. Memberikan bantuan kecemasan
disimpan di tempat yang selamat dan kepada mangsa yang tercekik supaya
perlu dilupuskan oleh kontraktor yang oksigen dapat disalurkan ke otak bagi
dilantik.

Bab 2

Praktis Formatif 2.1 m/s 24
1. Bantuan kecemasan yang melibatkan

gabungan teknik tekanan di bahagian

2

mengelakkan kerosakan otak dan Cabar Minda m/s 31
kematian. 5. (a) Memilih bantuan kecemasan atau

Praktis Sumatif 2 m/s 30 – 31 rawatan yang diberikan kepada
1. (a) P: Resusitasi kardiopulmonari seseorang yang sakit atau pengsan
(Cardiopulmonary secara tiba-tiba sementara
resuscitation, CPR) menunggu bantuan tiba.
Q: Heimlich Manoeuvre (b) CPR dipilih sekiranya Saiful tidak
(b) Mangsa akan mengalami kerosakan bernafas atau tiada denyutan nadi.
Heimlich Manoeuvr e dipilih sekiranya
otak kerana tidak menerima bekalan Saiful sedar dan tercekik.
oksigen yang mencukupi dalam (c) CPR, Heimlich Manoeuvre
badan dan otak dalam tempoh (d) CPR kerana CPR ialah bantuan
tertentu. kecemasan atau rawatan yang
2. (a) CPR diberikan kepada seseorang yang
(b) Ubah kedudukan badan mangsa pengsan secara tiba-tiba dan didapati
dalam keadaan mengiring dan tunggu tidak bernafas atau tiada denyutan
sehingga ambulans tiba. nadi sementara menunggu bantuan
3. (a) Mangsa mengalami masalah tercekik tiba.
(b) Kaedah Heimlich Manoeuvre akan
menyebabkan tekanan di dalam Bab 3
peparu bertambah dan menyebabkan
makanan tertolak keluar. Praktis Formatif 3.1 m/s 37
(c) Boleh. Bagi membantu wanita
mengandung menggunakan 1. Termometer Termometer
kaedah ini, kedudukan tangan perlu
diletakkan lebih tinggi berbanding klinik rektal
seseorang yang tidak mengandung,
iaitu betul-betul di pangkal tulang Digunakan untuk Digunakan untuk
dada. Kemudian, teruskan kaedah menyukat suhu menyukat suhu
Heimlich Manoeuvre seperti biasa. badan di ketiak, badan melalui
4. (a) Heimlich Manoeuvre telinga atau bawah dubur
(b) Mula-mula, berdiri di belakang Jia lidah
Hui dan bongkokkan badan Jia
Hui sedikit ke hadapan. Kemudian, 2. Jangkitan, terdedah kepada keadaan
kelilingkan tangan dari belakang Jia panas melampau, senaman
Hui dan genggamkan tangan kanan.
Seterusnya, letakkan genggaman 3. Rujuk kepada doktor
tangan kanan di antara pusat dengan
bawah rusuk Jia Hui. Letakkan Eksperimen 3.1 m/s 38 – 39
tangan kiri di atas tangan kanan
yang digenggam. Seterusnya, tekan A
dan sentak ke atas dengan cepat Soalan:
dan kuat sehingga makanan keluar Ada, perempuan mempunyai kadar denyutan
daripada mulut Jia Hui. nadi yang lebih tinggi berbanding dengan
lelaki.

B
Soalan:
Ada, sampel yang lebih berumur mempunyai
kadar denyutan nadi yang lebih rendah.

3

C 4. Boleh menyebabkan penyakit serius
Soalan: terutamanya strok.
1. Kadar denyutan nadi bertambah apabila
5. • Makan makanan seimbang
aktiviti berlari dijalankan kerana jantung • Melakukan senaman berkala
perlu mengepam darah dengan lebih • Sentiasa berfikiran positif
laju untuk membekalkan lebih banyak • Sentiasa memeriksa tekanan darah
oksigen kepada badan.
2. Tidak, kerana kadar denyutan nadi secara berkala dan konsisten
bergantung pada tahap kecergasan dan • Menguruskan tekanan
kesihatan murid tersebut.
Praktis Formatif 3.4 m/s 44
Praktis Formatif 3.2 m/s 40 1. Ukuran jisim badan berbanding dengan
1. Kadar denyutan nadi ialah pengukuran
ketinggian
bilangan degupan jantung per minit. 2. Dapat mencegah kemungkinan
2.
mendapat penyakit yang serius
✓ 3. Obes
4. Meningkatkan risiko untuk mendapat
3. Tidak sama.
Wanita hamil mempunyai kadar denyutan penyakit serius seperti penyakit jantung,
tekanan darah tinggi, strok, diabetes
nadi yang lebih tinggi kerana jantungnya melitus, kanser dan sebagainya
perlu mengepam darah yang lebih 5. Tidak. Kekurangan berat badan juga
banyak supaya dapat membekalkan boleh menambahkan risiko mendapat
oksigen dan nutrien yang mencukupi penyakit serius seperti penyakit jantung,
kepada fetus. penurunan ketahanan badan melawan
4. Tidak sama. jangkitan, keletihan, anemia, kemurungan
Kadar denyutan nadi akan menjadi dan penyakit-penyakit yang lain.
lebih tinggi selepas melakukan aktiviti
fizikal. Hal ini demikian kerana jantung Praktis Sumatif 3 m/s 46 – 48
perlu mengepam darah dengan lebih 1. (a) Jangkitan, terdedah kepada keadaan
kuat untuk membekalkan lebih banyak
oksigen kepada badan. panas melampau, senaman berat
(b) 36.9°C
Praktis Formatif 3.3 m/s 42 (c) Termometer inframerah/termometer
1. Tekanan darah ialah tekanan yang
rektal
dikenakan oleh darah pada dinding salur 2. (a) P: Termometer inframerah
darah semasa peredaran darah. Q: Termometer rektal
2. Sfigmomanometer (b) Menyukat suhu badan
3. Pesakit perlu berada dalam keadaan (c) Menggunakan termometer inframerah
tenang. Dia mestilah duduk pada kerusi (d) Boleh membawa maut
dengan tegak. Letakkan tangan pesakit (terima mana-mana jawapan yang
di atas meja, pasang sfigmomanometer
pada lengan pesakit. Ambil bacaan sesuai)
setelah kedengaran bunyi "Bip". 3. (a) 100 – 150
(b) Pemboleh ubah dimanipulasikan:
4
umur
Pemboleh ubah bergerak balas:

kadar denyutan nadi
(c) Semakin meningkat umur seseorang,

semakin rendah kadar denyutan
nadinya.

(d) 60 – 65 denyutan per minit seperti berjalan laju, berbasikal,
4. (a) Pergelangan tangan dan berenang
(b) 60 – 65 denyutan per minit 9. Makanan yang sesuai diambil ialah
(c) 120/80 mmHg sandwic telur. Hal ini demikian kerana
(d) Fareeza hendaklah melakukan sandwic telur mengandungi kurang
lemak. Untuk mengurangkan berat
pemeriksaan berkala di klinik ataupun badan, Marissa perlu mengurangkan
hospital. makanan berlemak dan bergula.
5. (a) 120/80 mmHg
(b) Bacaan tekanan darah Siva lebih Bab 4
tinggi daripada orang yang sihat
kerana dia mungkin mengalami Praktis Formatif 4.1 m/s 55
penyakit tekanan darah tinggi. 1. Pembangunan dan aplikasi produk,
(c) Siva perlu ke hospital untuk
mendapatkan rawatan. peralatan serta sistem untuk memelihara
(terima mana-mana jawapan yang alam sekitar dan alam semula jadi serta
sesuai) meminimumkan atau mengurangkan
6. (a) Kerosakan organ kesan negatif daripada aktiviti manusia.
(b) Sfigmomanometer 2. • Menjimatkan penggunaan tenaga
(c) Tekanan sistolik ialah tekanan darah • Mengukuhkan ekonomi negara
ketika otot jantung mengecut. 3. • Sektor tenaga
Tekanan diastolik ialah tekanan darah • Sektor pengurusan sisa dan air sisa
ketika otot jantung berehat. • Sektor pertanian dan perhutanan
• Sektor pengangkutan
Cabar Minda m/s 48 • Sektor bangunan
7. Boleh. Walaupun termometer rektal biasa • Sektor perindustrian dan pembuatan
• Sektor teknologi maklumat dan
digunakan untuk kanak-kanak kurang
daripada 3 bulan, orang dewasa juga komunikasi
boleh menggunakan termometer rektal (terima mana-mana jawapan yang
untuk mendapat bacaan yang lebih tepat.
8. (a) Serangan jantung, tekanan darah sesuai)

tinggi, strok, kencing manis, Praktis Formatif 4.2 m/s 60
komplikasi sendi dan tulang. 1. • Peningkatan penggunaan bahan api
(b) Nur Antasya boleh menurunkan berat
badannya dengan mencuba langkah- fosil yang semakin serius
langkah berikut: • Berlaku perubahan iklim yang ekstrem
(i) timbang berat badannya sekali • Peningkatan penghasilan gas rumah

seminggu hijau
(ii) makan makanan yang sihat 2. • Mengadakan kempen amalan

secara sederhana mengikut kecekapan tenaga
piramid makanan Malaysia • Mengamalkan dan melaksanakan
(iii) buat beberapa perubahan dalam
tabiat pemakanannya Teknologi Hijau
(iv) kurangkan/elakkan makanan
yang tinggi kandungan gula dan Praktis Formatif 4.3 m/s 61
lemak 1. • Sisa makanan yang tidak dilupuskan
(v) lakukan senaman sederhana
dengan baik
• Sisa kimia dan sampah sarap dibuang

ke dalam sungai dan laut secara
haram.

5

2. • Pengamalan 5R, iaitu tolak, kurangkan, memelihara alam sekitar dan alam
guna semula, kitar semula dan semula jadi serta meminimumkan
pemulihan atau mengurangkan kesan negatif
daripada aktiviti manusia.
• Menjalankan amalan pengasingan (b) Tenaga, alam sekitar, ekonomi, sosial
sampah mengikut jenis 2. (a) Menjimatkan sumber tenaga,
mengelakkan pembaziran,
Praktis Formatif 4.4 m/s 65 mengukuhkan ekonomi negara
1. Pembalakan yang tidak terkawal (b) Menutup suis peralatan elektrik di
2. Baja kimia meresap ke tanah sehingga rumah jika tidak menggunakannya.
Hal ini dapat menjimatkan
sampai ke sumber air seperti sungai. penggunaan tenaga elektrik di rumah.
Akibatnya, air sungai tercemar. Selain itu, 3. (a) Sektor tenaga, sektor pengangkutan,
kadar keasidan tanah turut meningkat. sektor pengurusan sisa dan air sisa
3. • Mengadakan kempen kitar semula (b) Sektor tenaga – memfokuskan
• Menjimatkan penggunaan kertas penggunaan tenaga alternatif yang
• Mengawal dan mengehadkan aktiviti lebih bersih, bebas karbon serta
dapat menggantikan penggunaan
pembalakan bahan api fosil
Sektor pengangkutan – berfokus
Praktis Formatif 4.5 m/s 68 kepada penambahbaikan prasarana
1. Peningkatan gas rumah hijau yang tidak pengangkutan yang lebih bersih,
bahan bakar kenderaan dan
terkawal, menyumbang kepada kesan pengangkutan awam
rumah hijau Sektor pengurusan sisa dan air
2. ester metil lemak, minyak sayuran, lemak sisa – memfokuskan usaha untuk
haiwan meminimumkan pembuangan sisa
dan air sisa ke persekitaran dengan
Praktis Formatif 4.6 m/s 69 cara mengolah sisa atau air sisa
1. • Aktiviti yang dilakukan oleh Mariam menjadi sesuatu yang baharu seperti
baja kompos
dapat mengurangkan masalah 4. (a) • Pemanasan global
pemanasan global. Pokok-pokok • Peningkatan gas rumah hijau
menyerap karbon dioksida semasa • Berlakunya hujan asid
proses fotosintesis dan membebaskan (b) • Menggunakan sumber tenaga
gas oksigen. Semakin banyak jumlah
pokok yang ada, semakin tinggi jumlah boleh baharu
karbon dioksida yang berjaya diserap • Mengamalkan amalan kecekapan
oleh pokok.
• Amalan berkongsi kereta adalah baik tenaga
untuk mengurangkan pembebasan (c) Dapat mengelakkan pemanasan
gas karbon dioksida oleh kenderaan.
Hal ini secara tidak langsung dapat global/Mengurangkan penghasilan
mengurangkan kesan rumah hijau. karbon dioksida di dalam udara/
2. Penghasilan gas rumah hijau Mengelakkan berlakunya hujan asid
berkurangan, alam semula jadi (d) Setuju, kerana pengamalan
terpelihara, mengelakkan berlakunya Teknologi Hijau mengurangkan
perubahan iklim yang ekstrem kebergantungan pada sumber tenaga
bahan api fosil, sekali gus dapat
Praktis Sumatif 4 m/s 71 – 73 mengurangkan pencemaran udara
1. (a) Pembangunan dan aplikasi produk,

peralatan serta sistem untuk

6

akibat pembebasan karbon dioksida 3. (Rujuk Rajah 5.7, m/s 82 di dalam buku
daripada pembakaran bahan api fosil. teks-peta buih berganda menunjukkan
5. (a) Sektor pengangkutan – persamaan dan perbezaan antara mitosis
Memfokuskan penambahbaikan dan meiosis)
prasarana pengangkutan yang lebih
bersih, bahan bakar kenderaan dan Praktis Formatif 5.2 m/s 89
pengangkutan awam 1. Alel dominan akan mempamerkan sifat
(b) Menggunakan kenderaan berkuasa
solar, berkongsi kenderaan, atau ciri yang dikawalnya dan menutup
menunggang basikal. ciri yang dikawal oleh alel resesif. Alel
resesif pula hanya akan menunjukkan
Cabar Minda m/s 73 ciri yang dikawal olehnya apabila alel
6. Cadangan: mengubah suai rol kadbod dominan tidak hadir.
2. Kromosom seks ialah kromosom yang
kepada bekas semaian mini. menentukan jantina seseorang individu.
Lipatkan salah satu bahagian terbuka Kromosom seks terdiri daripada dua jenis
iaitu X dan Y.
rol kadbod supaya tertutup. Masukkan 3. Kromosom seks bapa. Jika sperma
tanah semaian ke dalam rol kadbod. (22+X) mensenyawakan ovum (22+X),
Semai bijih benih dan siram dengan air jantina anak ialah perempuan (44+XX).
secukupnya. Jika sperma (22+Y) mensenyawakan
ovum (22+X), jantina anak ialah lelaki
Gunting Lipat (44+XY).

Tanah Praktis Formatif 5.3 m/s 100
1. Mutasi ialah perubahan yang berlaku

(Atau mana-mana cara yang sesuai) secara spontan dan rawak pada gen atau
kromosom, yang boleh menyebabkan
Bab 5 perubahan ciri kepada anak yang
mewarisi bahan genetik terubah suai
Praktis Formatif 5.1 m/s 83 tersebut.
1. (a) Gen ialah unit asas pewarisan yang 2. Sinaran radioaktif, sinar-X dan bahan
kimia toksik.
menentukan ciri-ciri individu. 3. Kebaikan penyelidikan genetik:
(b) Kromosom ialah bebenang halus, (i) dapat meningkatkan kualiti

panjang dan berlingkar yang terletak kehidupan manusia seperti dalam
di dalam nukleus. bidang sains forensik, terapi gen
(c) DNA ialah dua rantai polinukleotida dan genealogi genetik.
yang berpintal antiselari antara satu (ii) hasil penyelidikan genetik
sama lain membentuk struktur yang membantu meningkatkan hasil
dikenali sebagai heliks ganda dua. tanaman dalam masa yang singkat.
2. Proses mitosis berlaku di dalam sel soma Keburukan penyelidikan genetik:
dan proses meiosis berlaku di dalam sel (i) pengubahsuaian genetik secara
pembiakan. tidak beretika seperti membuat
senjata biologi yang boleh
membahayakan manusia.
(ii) penyelidikan genetik yang
menghasilkan spesies baharu akan
menyebabkan spesies asal pupus.

7

4. Kehidupan manusia dan alam sekitar Keburukan:
akan terancam. • pengklonan akan menimbulkan

Praktis Formatif 5.4 m/s 103 masalah moral, etika dan agama
1. Kejuruteraan genetik ialah proses seperti pengklonan manusia.
• menghasilkan organisma yang
pengubahsuaian genetik sesuatu mempunyai daya tahan yang tinggi
organisma. terhadap ubat kerana gen organisma
2. Maksud: telah bermutasi dengan perubahan
(i) DNA rekombinan ialah teknologi genetik
• boleh menyebabkan kesan sampingan
yang menggabungkan bahan seperti mutasi kepada pengguna
genetik daripada dua spesies yang kerana gen hasilan genetik yang
berbeza untuk menghasilkan satu dimakan akan berintegrasi dengan gen
ciri genetik baharu. pengguna.
Contoh: DNA daripada manusia
dikombinasikan dengan DNA Aktiviti 5.8 m/s 105 – 106
bakteria menghasilkan DNA hibrid 1. (bergantung pada keputusan aktiviti yang
untuk penghasilan insulin.
(ii) Terapi gen ialah teknik yang dijalankan)
digunakan untuk membaiki 2. Kedua-dua histogram mempamerkan
gen-gen mutan (abnormal atau
cacat) yang bertanggungjawab lengkungan bentuk loceng.
terjadinya suatu penyakit seperti 3. Tidak terdapat perbezaan ketara.
sistik fibrosis, hemofilia dan anemia
sel sabit. Aktiviti 5.9 m/s 106
(iii) GMO ialah organisma (tumbuhan, 1. Berbentuk diskrit
haiwan, bakteria atau virus) 2. Ya
yang diubah suai secara genetik
untuk tujuan tertentu. Contohnya Praktis Formatif 5.5 m/s 108
penghasilan gen yang dapat 1. Variasi ialah perbezaan ciri antara
membunuh serangga dan
diaplikasikan ke dalam penanaman individu daripada spesies yang sama.
padi, jagung dan kelapa sawit. 2. (a) Variasi selanjar dan variasi tak
3. Tiga kebaikan dan keburukan teknologi
kejuruteraan genetik kepada manusia selanjar.
Kebaikan: (b) Banding beza variasi selanjar dan
• mengenal pasti dan menentukan
penyakit baka seterusnya merawat variasi tak selanjar.
penyakit tersebut.
• tanaman dan ternakan yang lebih Variasi Persamaan Variasi tak
berkualiti dapat dihasilkan. selanjar selanjar
• tanaman dan ternakan yang
mempunyai daya tahan penyakit yang Kedua-duanya berlaku di dalam spesies
tinggi. yang sama

Perbezaan

Aspek-aspek:

Tidak ketara Perbezaan Ketara

antara individu

Taburan Bentuk graf Diskrit
normal

Genetik dan Faktor yang Genetik
persekitaran mempengaruhi sahaja

8

3. Dua faktor genetik yang menyebabkan Sekiranya pindah silang tidak
variasi: berlaku, tiada variasi terbentuk.
(d) Sel pembiakan
• pindah silang antara kromosom 3. (a) Profasa
homolog semasa meiosis (b) Kromosom tersusun pada satah
membolehkan pertukaran bahan khatulistiwa. Gentian gelendong
genetik. melekat pada sentromer.
(c) Manusia: kulit; Tumbuhan: hujung
• penyusunan kromosom secara bebas pucuk/akar
menghasilkan gamet yang mempunyai
maklumat genetik berlainan. Cabar Minda m/s 111
4. (a) • Puan K hamil pada usia yang lanjut
(Rujuk Rajah 5.30, m/s 107 di dalam
buku teks – mana-mana dua faktor iaitu 35 ke atas
genetik) • Puan K terdedah kepada sinaran

4. Contoh: warna kulit radioaktif
Individu yang sama boleh mempunyai (b) (i) Sindrom Down
(ii) Lelaki
warna kulit berbeza apabila berada di
dua lokasi berbeza. Bab 6
5. Tiga kepentingan variasi:
• Variasi membenarkan pemilihan Aktiviti 6.2 m/s 117
1.
semula jadi.
• Variasi membantu organisma dalam Panjang (cm)

penyamaran untuk melindungi diri 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30
daripada pemangsa.
• Variasi pada haiwan dan tumbuhan Hari
meningkatkan nilai tambah sesuatu
haiwan dan tumbuhan. 2. Lengkung pertumbuhan berbentuk
demikian kerana haiwan berangka luar
Praktis Sumatif 5 m/s 110 – 111 menjalani peringkat ekdisis beberapa kali
1. (a) (i) DNA (asid deoksiribonukleik) sebelum mencapai peringkat dewasa.
(ii) Gula deoksiribosa, kumpulan
3. Pada hari 1 – 5, serangga berada dalam
fosfat, bes bernitrogen fasa instar, iaitu tiada pertumbuhan
(b) 46 berlaku. Pada penghujung hari ke-5,
(c) Autosom membawa gen yang serangga akan menyedut udara bagi
mengembangkan badannya. Oleh itu,
mengawal ciri organisma seperti berlaku pertambahan kepada panjang
warna anak mata, kebolehan serangga. Pada hari ke 6 – 10, serangga
menggulung lidah dan jenis rambut, berada dalam peringkat instar sekali lagi
manakala kromosom seks pula sehingga pada penghujung hari ke-10,
membawa gen yang menentukan proses ekdisis kedua berlaku. Panjang
jantina organisma sama ada lelaki
atau perempuan, jantan atau betina. 9
2. (a) Profasa I
(b) Kromosom memendek dan menebal
dan menjadi jelas kelihatan.
Kromosom homolog berpasangan.
Proses pindah silang berlaku.
(c) Proses yang berlaku ialah pindah
silang. Pindah silang menghasilkan
kombinasi gen yang baharu.

serangga semakin bertambah. Proses Praktis Formatif 6.2 m/s 133
ekdisis berlaku lagi pada hari ke-15, hari 1. Dua parameter yang digunakan untuk
ke-20, hari ke-25 sehingga serangga
mencapai saiz dewasa. mengukur kadar pertumbuhan manusia:
• berat
Eksperimen 6.1 m/s 125 • ketinggian
1. (a) Tulang berongga 2. Kadar pertumbuhan lelaki adalah
(b) Tulang padat
2. • Lebih ringan dan kuat berbeza daripada pertumbuhan
• Membenarkan haiwan bergerak perempuan.
Pada peringkat bayi hingga peringkat
dengan lebih laju. kanak-kanak: Tumbesaran adalah sama.
Pada umur 4 tahun: Lelaki membesar
Praktis Formatif 6.1 m/s 128 lebih cepat.
1. Sistem sokongan penting untuk Pada umur 12-14 tahun: Perempuan
membesar lebih cepat.
memastikan haiwan dapat bergerak Selepas umur 14 tahun: Lelaki membesar
dengan lebih lancar dan cekap. lebih cepat.
2. Rangka luar ialah rangka yang dibina 3. Gizi makanan mempengaruhi
daripada kitin berlilin atau cangkerang. pertumbuhan seseorang individu. Gizi
Rangka dalam ialah rangka yang terbina seimbang membekalkan keperluan
daripada tulang atau rawan. nutrien secukupnya untuk pertumbuhan
Rangka hidrostatik ialah rangka yang dan pembahagian sel.
terdiri daripada dinding berotot yang 4. Kadar pertumbuhan dapat diukur
melitupi suatu rongga badan yang diisi menggunakan parameter ketinggian atau
dengan cecair. jisim badan. Graf ketinggian atau jisim
3. Lengkung pertumbuhan haiwan dengan badan melawan masa boleh diplotkan
rangka luar adalah berperingkat. Rangka untuk melihat kadar pertumbuhan.
luar terbina daripada kitin yang bersifat
keras dan tidak boleh mengembang. Eksperimen 6.2 m/s 137
Oleh itu, tumbesaran haiwan dihalang. Soalan:
Bagi mengatasi masalah ini, haiwan 1. Graf yang diplotkan tidak menunjukkan
berangka luar akan bersalin kulit
beberapa kali untuk mencapai peringkat bentuk sigmoid. Hal ini demikian kerana
dewasa. tempoh masa kajian terlalu pendek.
4. Ekdisis ialah proses di mana haiwan 2. Semakin bertambah masa (hari),
yang berangka luar menanggalkan semakin tinggi anak benih kacang hijau.
rangka luar semasa tumbesaran.
5. Pusat graviti dan luas tapak Praktis Formatif 6.3 m/s 137
6. (a) Pusat graviti merujuk kepada titik 1. Untuk berdiri tegak mendapatkan cahaya

keseimbangan haiwan, tumbuhan matahari.
atau objek. 2. Tumbuhan darat jenis berkayu
(b) Semakin tinggi sesuatu objek,
semakin tinggi pusat gravitinya. Pusat mempunyai batang berkayu dan akar
graviti yang tinggi menyebabkan seperti akar banir, akar sokong dan
sesuatu objek kurang stabil. akar jangkang. Tumbuhan darat jenis
tidak berkayu mendapat sokongan
10 daripada kesegahan sel, sulur paut dan
akar cengkam. Tumbuhan akuatik pula
bergantung pada batang berongga dan
daya apungan air untuk sokongan.

3. Tumbuhan herba ialah tumbuhan tidak berkayu, tumbuhan perlu menambahkan
berkayu. Tumbuhan herba disokong oleh luas tapak tumbuhan itu. Oleh itu,
kesegahan sel. tumbuhan berkayu mempunyai sokongan
tambahan seperti akar banir, akar sokong
Praktis Sumatif 6 m/s 139 dan akar jangkang untuk menambahkan
1. (a) (i) Tendon luas tapak.
(ii) Tendon menyambungkan otot
Cabar Minda m/s 141
kepada tulang. 5. (a) Tidak boleh.
(iii) Tendon terdiri daripada (b) Badan ikan paus disokong oleh

gabungan gentian yang bersifat rangka dalam yang kecil. Rangka
kuat dan tidak kenyal. ini tidak mampu menyokong berat
(b) Individu tidak dapat menggerakkan ikan paus yang terdampar di tepi
tulang kerana daya tarikan yang pantai. Ikan paus disokong oleh
dihasilkan oleh pengecutan otot tidak daya apungan air untuk membantu
dapat dipindahkan kepada tulang. pergerakannya di laut. Air laut yang
(c) Tendon ialah struktur yang sedikit di tepi pantai tidak mencukupi
menyambungkan otot kepada tulang untuk memberikan daya apungan
manakala ligamen ialah struktur yang yang diperlukan untuk membolehkan
menyambungkan tulang dengan ikan paus kembali ke laut.
tulang.
2. (a) Rangka hidrostatik Bab 7
(b) Otot membujur dan otot lingkar
(c) Pergerakan cacing terjadi apabila Praktis Formatif 7.1 m/s 152
otot membujur mengalami 1. Hormon ialah sejenis bahan kimia
pengecutan dan otot lingkar
mengalami pengenduran secara organik yang dirembeskan oleh kelenjar
berlawanan. Pergerakan berlawanan endokrin.
ini mencipta pergerakan dari 2. Kelenjar endokrin utama di dalam badan
hadapan ke hujung badan cacing. manusia ialah kelenjar pituitari, kelenjar
Cacing juga mempunyai keta (bulu- tiroid, kelenjar adrenal, pankreas, ovari
bulu keras) pada badan bertujuan dan testis.
untuk mencengkam tanah semasa 3. Kelenjar adrenal: adrenalina
pergerakan berlaku. Pankreas: insulin
3. (a) (i) Zirafah akan mengangkangkan Testis: testosteron
kakinya. Kelenjar tiroid: tiroksina
(ii) Cara ini akan menambahkan 4. Fungsi hormon:
luas permukaan zirafah dan (a) kelenjar tiroid: Tiroksina – mengawal
merendahkan pusat gravitinya.
(b) (i) X kadar metabolisme badan
(ii) Haiwan X lebih rendah pusat (b) Ovari: Progesteron – mengekalkan
gravitinya.
(iii) Apabila duduk ketebalan uterus untuk penempelan
4. Tumbuhan berkayu mempunyai embrio
batang yang besar dan tinggi. Bagi Estrogen – mengawal ciri-ciri seks
menambahkan kestabilan tumbuhan sekunder perempuan
(c) pankreas: Insulin – mengawal aras
gula di dalam darah

11

Praktis Formatif 7.2 m/s 157 (b) (i) Tiroksina
1. Ketidakseimbangan hormon, pertuturan
(ii) • Kadar metabolisme rendah
tidak jelas dan tindakan refleks yang
lambat. • Perkembangan mental dan
2. Pergerakan impuls saraf di dalam neuron
terganggu (laju atau perlahan) fizikal terbantut pada
3. Bahan kimia di dalam dadah dan alkohol
melambatkan penghantaran maklumat kanak-kanak (kreatinisme)
kepada kelenjar endokrin untuk
merembeskan hormon yang diperlukan • Kurang tenaga pada orang
oleh badan.
dewasa (miksedema)
Praktis Formatif 7.3 m/s 161
1. Minda ialah fungsi otak yang berkaitan • Cenderung menjadi gemuk

dengan kesedaran kita seperti personaliti, dan goiter
pemikiran, ingatan, pertimbangan, intelek
dan emosi. (c) (i) Pankreas
2. Lima ciri minda yang sihat dan baik:
• boleh berfikir dan membuat (ii) Insulin

pertimbangan yang wajar (iii) • Kurang hormon insulin
• mampu mengesan rangsangan dan
dirembeskan
bergerak balas dengan sewajarnya
• boleh mengingati peristiwa silam yang • Glukosa berlebihan dalam

sedih dan gembira darah tidak dapat ditukar
• boleh membezakan antara yang betul
menjadi glikogen
dengan yang salah
• berfikiran terbuka dan tidak emosional • Hal ini menyebabkan
3. Ketidakseimbangan hormon
aras glukosa dalam darah
mempengaruhi kesihatan minda. Hormon
yang berlebihan dan kekurangan hormon meningkat
yang dirembeskan oleh kelenjar endokrin
akan menyebabkan ketidakseimbangan (d) Hormon testosteron
fungsi tubuh. Sebagai contoh, seorang
wanita yang mengalami sindrom 2. (a) (i) Estrogen, progesteron
prahaid mengalami ketidakseimbangan
hormon estrogen dan progesteron yang (ii) 1. Menggalakkan
dirembeskan oleh ovari. Oleh itu, wanita
tersebut akan cepat marah, sakit kepala perkembangan ciri-ciri seks
dan murung.
4. • Pengambilan minuman beralkohol sekunder perempuan

secara berlebihan 2. Menyediakan uterus untuk
• Penyalahgunaan dadah
• Penuaan penempelan embrio

Praktis Sumatif 7 m/s 163 – 164 (b) Selepas akil baligh
1. (a) P – Kelenjar pituitari
(c) (i) Testis
12
(ii) Mengawal perkembangan

ciri-ciri seks sekunder lelaki

seperti suara yang garau dan

pertumbuhan misai

Cabar Minda m/s 164
3. Kopi mengandungi kafeina yang

berbahaya jika diambil secara berlebihan.
4. Alkohol yang masuk ke dalam fetus

melalui plasenta boleh mengakibatkan
pelbagai gangguan kepada fetus
yang disebut Foetal Alcohol Spectrum
Disorder (FASD). Fetus boleh mengalami
kecacatan atau pembentukan yang
tidak sempurna pada bahagian muka
di samping pelbagai kecacatan lain,
kegagalan pada tumbesaran dan
gangguan pada fungsi atau struktur
sistem saraf pusat.

5. Menasihatinya agar berjumpa dengan Aktiviti 8.6 m/s 175
guru kaunseling.
Isotop Bilangan Bilangan Nombor
proton neutron nukleon

Bab 8 Klorin-35 17 18 35

Praktis Formatif 8.1 m/s 170 Klorin-37 17 20 37

1. Atom, molekul dan ion Natrium-23 11 12 23

2. Karat Natrium-24 11 13 24

3. Atom Molekul Ion Bromin-79 35 44 79

Kepingan Ketulan ais Garam Bromin-81 35 46 81
besi biasa

Wayar Ketulan Batu Praktis Formatif 8.3 m/s 177
kuprum gula marmar 1. Dua atau lebih atom unsur yang sama

Gas helium Gas Air kapur yang mempunyai bilangan proton yang
sama tetapi bilangan neutron yang
oksigen berbeza.
2. Natrium-24/Fosforus-32/Kobalt-60/
4. Unsur Atom Molekul Karbon-14/Iodin-131
Karbon Rod karbon (mana-mana tiga)
Gas karbon 3. 20
Sulfur Serbuk dioksida 4. • Kobalt-60: membunuh sel kanser
sulfur • Natrium-24: mengesan salur darah
Gas sulfur
dioksida tersumbat
• Iodin-131: mengesan kadar serapan
Praktis Formatif 8.2 m/s 174
1. (a) Kumpulan 1, Kala 2 iodin oleh kelenjar tiroid dan digunakan
(b) Kumpulan 11, Kala 5 bagi merawat penyakit tiroid
(c) Kumpulan 18, Kala 1 Praktis Sumatif 8 m/s 179 – 181
(d) Kumpulan 11, Kala 6 1. (a) (i) Garam: zarah ion
2. Fluorin/Klorin/Bromin/Iodin/Astatin (ii) Gula: zarah molekul
(mana-mana dua) (b) Zarah ion: batu marmar/air kapur/
3. Kalium
4. 2.8.5 asid/alkali
5. • Ion negatif terbentuk daripada atom Zarah molekul: karbon dioksida/

unsur yang menerima elektron oksigen/nitrogen/naftalena/alkohol
daripada unsur lain. Sebagai contoh, (c) Molekul: gas oksigen/gas karbon
atom klorin menerima satu elektron
daripada atom unsur lain dan dioksida/gas sulfur dioksida
membentuk ion klorida. Ion: zink oksida/ferum oksida
• Ion positif terbentuk daripada 2. (a) Unsur disusun mengikut tertib menaik
atom unsur yang menderma atau
membebaskan elektron kepada nombor proton merentasi kala dari
atom unsur lain. Sebagai contoh, kiri ke kanan dan dari atas ke bawah.
atom natrium menderma satu (b) P dan U
elektron kepada atom unsur lain dan (c) Unsur R.
membentuk ion natrium. Unsur R telah mencapai susunan
elektron oktet pada petala terluar.
(d) Kumpulan 16, Kala 3

13

(e) (i) P: 2.1 • Langkah penyelesaian masalah:
(ii) Q: 2.7 – Gunakan isotop natrium-24 bagi
(iii) T: 2.8.3
3. (a) X: 14 mengesan kebocoran paip bawah
Y: 18 tanah
Z: 20 – Setelah tahu tempat kebocoran
(b) berlaku, gali dan baiki kebocoran
paip bawah tanah
Atom X Atom Y Atom Z – Setelah baiki kebocoran, pastikan
struktur tanah dimampatkan semula
(c) X: Kumpulan 13, Kala 3 – Lakukan penurapan jalan semula
Y: Kumpulan 17, Kala 3 bagi membaiki jalan yang rosak
Z: Kumpulan 2, Kala 4 akibat kerja pembaikan
(d) (i) Atom X akan menderma tiga
Bab 9
elektron kepada atom unsur lain
dan membentuk ion positif. Eksperimen 9.1 m/s 186
(ii) Atom Y akan menerima satu Soalan:
elektron daripada atom unsur 1. Bongkah gangsa
lain dan membentuk ion negatif. 2.
4. (a) Q dan R, kerana atom Q dan R
mempunyai nombor proton yang Kuprum Kuprum
sama tetapi nombor nukleon yang
berbeza. Timah
(b) Industri: digunakan untuk mengesan
kebocoran paip bawah tanah Kuprum Gangsa
Perubatan: mengesan salur darah
tersumbat 3. Pada bongkah kuprum, apabila beban
(c) Fosforus-32: digunakan bagi
mengesan kadar serapan baja dijatuhkan atau daya dikenakan, lapisan
fosforus oleh tumbuhan
(d) Karbon-14 atom kuprum yang tersusun akan
Pertanian: mengesan kadar
fotosintesis bagi tumbuhan menggelongsor dengan mudah dan
Arkeologi: menentukan usia fosil dan
artifak menyebabkan diameter lekuk lebih besar

Cabar Minda m/s 181 terbentuk.
5. • Mengenal pasti masalah: Jalan
Pada bongkah gangsa, kehadiran atom
merekah walaupun diturap berkali-kali
• Menjelaskan tentang masalah: timah menyebabkan zarah menjadi tidak

Struktur tanah menjadi lembut tersusun. Apabila beban dijatuhkan pada
disebabkan kebocoran paip bawah
tanah bongkah gangsa, lapisan atom kuprum

14 sukar untuk menggelongsor dan diameter

lekuk menjadi lebih kecil.

Eksperimen 9.2 m/s 187
Soalan:
1. Paku besi
2.

Besi Besi Karbon

Besi Keluli

3. Besi ialah logam tulen, mudah teroksida
dan membentuk karat apabila bertindak

balas dengan air dan oksigen. B Getah menjadi kurang kenyal.
Keluli ialah aloi yang membuatkannya
Aktiviti 9.4 m/s 196
lebih tahan kepada tindak balas dengan 1. Penggumpalan lateks berlaku/Pepejal
air dan oksigen.
putih terbentuk
Praktis Formatif 9.1 m/s 189 2. Lateks kekal pada keadaan asalnya/
1. Gangsa/Loyang/Duralumin
2. Lateks tidak menggumpal
3. Campurkan alkali/ammonia ke dalam
Atom logam
asing lateks
4. Aktiviti bakteria menghasilkan asid

yang dapat menggumpalkan lateks.

Logam tulen Aloi Praktis Formatif 9.3 m/s 198
1. Polimer semula jadi
• Logam tulen: atom di dalam logam Monomer
tulen tersusun secara teratur dan Getah asli Isoprena
berlapis-lapis. Lapisan atom logam Glukosa
tulen mudah menggelongsor apabila Kanji
dikenakan daya.
Polimer sintetik Monomer
• Aloi: saiz atom unsur asing yang Polietena Etena
berlainan menyebabkan atom di Polistirena Stirena
dalam aloi tersusun secara tidak
teratur. Lapisan atom di dalam aloi 2. Getah Sifat Getah
tidak mudah menggelongsor apabila asli tervulkan
dikenakan daya. Oleh itu, aloi bersifat
keras. Mudah Pengoksidaan Tidak mudah

3. Duralumin. teroksida teroksida
Duralumin adalah kuat, ringan dan tahan
Lembut Kekerasan Keras
kakisan.
Tidak Ketahanan Lebih tahan
Praktis Formatif 9.2 m/s 192 tahan terhadap haba terhadap
1. Kaca: silika terhadap haba
Seramik: tanah liat haba
2. Kaca:
3. Pemanasan getah asli dengan sulfur
• membuat alatan makmal seperti bikar • Getah asli dipanaskan pada suhu
dan kelalang kon
antara 100°C hingga 150°C pada
• membuat alatan memasak seperti tekanan tinggi
periuk kaca, kaserol • 3% hingga 5% sulfur dimasukkan ke
dalam getah yang dipanaskan
• membuat bekas penyimpanan
makanan seperti botol kaca Praktis Sumatif 9 m/s 200 – 201
1. (a) Objek P: loyang
Seramik:
• membuat pinggan mangkuk Objek Q: gangsa
• membuat jubin lantai (b) Aloi P: membuat tombol pintu/
• membuat pasu bunga
membuat barang perhiasan/bekas
Aktiviti 9.3 m/s 195 makanan
A Ya. Aloi Q: membina ukiran/membina
monumen/membuat pisau

15

(c) Bongkah gangsa lebih kuat (c) Boleh
berbanding dengan bongkah • Landasan hendaklah disediakan.
kuprum kerana kehadiran atom • Letakkan magnet pada bahagian
asing di dalam bongkah gangsa.
Hal ini menyebabkan atom di dalam bawah kereta.
bongkah gangsa menjadi tidak • Apabila elektrik dialirkan pada
tersusun. Apabila daya dikenakan
pada bongkah gangsa, lapisan atom landasan, daya antimagnet akan
sukar untuk menggelongsor dan dihasilkan dan membolehkan
menjadikan bongkah lebih kuat. kereta bergerak tanpa menyentuh
landasan.
(d) Boleh. • Struktur bahagian bawah kereta
Kerana aloi P bersifat keras dan direka khas bagi membolehkan
tahan karat menjadikannya sesuai kereta tidak tersasar daripada
digunakan. Selain itu, aloi P juga landasan.
akan menjadikan badan kapal Tidak boleh
kelihatan lebih cantik kerana aloi P • Kereta bergerak tidak
berwarna keemasan. menggunakan landasan.
• Sukar untuk meletakkan aloi
2. (a) Kaca borosilikat superkonduktor pada jalan raya
(b) Kaca borosilikat mempunyai dan arus elektrik dialirkan.
• Kereta boleh terhempas kerana
ketahanan yang sangat tinggi tiada alat yang mengekalkannya
terhadap haba dan bahan kimia. pada jalan raya.
(c) Kaca silika terlakur
Kerana mempunyai ketahanan Cabar Minda m/s 201
terhadap haba yang tinggi dan lengai 4. (a) Tujuan: Untuk mengkaji kekenyalan
terhadap bahan kimia.
(d) Sesuai antara getah asli dengan tervulkan
Bekas minuman tidak mudah pecah (b) Hipotesis: Jika kepingan getah
apabila air sejuk atau air panas
diletakkan di dalamnya. tervulkan digunakan, maka
3. (a) • Aloi superkonduktor digunakan perubahan panjang getah tidak
berlaku.
dalam pembuatan landasan kereta (c) Pemboleh ubah:
api Maglev. • dimanipulasikan: Jenis kepingan
• Magnet diletakkan di bahagian
bawah kereta api Maglev. getah
• Aloi superkonduktor disejukkan • bergerak balas: Perubahan panjang
pada suhu yang sangat rendah dan
elektrik dialirkan padanya untuk getah
menghasilkan sifat antimagnet. • dimalarkan: Jisim pemberat/
• Kereta api Maglev akan terangkat
sedikit dan bahagian bawah tidak panjang dan ketebalan asal
bersentuhan dengan landasan. kepingan getah
• Hal ini akan dapat mengelakkan (d) Bahan dan radas: Kepingan getah
geseran dengan landasan dan asli, kepingan getah tervulkan,
kereta api Maglev dapat bergerak pemberat 50 g, kaki retort dan
dengan kelajuan tinggi. pengapit
(b) Mesin MRI/Kabel elektrik/Mikrocip (e) Prosedur:
1. Catatkan ukuran awal panjang
kepingan getah.

16

2. Susun radas dan bahan seperti di 4. Contoh:
dalam rajah. Akupunktur/Kiropraktik/Urutan tradisional/

3. Gantungkan pemberat 50 g pada Homeopati/Terapi herba
bahagian bawah kepingan getah Sebab:
asli dan alihkan pemberat setelah Perubatan komplementari dapat
seminit.
membantu pesakit menenangkan
4. Perhatikan dan catatkan panjang emosi/menghilangkan tekanan (stres)/
kepingan getah. meningkatkan kesejahteraan dan
kesihatan/membantu melegakan kesan
5. Ulangi langkah 1 hingga 4 dengan rawatan atau gejala rawatan seperti
menggantikan kepingan getah asli kimoterapi.
dengan kepingan getah tervulkan.
Praktis Formatif 10.2 m/s 213
(f) Susunan radas: 1. Radikal bebas ialah atom atau molekul

Kepingan Kaki yang kekurangan satu elektron yang
getah retort menyebabkan zarah tersebut menjadi
tidak stabil dan cenderung untuk
Pemberat mengambil elektron daripada atom atau
molekul lain.
(g) Penjadualan data: 2. Radikal bebas terbentuk daripada proses
pengoksidaan yang berlaku di dalam
Jenis Panjang Panjang Perubahan badan disebabkan faktor dalaman dan
faktor luaran.
kepingan awal akhir panjang 3. Faktor dalaman: metabolisme/
keradangan
getah kepingan kepingan getah (cm) Faktor luaran: cahaya matahari/asap
kilang/asap rokok
getah getah
Eksperimen 10.1 m/s 216
(cm) (cm) Soalan:
1. • Di dalam larutan jus limau
Getah • Di dalam larutan garam biasa
asli 2. Proses pengoksidaan berlaku pada

Getah permukaan hirisan epal yang menjadikan
tervulkan permukaan hirisan epal berwarna
perang.
Bab 10 3. Bahan antioksidan seperti vitamin C dan
garam biasa.
Praktis Formatif 10.1 m/s 211
1. Perubatan tradisional, perubatan moden, Praktis Formatif 10.3 m/s 216
1. Bahan antioksidan ialah sebatian kimia
perubatan komplementari
2. • Analgesik: aspirin/kodeina/parasetamol yang boleh diperoleh dari sintesis kimia
• Antibiotik: penisilin/streptomisin atau tumbuhan semula jadi. Bahan
• Psikoteraputik: antioksidan diperlukan oleh badan kita
−  Stimulan: amfetamina untuk melambatkan atau menghentikan
proses pengoksidaan.
−  Antidepresan: imipramin/amitriptilin
−  Antipsikotik: trankuiliser/barbiturat
3. Aloe vera (Lidah buaya)
Kerana lendiran daripada daunnya

dapat menyejukkan kulit akibat selaran
matahari

17

2. Beta karotena/Lutein/Likopena/Vitamin C/ semula jadi akibat faktor dalaman
Vitamin E kebiasaannya akan dineutralkan oleh
bahan antioksidan dalam makanan
(mana-mana tiga) yang diambil. Bagi individu yang
terdedah kepada faktor luaran secara
Praktis Formatif 10.4 m/s 218 berlebihan seperti asap rokok, asap
1. Bahan aktif ialah komponen tertentu kilang, radiasi dan lain-lain, banyak
radikal bebas akan terhasil dan
dalam sesuatu produk yang mempunyai tidak dapat dineutralkan oleh bahan
kesan terhadap penyembuhan atau antioksidan daripada makanan. Hal
pencegahan penyakit. ini boleh membawa kepada masalah
2. Pengambilan makanan tidak seimbang/ kesihatan akibat kehadiran radikal
Kekurangan nutrien dalam hidangan bebas yang berlebihan di dalam
makanan/Untuk tumbesaran yang normal badan.
dan sihat/Meningkatkan keimunan badan 3. (a) Bahan antioksidan ialah sebatian
melawan penyakit kimia yang boleh diperoleh daripada
(mana-mana dua) sintesis kimia atau tumbuhan semula
jadi. Apabila bahan antioksidan
Praktis Sumatif 10 m/s 220 – 222 bertindak balas dengan radikal
1. (a) Kaedah M: Perubatan komplementari bebas, sebatian yang lebih stabil
Kaedah N: Perubatan moden akan terhasil dan seterusnya
(b) Rawatan susulan selepas rawatan menghentikan proses pengoksidaan.
(b) Melindungi sel badan daripada
kanser/Keadaan otot yang lenguh/ kerosakan akibat radikal bebas dan
Peredaran darah yang tidak lancar/ juga boleh dianggap sebagai barisan
Melegakan tekanan dan stres pertahanan terhadap risiko mendapat
(c) • Analgesik: digunakan bagi sesetengah penyakit.
(c) • Beta karotena ialah bahan
melegakan kesakitan seperti sakit
kepala, migrain dan demam antioksidan yang lazimnya ditemui
• Antibiotik: digunakan bagi merawat dalam kebanyakan makanan yang
penyakit akibat jangkitan patogen berwarna merah, kuning atau
seperti tibi, sifilis dan lain-lain. jingga seperti aprikot, lobak merah,
• Psikoteraputik: digunakan bagi labu, mangga, ubi keledek dan
merawat penyakit mental seperti buah pic.
kemurungan dan kegelisahan • Lutein ialah bahan antioksidan
(d) Kaedah perubatan M dapat yang lazimnya ditemui dalam
menghilangkan kesan sampingan kuantiti yang banyak dalam sayur-
ubat yang digunakan dalam rawatan sayuran berdaun hijau seperti
perubatan N. Sebagai contoh, bayam, kubis dan brokoli.
rawatan radioterapi kanser. • Likopena ialah bahan antioksidan
2. (a) Radikal bebas terbentuk daripada yang lazimnya ditemui di dalam
proses pengoksidaan yang berlaku betik, jambu batu, tembikai, tomato,
di dalam badan disebabkan faktor aprikot, limau gedang dan buah
dalaman dan faktor luaran. oren.
(b) Faktor luaran seperti asap rokok • Vitamin C, yang juga dikenal
dan asap kilang, manakala faktor sebagai asid askorbik, merupakan
dalaman seperti metabolisme dan vitamin larut air. Vitamin C ialah
keradangan
(c) Bagi kebanyakan individu, radikal
bebas yang terbentuk secara

18

bahan antioksidan yang ditemui berkhasiat
dalam buah-buahan sitrus dan • Masalah kulit akibat proses penuaan
jusnya, bayam, brokoli, kiwi,
strawberi, kranberi, kubis dan lada awal kerana kurang pengambilan
hijau. bahan antioksidan
4. Urut ialah kaedah untuk memanipulasi • Lenguh pada otot dan masalah saraf
tisu lembut badan menggunakan tangan, Cara penyelesaian:
jari dan penumbuk. Urut didapati dapat Malnutrisi
melegakan keresahan, kesakitan, • pengambilan suplemen dan pil vitamin
keletihan, ketegangan otot dan masalah yang mengandungi pelbagai nutrien
urat saraf. Proses penuaan
• pengambilan suplemen atau produk
Cabar Minda m/s 222 kesihatan yang mengandungi bahan
5. (a) Kulit kering dan kusam. antioksidan bagi melambatkan proses
(b) Amalan pemakanan yang kurang penuaan.
Kelenguhan pada otot dan masalah saraf
pengambilan bahan antioksidan. • lakukan urutan badan sebulan sekali
(c) • Mengamalkan pemakanan seperti untuk mengatasi kelenguhan dan
masalah saraf
buah-buahan dan sayur-sayuran
yang mengandungi bahan Bab 11
antioksidan
• Mengambil produk-produk Aktiviti 11.2 m/s 233
kesihatan yang mengandungi 1. Corak titik dalam keadaan sebaris
kandungan bahan antioksidan bagi
kulit terbentuk pada pita detik./Jarak antara
• Mengamalkan produk sapuan titik bertambah.
seperti krim muka yang mempunyai 2. Tidak. Jalur pita detik yang dipotong
kandungan bahan antioksidan setiap 10 detik didapati semakin panjang.
6. Kewajaran pengambilan suplemen Hal ini demikian kerana troli bergerak
dan kosmetik adalah disebabkan dengan pecutan/halaju bertambah.
kesibukan urusan pekerjaan. Golongan
yang sibuk memang memerlukan Praktis Formatif 11.1 m/s 234
makanan suplemen demi menjamin
kesihatan. Golongan ini kekurangan 1. (a) Jarak: jumlah panjang lintasan yang
senaman dan aktiviti riadah. Mereka
juga sentiasa makan di luar kerana dilalui objek
tiada masa menyediakan makanan
sendiri. Maka, mereka menghadapi (b) Sesaran: jarak lintasan terpendek
masalah kekurangan zat makanan yang
seimbang. Sebagai contoh, pengambilan yang menyambungkan dua lokasi
omega-3 melindungi seseorang daripada
menghidap sakit jantung. Pil-pil vitamin dalam satu arah tertentu
menjadi pelengkap kepada amalan
pemakanan yang tidak seimbang. (c) Halaju: kadar perubahan sesaran
7. Masalah kesihatan yang mungkin
dialami: (d) Pecutan: kadar perubahan halaju
• Penyakit malnutrisi kerana kurang
masa mendapatkan makanan 2. Sesaran = 10 cm

Halaju = SMesaasraan

= 9 10 cm s
detik × 0.02

= 10 cm
0.18 s

= 55.56 cm s–1

19

Praktis Formatif 11.2 m/s 239 Praktis Formatif 11.4 m/s 249
1. Halaju 1. Inersia ialah sifat semula jadi sesuatu
2. Sesaran
3. Halaju (m s–1) objek yang cenderung menentang
sebarang perubahan keadaan asal objek
0 t¹ t² Masa (s) dalam keadaan pegun atau sedang
bergerak.
4. Halaju berkurang (kecerunan graf Contoh inersia:
berkurang) • mengeringkan payung yang basah

Eksperimen 11.2 m/s 244 dengan memutarkannya dengan laju
Soalan: kemudian berhenti seketika.
Tiada, kerana jatuh bebas melibatkan daya • badan pemandu terhumban ke
graviti sahaja. hadapan apabila brek kereta ditekan
secara tiba-tiba.
Praktis Formatif 11.3 m/s 245 2. Semakin besar jisim, semakin besar
1. (a) graviti inersia.
(b) udara
(c) Pecutan graviti Praktis Sumatif 11 m/s 251 – 253
2. • Sebelum dilepaskan, sesaran objek 1. (a) 24 km + 12 km + 12 km = 48 km

adalah sifar. Objek berada dalam (b) (12 km)2 + (12 km)2
keadaan pegun. = 16.97 km ke arah barat laut
• Sebaik-baik sahaja objek itu
dilepaskan, objek itu bergerak dengan 12 km
halaju yang kecil.
• Hal ini dapat dilihat melalui nilai 12 km
kecerunan yang kecil.
• Pada saat akhir ketika objek itu sedang 12 km 24 km
jatuh bebas, objek itu bergerak dengan
halaju yang lebih besar daripada awal 16.97 km 12 km
tadi.
• Hal ini dapat dilihat melalui nilai (c) 48 km ÷ 2 jam = 24 km j–1
kecerunan graf yang lebih besar.
(d) 16.97 km ÷ 2 jam = 8.485 km j–1
Eksperimen 11.3 m/s 248
Soalan: 2. (a) 8 m + 8 m = 16 m
1. Semakin bertambah jisim plastisin,
(b) (8 m)2 + (8 m)2
semakin bertambah tempoh ayunan.
2. Semakin bertambah jisim plastisin, = 11.31 m ke arah timur laut

semakin bertambah inersia objek (c) 11.31 m ÷ (5 x 60 s) = 0.038 m s–1
tersebut.
3. Tidak 3. (a) Kecerunan graf

(b) 20 m s–1 ÷ 5 s = 4 m s–2

(c) 1 × (30 s + 15 s) × 20 m s–1 = 450 m
2

4. (a) P kerana nilai kecerunannya lebih

besar berbanding dengan Q. Nilai

kecerunan mewakili nilai pecutan.

(b) 20 m s–1 ÷ 8 s = 2.5 m s–2

5. (a) 16 cm ÷ 0.2 s = 80 cm s–1

(b) 0 cm s–2/sifar. Hal ini kerana halaju

20

pita detik adalah malar. payung itu dengan laju. Disebabkan
6. (a) Inersia ialah sifat semula jadi sesuatu inersia, titisan hujan akan terus
bergerak walaupun payung sudah
objek yang cenderung menentang berhenti berputar. Maka, titisan
sebarang perubahan keadaan asal hujan akan jatuh daripada payung.
objek dalam keadaan pegun atau • Pemandu dan penumpang
sedang bergerak. kenderaan perlu memakai tali
(b) Kedua-dua bongkah kayu pinggang keselamatan untuk
mempunyai inersia yang sama mengurangkan kesan inersia.
kerana jisim kedua-dua kotak sama.
(c) Hukum Gerakan Newton Pertama Bab 12
menyatakan bahawa objek
cenderung kekal dalam keadaan Praktis Formatif 12.1 m/s 257
asalnya sama ada pegun atau 1. Amerika Syarikat, Rusia, Perancis, Jepun
bergerak dengan halaju seragam
jika tiada daya luar yang bertindak (mana-mana tiga)
terhadapnya. 2. • Menghasilkan jumlah tenaga yang
7. (a) Satu gerakan jasad yang hanya
dipengaruhi oleh daya graviti sahaja. sangat banyak berbanding dengan
(b) Masa untuk duit syiling jatuh sumber bahan api fosil
lebih cepat berbanding dengan • Membebaskan gas rumah hijau yang
bulu pelepah bagi tiub silinder R, amat sedikit berbanding dengan
manakala bagi tiub silinder S, masa sumber yang lain
bagi duit syiling dan bulu pelepah
jatuh adalah sama. Hal ini demikian Praktis Formatif 12.2 m/s 263
kerana tiub silinder R mengandungi 1. (a) pembelahan nukleus, neutron yang
udara, manakala tiub silinder S
berada dalam keadaan vakum. Tiub perlahan, terbelah, tenaga
silinder R mempunyai rintangan (b) suhu
udara.
(c) Objek akan jatuh bebas jika Praktis Formatif 12.3 m/s 266
tiada rintangan udara dikenakan 1. • Dunia akan mengalami kemusnahan
terhadapnya. • Bilangan kes kanser meningkat
• Peperangan antara negara yang
Cabar Minda m/s 253
8. (a) 0.02 s × 10 = 0.2 s mempunyai senjata nuklear akan
(b) Pita detik 1: tercetus
10 cm ÷ 0.2 s = 50 cm s–1 2. Memastikan sama ada senjata nuklear
Pita detik 2: boleh berfungsi dengan baik atau tidak.
50 cm ÷ 0.2 s = 250 cm s–1
(c) Keratan bagi setiap pita detik akan Praktis Formatif 12.4 m/s 267
1. Gas asli, hidro
lebih panjang kerana jarak antara 2. • Bahan api fosil mungkin semakin
detik bertambah.
9. (a) Mengetatkan kepala tukul berkurangan
(b) Inersia • Tenaga nuklear membebaskan gas
(c) • Payung yang basah dapat
rumah hijau yang amat sedikit
dikeringkan dengan memutarkan • Kadar tenaga yang dikeluarkan oleh

sumber tenaga nuklear lebih besar
berbanding dengan sumber bahan api
fosil

21

Praktis Sumatif 12 m/s 269 – 270 tinggi dan boleh menyebabkan
1. (a) Perancis, Slovakia letupan.
(b) • Perancis menggunakan tenaga 3. (a) Pelakuran nukleus
(b) Matahari mempunyai suhu yang amat
nuklear untuk penjanaan tenaga tinggi/Kaya dengan hidrogen
elektrik ke sebahagian besar (c) Bumi tidak mendapat cahaya
negaranya matahari dan tenaga haba lagi.
• Slovakia menjanakan pendapatan Semua hidupan tidak dapat
negara melalui pembekalan tenaga meneruskan kehidupan.
elektrik hasil daripada stesen jana 4. (a) Pembelahan nukleus
kuasa nuklear ke negara jiran (b) Untuk menghasilkan tenaga haba
(c) • Dapat menghasilkan jumlah tenaga yang banyak
yang amat besar berbanding (c) • Dilengkapi dengan dinding yang
dengan sumber tenaga lain
• Membebaskan jumlah gas rumah berketebalan 2 m dan diperbuat
hijau yang sedikit berbanding daripada konkrit dan plumbum.
dengan sumber tenaga yang lain. • Mempunyai rod pengawal boron
• Kos penyelenggaraan yang yang menyerap neutron berlebihan
murah secara tidak langsung supaya tindak balas terkawal
mengukuhkan ekonomi negara (d) Berlaku kebocoran sinaran radioaktif.
(mana-mana dua)
2. (a) Pembelahan nukleus Cabar Minda m/s 270
(b) Pembelahan nukleus berlaku apabila 5. • Tenaga nuklear dapat ditukarkan
satu neutron berhalaju rendah
membedil satu nukleus radioaktif kepada tenaga elektrik melalui reaktor
yang berat dan menyebabkan nuklear.
nukleus terbelah kepada dua nukleus • Tenaga nuklear yang dibebaskan
yang lebih ringan dan lebih stabil dalam bentuk haba digunakan untuk
serta berlaku pembebasan tenaga memanaskan air dan menghasilkan
yang banyak. stim.
(c) Kadar tindak balas nuklear terlampau • Stim yang terhasil digunakan untuk
memutarkan turbin dan seterusnya
menjana tenaga elektrik.

22