Nivadk_MoMBo_2017

निवडक मामबो २०१७ 1

अंतरंग

अतं रंग

त

“ ”तत

- त?

:ग

-त ग

:त ग

?

ंर

सषु मा जोशी कहाणी मामबोची
उन्हाळलेला
प्रियदशिश मिोहर जादचू े हात
अगं णी बोगिवले
मकरंद गोडबोले कात
हदव्यत्वाची जथे े िचीती
रोहहणी अभ्यंकर अबोली
लाप्रवला अितं
मधू शशरगावं कर माहेरपण
अबब अमरे रका
स्ममता भागवत मकु ्ती
शांत धदंु ी
शमशलदं डबली गुज्जू
ती
प्रववके देशपाडं े रािभलू
स्जत्याची खोड
जान्हवी साठे चचतं ामणी

मोहिा जोगळेकर

शशल्पा के ळकर

रमा जाधव

उमशे वािखडे

अिुजा अकोलकर

वदे ा भावे

मधरु ाणी सिे

प्रवजयकु मार आपटे

2 निवडक मामबो २०१७ ग्रेट भेट तीि लेखखकाशं ी

अशमत गद्रे चचत्र प्रवचचत्र
गौतम पंगू
अमतृ ा देशपांडे िकाशाचा सकू ्ष्म ककरण
अमतृ ा हमीिे
शमशलदं के ळकर ओढ त्या क्षणाचं ी
िाजक्ता करंबळे कर
प्रववके देशपांडे अ गत: ए ओळ
मवाती सुरंगळीकर
व्यकं टेश कु लकणी माणूस
स्ममता खरु साळे
रमा जाधव हु रडा
व्यंकटेश कु लकणी गरु ु
प्रिया साठे
के तकी अलरू कर गजल
सुषमा जोशी
रजिी मसराम पररपूणश स्त्री
गौतम पगं ू
मोहिा जोगळेकर मोहम्मद रफी
सलु भा शभडे
शसद्धाथश म्हात्रे प्रवळखा
मकरंद गोडबोले
उल्का कडले (गैर)समज
पराग बेडके र
मधरु ाणी सिे घाबरगुंडी
स्ममता खरु साळे
बबचारे जाहले उच्चार बशे ुद्ध ते लेखि

मला वाटते

एका गोष्टीची गोष्ट

पोमट

बच्चीराम

एक पहाट

व्हॅलंेटाईि

वतुळश

शोध “ऑमिे”चा

हेबामे

ं

निवडक मामबो २०१७ 3

मधरु रमा डबली प्रपठलं त
अमतृ ा हमीिे
मजुषा दवडं े ‘ ’- ं
स्ममता भागवत
रजिी मसराम िाचे मि मोरा
अमेय पंडडत
िनतमा आपटे समदु ्र शबरी धरणी राम
प्रियदशिश मिोहर
शसद्धाथश अकोलकर अल्पप्रवराम आखण पूणपश्रवराम
व्यंकटेश कु लकणी
प्रिया साठे झाड - गढू
आरती शभडे
शैलेश देशपाडं े माझी पढं री
शमशलदं के ळकर
वैष्णवी अदं रू कर हे गाणे अतं रीचे
प्रवभावरी आपटे
मधू शशरगावं कर पाश्शे
सचचि झरे
शैलेश देशपांडे निलचगरीच्या जगं लात - गर
शसद्धाथश अकोलकर
शसद्धाथश म्हात्रे दांडी
मधरु रमा डबली
उल्का कडले सुिभात
कौमतुभ फंे ढारकर
सषु मा जोशी जलबबदं ू

मकु ्ती

कोटश माशलश

कप्रवता

मविेम

एक बार हर बार

एक हदवस - अचाि !

आठवणी

आभासी िेम

बंहदिी

ररमखझम

छोटीसी मलु ाकात

र

4 निवडक मामबो २०१७ कं फटश झोि )
तं
रोहहणी अभ्यंकर
ळर व्यायामखोरी
मधबु ोल
मकरंद गोडबोले हट्टी मुलगी हरवली
सखु मणी रॉय ताई
. रमा जाधव लाजरे आखण निलाजरे
आरती शभडे धडपड
प्रियदशिश मिोहर हदिमाि
प्रिया साठे एका चचगं ीची गोष्ट
अमेय पंडडत िाक्ति
वदे ा भावे टपाल
रजिी मसराम दाढीवाल्या शभकाऱ्याची गोष्ट
शशल्पा के ळकर हायकू - एक काव्य िकार
जान्हवी साठे वावटळ
उल्का कडले सकल, सज्जि मामबोदास
प्रववेक देशपांडे साठा उत्तराची कहाणी
प्रवजयकु मार आपटे माम्बो (अ त ओ
शमशलदं डबली
उशमलश ा ताम्हिकर

निवडक मामबो २०१७ 5

त

र !‘ ’ अं त त अ त ं

त .‘ र ’ ‘ ’‘ ’र ं ७, २०१६ र

ग, अ र तअ . रं . गट र

- तर अ ं. ंत ग

रए र, रं ळ .त

र ओळ , , त , , र, अ , , गत तर ं त

र “” . अर, ,

ं ं, - र अ गर र त. रं ट

अ त, त रत अ ळए ं ं , ग

र, - तअ ं ळत . ए

‘’ . ‘ ’ ग ग र/ र ं त त त, त ळ

ं अ त तत ळ त त ं त ग ए ं गं त त.

“र , ळत

ओ र, अ त ओ ”

- . अ ग ं तत ए र त ं तं .

गट ‘- त?’ अं त ग

त त. अ त त गट ं ं त .ग

त र, ळ र, अ र, अ त ं, ं ळ र

ं ंं गट . ंग ं टत

ंंत ग एत ४८२ र ळ अ त २, ८००

अत त त. त ‘ ’ त‘

’ अं र र त त. अं तअ ं तर

ग .ं र ग त. अ त र ‘’

ं- - ं !अ त- त ए ं तर

अं रत .

अ ंट टत.

-- . र

ं ंळ–‘ ’त

6 निवडक मामबो २०१७ ”तत

“

अं तअ ंत .ं र!

१. त : गळ र*, ,अ त ं
२. त त : रं ळ र*,
र , ंत र, त रंगळ र, त ,अ त ;( र:
३. त त : ं *, ं त, तं ,
- र ळ)

त ग त, अ

४. ओ त त: ळ र*, गर ग गट, र ट र, ,
र, र,
, गळ र, त रंगळ र, र ,र
ं,
५. त त : र ट र*, , गर ग गट, त

अ तं

६. : अ त ट *

७. ग त त: *, , ,अ तग

८. , ं त ट: रं ग *, ं ळ र,

, ं अ त, रट

९. ट ट: र*, ं ळ र, ं

(* = त )

ं र !!

निवडक मामबो २०१७ 7

- त?

त त ं गत र- एर रं

र. रत र ओळ , त , ,

, र, अ , गत ं रत त त. Closed

Group . रट ळत .

तर र र गत

ं त गत. रर त

ए र अ अत र ओळ ग ं .

रट ंग त. त ं

अ त तर ं ळतं.

:

१. ‘ त’ ट रत त.ं ं त ंग ं अ ं तर त

तं तं ट र ं . रत रत तं र

रं .

२. त ं ,त ट ट त.

३. , गं , - रं गर ं ट ट त.

४. र त र तअ र ट त.

५. ं , ं , गर त ं ( त ं अ ं तर ) ट र ं .

६. ं ट र र ं अ त . त ‘ ’ अगं

त.

७. त ं त ट त ‘टं त त’ ट र ं अ अ

.

८. त त ं र ंट तर ,

ए, , गं ं तट .

९. त: ए ट.

१०. ं ५-१० ट त त त अ . ए अ तर त

ंअ ग त ट रत त.

११. रं र अर.

ट अ तर र ग .

१२. ंए ं रत र ,त ं

.

8 निवडक मामबो २०१७

ग र त .ं र ,
त, ळ त र
रत अ ं त .त त

रत र !

-. र
त)
(‘ ’ ं ंळ

निवडक मामबो २०१७ 9

२०१७

:ग

१. त अ र र ➣ रगं

२. र ट ➣ तं

३. र ➣ं

४. ं ➣ र

५. ं ➣ए अ

६. ं ➣ टळ

७. रं ग ➣ र

८. र ➣ ग र

९. गळ र ➣ ट

१०. ➣

११. ➣ र

१२. रं ळ र ➣

१३. ं ळ र ➣ अ ग त : ए ओळ

१४. ळ र ➣ ट

१५. ं ट ➣ळ

१६. र ➣ ळ

१७. र र➣

१८. ग त गं ➣ ए ग ग

१९. ➣ र

२०. ➣ ं

२१. रग ं र ➣ त

२२. ➣ ग

10 निवडक मामबो २०१७

२०१७

-त ग:

१. अ र ➣

२. त ट➣ ंर

३. त ग त ➣ रर र

४. ➣ र

५. ं ➣अ

६. ं ➣ अ तं

७. रं ग ➣ट

८. र ➣ तं ं

९. ➣ तळ

१०. ळ र ➣

११. ं ट ➣ग

१२. अ ं त ➣

१३. ➣ (गर)

१४. त रंगळ र ➣ ग

१५. र ➣

१६. र ➣

१७. त र ळ ➣ ं

१८. र ➣ ग अतं र

१९. र र➣ टत

२०. ं ➣ ं

२१. र ट➣ ,

२२. र ट ➣ त

२३. रत ➣ त

२४. ➣

२५. अं र र ➣ ट

२६. र अ ं र ➣ अगं ग

२७. अ त ➣ओ ं

२८. ➣ र

निवडक मामबो २०१७ 11

२०१७

: त ग:

१. ळ र ➣ त ं

२. ं ळ र ➣

३. रं ग ➣ त

४. ➣

५ ➣र र त

६. अ र ➣

७. ं ➣ र

८. अ त ं➣ र (Pinhole of Light)

९. र➣ र र

१०. गळ र ➣ अ अ र

११. र अ ं र ➣ ं ट

१२. र ➣ ंत

१३. र ➣

१४. र ➣ र

१५. ग त गं ➣

१६. अ त ग ➣ ट ट त ं

१७. र ➣ ए र र र

१८. र ग र ➣ “ ”

१९. ं ट ➣ गर गं त - गर

२०. ➣ र

२१. रग ं र ➣

२२. त र ळ ➣ र

२३. ➣ ए ट

२४. अ अ र➣त

२५. ➣ - ए र

२६. ➣ ए गं ग

२७. त र र➣ ट त

२८. अ त ➣ ‘ ’- ं

12 निवडक मामबो २०१७

२९. रत ➣ त

३०. र र ➣अ र र
ग
३१. ं ➣ र त

३२. ➣

३३. अ ं त ➣ - ग

३४. त ग त ➣

निवडक मामबो २०१७ 13

कहाणी मामबोची

ऐका मामबोवाशांिो तमु ची कहाणी

आटपाट िगर होत.ं नतथं झुकरबगश िावाचा एक प्रवद्वाि ककररमतांव राहत होता. एके हदवशी
काय झाले, झुकरबगश मिाशी म्हणू लागला, ‘या आटपाट िगरातील सवािंा ा जवळ आणता
येईल असे काय करावे बरें?’ असे कोणतंे साधि निमाणश कराव?े
या प्रवचारािें प्रवद्वाि घोर चचतं ंेत पडला. त्यािे, प्रवद्यादेवीस िसन्ि करण्यासाठी अभ्यासाचे
मोठे च तप आरंभले. त्याच्या खडतर तपमयेिे प्रवद्यादेवी िसन्ि झाली.
“वर माग” म्हणू लागली.
झकु रबगश म्हणाला, “देवी, देवी, ज्यामळु े हे प्रवखरु लेले जि एकत्र येतील असे िवे प्रवश्व निमाणश
करण्याचे बळ मला तू दे.”

देवीिे झुकरबगलश ा “तथामतु” असा आशीवाशद हदला आखण अतं धाशि पावली.
तपोबळािे प्रवद्वाि झुकरबगािश े
‘भासआभास’ िावाचे िवे िगर वसप्रवलंे.
आटपाट िगरातील दरू वर वसलेल्या जिािं ा या िव्या िगराचे आश्चयश वाटू लागले. जों तों या
िगराचा िागररक होऊ लागला. दरू वर राहहलेल्या माताप्रपत्याशं ी, बधं भु चगिींशी, शमत्रपररवाराशी
झुकरबगाशच्या कृ पिे े संवाद साधू लागला. असा चहूंकडंे आिंदीआिंद पसरला.
पण हळूहळू काय झाले? या आिदं ास ओहोट लागू लागली ककं वा काय असे वाटू लागले.
सवं ादािे वाढू लागलेला िेमा कमी होतो ककं वा काय असे भासू लागले. याला कारण काय
घडलंे?
‘मिोसंवाद अल्प घडला तरी चालेल परंतु भासआभास िगराच्या िजेच्या डोळयातं भरेल असचे
हदव्य भव्य बोलावें, शलहावें,’ अशी वागणकू ठे वावी, असा नियम झाला.

‘आपण कोठे कशी पोटपूजा के ली, त्यामुळे आपल्या भाविा (फीशलगं ) कै शा झाल्या. कोण या
पोटपजू ा िसंगास अिुपस्मथत राहहलें, त्याकारणािंे त्यांिा ककती ‘शमशसगं ’ शमळालंे? बंधभु चगिी,
िातलग, शमत्रपररवार ककं वा कोणी अनतिमे ाचे प्रवशषे जि यांच्याप्रवषयी बहु िमे ा दाटू ि
आल्यामळु ें ‘ककशसगं ’ चचह्न ककती सखं ्येिे पाठप्रवलंे , कु णाचे प्रववाह झालें, कु णाचे जन्महदवस
झालें, कु णी कफराया गेले, कु णी िव्या वामततू राहाया गेले अशी छायाचचत्रे आखण भाविादशकश
चचह्नें(इमोजीज) आभास िगराची िजा पसरवू लागली. त्यािंे काय झाले? िगर एक िदशिश ाचे

14 निवडक मामबो २०१७

हठकाण बिले. मिीच्या भाविा मिीचं ठे विू िजा हदपूि जाईल आखण आपले महत्त्व वाढेल
अशा असत्य भाविांचा महापूर आला. पोकळ शबदांच्या लाटा उसळू लागल्या. यामळु े काय
झाले? शबदाचं ी देवता शारदा हहची उपासमार होऊ लागली. नतचा कोंडमारा होऊ लागला.

“कोणी वदेल का मिींचे सत्य?
कोणी त्यजले का भाविा शमथ्य?
कोणी सागं ेल का जिांस, शलहावंे त्यांिी यथातथ्य?”

असे म्हणत शारदादेवी मफुं दू लागली.

िगरवाशािं ा पोकळ शबदाचं ्या आवाजात काही ऐकू येईिा झाले होत.े असे हदवस जात होते.

शारदेचे रडू सपं त िव्हत.े

एके हदवशी काय झाले, एका ब्राह्मणािे आभासी िगरजिाशं ी शशळोप्याच्या गप्पा मारायला

िगरात िवेश के ला. कोरड्या भाविाचं ्या लाटा बघिू त्याला दुु ःख झाले. खोट्या शबदांिी त्याचे

मि प्रवटले. तो प्रवचार करू लागला. शांत बसला असतािा अचािक त्याला रडणे ऐकू आले.

तो म्हणू लागला, “या भासआभास राज्यात कोण दुु ःखी आहे बरे? कोण रडत आहे बरें?”

ब्राह्मण शोध घेऊ लागला. ब्राह्मण जसजसा शोध घेत आत जाऊ लागला तसतसे अरण्य निबबड

होऊ लागले. मवर जवळूि आला तेव्हा ब्राह्मणािं बनघतल,ं

एक स्त्री पोकळ शबदांच्या िहारािं ी प्रवद्ध होऊि मफुं दत होती. मूळची तजे ुःपुंज असावी. पण

नतच्या र मळू चे तेज कफकट झाले होत.े

ब्राह्मणािे नतला िममकार के ला. प्रवचारले, “बाई बाई, तू कोण? इथे बसूि तू का रडत आहेस

?”

बाई म्हणाली, “ मी शारदा देवी. मी माझ्या दशिे ं रडत.े ”

ब्राह्मण प्रवचारता झाला,”देवी, देवी, तलु ा ही दशा का आली?”

देवी म्हणाली,” पोकळ शबदाचं ्या, भाविाचं ्या खेळािं आली. म्हणिू मी रडते.”

ब्राह्मण म्हणाला, “हे देवी, मी जरी या पोकळ शबदाचं ं अरण्य आजच बघत असलो तरी यातिू
तझु ी सटु का करण्याची मी िनतज्ञा करतो. सांग, देवी, तझु ी सुटका मी कोणत्या उपायािे
करू?”

देवी म्हणाली, “ हे ब्राह्मणा, ही फार अवघड गोष्ट आहे. त्यासाठी एक वसा घ्यावा लागेल.”

ब्राह्मण म्हणाला,” देवी, देवी, कसला वसा?”

निवडक मामबो २०१७ 15

देवी म्हणाली, “वसा मोठा कठीण आहे. उतशील मातशील, घेतला वसा टाकू ि देशील.”
ब्राह्मण म्हणाला” उतणार िाही, मातणार िाही, घेतला वसा टाकणार िाही. तरी, तू हे व्रत
मला सागं .”
देवी ब्राह्मणास व्रत सांगू लागली,
“मला सोडवण्यासाठी काय कराव,े मवतुःसारखचे काही अमवमथ जि जमवावे. या अमवमथ
जिांिी काय कराव?े आपल्याच मिातील बोल बोलाव.े लोकांचे बोल शलहू िये. आपल्याच
मिाचा कािोसा घ्यावा, जे ऐकू येईल तवे ढेच शलहावे. असत्य, खोटा, मिात िसलेला शबद
शलहू िये. उसिे शबद घेऊ िये, लटक्या भाविा फु लवू िये. मिीं दाटल्याशशवाय शलहू िय.े
असा लेखििपचं थाटावा.”
ब्राह्मण प्रवचारता झाला,” देवी देवी, यािे काय होईल?”
देवी म्हणाली,” हे व्रत घेतल्यािे सत्य भाविाचं ,े सत्य शबदांचे झरे झुळझळु वाहू लागतील.
अथाचश े सगु ंधी वारे वाहू लागतील. त्यािे काय होईल? दाटू दाटू झालेले कोरडे मघे दरू सरतील.
िनतभामेघाचं ी, सघि दाटी होईल. त्यािे काय होईल? मिात अमतृ बोलांचे हलके हलके शशपं ण
होईल. मतृ िाय झालेली मी शारदा या शशपं णािं दशामुक्त होईि.

ब्राह्मणािं देवीिं सांचगतल्यािमाणे करण्यास आरंभ के ला. पोकळ शबदारण्यािे अमवमथ झालेले
चार लोक जमवले. त्याचं ्या समहू ाला ‘मामबो’ असे िाव हदले. लोकािं ा व्रत समजावूि
साचं गतले. तवे ्हा या लोकांिी काय के लें?
तें मिीचं े बोल शलहू लागले. कोणी ग्रामीण भाषेत शलहू लागले. कोणी कप्रवतेतूि बोलू लागले
तर कोणी शलहहतािा त्याचं े गद्यच काव्य झाले. कोणी लेखिातूि समाजकायश माडं ले. कोणी
अभ्यासातूि काव्यरूप अध्यात्म माडं ले तर कोणी जीविात अिभु वले ते शलहहले. कोणी हसवले
, कोणी रडवले , कोणी गूढातूि भय उभारले, कोणी गाण्यासं आमवाहदले तर कोणी पक्ष्यांिा
स्जवतं के लंे.
असे स्जकडने तकडे सघि शबद दाटू ि आले. अथाशचे सुगंधी वारे वाहू लागले. पोकळ शबदांचे ढग
प्रवरूि गेले. अमतृ बोलवषाशव झाला. मिशबदांचा मोर प्रपसारा फु लविू िाचू लागला. अमतृ शबद
वषाशवािं शारदादेवी ददु शशेतिू मकु ्त झाली. िसन्ि झाली. शारदादेवीच्या आशीवादश ािे मामबोवासी
शबदसखु ी झाले. शबदश्रीमंत झाले.

जशी या मामबोवाशांिी, मिींचे बोल शलहूि, पोकळ शबदाचं ा डोलारा बाजूस सारूि
शारदादेवी मुक्त के लीं , आखण शबदश्रीमतं ी िाप्त के ली तशी सवांािा शमळो.
ही साठां उत्तराचं ी कहाणी पाचां उत्तरी सुफळ संपूणश (सिं णू )

16 निवडक मामबो २०१७

टीप:

पारंपररक कहाणीची भाषा आखण मवरूप असल्यािे कहाणीत ‘ककररमतांव’, ‘ब्राह्मण’ हे शबद
वापरले आहेत. त्यात कोणताही धाशमकश / जातीयवादी दृप्रष्टकोि िाही.
सुषमा जोशी

त:

सुखमणी रॉय सरु ेख उपयोजि कहाणी आहदबधं ाचे.

निवडक मामबो २०१७ 17

उन्हाळलेला

प्रियदशिश मिोहर

“ऐकलसं का? मधु आली हो पाल्याशहूि, जा सागं नतला माझा निरोप. नतला म्हणावं - येऊि
जा घटकाभर गप्पा मारायला माझ्याशी. फार गोड आहे हो पोरगी!” आजी कौतकु ािे म्हणाली;
आखण त्याच्या रागाचा पारा चढला.

“हॅ! म्हणे गोड मुलगी. तशी अगदीच काही वाईट िाही ती हदसायला. म्हणजे आहे ती
हसतमुख, उजळ वगरै े पण आजीला नतचं कोण कौतकु . वषातश िू एकदा कोंकणात नतच्या
आजोळी ती मुंबईहूि आली की काय कौतुक करते माझी आजी नतच.ं नतच्यासाठी आंबा -
फणसाची साठं काय, आल्याच्या, श्रीखडं ाच्या वड्या काय, नतला आवडतं म्हणिू उकड-डागं र-
सांदणं काय, फु लांचे गजरे काय. काही प्रवचारू िका. राजाची राणीच की िाही कोणीतरी! मी
आजोळी आल्याचं काही एवढं कौतुक िाही आजीला पण नतच्या िावाचा मात्र गजर चाललेला
असतो आमच्या घरी!...” त्याच्या मिात मवतुःशी सवं ाद सरु ु झाला.
नतच्यािमाणेच तो ही दरू गावी राहायचा आखण उन्हाळयाच्या सुट्टीत आजोळी यायचा. पण
मुलगा म्हणजे िुसता बाहेर उं डारायचा िा! आजीच्या हदठीला पडायचा िाही, घरकामाला
त्याचा काही उपयोग शून्य! तवे ्हा मधचू असते आजीच्या आजबू ाजलू ा. पण त्याला वाटायच,ं
मधरु ाला नतची मवतुःची आजी आहे िा? मग नतच्याकडचे राहा म्हणाव.ं इथे त्याच्या घरी
त्याच्या आजीच्या आजबु ाजूला कशाला? पण त्याच्याघरी खपू मलु -ं मलु ी असायच्या आखण
मधरु ाच्या घरी मात्र ती एकटीच म्हणिू जमले नततका वेळ ती त्याच्याच घरी असायची.
त्यांच्या घरचीच होऊि रहायची.
मधरु ा साधारण त्याच्याच वयाची होती, आठवी-िववीत असले तेव्हा. त्याच्या सख्ख्या-मावस
बहहणींिा पण ती खपू आवडायची. त्या पण “मध”ु “मधु” करत फे रा धरायच्या नतच्या भोवती.
एखादं अदृश्य जादचू ं वलय होतं कक काय नतच्याभोवती कु णास ठाऊक. संध्याकाळी
हदवले ागणीला परवचा म्हणतािा इतक्या गोड सुरात रामरक्षा म्हणायची ती की तो िसु ता
ऐकत बसायचा. दपु ारच्या पत्त्यांच्या डावात ती कधी कमधश मसश ंयोगािे त्याची पाटशिर झाली,
तर त्याचं ी जोडी कधीही हरायची िाही म्हणूि त्यािं ा कधी कधी पाटशिर व्हायची बंदी करायची
बाकीची मुलं.
“...हॅ! मी िाही जाणार नतला बोलवायला वगरै े. कोण लागूि गेली ती नतला बोलावणं
पाठवायला? आखण पालखी िको का बाईसाहेबांिा आणायला? यायची तर येईल महाराणी

मवतुःच्या पायांिी चालत!” तो करवादला.

“ककती दषु ्टपणा करशील रे राजि? काही उपयोग िाही तझु ा, धोंडोबा! जा आता! िुसता निरोप
सागं ूि ये माझा. काही पालखी वगैरे िकोय नतला आणायला...” आजी रागाविू म्हणाली.

18 निवडक मामबो २०१७

“ए आज्जी! मी आSSले!” इतक्यात पढु च्या दारातिू वाऱ्याच्या झुळुके सारखी आत शशरत
मधरु ा म्हणाली.
“ए राजि, कसा आहेस रे तू? तू कधी आलास?” क्षणभर त्याच्याजवळ थाबं त ती म्हणाली.
माजघरातला काळोख एकदम उजळल्यासारखा झाला. ती गोड हसली. गालाला खळी पडली.
नतचे पांढरे शुभ्र दात एका ओळीत चमकले. त्याच्या तोंडू ि काहीच शबद फु टले िाहीत. “मी
के व्हाही आलो असेि तुला काय करायचयं ?” असे काहीसे नतरसट शबद त्याच्या डोक्यात जमा
व्हायला लागले होते.
“का रे? रागावलायस का कशावर? बोलत का िाहीस?”, ती म्हणाली.
“त्याच्याकडे लक्ष देऊ िको. आताच बरीच बडबड करीत होता. सागं ू का रे नतला तू काय
म्हणत होतास त?े ”, आजी गालात हसत म्हणाली.
“िको! िको! ते िको सांग.ू ते आपल्या दोघातलं आहे फक्त.”, तो दचकू ि म्हणाला.
“का रे? आता का घाबरलास? मोठा रोब जमवत होतास मघाशी त!े आता जा नतच्या बरोबर
आखण बकु ळीची फु लं वेचिू आणा थोडी दोघेजण.ं मधरु ासाठी छाि गजरा करीि मी. ककती
छाि काळेभोर लांबसडक के स आहेत नतच.े अगदी सीतेसारखे! हल्ली बघायलासुद्धा शमळत
िाहीत कु ठे असे के स.” आजी म्हणाली.
“तू कधी सीता बनघतलीस आजी? काहीतरीच तुझं!” तो पुन्हा वतै ागला.
“अरे मी सीता िसेल बनघतली पण ही मधु तर बनघतली आहे िा? तू ही बघ नतच्याकडे
म्हणजे हदसेल हं सीता तुलासुद्धा!” आजी म्हणाली आखण मधरु ाही पुन्हा खळी पाडत
खळखळूि हसली.
कोपऱ्यातली एक काठी उचलिू काहीही ि बोलता तो घराबाहेर पडला. मधरु ा त्याच्यामागिू
येत असल्याचं त्याला जाणवलं.
“ए, हळू चाल िा. इतक्या भरभर का चालतो आहेस?” ती म्हणाली.
“का गं? मंुबईची राणी दमली का एव्हढ्यात?” तो खवचटपणे म्हणाला.
“माझ्या चपलामं ळु े मला भरभर चालत येत िाहीये.”
“मग त्या काढू ि हातात घे आखण तशीच चाल अिवाणी” तो म्हणाला.
“मग खडे बोचतात िा पायांिा.” ती म्हणाली.
“मबुं ईकराचं ्या िाजकू पावलािं ा खडे बोचतात काय? मग काय उचलूि घेऊ का तलु ा?” त्यािे
घशु ्श्यात प्रवचारल.ं
“हो! घे उचलूि!” ती शातं पणे म्हणाली.
“काय?” ह्या अिपके ्षक्षत उत्तरािे मात्र तो हबकला.
“घे बघू उचलिू . िुसता बोलू िकोस” ती आव्हािाच्या सरु ात म्हणाली.
“बघ हं, ितं र म्हणशील काहीतरी. मी आमच्या शाखेत ‘कोंबडा’ उत्तम खळे तो. आम्ही
एकमेकांिा पाठीवर घेतो आखण मग आमच्या पाठीवरचे मवार इतरांच्या पाठीवरच्या मवारांिा

निवडक मामबो २०१७ 19

खाली पाडतात. अशी झजंु असते ती. माझ्या पाठीवरचा मवार कधी खाली पडत िाही. मला
सवय आहे लोकािं ा पाठुंगळी घ्यायची!” तो म्हणाला.
“इ! हा कसला खेळ! आखण मी िाही हं तुझ्या पाठुं गळी बसणार.”
“मग काय कडवे र घेऊ तुला की खादं ्यावर?” त्या कल्पििे ं त्याला एकदम हसायला आल.ं ती
ही हसत सटु ली.
“थांब तुला पोत्यासारखं उचलिू घेतो!” त्याला एकदम कल्पिा सुचली आखण तो नतच्याकडे बघू
लागला.
नतला धोक्याची जाणीव झाली. ती एकदम ककं चाळली आखण चपला हातात घेऊि धावत
सुटली. आखण तो नतच्या मागे. तो नतला सहज पकडू शकला असता पण त्याला हा खेळ
सपं ायला िको होता. टणाटण उड्या मारत वाटेवरले खड,े काटे-कु टे चकु वत ती हरणासारखी
पळत होती. बकु ळीच्या झाडाला वळसा घालूि ि थाबं ता ती पढु े निघिू गेली. धावत धावत ते
दोघे पुढच्या आमराईत शशरले.
“ए, मधरु ा! बकु ळीचं झाड मागे पडलं िा! बनघतलसं का तरी?” त्यािं चक्रावूि प्रवचारल.ं
“हो बनघतलं! पण मला नतथे थाबं ावंसं िाही वाटलं.” ती धापा टाकत म्हणाली आखण एका
झाडाखाली थाबं ली.
“का गं? कु ठे जायचयं तुला पळत पळत? जगाच्या टोकापयतंा ?” तो म्हणाला.
“पण जगाला कु ठे टोक असतं? जग गोल गोल आहे! माहहत्ये िा? पनु ्हा आपण परत इथे
येऊ.” ती तळहातावर बोटािे वतळुश काढत हसत म्हणाली.
“बरं! मग काय पथृ ्वीिदक्षक्षणा घालायच्ये तुला? चक्रम आहेस की काय?”, तो नतच्याकडे
रोखिू बघत म्हणाला.
“समजा मला घालायची असली पथृ ्वी िदक्षक्षणा तर तू काय करशील? येशील माझ्याबरोबर?”
नतिे कु तूहलािे प्रवचारल.ं
“होS! त्यात काय? आपण असचे ममतपकै ी भटकत राहू मजेत. शाळा िाही काही िाही.
घ्यायची एक काठी हातात आखण सटु ायचं मिाला वाटेल नतथ.े कसली मज्जा येईल िा!” तो
त्या कल्पििे ं सखु ावत म्हणाला.
“पण सोडणार िाहीत िा घरचे आपल्याला?” ती म्हणाली.
“तू खरंच समजलीस की काय? मला वाटलं तू गम्मत करतसे . चल, परत जाऊ बकु ळीच्या
झाडाशी” तो जबाबदारीिे म्हणाला.
“बरं! इथेच थोडावळे बसू आखण जाऊ परत”, ती समजुतीिे म्हणाली.
ती एका झाडाच्या सावलीला हळूच खाली बसली. तो ही नतच्याशजे ारी लवडं ला. वर आलेल्या
सयू ाशचं ऊि चमचमत होत.ं निळयाशार आभाळाचा अधगश ोल दृष्टीत मावत िव्हता. दरु ूि
कु ठू ितरी कोककळेचं कु हू कु हू ऐकू येत होत.ं ती खाली पडलेली एक काडी उचलूि काहीतरी
चाळा करत होती. नतचे लाबं सडक गोरे हात उन्हात अजिू च लखलखत होत.े
“तझु े हात बघ.ू ” तो म्हणाला. नतिे हात पढु े के ले.

20 निवडक मामबो २०१७

“दोन्ही हात एकमेकािं ा जोड.” तो म्हणाला. नतिे ओजं ळ के ली. नतच्या हातावरच्या िाजकू रेषा
मोरप्रपसािे कोरूि काढल्यासारख्या हदसत होत्या.
“छाि आहेत हात तुझ.े प्रपपं ळपािासारखे” तो अिाहूतपणे बोलूि गेला. ती फक्त हसली. त्यािे
खाली जशमिीवर डोकं टेकलं.
“तझु ्या डोक्याला खडे िाही बोचत?” ती म्हणाली.
“बोचतायत िा.”
“वेडा! मग माझ्या मांडीवर डोकं ठे व.” ती म्हणाली. तो थोडा नतच्याजवळ सरकला आखण
नतच्या मांडीवर त्यािे डोकं टेकलं. नतच्या मऊ माडं ्याचं ा मपशश त्याच्या अगं भर प्रवजसे ारखा
सळाळत गेला.
“ए! तो आबं ा बघ!”, ती एकदम म्हणाली. नतिे त्याला तो आंबा दाखवला. उन्हाच्या बाजलू ा
झाडाच्या हटपवे र तो एकटाच वाऱ्याच्या झोक्यात मजते हलत होता. उन्हाळलेला तो आंबा
पाडाला येऊि लाल-के शरी झाला होता.
“तुला हवाय?” तो म्हणाला.
“ककत्ती ममत लागेल िा? तोंडाला पाणी सुटलंय माझ्या. पण ककत्ती उं चावर आहे तो. कसा
शमळणार आपल्याला?” ती म्हणाली.
“तुला हवाय का सागं ! एका दगडात पाडू ि देतो!”, तो अशभमािािे म्हणाला.
“हॅट! शक्यच िाही. ककती उं चावर आहे तो. कसा िमे लागेल तझु ा इतक्या लांब?” ती
म्हणाली.
“सीतामाई, माझ्या इतका उत्तम िमे बाज बत्रखडं ात िाही. मला गोट्याचं ्या खळे ात कु णीही हरवू
शकत िाही, समजलं?” तो दगड शोधू लागला.
“एक जाऊ दे. पण तीि ियत्नात जरी पाडलास तरी मािीि!” ती म्हणाली.
पण त्यािे एकच दगड शोधिू आणला होता. िेम धरूि त्यािे तो दगड वर शभरकावला. दगड
िमे का त्या फादं ीवर आपटला. झोला जाऊि आबं ा उं च वर गेला. अरेरे! िमे चकु ला होता.
दगड अजूि थोडा खाली देठावर लागायला हवा होता, तो फांदीवर लागला होता. आता
नतच्यासमोर त्याची िाचक्की होणार असं वाटत असतािाच उं च गेलेला तो आबं ा झपाट्यािे
खाली आला आखण त्या झटक्यािे देठ तुटला. आबं ा हेलपाटत खाली येऊ लागला आखण
धपकि खाली आपटला. “अय्या! कसला ग्रेट आहेस रे त!ू ” ती आिदं ािे चचत्कारली. आंबयाला
लागलेली माती शटालश ा पुसिू त्यािे तो आबं ा नतच्या हातात ठे वला.
“खा!” तो म्हणाला. नतिे त्या लाल-के शरी आंबयावर नतचे कंु दकळी दात रोवले आखण चावा
तोडला. पटकि तो तुकडा नतिे त्याच्यापढु े के ला.
“तू घे. तू पाडलायस तो आबं ा” ती म्हणाली.
“पण तो आंबा मी तुझ्यासाठी पाडला होता. तू आधी खा.” तो म्हणाला. नतिे दसु रा चावा
तोडला. मग त्यािे ही त्याचा तकु डा खाल्ला. त्या दोघािं ी शमळूि तो अमतृ ाच्या चवीचा आंबा
सपं वला.

निवडक मामबो २०१७ 21

आता त्याितं र ककती वसतं आले आखण गेले! ककती कोककळांचं गाणं त्यांिी ऐकल!ं ककती आबं े
खाल्ले! दोघेही आयुष्यभर जगभर ककतीतरी धावले, पण पुन्हा त्या हठकाणी परत पोचले
िाहीत अजूि. आखण त्या उन्हाळलेल्या आबं यासारखी चवही काही शमळाली िाही त्यांिा.
(Disclaimer: जवळ जवळ सवश कथा काल्पनिक!)

त:

श्रीकातं हदवशीकर: अनतशय सदुं र! बालपणीचा वसंत आजही मिात घर करूि राहहलाय.
निरागसच वय असते त.े कु ठलाच मवाथश िसतो आखण देणे घेणे तर कसे अगदी मिापासिू .
काही जवळ िसतािा. सगळं काही दसु ऱ्यासाठी करणे. त्यातला गोडवा आखण माधयु श ककती
निष्पाप असते. हे बालपणीच असू शकते. खपू सुदं र आठवण संुदर व्यक्त के लीत. आता
आबं यावरच काहीतरी शलहावे लागणार!

के तकी अलुरकर: वाह! अगदी कोकणात गेल्यासारखं वाटल.ं खाकी चड्डीतला राजि आखण
परकरी मधरु ा - दोि लांबसडक वेण्या घातलेली, ह्यांची कोमल िमे कहाणी...

श्रद्धा िायक-सोहोिी: वाचतािा मला काहीशी गोट्या शसररयलची आठवण आली...आखण
कोकणामधील असं दृश्य डोळयासं मोर आल.ं ही कथा असेल काल्पनिक पण इतके छाि
रंगवली तुम्ही की एखादा प्रपक्चर पाहतोय असं वाटलं. खपू संदु र!

प्रिया साठे : क्या बात है! राजि आखण मधू डोळयासमोर उभे राहहले, िवीि निश्चल आखण
जया भादरु ी बिूि. दरू दरू से पण ही कथा ‘जवळ जवळ’ काल्पनिक काही वाटली िाही बरं
का!

जान्हवी साठे : ित्येकाच्या मिात अशी कु पी असतचे अत्तराची... त्याचा घमघमाट अशा
निशमत्तािे बाकीच्यािं ा पण जाणवतो इतकं च.

प्रववेक देशपाडं :े काल्पनिकही इतकं सदंु र, स्जवतं शलहहलंत की कु णाच्याही अतं :करणात ह्या
कथेला हळवं मथाि लाभेल निस्श्चतच! मला बडजात्यांचा ‘पहेली’ हा शसिेमा आठवला! छाि
शलहहलयं !

प्रवलास कु लकणी: फक्त एकाच दगडात आंबा पडला, भारीच! मधरु , मधरु आखण मधरु च.

22 निवडक मामबो २०१७

प्रियदशिश मिोहर: (अशा सगळया अिके िनतकक्रया आखण िश्ािं ा उत्तर देतािा): “उन्हाळलेला”
ही कथा मी पोमट के ली आखण िािा तऱ्हेच्या चचााचं े भोवरे शमत्रमडं ळीत आखण िातवे ाईकातं
उठले. पहहली गोष्ट म्हणजे मला अचािक “मधरु ा” िावाची लग्िापूवीची गलफश ्रंे ड बहाल
करण्यात आली. (ठीक आहे - तवे ्हा िाही तर िाही आत्ता तर शमळाली!) नतच्याबद्दल माझ्या
बायकोला काही माहहती आहे ककं वा कस,े अिघाचे माहेरचे िाव ‘मधरु ा’ होते काय हे तपासिू
घेण्यासाठी हहच्या मबै त्रणीचं े काळजी (आखण कु तूहल) युक्त फोि आले. ‘गोष्ट चांगली आहे पण
खरं म्हणता पूणश गोष्ट शवे टच्या वाक्यातच (म्हणजे disclaimer मध्ये) आहे!’ काही लोकांिी
मत माडं ले. काही म्हणाले ‘ह्या मधरु ाच्या असण्याचा तुम्हाला इतका त्रास का होतो माहहत्ये?
कारण ती सधु ीरलाच फक्त का सापडली म्हणूि!’ माझ्या मावस बहहणीिे ‘एखाद्याला एखादी
‘मधरु ा’ असण्यात काही हरकत िाही. ती बायकोच असायला हवी असं िाही!’ असं अत्यंत
समजतू दार प्रवधाि के ल.ं एका प्रिय शमत्राला आता मला जवे ायला शमळणार की िाही ह्याची
चचतं ा वाटू लागली!. काहीिं ा मधरु ा ही ट्रम्प साहेबांच्या भाषेिमाणे ‘fake news’ वाटली
(लक्षात घ्या ट्रम्प साहेब खऱ्या पण अडचणीत आणणाऱ्या बातम्यांिा fake news म्हणतात!)
तर काहींिा ‘ती सध्या काय करते?’ हा िश् पडला! काहींिा गोष्टीखालची ती तळटीप
अत्यावश्यक वाटली तर काहीचं ी त्यातल्या “जवळ जवळ” ह्या शबदामं ुळे हदशाभलू झाली! एका
वाचकाला तर ती ‘मध’ु दादर येथे आबं े खरेदी करतािा भटे ली सुद्धा! (कृ पया मला नतचा पत्ता
पाठवा िा!). ह्या आठवणीला ‘ममबश ंधातली ठे व’ असं ि म्हणता ‘मधबु ंधातली ठे व’ हे िाव
सचु वण्यात आल.ं माझी बायको म्हणाली ‘ती’ मधरु ा सध्या काय करते ते मला माहहत िाही
पण ‘ही’ मधरु ा मात्र सध्या तुला डबबा तयार करूि देत आहे!. एकािे तर ती तळटीपच
काल्पनिक असल्याचा दावा के ला! शवे टी माझ्या मावसबहहणीिे एक िवा आशीवादश ही तयार
के ला: उन्हाळयात उन्हाळलेल्या आंबयाबरोबर ित्यके ाला आपली ‘मधरु ा’ ककवा ‘मधरु ’ आठवो
ही सहदच्छा!

खपू मजा आली तमु च्या िनतकक्रया वाचिू . ह्याचा अथश असा आहे की तुम्ही ह्या कथेत
मिापासूि गुंतला होतात. ती माझी पावती! आता खरीखरु ी “मधरु ा” अस्मतत्वात होती का
िव्हती हा िश् महत्वाचा आहे का? िाही िा? गोष्ट कशी वाटली? मला मवतुःला आवडलेली
ही एक छाि िेमकथा आहे. ह्या आधी मी एका ररटायर झालेल्या जोडप्यावर िेमकथा शलहहली
होती ‘त्या फु लांच्या गधं कोषी’ िावाची. ती ही वाचकांिा आवडली होती. लेखिाचं कौतकु
के ल्याबद्दल हाहदशक धन्यवाद!

ह्या भािगडीचं बरंचसं श्रेय आपले ऍडशमि साहेब श्री शमशलदं के ळकर ह्यािं ा जात.ं त्यांिी
‘आंबयावर शलहा’ असं सुचवलं म्हणूि हा सगळा गोंधळ निमाणश झालेला आहे! त्यामळु े
आपल्याला अचधक काही अचधक िश् असतील तर त्यांिाच प्रवचारा.

निवडक मामबो २०१७ 23

जादचू े हात

मकरंद गोडबोले

परत एकदा राजकु मारािे उं च मिोऱ्यावर हल्ला के ला. त्याचा घोडा त्या मिोऱ्यावर चालूि
गेला. मला लहािपणापासूि उभ्या उं च मिोऱ्यावर घोडा कसा जात होता कधीच कळले िाही.
सरळ उभा तर गेला िसले िक्की. मग कसा? पण असले फालतू आखण वाह्यात िश् रात्रीच्या
या परीराणीच्या गोष्टीला मजं रू िसायच.े ती मिापासिू त्या कल्पिते ल्या जगात रमलेली
असायची. नतला काहीही शक्य होत.े त्यामळु े असल्या िश्ािं ी नतचा रस भंगवायचा िसतो.
नतचा िवाह थाबं वायचे िसतो. आखण आईच्या तोंडी तर या सगळयाच गोष्टी अजूि जामत
रंगतदार वाटायच्या.

आमच्या लहािपणी टी .व्ही. वगैरे गोष्टी िव्हत्या. शसिेमासदु ्धा क्वचचतच शमळायचा.
त्यावळे ीसुद्धा ती श्रीमतं ी चिै होती, त्यामुळे आम्हाला वज्य.श तशा आम्हाला पररस्मथतीमुळे
अिेक गोष्टी वज्यश होत्या. शसिेमा, हॉटेल त्यातलेच. सारसबाग मात्र जवळची. आखण या गोष्टी.
आता कोणाला हे सुख फार शमळत असले असे मला वाटत िाही. पण आमच्या वेळी दसु री
काही करमणूक िव्हती. पण त्याची कधी कमतरता िाहीच जाणवली. आमचा शसिमे ा नतथेच
सुरू व्हायचा. आईच्या डोळयात. ज्यांिी बनघतलाय त्यांिाच कळेल आईच्या डोळयात सत्तर
एमएम शसिमे ा कसा बघता येतो. नतच्या दोि छोट्या काळया बुबबुळात माझे डोळे शभरशभरत
शोधत रहायचे गोष्ट. आखण ती सरु ू झाली की शसिमे ा सुरू व्हायचा, मोठ्या पडद्यावर हदसायचा
तसाच. रंगीत. आखण मग राजकु मार सहज उभ्या मिोऱ्यावर चढू ि जायचा. आखण
राजकु मारीला दषु ्ट राक्षसाच्या तावडीतिू सोडवायचा. मला मग भारी आिदं व्हायचा. मग रात्र
चांगली जायची. मवप्िातसुद्धा त्याच गोष्टींच्या अिके आवतृ्त्या व्हायच्या. कु ठल्यातरी
राजकु माराला कु ठलीतरी राजकु मारी शमळते याच्यात मला इतका आिदं व्हायचे काय कारण
होते हे काही िीटसे आठवत िाही. पण बहुतके आईला होत असले म्हणिू मला. आिंद
िाहीतरी ससं गजश न्यच असतो. दुु ःखापेक्षा.

तसे आम्ही फार गरीब होतो का िव्हतो ते मला िक्की माहीत िाही. आई ,दादा (माझे
वडील) दोघे िोकरी करायच.े आई शाळेत शशक्षक्षका तर दादा मखु ्य शलप्रपक. ही कु ठल्याही पे
कशमशिच्या आधीची गोष्ट. त्यामुळे पगार काही फार आल्हाददायक िव्हते. पण महहिा
ठरावीक उत्पन्ि घरात यायचे इतके च. दादांचे आई-वडील ते लहाि असतािा गेले, आखण
आईचे वडील ती लहाि असतािा. म्हणजे मागल्या प्रपढीची आचथकश ऊब काय असते हे
आम्हाला पूणपश णे अिशभज्ञ. साधे खोकला झाल्यावर साखर खावी असे घरगुती िमु के सुद्धा

24 निवडक मामबो २०१७

आम्हाला माहीत िव्हत.े पण रात्रीच्या गोष्टीचं ्या मधे ते कधीच आले िाहीत. या त्रटु ी कधीच
जाणवल्या िाहीत. नतथे आमची गरीबी कधी जाणवली िाही. या प्रवभागात आम्ही श्रीमतं
होतो.

नतघाचं ्या वेळा वेगळया होत्या. आईची शाळा सकाळी, माझी दपु ारी. दादाचं े काम दहा ते पाच.
मग ते रमी खळे ायला जायच.े रात्री यायच.े त्यािं ा सुपारीचासुद्धा िाद िव्हता. फक्त रमीचा.
त्यामळु े सधं ्याकाळ माझी आखण आईची. सटु ्टया सगळया आजीकड.े चालत जाऊ इतक्या जवळ
आजी रहायची. त्यामुळे सुट्टी लागली की पटकि आंघोळ करायची आखण पळायचे आजीकड.े
सगळी भावंडहे ी नतथे यायची. मग अख्खा हदवस धमाल.

आजी खपू लहाि चणीची. एकदम लुकडी आखण बटु की. कायम िऊवारी पातळ असायचे नतच.े
शशक्षण शनू ्य. पण आमची आवडनिवड तोंडपाठ. त्यामळु े आजीकडे कायमच चगं ळ वाटायची.
हाताला चव तर उत्तमच होती. त्या वाड्यातल्या दोि भाडके रुं कडे फार प्रवचचत्र जागा होत्या.
त्यातली एक आजीची. एक लांबलचक खोली मवयंपाकघर म्हणूि. त्याच्या बाहेर अगं ण. त्या
अगं णात येऊि मग परत वळूि बाथरूम. बाथरुमच्या उलट्या बाजूला काही अतं रावर दसु री
खोली. आम्ही या खोलीतूि त्या खोलीत पळत खेळायचो.

मी नतला कधी आजारी पडलेले बनघतले िाही. नतचे माहेरचे कु टुंब खपू मोठे . मोठे म्हणजे
सखं ्येि.े ददु ैवािे अनतशय सिाति. त्यामुळे घरातली एकही मलु गी शशकली िाही. सिातिपणा
खरा होता का आचथकश दौबलश ्यावरचा एक उपाय हे मला कधीच कळले िाही. पण अन्यथा
अत्यतं धाशमकश घराणे. घरात गणपती हा फार आिंदात आखण धामधमु ीत साजरा व्हायचा.
मला मोठे पणी कळले की मलु ीच काय, मलु ाचं हे ी शशक्षण यथातथाच होत.े श्लोक, आरत्या ,ग्रथं
पाठ. पदव्या शनू ्य. हा आततायी प्रवचार फारच अगं ाशी आलेला. माझ्या आईचे महत्त्व
अशावेळी िामुख्यािे जाणवते. नतिे मला याच्यात ि गतंु वता, शाळेत घातला आखण पुढे
वामतकु लेला.

पण लहािपणी माझी यावरुि फार खेचली जायची. कु ठे ही गेलो की, “हा श्लोक म्हणूि दाखव.
ते सूक्त सागं ” असे फार व्हायच.े ते बनघतले की आजीला वाईट वाटायच.े आईला सांगिू
उपयोग िाही हे नतला ठाऊक होते. त्यामळु े मी नतच्या हातात सापडलो की ती नतला माहीत
असलेल्या सगळया गोष्टी माझ्याकडू ि पाठ करूि घ्यायची. आखण पढु च्या वेळेला मी ती
म्हणिू दाखवली की मला शमळालेली शाबासकी नतची होऊि जायची. नतच्या माहेरच्या
लोकांसमोर ती कमी पडली िाही म्हणूि कदाचचत.

निवडक मामबो २०१७ 25

आजी त्या वयातसुद्धा हदवसा कामाला जायची. मामािे खपू आग्रह करुि पुढे ते थांबवले. पण
नतला ते आवडायचे कदाचचत. मी ती कु ठे जाते म्हणूि आईकडे हट्ट धरला की ती मला
सांगायची, ती बाहुल्या करायला जाते म्हणूि. मी प्रवचारले की ती का जाते बाहुल्या करायला,
तर मला म्हणायची की नतच्या हातात जादू आहे म्हणिू . बाहुल्यामं धे सवंगडी हदसायचे वय
होते त.े त्यामुळे मला हे लगेच खरे वाटायच.े मग मी नतच्याकडे जेव्हाजवे ्हा जायचो तवे ्हा मी
नतच्या हातांकडे बघत बसायचो, मला कधीतरी जादू हदसेल म्हणूि आखण मला ती हदसायची
िाही. मी हहरमुसला होउि जायचो. मग आई समजतू घालायची, मोठा झालास की कळेल.

मला लवकर मोठे व्हायचे होत.े या मोठ्या होण्याशी फारच गोष्टी निगडडत होत्या. पण मला हे
मोठे होणे पण लवकर जमत िव्हत.े पण अशाच एका वेळेला आजीचा भाऊ घरी आला होता.
आमच्या बरोबर जवे ायला बसला. तवे ्हा भुरका मारल्यावर डोळे मोठे करुि तो म्हणाला होता,
“िले तुझ्या हातात जादू आहे जाद”ू ितं र मी खपू भुरके मारले पण मला काही ती जादू
उलगडली िाही. पण भुरके मारत जेवल्यामळु े आईच्या हातचे फटके मात्र खाल्ले.
आई खपू मारायची आखण आजी खपू शशव्या द्यायची. नतची सगळयात मोठी शशवी म्हणजे
मले ्या. मग कधीकधी नतलाच वाईट वाटायचे, तवे ्हा ती सागं ायची, मेल्या म्हटल्यावर म्हणे
आयषु ्य वाढते. पण याचा फार पररणाम व्हायचा िाही. दोितीि वाक्यािं ंतर परत एकादे
मले ्या ककं वा हात ् मेल्या यायचचे . हात ् मले ्या ही रागीट मेल्याची िेमळ आवतृ ्ती. नतला इतक्या
शशव्या कु ठू ि येतात मला कळायचे िाही.
पढु े थोडे मोठे होत गेल्यावर काही गोष्टी खरंच कळायला लागल्या. आईच्या परीकथा बंद होउि
मी नतलाच काय काय गोष्टी सागं त अस.े आता ती हळूहळू राजकु माराची जादू कमी झाली.
पण तरीही एकाद्या वळे ी गोष्ट ऐकतािा मला ते डोळे स्जवतं झालेले वाटायचे. आईला एक
बहीण. नतचा िवरा खपू मोठा होत गेला आखण त्याचं ी पररस्मथती खपू च चागं ली झाली. मामा
िोकरीला लागल्यावर त्याचहे ी तसचे झाले. आमच्याचकडे जरा पररस्मथती चागं ले होणे फार
लाबं ले होत.े त्यामळु े कधीकधी माझी मध्यमवयीि आई अजूिही त्या गोष्टीमं ध्ये तर नतचं
आयुष्य बदलतािा तर बघत िसले ?

ही एक गोष्ट, आखण दसु री म्हणजे आजीच्या हातातल्या जादचू ी. या मला ि कळलेल्या गोष्टी.
याची खतं आईसमोर ठे वल्यावर ती म्हणाली ,‘कु ठे लहािपणीच्या गोष्टी काढतोस?’ तुझा
प्रवश्वास बसायला सांचगतले काहीतरी झाले. पण मी ठरवले होते की आज हट्ट सोडायचा िाही
म्हणिू . मग ती थोडे चचडू िच मला घेऊि निघाली, आखण आजीच्या बाहुल्यांच्या कारखान्यात
घेउि गेली. नतथे मी बनघतल्या आजीसारख्याच अिेक अशशक्षक्षत बायका, कु णाच्या आया,
कु णाच्या आज्या बाहुल्या करत बसलेल्या. एकसंध काम शशमतीत. मला खरेच ती जादू
वाटली. मी आजीला अिेकवेळा घरी हे काम करतािा बनघतले आहे. नतचा वेग आखण कसब
दोन्ही वादातीत होत.े इथपे ण अशा सगळया बायका भराभर हात चालवत लहाि मुलांचे जग

26 निवडक मामबो २०१७

संुदर करुि टाकणाऱ्या बाहुल्या बिवत होत्या. ही जादचू िाही तर काय? माझ्या मिात
प्रवचार आला.
“हदसत्ये का जाद”ू , आईिे प्रवचारले “आता मोठा झालायस. हदसायला हरकत िाही. हदसत्ये का
तुला या गदीत एक लहािखोर अशशक्षक्षत अडाणी आजी. स्जचा िवरा लवकर गेल्यावर नतिे
तीि मलु ािं ा मोठे के ले. हे या जादशू शवाय शक्य िाही. ही जीविाशी लढायची जादू होती
तझु ्या आजीच्या हातात.”

मला नतथल्या सगळया जादगु ारणी हदसायला लागल्या, आखण अचािक हदसायला लागले
त्याचं ्यामागचे या जादवू र अवलबं िू असलेले ससं ार.

त:

प्रिया साठे :तुमच्या शलखाणातही जादू आहे! डोळयात पाणी आलं वाचतािा. तमु ची बाहुल्या
करणारी आजी आखण गोष्टी सांगणारी आई दोघी ग्रेट. मला आजीचा अिुभवच िाही. असं
काही वाचलं की त्याचं जामतच वाईट वाटतं. गोष्ट सांगणारी आई मात्र होती लहािपणी.
लांबच्या िवासात Rebecca ह्या पुमतकाची गोष्ट बरेच वेळा ऐकली आहे. आखण अिेक जिु े
हहदं ी चचत्रपट नतच्या डोळयातं , अगदी तमु ्ही शलहहलं आहे तस,ं ७० mm मध्ये बनघतले आहेत.

प्रववेक देशपाडं :े मकरंद ,तमु च्या आई, आजींिा िणाम. बाहुल्या बिवतािा संसार घडवणारी,
अशशक्षक्षत राहहलेली पण िामाखणकपणे कमाई करूि कु टुंबाला आचथकश बळ आणणारी अि
िवऱ्यापाठी मलु ािं ा मवाशभमािािे वाढवणारी आजी. परीकथेच्या मायाजालािे गगंु वणारी अि ्
वामतवाची जाण व भाि आलेल्या तुमच्या वयात तमु ्हाला आजी काय ‘जाद’ू करते हे
दाखवणारी, बते ाच्या कमाईत संसार करणारी, शशक्षणात रस घ्यायला लाविू पुढे वाटचाल कर
असे निक्षिू सागं त तुमच्या प्रपढीचं कल्याण करणारी तुमची आई. ह्या स्स्त्रयांच्या पणु ्याईवर
तुम्हीच काय, आम्हीही, अि ् मध्यमवगीय ओढाताण होणारे आपण बरेचजण घडलो. त्यामुळे
हे अिुभव सगळयाचं ्याच हृदयाला शभडणारे. पालकाचं ा साधेपणा तमु च्यातही शभिलाय.
त्याशशवाय हे िांजळ कथि उमटलं िसतं तमु च्या हातूि! तुमचं एक आवडलेलं वाक्य म्हणजे,
‘आिदं िाहीतरी संसगजश न्यच असतो, द:ु खापके ्षा.’ िांजळ कथिामळु े ह्या लेखािे एक वेगळीच
उं ची गाठलीय. त्या मिोऱ्यासारखी. त्या मिोऱ्यावर ‘राक्षस’ िाही. तमु ची जादगू ार आजी आहे.
मलाही हदसली.

निवडक मामबो २०१७ 27

अंगणी बोगिवेल

रोहहणी अभ्यकं र

निुःशबद दपु ारी पायी सावली शांत उभी भेटेल
अगं णी बोगिवेल ॥

जाई मोगरा सगु ंध बहरे शशरीष दरवळी कौतुक सारे
िाजुक कु समु े उन्हे तापता कोण बरे सोसेल
सोशशक बोगिवले ॥

फू ल नतचे पण फू ल िा हदसे पाि म्हणावे पाि िा असे
असो काही का रंग उधळणे मकु ्त करे साधले
िसन्ि बोगिवेल ॥

िाणी चरता भय का वाटे हहरव्या देठा अिेक काटे
आत्म सरु क्षा न्याय जगाचा तर शातं ी लाभले
कणखर बोगिवेल ॥

ऊि सावली काम करावे तुम्हां आम्हां हे साधिु जावे
तत्त्व सखु ाचे िसन्ि वदिे कोण बरे सागं ेल
बहरे बोगिवेल ॥

त:

स्ममता भागवत : सुवाशसक फु लात समावशे िसल्यािे वणिश ाचा क्वचचत माि लाभला असूिही
सदा हसत फु लणाऱ्या बोगिवेलीस तमु ्ही छाि न्याय हदला आहे.

प्रववेक देशपाडं :े

छाि काव्यगौरव बोगिचा...
एका रंगबबरंगी जोगिचा!

28 निवडक मामबो २०१७

कात

मधु शशरगांवकर

सुकांता अचािक भािावर आली. उन्हं पार कलायला लागलेली. कसं लक्षात िाही आलं
आपल्या? इतकी कशी त्या काळया पाशात प्रवरघळत गेले? आता घरी गेल्यावर सासूबाई कहर
करतील. पण अगं कसं हलकं हलकं प्रपसागत झालंय. या प्रवचारासरशी खदु कि हसू उमटलं
नतच्या चहे ऱ्यावर. ती चटकि उठली. ओचा िीट खोचला, पदर अगं भर लपेटू ि घेतला, आखण
के वड्याच्या धिदाट बिातिू तो धदंु गधं आखण निळा थडं ावा सोबतीला घेऊि भरभर घराच्या
हदशिे े निघाली. चालही अशी की िा पावलाचं ा आवाज िा लगु ड्याची सळसळ. सासूबाईंचा
धाकच तसा होता.
घरासमोर पाहते तर बरीच गदी. बाहेरची ओवरी माणसांिी भरलेली. कोणी बोलत िव्हत.ं
सगळे गभं ीर. हहच्या उरात कळ आली. बापचूं तर काही बरं वाईट....छे छे , प्रवचारही करविे ा.
बापू म्हणजे सुकातं ाचे सासरे, अथं रुणाला खखळलेले, ककत्येक वष!श पण या जगात सुकातं ाला
आपली वाटावी अशी ही एकमवे व्यक्ती.

सुकांता, आईबापाप्रविा पोर, मामा-मामीिे त्यांच्या अठराप्रवश्वे दाररद्र्यातही तेराव्या वषाशपयतां
सांभाळली, आखण पदर येण्यापूवीच उजवूि टाकली. त्यािा अजूि तीि मुली उजवायच्या
होत्या मवत:च्या , हहच्याच पाठोपाठच्या. सासर तसं याचं ्या मािािे श्रीमतं ाचचं म्हणावं अस.ं
जमीि होती कोकणात. थोडी आंबया पोफळीची बाग, दारात चार-दोि गुरं, घरी खायला-
प्यायला, दधु ा-तुपाला काही कमी िव्हत.ं कमी होती ती फक्त माणसु कीची. अफाट हाव
असलेली सासू, आखण शमळेल तसं आखण शमळेल ते ओरबाडू िच घेण्याची वतृ ्ती बाळगणारा
िवरा. ककती जन्माचा बुभकु ्षक्षत होता देवासच ठाऊक! सासूिे अगं ावरचे दाचगिे पहहल्या
हदवशीच काढू ि घेतले आखण िवऱ्यािे शरीर ओरबाडले. पदर येण्याआधीच सगळा चक्काचरू
झाला. एखादी वडे ीच व्हायची पण कसं कोण जाणे त्या निकराच्या क्षणी सकु ातं ाचे मि
शरीरापासूि अलग झाले. शरीर भोग भोगत राहहले पण मिापयतंा व्रण िाहीच पोचू हदले नतिे
कधी. आखण म्हणूिच शरीर क्षीण झालं तरी ओठांवर स्ममत आखण डोळयातली चमक तशीच
राहीली अबाचधत. काळी पोत गळयात, चार काचचे ्या हहरव्या बांगड्या आखण जिु रे ी शमळत
राहीली लज्जारक्षणापुरती. पण तेज कायम होत.ं
लग्िािंतर मामा उभ्या उभ्या का होईिा वषातश ूि एक-दोिदा प्रवचारपूस करायला यायचा.
येतािा ऐपतीिुसार जावयाला, प्रवहहणीला अहेरही आणायचा. पण दोघािं ीही स्जव्हारी लागावे
अशा शबदािं ी घोर अपमाि के ला मामाचा. तेव्हा दारापयतां पोहोचवायला जाऊि सकु ांतािे
मामास समजावले, “तरे ा वषश पोटचा घास देऊि जगवलेस, दोिाचे चारही रीतीिमाणे करूि

निवडक मामबो २०१७ 29

हदलेस. आता माझी काळजी िको. इथे येऊि अपमाि करूि घेण्याची गरज िाही. मला कधी
लागलेच काही तर मी येईि. तू पुन्हा येऊ िकोस.” ओलावलेले डोळे पसु त मामा गेला. जणू
मोठे पणािे आपली आक्कीच समजावते आहे असा भास झाला त्याला.
तवे ्हापासिू माहेर सुटले ते कायमचचे .
आखण आता बापहू ी?

सुकांता मागील दारी गेली. ढोणीतील पाण्यािे हातपाय धवु ूि पदराला पसु त हळूच घरात
शशरली. माजघरातिू बाहेर डोकावली. पाढं ऱ्या कपड्यात देह गुडं ाळूि बाहेरच्या खोलीत
जशमिीवर ठे वलेला. पण खाटेवर बापू हुंदके देत होत.े तशाही अवमथेत नतला जरा बरे वाटले.
मग कोण? िवरा , सासू जरा दरू जशमिीवर फतकल मारूि बसलेले हदसले. त्या दोघांिा तसे
पाहूि हहला जरा िवलच वाटले. जशमिीवर ठे वलेल्या देहाचा चहे रा काही हदसेिा, प्रवचारावे तरी
कोणास? मग सरळ माजघरात बसूि राहीली. हळूहळू सवयीिे मि आठवणीत रमले.

पहहल्या काही रात्री अमािुष वागिू िवरा काही हदवस िाहीसा झाला आखण ही जरा सावरली.
हळूहळू घरदार पाहू लागली. बापचंू ्या सवे चे ी ि सांगताच संपूणश जबाबदारी घेतली. तहे ी
शबदािं ी माया, हदलासा देऊ लागले. एक हदवस सासबू ाई तापािे फणफणल्या आखण शते ाकडे
जाण्याची हहच्यावर वेळ आली. वाटेकऱ्याला बरोबर घेऊि निघाली. शते ाकडे जातािा रमत्यातच
एका बाजूला यांच्याच जागेत के वड्याचे बि लागले. पोहोचण्यापवू ीच सुगधं पोहोचला होता.
त्या धदुं गंधािे ही वेडाविू गेली. सरळ बिात शशरली. ‘धाकल्या विै ीिु, थयं जाव िका,
लांबडो आसता थयं ’ असे वाटेकरी प्रविवीत असतािाच ही पार आतपयतां शशरली सदु ्धा. त्याचे
हहच्यामागे जाण्याचे धाडस झाले िाही. वाट पाहत, हाका देत नतथेच थाबं ला.

सकु ांता पार घोर बिात शशरली. आखण तो हदसला नतला. निळसर काळा, सळसळणारा हहच्या
आसपास अतं र राखिू कफरत राहहला. एका प्रवलक्षण ओढीिे कधी ही त्याच्या मागे, कधी हा
नतच्या, असे कफरत राहहले. सोबतीला के वड्याचा धदुं सगु धं . बेभाि करणारा. शरीराची िस ि ्
िस गंधािे आखण त्याच्या ओढीिे सरसरूि आली. त्या हदवशी सुकांता बिातिू बाहेर आली
खरी पण मिाचा एक हहमसा जणू नतथेच सोडू ि आली. आखण मग हे जवळपास रोजचचे
झाले. धाकली वैिी हे काही वेगळच पाणी आहे हे त्या वाटेकऱ्याच्याही लक्षात आल.ं
सगळयांिा िेमािे वागवत, सासचू ्या िकळत वाटेकऱ्यािं ा पोटाला कमी पडू िये येवढे धान्य
मागे ठे वत, त्यांच्या दखु ण्या खपु ण्याला लागेल ती जमले ती मदत करत सगळयांचा आशीवादश
घेऊ लागली. वषामंा ागिू वषां सरत राहहली. मिावाचिू शरीर, िवऱ्यालाही िकोसे झाले असाव.े
त्रास देईिा झाला. त्यािे लाबं नतकडे कु ठे म्हणे एक बाई ठे वूि घेतली. हहला बरेच वाटले.
सकाळभर सासचू ्या शशव्या तोंडी लावत गपु चपू कामे उरकावीत, बापिंू ा जेवायला घालूि

30 निवडक मामबो २०१७

शते ाकडे जाव,े नतथले सगळे मागी लाविू सरळ बिात शशरावे नि तो, ती आखण सगु धं असे
एकरूप व्हावे. मवगश म्हणतात तो याहूि कोणता निराळा?

अचािक बाहेरूि बापूंचा जोरात हुंदका ऐकू आला. बाहेर येऊि पाहते तो लोक पुढच्या
तयारीस लागलेले. सासिू े त्या कलेवरास हहरवे लुगडे िसे वले, तोंडात महु ूतमश ण्याचा सोन्याचा
मणी व तुळशीपत्र ठे वले. जो तो िममकार करूि शवे टचे दशिश घेवू लागला. वाटेकऱ्यािे के वडा
सासचू ्या हातात हदला. सासूिे डोक्यात माळण्यासाठी कापड चहे ऱ्यावरूि बाजूला के ले.
सुकातं ाचा सपं णू श देह काळा-निळा पडला होता.

सकु ातं ा आज दपु ारी बिात शशरली ि शशरली तोच तो रोज लांबूि िमे ाराधि करणारा सरळ
समोर वाट अडवूि थांबला. पाहता पाहता सकु ातं ाच्या शरीराला त्यािे घट्ट प्रवळखा घातला
आखण सुकांताच्या मािेला िेमदंश के ला, सकु ातं ा के वड्याच्या सुगंधात प्रवरघळत प्रवरघळत
गेली. परमोच्च सुखाच्या परमबबदं पू यतां पोहोचली. सुकातं ािे “कात” टाकली.
पण मिाची सवय गेली िाही. सवयीिे मि घरी पोहोचले आखण मतृ शरीर पोहोचवले गेले.
बापिंू ी टाहो फोडला , “अशी कशी गो मज एकट्यास सोडू ि गेलीस पोरी?“ सकु ांता झटकि
पुढे झाली, बापूिं ा म्हणाली, ‘अशी कशी सोडू ि जाईि तमु ्हासं एकटे? चला, धरा माझा हात.
निघायची वेळ के व्हाच टळूि गेली.’
बापूचं ी माि अलगद कलंडली!

निवडक मामबो २०१७ 31

हदव्यत्वाची जेथे िचीती

स्ममता भागवत

त. त त ं Lifetime achievement award र

त ं . तं र

गत त ‘अ ट– अ ं ग’ अ ओळ गर त

ं ग त गर ं त र र! अ त रअ र र गत त

ं ं ंत र र. तत र र र रत

रत ं !त त ंत

त तत . तत ए अ तअ रर

ट ंग त!

ग र तग त अ त त. त ं

तं र!

त रत त त र ं त त. अर त
तं त त र;
र र! ं र रत ग .
ग अ टं त
तं ग गर ं त तळ रर तं
ं
तट तत ं ं तं

त रत त ं

32 निवडक मामबो २०१७

त त. त त र ं त र रत ं त. ळ त
ं !त
.‘ ळ त रट ट’ ं

ळत ं ट ग ट.

ं रत ग त ंत र.

ट. ग र ळ. ं तअ त.

.त ट रत टत त. तर ं तर

र ंट ट र त. र ळत

त. त ं ंत . त गर

ं गअ ट त त. तर

.त अ र

त त. गर र .

-ं र टत त र. रर रत

अर रत . ं र

, अ त त, त ं गर र

र र र. त अ -त त तत त त. तळ त

ं गर .

र ततअ र रत ,“ त . ग.

तत ं र .” गळ त . ‘ ,

’ त त. त त रर

ळग त. ं र त . तळ त

त तर ं ळ ं टत त तरं ळ

. तअ , त ं टत अ रर

टत त . ं त र त अतं र अ

त ंत ं र त त. अ तत

र त ंग ग . “ ंं त . ं ग. ं ं

ं त र त! त अ त ग. र! ंत

ं .” ं र अत त र त तर .

रत तग रत गर ळ र र, त.
त अत त टत अ तं .
त त त तत
ळ !त ग ग
ं त. त गग

निवडक मामबो २०१७ 33

ं त ं ळ त. ळ ं र
ळत .
त. अ तअ तर ंत ग!
,ं
ं ,ं ं ं त. त ं ं
ळत
अ गत गत. ं त

त ंग रत. ं त र रत.

ट ंग र ं ग ं ं त.

र गर र . त ंग त ं ळ र ळ. .ं

ंळ . -र त. ट र

रत अ .अ त ंर

गर . त

ंअ त. ं ं र त त त. त त

ं र .त तं तं

र. ं ं ंळ तर त ं त ं

. ंत त. ळ ंत ओळ

.

तत त रत र त. र
ग ंळ
. ंं त त. तं
ं तं ‘ं ’ त
त र रट अ: रत ग .
ं
तं ं ंतरर र गत त ग
ं र.
गर त . र त र र

र . ट तर

.अ त

“ रत ग र . टत त
रत त
ऋ रत .” त गं ग , “ र रत
. -र
अ त. . . त ट ं , . त १९७०

तट तं टं रत र

ट र र. ग र तत
ंं
त रत .ं तं

अ त गत ं तर .

ं त. गळत , ं त अ

ट त अ त. ग र त ं ं त रत .

34 निवडक मामबो २०१७

रत रत त गगं रत .

रत ं त रं

ंत रत त. , . ,अ र तर र त ं

त त त त. ,

. . .ए., अट र ंर ं ं रट

त रत . ग ंं रत .

त टळ र त र ंं त. र-

र त; र त त. त रत त.

टतं, ंत र त .”

र त. ट ग तर त तर तर

ट ट. त त तं त ग , “त ं, अ

अ. ग– ! रत अ तर र

. त तर ं, अ ं . तं

ळ. ं !त ं अ रअ ,अं टतं.

र त, “ र , र !” त त अ त.

. रं .

र अ तर त ं र .”

तं र . ं गळ त र रत ग ...

“त ग ग र ं त ळत तर ं. र

तर अ अ ं गर ं त.ं त

ळ त त. ं ं त त. रं

रत र ,त ळत .

अ र गं तत ग र तअ त तर .त

तर ंत त , त ळअ ंगत - त त

तर तर त ंत अं त त त र .”

टं त ए गं र र ग त त र र ं टं ळ त त;
तं
.अ रं ळ अ
अ
ं तं र ं ळ टत. ं ळ

ंर त. ं र रग र रर
त
गर त अ त. त; र त गंत गतं र ग

.त ं गत. ग त, -

टट ग. ं गर ळ

निवडक मामबो २०१७ 35

त. र ळत त, तर ं गर ं र र तर रत.

तं ं तर - र त.

रत ट र अ अ टर र र र त.

रग त त त; ग तत . र

टर ट त. ंग र ं त रत.

त ं त अ र? गर अ त. ट र,

ं र, र ,ळ .. तं -

त. ळ र गर त . अग त त.

टर अ तर गत त ट ळग

र रत . टत ट त.

तं र .ं रत

. ं र- ग अ तअ

तर र त . त त. ग

ग . अ त.

ट.

तं ग ंर अ ळ ,अ ट. ं र
र त. ट रत
ग रट ए ळं रत गग
रं . ळ. ओळ अ .
ट ं गर ं ळळ
तं ळ
ळ ... ट तं

ं . .ं

एत ंत ं .
अ
ं गर ट ळत
ं
ं ळ . त त- ं र
त
. त . . त रट टं ट .र ं त ं
ं,
ं .त ंर ळ
त
ं गग र ट ळत ग

ट ंतगत अ त अं त र. ंत
!ळ ंत
त टर र . रत र
ं रं
र- ळर गर र

र ट ळत ग. अ

36 निवडक मामबो २०१७

त तर तर ं अ र? ळ तत ं ग त
त
ं त तं .

त तअ तं .

त रत गर त; ंत ळ अ त.

तत गर ं त ं ट ट ळ त ट अ त. त

ंर र ळ त र त , “ रत त

‘ ’ रंगतं . तं ं तं टर ं त.

तअ ळत अ .त

त अ त. ; अ अ त. ं त

ं ळ ळट . अ र तर - तर

ंं .

र रत . ट त र त .” रत

रत ं रत ं रत. र ग ,ं

ट र त त, ं ट टत. तर त र त.

ं त ंए ं गत ..

गत त अ र .र त ं
त
त ंत त त. त ग रत र
ळ.
ग. गओर र ं रर
त
तं ळ र. र रं ं अर ळत

. अ; ं ळ . ग ग त अ र तर . .

त. र रग , त त.

ं र ,“ रं त र ं ?ं ं ?”

“ !” रत र ळ.

“ ंर ंतर त ं अर ?” ं त

“ त, अर अर . ! त! ं

रर ं .ं रं ं अ !”

र तत .

गं त त रत ,“ं र

र ंत त त त ! त तं र रं अ तं.

ं ओळ त तर त.

रर ट ग त. ग ंर

निवडक मामबो २०१७ 37

त ं त , अ ं ंग ग . त ं

ंं . र ट तर अ ं त .”

त अत ंगत ं

रअ त. त त ‘ ’ त त. ं त

तत त अ त, त त - ळ अ त.

तं त र ! . . त रट ट

तअ ं ं तत त र! त

ं त ं अं . ळ ळर

अ ंग र र , ळ तं .

तर त अतं र त रअ

ं तर टत.

‘ गं त ’ अ त त. ळ र

त गंग ं . तर तं त

. गर अ त ंत त तं टत. त

गर ंत ं रं त त. “ तट ंं .

गर ं अ ं ं .” अ त त. ं ं :

. . त रट ट. ट ,

,

र, र,

ं - 400036.

- (022) 23691334 / 3632

ळ ं तं ंत ळ
त. ं
तर ं र ! तं
ं
. त रर ं र अ

ं ,अ ट र त ं.

अ ग ग-ए अ

तं त ‘ं र’ र रर त त. ‘ ं
!त रर
र’ ं त .ट र ं रत
गं र
अ . ळत र र र त .ग

ग . र, र ं तर र रत

38 निवडक मामबो २०१७

रत तर र ग र त . तं
त र
. ंग ं अ तं अ अ . .
त त; ,“ र
“अ त त. रं
ळत त रत .
अ .” ंअ . तर

ं .” त टत ...

तत

ं तर

“ ळ , अ तं र र अ त ग रत त . तत

ळ. त र त तर

अ अ त, रत अगं र ट त .

ग टं . रत ं त.

.त ए ग. रत टं

ं. तरत अ ं तं त . ंग

ं . रं रं अ त . रं र

. ं टर ं रं .ं ं त

र ं गत . अ रळ ंट ळ.

टं र त. अगं र त र ळ

. . तर गर र ं

त. ं त त. र त त र त

ओळ ं ग . र. तळ त

रत . र ग ं ंत . र

ंत त अ .. गर ं रत . रत

र . ..

अ ळ र. र ं

.त .ग र रत

तर र . र त र ग अ ंर र ट ग ;अ ं तर

त. तग त रत ं र त . ं तग

अ; ळ. ंं गं ं. र

ं ट तग . त ं ं .र गं ळ र ं र

ट रत र र अ ळ. त टं रं ट

अ ट . ... र ग तर र !ळ ळ ळं

ं गर त. र त र ळं

निवडक मामबो २०१७ 39

गर त . ं ं र . -त त अ र
रत ग
रर . रत त. त त तर त तर ,
रत ं
“ रत त त.

ं. टं ं र .” ट!

गं ळ र अ त ट . टत ळत त.
.
रळ रं र गत त. र
ट
त, ं तं. ं टत त “ रं रं ”, अ ं

र ग अअत ग .त

ळ, त ट र, ं ं र, र

र ग र.. रं !त अग त त तं र

अ . तर त तं त . ए त ..

टत अ ं ंत ग.

“ं तअ त .” त रत . ळ

गर ं त. त गं

त ं गत . त ट ट त. र

अग त अ त त त. त त ळत

अर गर ंर . त तं

ं तर त त. त गतं त. ं

र र ग .त ळ तत ग . गर

गर ळत र त . टत

र ळत र र ट र त त. रत

. “ -त त ळ ”, अ टर . र गं ं

र .“ . ळ . तत .

र तत गर . ग रत ट

, ंत . त ंत तं

त, अ . र र रं रं र .”

ं र र तअ ं ं गत ं ग
र रत . ळत
ळत ग .ग र र
त रत त
ं र ग .र ट .ं त, रग त
र- ं र अ
ळ. ंर
र. र .
गर ग

40 निवडक मामबो २०१७ त त .ं र ळ.

ळ .त .” र .. ट र .
तर

त ळ .त त रत ,“ अ
त. ं . त
त.ं त गर ंत
. ग रत . र .
ए ”ं त
“ त ं ं! रत त ?” त ट
टट .
“ रत !” ं रत ळ र! “त त ळट
.त रग .” ग ळ. त.
त ,“ . अ ंत
अ .त ट ं .अ तत
र त तर..” र
रत
टअ त. ं र तं र
अ ट.
. ग त. अ ळ ं र ग गत

ग रत ट ं र त ट त, अ

तअ त ततं रत त . ळ त
तत ं
तत अ तर अ ळत ळ त.
त. ग त ं
त. ं त अ . गअ त
तट
ंर ंत रर
तग
गर ग ट ंत ट

त; र र ! तर र रत
. त
र गत त र ; तर ं तत

त. ं.. अ तत

.

तं ट र ं र. . ं
त ट. ं
अ रत टर त. र ंत त’
‘ .
गत त त त . त अर त अर

तर ं त. त

ंं रर र रत

निवडक मामबो २०१७ 41

.अ तं र ं ं तत ं

अ ,अ त त . ळअं

अत त ं रर र . रत ळ

अं ं अ . तर अं अ रर ग अ.

र- अं र र रत त ळ अं

. ंअ त ंर . तर …

त ग ंत , रत त. अ
त त! ळत त.
र तर त ( ग गळ) र
ंं तर टर र
त ‘ट ’ . ंत तर
त. त ं रर
त अ अ त,
त. त
र त .
.
र ं त
, अ ळग .. र
गत
ं
तं ं त! त

गर ं ग

- ळ १९९४ ‘ ग गळ’ ं .

42 निवडक मामबो २०१७

अबोली

शमशलदं डबली

ही शभजलेली तुझी अबोली
सांज सावळी, ती ही ओली
ररत्या-ररकाम्या वाटेवरूिी
श्रावणसर ती धाविू गेली -

श्यामल, मिहे ल मेघ अबं री
िलयबीजाचे गूज अतं री

मज आठवतो कृ ष्णमघे तो
शमठीत जेंव्हा तू दरवळली
ही शभजलेली तुझी अबोली - १

पािोपािी थेंब जळाचे
बबलोर गाणे आभाळाचे
मज आठवते सुरेल िाते
जातािा जे तू गुणगणु ली
ही शभजलेली तुझी अबोली - २

मुके च जग हे, मुकी पाखरे
काळोखातिू मौि पाझरे

मज आठवला तुझा अबोला
ओठी थरथर रुणझणु लेली
ही शभजलेली तुझी अबोली – ३

निवडक मामबो २०१७ 43

लाप्रवला अिंत

प्रववके देशपांडे

लाप्रवला अिंत
मायेिे अगं णी
घाली रोज पाणी
दोन्ही करा ।।
रोज कु रवाळी
होउनिया माळी
ितीक्षा फु लाची
साहविे ा ।।
फार वषे झाली
डोळे पाणी गाळी
मग दया आली

भगवतं ा ।।
हषलश े हो मि
दरवळे अगं ण
हदठी पडे फू ल
उमलता ।।
तोडता मी त्यास
हात थरथरे

44 निवडक मामबो २०१७

सपशत्नक देवा
वाहहले हो ।।
देवही हषलश ा
फु ला त्या मपशलश ा
जीव जसा झाला

सोिेरी ।।

त:

शमशलदं डबली: तुमच्या तपश्चयेला आलेल्या फळाचा (खरं म्हणजे फु लाचा) जो आिदं तुमच्या
रचिते ओसंडू ि वाहतोय तो पाहूि म्हणावसं वाटतयं ‘जे हदलंे अितं े तसै ेची द्यावे’!!

राजश्री निकंु भ:

कु णी इतकं हळवं असत!ं !!
त्या फु लालाही ते कळलं।

अि ् पांढऱ्या फु लाला
सोिेरी रंगरूप चढल।ं

प्रवजयकु मार आपटे:

अिेक फु ले फु लती, फु लोिीया सुकू ि जाती
कोण तयाचं ी गणती ठे प्रवली अस?े
परंत,ु जे प्रववेकबुध्दीिे जोपासले,
श्रीहरीसाठी िले े अितं ाचे फू ल
सुवणमश य झाले असे!

शमशलदं के ळकर: अितं ाचे फू ल देतसे आिंद। अितं ाचे गीत परमािदं ।।

श्रीकातं हदवशीकर: खपू छाि, संुदर सास्त्वक आखण निमळश अशभव्यक्ती, अिंत सदुं र समपकश
फोटो!

निवडक मामबो २०१७ 45

माहेरपण

जान्हवी साठे

घाईत कामं आटपत होती ती. रप्रववारची सकाळ, खरी निवांतच असायला हवी होती. पण
नतची िणंद येणार होती जेवायला दपु ारी. चार वगे ळे पदाथश करायला पाहहजे होते. िेहमीचचं
होतं िणदं ेचं येण.ं माहेरच नतच.ं आराम करायला हक्काच.ं पण मवागत करायला पाहहजचे
िा? िाहीतर सासरे िाराज होतील. सासूबाई िसल्या तरी नतला माहेरी यावंसं वाटलं पाहहजे
िा? सोलकढी आवडते नतला. यावळे ी कर. सासऱ्यांिी आठवणीिी साचं गतलं होत.ं

बाबांचा सकाळी सकाळी फोि आला होता. ताकातली उकड के लीय खायला. म्हणाले, तुला
आवडते तर िाश्त्याला इकडचे या दोघं. आई गेल्यावर बाबाच करत होते सगळं. नतला बाबािं ा
िाही म्हणणं जड गेलं. चार गल्ल्या पशलकडे बाबा रहात होत.े एकटेच.
उकड म्हणजे नतला जीव की िाण. िवऱ्याला मात्र डोळयासमोर िको. तझु ्यापरु ती कर आखण
खा असं म्हणतो, पण मवतुः शशवत िाही. मग आपोआप बंदच झालं करणं. पाच वषाशत के ली
िाही, हे कळल्यावर बाबांिी मुद्दाम के ली आखण नतला बोलावलं. नतला एकदम चचडचचडायलाच
झाल.ं ‘आज जाणं ककती कठीण आहे. बाबािं ी आधी प्रवचारायला तरी पाहहजे होत.ं सवड आहे
की िाही त.े ’

िवऱ्याला येतोय का प्रवचारलं, तर सपशले उडविू लावल.ं उकड खायला? तेही बाबांच्याकड?े
आडवारूि टी. व्ही. बघत राहहला. ऐकू च येत िाही असं दाखवत. नतिे िेहमीसारख्या
निरुपयोगी गयावया के ल्या. कशाला याला बोलवतात बाबा दरवेळी? माि राखायला सुद्धा येत
िाही. बाबांबद्दल कणवच दाटू ि आली मिात. आठ हात असते तरी कमी पडले असत.े कामं
संपतच िव्हती. िाश्ता करायला थांबले असतील बाबा. अधाश मवयपं ाक आल्यावर करते असं
ठरवूि ती निघालीच. मलु ीचा हात पकडू ि चालत सटु ली. बाबा एकदम आिदं ािे पुढे आले.
मलु गी त्यांच्या कडवे र. ती घाई घाईत हालचाली करत होती. िणदं येणारे, माहेरपणाला, खपू
काम राहहलयं , सागं त राहहली एकीकड.े बाबा समजूि म्हणाले, ‘इथे थाबं ायला वेळ िसले तर
डबयात घेऊि जा. निवांतपणे खा िंतर.’ नतला पटलचं ते. घरी येईपयतां िणंद, िणदं ेचा िवरा
सगळे पोचले होते. सासरे नतच्याशी गप्पा मारण्यात गतुं लेत असं दाखवत होत.े पण त्याचं ी
िाराजी सगळयातूि वाट काढत नतच्यापयतंा पोचत होती. आत्ता मधेच बाबांिी कशाला
बोलवायला पाहहजे होतं? तेही घरात कामं असतािा? असा बोचरा सरू असणार मिात.

46 निवडक मामबो २०१७

नतिे काही ि दाखवता हसिू साजरं के लं. मागचं आवरत असतािा उकडीचा डबा हदसला.
उघडल्यावर लसूण आखण ताकाचा एकत्र वास घमघमला. बाकीचे जवे िू बाहेरच्या खोलीत
आडवे झाले होते. ती त्या डबयातली गार झालले ी उकड चाटू ि पसु ूि खात होती. डबयातिू
आणलेलं माहेरपण निवातं पणे पुरविू पुरविू एन्जॉय करत होती....

निवडक मामबो २०१७ 47

अबब अमेररका

मोहिा िभदु ेसाई जोगळेकर

“प्लीज कॉम्िमाईज प्रवथ देम”
“सॉरी, िो कॉम्िमाईज. इफ यू वॉण्ट यू कॅ ि कॉल द अथॅ ॉररटी”, मोटेल व्यवमथापक आखण
टॅक्सी ड्रायव्हरचा वाद चालू होता. मी, माझा िवरा आखण त्याचा शमत्र ‘दोघांच्या भांडणात
नतसऱ्याचा लाभ’ या उक्तीच्या ित्ययाची वाट बघत उभे होतो. सॅिफ्रास्न्समको ते सॅन्टारोझा
असं टॅक्सीचं भाडं दोिशे डॉलसश झालं होत.ं चालक दीडपट मागत होता तर मोटेलचा
व्यवमथापक मीटरिमाणे घ्यायला सांगत होत.े दोिशे म्हटल्यावर माझ्या पोटात खड्डा पडला,
त्याचे दीडपट... मिातल्या मिात हहशोब चालू झाला. भाडं ण ऐकायचं की हहशोब करायचा या
कात्रीत सापडायला झालेल.ं पण मला त्या दोघाचं ्या उच्चाराची िचडं गंमत वाटत होती.
भारतात आम्ही बबल स्क्लटं िचं भाषण लागलं की अपवू ाईश िे ऐकायला बसायचो (ऐकायचो
म्हणण्यापके ्षा पाहायचो) तेवढाच माझा अमेररकि इंस्ग्लशशी संबधं त्यामुळे कसे इंस्ग्लशमध्ये
भांडतायत बघ अशा िजरेिे मी िवऱ्याकडे पहात होते. तो आपला परत परत पाककटात दीडशे
डॉलसश आहेत का ते तपासत होता. िाहीतर येणारा पोशलस अिायासे चगऱ्हाईक शमळालं म्हणिू
आम्हालं ाच घेऊि जायचा बरोबर. पण रात्री अडीचच्या समु ाराला हा िसगं आपल्या भारतीय
मिाला ि मािवेल इतक्या शातं तते पार पडला. पाचच शमनिटात पोशलसांची गाडी हजर झाली.
आता त्याच्या त्या ऐटदार पोषाखाकडे पाहत मी नि:मतबध. हे सगळं असंच चालू रहावं असं
वाटायला लागलं. पण मी कु रकु र ि करता उभी आहे हे पाहूि िवऱ्याला काहीतरी गोंधळ आहे
याची जाणीव झाली. मी िक्की कशावर भाळले आहे या कोड्यािे त्याच्या कपाळावर एक
आठी उभी राहहली. आठ्या एकाच्या दोि आखण दोिाच्या काहीपट व्हायच्या आत सगळं
आटोपलं आखण काहीही करायला लागलेलं िसतािाही वेगवेगळया अथाशिे आम्ही नतघांिी
नि:श्वास सोडले.

अमरे रकि भमू ीवरच्या या पहहल्या िसगं ाची उजळणी करत मोटेलच्या मऊ मऊ गाद्यांवर अगं
टाकलं. सकाळी जाग आल्याआल्या खखडकीतूि बाहेर पाहहलं तर एक काटश पडलेली होती.
अमेररके त गाड्या जनु ्या झाल्या की रमत्यावर टाकू ि देतात हे लहािपणी ऐकलं होतं
तवे ्हापासिू आपण त्यातली एखादी उचलूि आणावी असं वाटायच.ं मी िवऱ्याला गदगदा
हलवल.ं
“अरे काहीतरी हातगाडी सारखं पडलंय बघ. आपण आणयू ा?”
“अ.ं ..काऽऽऽय?” असं काहीसं पटु पटु त त्यािे कु स वळवली.
“अरे इकडे लोकं गाड्या टाकू ि देतात िा, तशी ती गाडी असावी असं वाटतय. जरा वगे ळीच

48 निवडक मामबो २०१७

आहे पण आणते मी. फु कट शमळेल.” त्याच्या घोरण्याचा आवाज म्हणजे मकू संमती समजूि
मी बाहेर डोकावले. घाईघाईत मधलं अगं ण ओलांडलं, थोड्याशा उं च भागावर झाडालगत ती
काटश होती. कु णी बघत िाही हे पाहूि आले घेऊि. अमेररके तली माझी पहहली चकटफू गाडी
दाखप्रवण्यासाठी प्रवलक्षण आतुर झाले होते मी.
“अगं ही सामािाची गाडी आहे. तुला कसं बसता येईल यात? आखण ते फु कट बबकट सोडा
आता.” माझ्या उपदव्यापािे तो चागं लाच चचडलेला.
“बरं मग सामाि आणू यातूि.” आलेला राग चगळत मी तहाच्या गोष्टी कराव्यात तसं माझं
म्हणणं शातं तते माडं ल.ं तो काही बोलला िाही. त्याला मवत:ला िक्की काय करावं ते कळत
िसलं की तो मूक धोरण मवीकारतो (असं माझं मत). काटश घेऊि आमची वरात थोड्याच
वळे ात बाजारात चालत जायला निघाली.
रमत्यात माणसं फार िव्हतीच पण गाडीतली एकजात सगळे लोकं कु तूहलािे आमच्याकडे
पहात होत.े
“भारतीय फार िसावेत इथे. सगळे पहातायत आपल्याकड.े ” मला एकदम माधरु ी दीक्षक्षत
झाल्यासारखं वाटत होत.ं िवऱ्याला असं कधी कोणासारखं झाल्यासारखं वाटत िाही. तो
कायम तोच असतो.
“आहेत थोडफे ार असं ऐकलंय. आखण तू काय भरु ळल्यासारखी करते आहेस. आपण भारताचं
िनतनिचधत्व करतो परदेशात येऊि हे प्रवसरु िकोस.”
“म्हणजे मी िक्की काय करायच,ं तू पुरेसा आहेस भारताचं िनतनिचधत्व करायला आखण
चालते आहे की िीट.”
“हवेत गेल्यासारखी चालते आहेस.”
“मी िहे मी तशीच चालते, शाळेत उड्या मारत चालते म्हणायचे मला.”
“इथे िका मारु तशा उड्या.”
“आधी माहीत होतं िा कशी चालते ते मग कशाला के लसं ......” प्रवषय वगे ळया हदशिे े वाहू
लागला तो पयतां लोकांच्या िजरािं ा झले त दकु ािापाशी आलो म्हणिू थाबं ावं लागलं आखण
त्याचवळे ेला त्या िजरामं धला छु पा अथश कळला. इतर लोकं काटशमधिू सामाि आणूि गाड्यात
भरत होत.े स्जथे नतथे काटश आवाराच्या बाहेर िेऊ िका असं शलहहलेलं. मग ती काटश आमच्या
मोटेलपयतां कशी पोचली. कु णीतरी माझ्यासारखचं .....?

महत्ियासािे शमळवलेली गाडी नतथचे सोडू ि देतािा फार जड झालं मि. हातात सामाि घेऊि
आम्ही परत निघालो तवे ्हा लक्षात आलं की रमत्यात अधिू मधिू हदसणारी माणसं तोंडभरुि
हसतात आखण हाय हॅलो करतात. इकडे नतकडे बघत आपलं लक्षच िाही असं भासवत
ओळखीच्या लोकांिाही टाळण्याची कला इथे उपयोगी पडणार िाही हे पटकि समजल.ं आधी
अवघडल्यासारख,ं मग स्जवणी ताणिू चहे ऱ्यावर भलं थोरलं स्ममतहामय ठे वत मोटेलमध्ये
पोचलो. तोंड इतकं दखु ायला लागलं की हुप्प करुि गप्प रहावसं वाटायला लागलं. पण िवरा

निवडक मामबो २०१७ 49

इतका खषु झाला या लोकांवर की सारखं आपलं रमत्यावर चल, रमत्यावर चल सुरु झालं
त्याच.ं

दसु ऱ्या हदवशी िवऱ्याचा एक शमत्र आला. तोही िवीिच होता अमरे रके त पण जिु ा
झाल्यासारखा वागत होता. एक हदवसाचा जामत अिभु व होता िा त्याच्या गाठीशी. हा
मूलभूत धडा द्यायला तो सरसावला. आम्ही निघालो त्याच्या मागिू . त्यािे आणखी दोि तीि
िवखे पकडू ि आणले होते तहे ी निघाले बरोबर. आता िात्यक्षक्षक. रमता ओलांडण्याच्या जागी
आलो आखण त्या शमत्रािे पुढाऱ्यासारखा हात वर के ला ‘थांबा’ या अथी. सगळे पावलािं ा ब्रेक
दाबल्यासारखे जागच्या जागी खखळले.

एकदम पावलं जड झाली. भरधाव वेगािे धावणाऱ्या मोटारी, रमत्यावर कर्फयूश असल्यासारखा
माणसाचं ा शुकशकु ाट आखण लाल, प्रपवळा, हहरवा असे झटपट बदलणारे शसग्िल ‘रमता फक्त
वाहिांसाठीच’ चा सूर लाविू दटावतायत असंच वाटत होत.ं यातिू पशलकडे जायचं कस?ं नतथे
एक बटण होतं ते दाबलं की चालायची खणू येत.े ते त्या शमत्रािे पुढे होऊि दाबल.ं तो आता
टेचात निघायची खणू करणार त्याआधीच,
“अरे वा” असं म्हणत मी लाबं उडीच्या शयतश ीत भाग घेतल्यासारखी पदपथावरुि रमत्यावर
उडी टाकली. माझ्या मागूि बाकीच्यांिी पण चार पावलं टाकली आखण भयािे अक्षरश: थरकाप
उडाला. आमच्यासमोर हदव्यांचा रंग बदलला आखण आता तो लाल हात डोळे
शमचकावल्यासारखा थांबण्याची खणू करायला लागला. िजर टाकू नतथे चारी बाजिू े खदाखदा
हसत कारची चालू इंस्जन्स आमच्याकडे पहात उभी. आतले डोळेही आमच्यावर रोखलेले. या
लोकािं ा इतकी कमी लोकं रमत्यावर पहायला शमळतात िा, की बघत रहातात सकश शीतला
िाणी रमत्यावर आल्यासारख.ं आता काय करायच?ं मागे जायचं की पळत पुढे? आमच्यातले
निम्मे आले तसे मागे गेले, उरलेले धावत पुढे. मी थोडं मागे पुढे के लं पण शवे टी िवऱ्याच्या
मागिू पुढे धावण्याचा निणयश घेतला. पशलकडे जाऊि मागे गेलेले परत येतील याची वाट
पाहात उभे राहहलो, नततक्यात पाहहलं की आमच्याबरोबर रमत्यावर उतरलेली काही अमरे रकि
माणसं हलत डु लत मजेत येत होती. त्यािं ा आमची त्रधे ानतरपीट म्हणजे गंमतच असावी. पण
मग हे का िाही धावले हे रहमयच होत.ं आता ते उलगडल्याशशवाय चिै पडणार िव्हतं.

त्यांच्या त्या हलत डु लत चालीचं रहमय कळायला मात्र बरेच हदवस लागले. तोपयतां ‘ वॉककं ग
शसग्िल’ हदसला की ‘अरे, चलो, चलो’ म्हणत आमची सगळी गंॅग धावण्याच्या शयतश ीत भाग
घेतल्यासारखी पळत सुटायची. आता मागे पुढे ि करता पढु ेच पळायचं असं त्या शमत्रािे
बजावलं होतं. कधीतरी वाहि चालिाचा परवािा वाचतािा कळलं की तो लाल हात डोळे
शमचकावयला लागतो ते रमत्यावर पाऊल ि टाकलेल्यासाठी. एकदा तुम्ही रमत्यावर आलात
की जा अगदी आरामात. हे कळल्यावर मग आम्हीही कु णाच्या बापाचं काय जातं थाटात