กาพย์เห่ชม-เครื่องคาวหวาน-1

ข อ นำ เ ส น อ
เ รื่ อ ง

กาพย์เห่ชม
เครื่องคาวหวาน

กาพย์เห่ชมเครื่องคาวหวาน

นำเรื่ อง

ก า พ ย์เ ห่ช ม เ ค รื่ อ ง ค า ว ห ว า น เ ป็ น พ ร ะ ร า ช นิ พ น ธ์ใ น พ ร ะ บ า ท ส ม เ ด็จ พ ร ะ พุ ท ธ เ ลิศ ห ล้า น ภ า ลัย
สันนิษฐานว่าทรงพระราชนิพนธ์ขึ้นเพื่อชมสมเด็จพระศรีสุริเยนทราบรมราชินี ซึ่งมีฝีพระหัตถ์
ในการแต่งเครื่องเสวย ขึ้นต้นด้วยโคลงสี่สุภาพ ๑ บท และตามด้วยกาพย์ยานี ๑๑ ไม่จำกัด
จำนวนบท โดยโคลงสี่สุภาพและกาพย์ยานี ๑๑ บทแรกจะสัมพันธ์กัน แบ่งออกเป็น ๕ ช่วง คือ
บทเห่ชมเครื่องคาว บทเห่ชมผลไม้ บทเห่ชมเครื่องหวาน บทเห่ครวญเข้ากับงานนักขัตฤกษ์
และบทเห่เจ้าเซ็น

กาพย์เห่ชมเครื่องคาวหวาน

จุดประสงค์ในการแต่งก็เหมือนกับกาพย์เห่อื่ น ๆ คือเพื่อใช้เป็นบทเห่สำหรับ

การเสด็จประพาสทางชลมารค แต่สิ่งที่ทำให้กาพย์เห่ชมเครื่องคาวหวานพิเศษ
ยิ่งขึ้นก็คือการทำหน้าที่เป็น ‘จดหมายรัก’ พรรณนาความรักความคิดถึงที่เจ้า

ฟ้ากรมหลวงอิศรสุนทรมีต่อเจ้าฟ้าหญิงบุญรอดไปในตัว เพราะถ้าสังเกตดี ๆ

นอกจากการชื่นชมอาหารคาวหวานที่เจ้าฟ้าหญิงบุญรอดเคยทำถวาย กาพย์

เห่ชมเครื่องคาวหวานยังมีเนื้ อความอีกหลายจุดที่กวีพร่ำพรรณนาถึงนางอัน

เป็นที่รัก ดังเช่นกาพย์บทนี้...

๏ เหลือรู้หมูป่าต้ม แกงคั่วส้มใส่ระกำ

รอยแจ้งแห่งความขำ ช้ำทรวงเศร้าเจ้าตรากตรอม

จะเห็นว่ากวีพยายามบอกเล่า ‘ความขำ’ หรือความลับระหว่างกวีและนางอัน
เป็นที่รัก รวมถึงบรรยายความรู้สึกเศร้าของกวีที่ต้องพลัดพรากจากนางด้วย

เรื่องราวความรักแบบลับ ๆ ของเจ้าฟ้ากรม
หลวงอิศรสุนทรและเจ้าฟ้าหญิงบุญรอดนั้น
ถูกบันทึกบอกเล่าไว้ใน ‘ขัติยราชปฏิพัทธ’

พงศาวดารซุบซิบเรื่องรักในรั้ววัง



ก า พ ย์ เ ห่ ช ม เ ค รื่ อ ง ค า ว ห ว า น

เรื่องราว เมื่ อเจ้าฟ้ากรมหลวงอิศรสุนทรได้พบกับเจ้าฟ้าหญิงบุญรอดจากการ
เสด็จไปเยี่ยมกรมพระศรีสุดารักษ์ (พระมารดาของเจ้าฟ้าหญิงบุญรอด)
ในช่วงที่กำลังทรงประชวร หลังจากพบกันครั้งแรก เจ้าฟ้ากรมหลวง
อิศรสุนทรก็รู้สึกต้องใจเจ้าฟ้าหญิงบุญรอดทันที (แต่ต้องห้ามใจไว้
เนื่ องจากอาการประชวรของกรมพระศรีสุดารักษ์ค่อนข้างหนักหนา) ต่อ
มาเมื่ อกรมพระศรีสุดารักษ์เสด็จทิวงคต เจ้าฟ้ากรมหลวงอิศรสุนทรจึง
มี โ อ ก า ส ต รัส ส น ท น า กั บ เ จ้ า ฟ้ า ห ญิ ง บุ ญ ร อ ด อ ยู่ บ่ อ ย ค รั้ง ใ น ร ะ ห ว่ า ง ง า น
พระศพ หลังจากนั้นก็ได้ใกล้ชิด พู ดคุย และเล่นเกมสกากันอยู่บ่อยครั้ง
จนเริ่มมีใจผูกพันกัน ความสัมพันธ์นี้ดำเนินไปอย่างลับ ๆ จนกระทั่งเจ้า
ฟ้าบุญรอดทรงพระครรภ์ได้สี่เดือน เรื่องรักลับ ๆ จึงไม่ลับอีกต่อไป
เพราะเมื่ อพระบาทสมเด็จพระพุ ทธยอดฟ้าจุ ฬาโลก (ร.๑) ได้ทราบเรื่องก็
ทรงกริ้วมาก ทรงรับสั่งไม่ให้เจ้าฟ้ากรมหลวงอิศรสุนทรเข้าเฝ้า (รวมถึง
ห้ามส่งสินค้าลงเรือสำเภาไปค้าขายด้วย) ส่วนเจ้าฟ้าหญิงบุญรอดนั้นก็
ถูกสั่งให้ออกจากวังไปเพื่ อไม่ให้เป็นที่ครหาของชาววัง

เรื่องราว

เ จ้ า ฟ้า บุ ญ ร อ ด จึ ง ไ ป อ า ศั ย อ ยู่ กั บ ก ร ม
หลวงเทพหริรักษ์ (ต้นราชสกุลเทพหัสดิน
ณ อยุธยา) ซึ่งมีศักดิ์เป็นพี่ชาย ในระหว่าง
นั้ น เ จ้ า ฟ้ า ก ร ม ห ล ว ง อิ ศ ร สุ น ท ร ก็ ห มั่ น ส่ ง
ค น ไ ป เ ยี่ ย ม เ ยี ย น เ จ้ า ฟ้ า ห ญิ ง บุ ญ ร อ ด อ ยู่
เสมอ ช่วงเวลาสามเดือนที่ต้องพลัดพราก
จ า ก น า ง อั น เ ป็ น ที่ รัก ทำ ใ ห้ เ จ้ า ฟ้ า ก ร ม ห ล ว ง
อิ ศ ร สุ น ท ร เ กิ ด ค ว า ม โ ห ย ห า แ ล ะ ท ร ม า น ใ จ
เป็นอย่างยิ่ง จนเป็นที่มาของการ
ค ร่ำ ค ร ว ญ ถึ ง อ า ห า ร ค า ว ห ว า น แ ล ะ น า ง อั น
เป็นที่รักใน ‘กาพย์เห่ชมเครื่องคาวหวาน’

เ จ้ า ฟ้ า บุ ญ ร อ ด

ถอดคำประพันธ์กาพย์
เห่ชมเครื่องคาวหวาน

บ ท เ ห่ ช ม เ ค รื่ อ ง ค า ว

แกงไก่ มั สมั่ นเนื้ อ นพคุ ณ พี่ เอย
หอมยี่ หร่ ารสฉุ น เฉี ยบร้ อน
ชายใดบริโภคภุ ญช์ พิ ศวาส หวังนา
แรงอยากยอหั ตถ์ ข้ อน อกให้ หวนแสวงฯ
มั สมั่ นแกงแก้ วตา หอมยี่ หร่ ารสร้ อนแรง
ชายใดได้ กลื นแกง แรงอยากให้ ใฝ่ ฝั นหา

แกงมัสมั่นไก่ที่น้องทำมีกลิ่นหอมของยี่หร่าและมีรสชาติที่ร้อน
แรง ผู้ชายคนไหนได้รับปะทานแกงนี้เข้าไปก็จะต้องหลงรักฝัน
ใฝ่ในตัวน้อง รวมทั้งติดใจในรสชาติ อยากจะกลับมารับ
ประทานอีก

ยำใหญ่ ใส่ สารพั ด วางจานจั ดหลายเหลื อตรา
รสดี ด้ วยน้ำปลา ญี่ ปุ่ นล้ำย้ำยวนใจ

ยำใหญ่มีเครื่องต่าง ๆ ครบครัน จัดจานอย่างสวยงามสุดจะ
พรรณนา ยิ่งปรุงรสด้วยน้ำปลาญี่ปุ่น ก็ยิ่งทำให้น่าลิ้มลองเป็น
ที่สุด

ตั บเหล็ กลวกหล่ อนต้ ม เจื อน้ำส้ มโรยพริกไทย
โอชาจะหาไหน ไม่ มี เที ยบเปรียบมื อนาง

น้องทำตับเหล็กลวกใส่น้ำส้มและพริกไทยเล็กน้อย รสชาติของ
ตับเหล็กลวกนี้อร่อยมากแบบหากินที่ไหนไม่ได้อีกแล้ว อาหารนี้
ไม่มีใครทำอร่อยสู้ฝีมือของน้องได้เลย

หมู แนมแหลมเลิ ศรส พร้ อมพริกสดใบทองหลาง
พิ ศห่ อเห็ นรางชาง ห่ างห่ อหวนป่ วนใจโหย

หมูแนมรสชาติอร่อยเลิศ มาพร้อมกับเครื่องเคียงอย่างพริกสด
และใบทองหลางมองดูแล้วสวยงาม ยามใดที่พี่ห่างห่อหมูแนม
(ไม่ได้กินหมูแนมนาน ๆ) ก็จะทำให้พี่ปั่ นป่วนหัวใจ คิดถึงแต่น้อง
อยู่ทุกเวลา

ก้ อยกุ้ งปรุ งประทิ่ น วางถึ งลิ้ นดิ้ นแดโดย
รสทิ พย์ หยิ บมาโปรย ฤๅจะเปรียบเที ยบทั นขวัญ

ก้อยกุ้งปรุงเสร็จแล้วกลิ่นหอมมากราวกับอาหารทิพย์บนสวรรค์
เมื่อสัมผัสถูกลิ้นมีความอร่อยมากจนแทบขาดใจ จึงไม่มีใครที่มี
ฝีมือปรุงอาหารเทียบน้องได้

เทโพพื้ นเนื้ อท้ อง เป็ นมั นย่ องล่ องลอยมั น
น่ าซดรสครามครั น ของสวรรค์ เสวยรมย์

แกงเทโพใช้เนื้ อส่วนท้องของปลาเทโพในการปรุง ทำให้น้ำแกงมี
ความมัน มองดูน่าซด รสชาติก็อร่อยมากเปรียบเหมือนอาหารบน
สวรรค์

ความรั กยั กเปลี่ ยนท่ า ทำน้ำยาอย่ างแกงขม
กลอ่ อมกล่ อมเกลี้ ยงกลม ชมไม่ วายคลั บคล้ ายเห็ น

ด้วยความรักของน้องที่มีต่อพี่ น้องจึงเปลี่ยนมาทำน้ำยา (ขนมจีน)
แบบแกงขม รสชาติกลมกล่อมคล้ายแกงอ่อมมะระ ทำให้พี่ต้องชม
ฝีมือของน้องไม่ขาดปาก และเหมือนจะเห็นหน้าน้องตลอดเวลา

ข้ าวหุ งปรุ งอย่ างเทศ รสพิ เศษใส่ ลู กเอ็ น
ใครหุ งปรุ งไม่ เป็ น เช่ นเชิ งมิ ตรประดิ ษฐ์ ทำ

ข้า ว หุง เ ค รื่ อ ง เ ท ศ นี้ มีร ส ช า ติ พิ เ ศ ษ ยิ่ง ขึ้ น เ มื่ อ ใ ส่ลูก ก ร ะ ว า น ล ง ไ ป
ใครหุงข้าวนี้ก็ไม่อร่อยเท่าน้องที่ตั้งใจหุงเลย

เหลื อรู้ หมู ป่ าต้ ม แกงคั่ วส้ มใส่ ระกำ
รอยแจ้ งแห่ งความขำ ช้ำทรวงเศร้ าเจ้ าตรากตรอม

น้องมีความรู้เกี่ยวกับการทำอาหารมาก ดูจากการนำเอาหมูป่ามาต้มทำ
แกงคั่วส้มใส่ระกำ ทำให้เห็นความลับระหว่างพี่กับน้อง ซึ่งมีแต่ความเจ็บ
ช้ำระกำใจ

ช้ าช้ าพล่ าเนื้ อสด ฟุ้ งปรากฏรสหื่ นหอม
คิ ดความยามถนอม สนิ ทเนื้ อเจื อเสาวคนธ์

พล่าเนื้ อสดส่งกลิ่นหอมฟุ้งมากจนเร้าอารมณ์ของพี่ ทำให้คิดถึงครั้งเมื่อ
เราเคยทะนุถนอมมอบความรักใคร่ให้แก่กัน ได้มีโอกาสใกล้ชิดกันจนได้
กลิ่นกายหอม ๆ ของน้อง

เล่ าเตี ยงคิ ดเตี ยงน้ อง นอนเตี ยงทองทำเมื องบน
ลดหลั่ นชั้ นชอบกล ยลอยากนิ ทรคิ ดแนบนอน

น้องมีความรู้เกี่ยวกับการทำอาหารมาก ดูจากการนำเอาหมูป่ามาต้ม
ทำแเห็นล่าเตียงแล้วพี่ก็คิดถึงเตียงนอนของน้อง ซึ่งเป็นเตียงทองอันมี
ลวดลายเป็นชั้น ๆ สวยงามเหมือนเตียงบนสวรรค์ เห็นแล้วก็ทำให้คิด
อยากนอนกับน้อง

เห็ นหรุ่ มรุ มทรวงเศร้ า รุ่ มรุ่ มเร้ าคื อไฟฟอน
เจ็ บไกลใจอาวรณ์ ร้ อนรุ มรุ่ มกลุ้ มกลางทรวง

พอเห็นหรุ่ม ความเศร้าโศกก็เข้ามารุมเร้าร้อนระอุ อยู่ในอก ความเจ็บปวด
ด้วยใจคิดถึงน้องนี้ทำให้พี่ร้อนรุ่มหัวใจ

รั งนกนึ่ งน่ าซด โอชารสกว่าทั้ งปวง
นกพรากจากรั งรวง เหมื อนเรียมร้ างห่ างห้ องหวน

รังนกนึ่งน่ารับประทาน รสชาติก็อร่อยกว่าอาหารอื่ น ๆ การที่นกต้อง
พรากจากรังก็เปรียบเหมือนกับตัวพี่ที่ต้องพลัดพรากจากน้องไป

ไตปลาเสแสร้ งว่า ดุ จวาจากระบิ ดกระบวน
ใบโศกบอกโศกครวญ ให้ พี่ เคร่ าเจ้ าดวงใจ

อาหารที่ดูเหมือนจะเป็นไตปลาแต่ความจริงคือ ‘แสร้งว่า’ ที่ทำเลียน
ไตปลา ทำให้พี่หวนคิดถึงคำพูดที่มีชั้นเชิงของน้อง พอเห็นใบโศกก็ทำให้พี่
รู้ว่าน้องกำลังโศกเศร้าคร่ำครวญถึงพี่ ทำให้พี่เฝ้าคอยน้องอยู่ตลอดเวลา

ผั กโฉมชื่ อเพราะพร้ อง เป็ นโฉมน้ องฤๅโฉมไหน
ผั กหวานซ่ านทรวงใน ใคร่ ครวญรั กผั กหวานนางฯ

ผักโฉมเป็นเป็นชื่อที่มีความไพเราะ แต่ก็ไม่รู้ว่ากล่าวถึงโฉมของน้องหรือ
ใครกันแน่ แต่พอเอ่ยชื่อผักหวานแล้วรู้สึกถึงความหวานที่แผ่ซ่านไปทั้ง
หัวใจ ทำให้พี่คิดถึงความรักความอ่อนหวานของน้อง

ข้อคิด คติคำสอน และความจรรโลงใจ

ของกาพย์ เห่ ชมเครื่ องคาวหวาน

๑. ให้ความรู้และแสดงถึง ๒. ให้ความรู้เกี่ยวกับสภาพ ๓. ก่อให้เกิดความภาคภูมิใจใน
ความประณีตในการทำ สังคมยุคสมัยนั้น เช่น ความ วัฒนธรรมการทำอาหารของคน
ไทย ซึ่งเป็นเอกลักษณ์อย่างหนึ่งที่
อาหารของคนไทยในทุกขั้น สัมพันธ์ระหว่างประเทศ
ตอนจากการพรรณนา ไม่มีผู้ใดสามารถเลียนแบบได้

การนำไปใช้ในชีวิตจริง

จากกาพย์ เห่ ชมเครื่ องคาวหวาน





๑. คนไทยตระหนักในคุณค่าทางโภชนาการ ๒. อาหารไทยเป็นเครื่องสื่ อความรัก ความ
อ า ห า ร ไ ท ย ที่ มี ไ ม่ แ พ้ อ า ห า ร น า น า ช า ติ ห่วงใย และความผูกพันของคนในครอบครัว

คุณค่าด้านวรรณศิลป์ของกาพย์เห่ชมเครื่องคาวหวาน

๑. การสรรคำและเล่นเสียงให้เกิดความไพเราะ เช่น การเล่นเสียงวรรณยุกต์ในคำว่า ‘หรุ่ม’
‘รุม’ ‘รุ่ม’ และการเล่นเสียงพยัญชนะในคำว่า ‘ร้อน’ ‘รุม’ ‘รุ่ม’ ซึ่งเห็นได้โดดเด่นมากใน
บ ท นี้ …

เห็นหรุ่มรุมทรวงเศร้า รุ่มรุ่มเร้าคือไฟฟอน

เจ็บไกลใจอาวรณ์ ร้อนรุมรุ่มกลุ้มกลางทรวง

๒. การเปรียบเทียบแบบอุ ปมา เปรียบสิ่งหนึ่ งเป็นอีกสิ่งหนึ่ ง เช่น การเปรียบเทียบแสร้ง
ว่าที่เป็นชื่ ออาหาร กับท่าทีการสนทนาของนางอันเป็นที่รักในบทนี้…

ไตปลาเสแสร้งว่า ดุจวาจากระบิดกระบวน

ใบโศกบอกโศกครวญ ให้พี่เคร่าเจ้าดวงใจ

คุณค่าด้านวรรณศิลป์ของกาพย์เห่ชมเครื่องคาวหวาน

๓. การกล่าวเกินจริง (อติพจน์) เช่น การพรรณนาว่ารสชาติของก้อยกุ้งนั้นอร่อยมาก
แ ค่ แ ต ะ ป ล า ย ลิ้ น ก็ รู้สึ ก อ ร่อ ย จ น แ ท บ จ ะ ข า ด ใ จ ใ น บ ท นี้ …

ก้อยกุ้งปรุงประทิ่น วางถึงลิ้นดิ้นแดโดย
รสทิพย์หยิบมาโปรย ฤๅจะเปรียบเทียบทันขวัญ

คำศัพท์น่ารู้

จากกาพย์เห่ชมเครื่องคาวหวาน

ศัพท์น่ารู้

กระบิดกระบวน ชั้นเชิง
กล เหมือน
กล่อมเกลี้ยงกลม รสชาติกลมกล่อม
ก้อย ชื่ออาหารชนิดหนึ่งคล้ายพล่า
แกงขม เครื่องกินกับขนมจีนน้ำยา มีมะระหั่นเป็นชิ้นเล็ก ๆ แล้วลวกให้สุก
แกงคั่วส้ม แกงที่ปรุงน้ำพริกคล้ายแกงส้มแต่ใส่กะทิ มีสองแบบคือแบบรสเค็มและแบบรสเปรี้ยว
ข้อน ตี ทุบ
ความขำ ความลับของกวีกับนางอันเป็นที่รัก
เคร่า คอย
ช้าช้า มาจาก ชะช้า เป็นคำอุทานแสดงความดีใจหรือแปลกใจ
เช่นเชิงมิตรประดิษฐ์ทำ เหมือนกับนางที่ตั้งใจ
ซด สูดน้ำเข้าในปาก
แด ใจ
ตับเหล็ก ม้ามของหมู

ศัพท์น่ารู้

ไตปลา เนื้อที่เป็นก้อนอยู่ในกระเพาะปลาบางชนิด นำมาหมักกับเกลือ นำมาปรุงแบบเครื่องจิ้ม
ทองหลาง ต้นไม้ชนิดหนึ่ง ใบมนคล้ายใบโพธิ์
เทโพ ชื่อปลาน้ำจืดชนิดหนึ่ง ไม่มีเกล็ด
น้ำปลาญี่ปุ่น น้ำปลาสูตรพิเศษที่นำไปหมักกับซีอิ๊ว
นิทร นอน
ประทิ่น เครื่องหอม
ผักโฉม พืชชนิดหนึ่ง ชอบขึ้นในที่ชื้นแฉะ ลําต้นและกิ่งอวบน้ำ สีม่วง ใบรูปไข่
ผักหวาน พืชชนิดหนึ่ง ลักษณะเป็นพุ่ม ยอดกินได้
พร้อง พูดถึง
พล่า เครื่องกับข้าวชนิดหนึ่ง คล้ายยํา มักใช้เนื้อดิบทำให้สุกด้วยของเปรี้ยว เช่น มะนาว
ไฟฟอน กองไฟที่ดับแล้วแต่ยังระอุอยู่
ภุญช์ รับประทาน
มัสมั่น แกงชนิดหนึ่งปรุงด้วยเครื่องเทศ เช่น ยี่หร่า ลูกกระวาน ใบกระวาน อบเชย เป็นต้น
มือนาง ฝีมือนาง

ศัพท์น่ารู้

เมืองบน เมืองฟ้า สวรรค์
ยำใหญ่ อาหารประเภทยำแบบไทยที่ใส่แตงกวา ไข่ต้ม กุ้งต้ม หมูต้ม แล้วปรุงรส
ยี่หร่า เครื่องเทศชนิดหนึ่งกลิ่นหอมฉุน เม็ดรี เล็ก ๆ
รังนก รังของนกอีแอ่นชนิดหนึ่ง เมื่อแช่นํ้ามีลักษณะคล้ายวุ้น กินได้
รางชาง สวยงาม
เรียม คําใช้แทนตัวผู้พูดสําหรับผู้ชาย
ลดหลั่นชั้นชอบกล มีลวดลายเป็นชั้นดูสวยงาม
ล่าเตียง ชื่ออาหารว่างอย่างหนึ่งใช้ไข่โรยเป็นร่างแห ห่อไส้ซึ่งทำด้วยกุ้งผัดกับเครื่องปรุง
ลูกเอ็น ลูกเฮ็ล คือ ลูกกระวาน
เสวย กิน
เสาวคนธ์ ของหอม
แสร้งว่า เครื่องจิ้มที่ทำด้วยเนื้อปลาย่าง หรือกุ้ง แทนการใช้ไตปลา
หมูแนม อาหารว่าง ทำด้วยเนื้อหมู และข้าวคั่วโม่
หรุ่ม ชื่ออาหารอย่างหนึ่งคล้ายล่าเตียง ไส้ทําด้วยหมูหั่นเป็นชิ้นเล็ก ๆ ห่อใหญ่กว่าล่าเตียง

ศัพท์น่ารู้

หรุ่ม ชื่ออาหารอย่างหนึ่งคล้ายล่าเตียง ไส้ทําด้วยหมูหั่นเป็นชิ้นเล็ก ๆ ห่อใหญ่กว่าล่าเตียง
หื่นหอม หอมมากจนเร้าอารมณ์
เหลือตรา เหลือที่จะพรรณนาได้
อ่อม ชื่อแกงชนิดหนึ่ง คล้ายแกงคั่ว แต่ใส่มะระ มักแกงกับปลาดุก
อาวรณ์ ห่วงใย คิดกังวลถึง
โอชา มีรสดี อร่อย

สรุ ป

กาพย์ เห่ ชมเครื่ องคาวหวาน

กาพย์เห่ชมเครื่องคาวหวาน แสดงให้เห็น
ถึงความงามในวัฒนธรรมด้านอาหารการ
กินของคนไทยที่มีความประณีต ทำให้
อาหารแต่ละชนิดมีลักษณะเด่นที่ต่างกัน
ออกไป